Масс-медиа жене комуникация қызметі әлем халықтарының күнделікті бір-бірімен тілдесуі жене өзара

коммуникатор
информация
канал
реципиент
ақпарат
ақпарат 
жеткізілетін жол
ақпаратты 
қабылдаушы 
ақпаратты 
жеткізуші 
БАҚ-тың қоғамға тигізетін əсерін зерттеген америкалық
зерттеуші Г. Лассуэльді атап өту артық емес. 
Ол өз кезегінде, қоғамдағы коммуникацияның моделін 5 негізді ала
отырып, ұсынған:
эффект
ақпарат
қабылданғаннан
кейінгі әсер

Бұқаралық ақпарат құралдарының жастардың мінез – құлқына
әсер ету мәселесі біздің қазіргі қоғамда өте өзекті деп
санаймын. Жастар-бұл БАҚ-ты барынша пайдаланатын және
әртүрлі мазмұндағы ақпаратты ашкөз түрде алатын әлеуметтік
топ. Себебі, жастар өте үлкен қызығушылық танытады және
тек өз қалаларында ғана емес, бүкіл әлемде болып жатқан
барлық оқиғалардан хабардар болғысы келеді.
БАҚ
-
тың
жастарға
әсер

Егер БАҚ-тың жастарға әсер ету сипаты туралы айтатын болсақ, онда әсердің екі
сипатын бөліп көрсетуге болады. Оң және теріс әсерлер болып бөлінеді. Осылайша,
бұқаралық ақпарат құралдарында монетаның екі жағы сияқты әсер етудің де екі
жағы бар. Бұл әсердің сипатын теледидар сияқты БАҚ мысалында қарастырайық.
Біздің елімізде және шетелде жүргізілген соңғы онжылдықтардағы әлеуметтанулық
зерттеулер балалар мен жастардың озбырлығының құрылымында телешоуларды
бос уақытты өткізудің ең қол жетімді, әмбебап түрі ретінде қарайтындығын бірнеше
рет растады. Зерттеушілердің пікірінше, теледидардың күшті әсері қоғамның қазіргі
жағдайы, ондағы әділеттілік деңгейі және қазіргі өкілдің ең типтік сипаттамалары
туралы идеяларды қалыптастыруға бағытталған. Кем дегенде, БАҚ идеалды өмір
салты, идеалды әлеуметтік жүйе, әлеуметтік әділеттілік идеалы және адамның
қалаған қасиеттері туралы идеялармен байланысты әлеуметтік идеалдың әртүрлі
қырларының қалыптасуына әсер етеді. Демек, бұл сана мен мінез-құлықтың
үлгілерін, стильдерін тарататын БАҚ деп айтуға болады.
БАҚ
-
тың
жастарға
әсер

Статистика
«Тілдерді дамыту мен қолданудың 20112020 жж.
бағдарламасы» бойынша мемлекеттік бұқаралық
ақпарат құралдарында мемлекет тік тілдегі
контентті 2014 ж. – 53%, 2015 – 60 %, 2020 ж. –
70 %-ға көтеру міндеттелген. Бұдан біз
мемлекеттік бағдарламаның мемлекеттік тілді
тұрақтандыру мен бірқалыпты өсу үдерісін
қамтамасыз етуін қолдап отырғанын аңғарамыз.
Бұл бағдарламада бұқаралық ақпарат құралдары
контент жүйесінде мемлекеттік тілдің
коммуникативті функциясын жұмыс істету –
басты мақсатқа ие. Мемлекеттік тілдің
электронды БАҚ кеңістігіндегі ауқымын
жоғарылату, ал ағымдағы жағдаятқа жүгінсек,
баспа БАҚ-та мемлекеттік тілдің үлес салмағы –
50%-ды құрап отыр. Ал телевизияда əр жыл
сайын мемлекеттік тілдегі жоба-
бағдарламаларды – 10%-ға көтеру
жоспарланған. Осы көрсеткіштерге жеке талдау
жасап көрейік.

Статистика
Телевизия: жалпыұлттық телеарналардың барлығы
қазақша контенті болып келеді. Кең аудиторияны
жаулау үшін телеарналар екі тілде ақпарат
тарататыны белгілі. Қазақстанда 2012 жылдан
бастап «Қазақстан ұлттық телеарнасы» тек қазақ
тілінде ғана ақпарат таратады. Қазақстандағы
жалпыұлттық телеарналар мыналар: Қазақстан,
Балапан, Хабар, Kazakh TV, Білім жəне Мəдениет,
24 kz, Astana TV, КТК, НТК, 7 канал, 31 канал, СТВ.
Қазақстан БАҚ кеңістігінде мемлекеттік жəне
коммерциялық бөліністі анық байқауға болады. Ол
БАҚ тіліне тікелей əсер етеді. Мемлекеттік емес,
БАҚ өкілдері пайда табу мақсатында тапсырысқа
жұмыс істеп, тілдік мəселеге аса назар аудара
бермейді. Мемлекеттік телеарналарда мемлекеттік
тіл мəселесіне жете назар аударылады: Қазақстан,
Мəдениет, Балапан арналарында мемлекеттік тіл
үлесі – 100%, Хабар – 77%. Ал, коммерциялық
арналарда көбінесе мемлекеттік тіл мəселесі жете
қаралмайды: Алматы – 48%, КТК – 31%, 31 арна –
20%, Таң – 11%, НТК – 3,5% мемлекеттік тілде
хабар таратады.

Статистика
«Телерадио туралы» жаңа заң жобасын талқылау
барысында мынадай дерек жарияланған еді:
еліміздегі телеарналар қазақ тілінде – 10%, өзге
тілдерде – 8%, орыс тілінде – 82% пайыз хабар
таратады. Оған кабельдік желі жəне спутниктік
табақша арқылы таралатын ақпараттық орыс
арналары қосылады. Типографиялық
басылымдарды – 100% бағдарламасын алдымен
орыс тілінде дайындап, сосын қазақшаға аударып
беретін арналар да бар. «Телерадио хабарларын
тарату туралы» Заң қабылданды. Заң бойынша,
еліміздегі кез келген телеарна мемлекеттік тілде
елу пайыздан төмен хабар таратпауы тиіс. Артық
таратуға тыйым салынбаған. Тіпті хабар тарату
кезінде мемлекеттік тілдегі ақпараттар уақыт
жағынан таршылық көрмеуі шарт. Яғни прайм-
тайм уақыты артық болмаса, кем бөлінбеуі тиіс.
Одан соң, «Телеарналарды тарату кезінде
субтитр түріндегі телебағдарламалар мен
фильмдердің аудармасы қазақ тіліндегі
телебағдарламалардың жалпы көлеміне
есептелмейді»

Масс
-
медиада
Яғни, баспасөз беттері мен телеарналарда да мемлекеттік тіл
мəселелері көтеріліп жүр. Баспасөз беттерінде ондай мақалалар
көбінесе мемлекеттік газеттерде, соның ішінде «Егемен
Қазақстанда», «Ана тілі», «Алматы ақшамы», «Жас қазақ», «Дала
мен қала», т.б. көптеп айтылып жүр, телеарналарда да, мысалы,
«Қазақстан», «Балапан», «Мəдениет», «Еларна», т.б. арналарда
арнайы бағдарлама жасап, тақырып етіп айтылып жүр (мысалы,
«Сөзмерген», «Тіл», т.б. бағдарламалар).
Негізінде, БАҚ-тың қоғамға қажетті көпжақты идеологиялық міндетін
атқарудағы жəне рухы жоғары идеяны уағыздаудағы рөлі көптеп
жетілуде. Шынайылығында оның халықтың санасын толық билеп
алу мүмкіндігі күшті.
Əлеуметтік-психологиялық сипаты күнненкүнге еселеніп барады.
Оның қоғамдық қарымқатынаста атқаратын саяси-əлеуметтік рөлі
де алуан түрлі. Бүгінде БАҚ ағартушылық, насихаттық,
ұйымдастырушылық, топтастыру жұмыстарын атқарып келеді.

Қазақстан Республикасындаға масс медиа тілі –
негізінен қазақ және орыс тілдерінде деп айтуға негіз
бар. Негізінен ақпараттың басым бөлігі орыс тілінде
таратылып отыр. Мемлекет ұстанып отырған
үштілділік жобасы әзірге БАҚ-та толық орындалып
отыр деп айта алмаймыз, оның бір себебі
мемлекеттегі масс-медианың – 80%-дан астамы
жекеменшік иелеріне тиісті болуында. Сол себепті
мемлекет соңғы жылдары мемлекеттік қазақ тілді
контент санын көбейтіп, қазақ тілінің мәртебесі мен
қазақ тіліндегі сөйлеушілер санын БАҚ арқылы да
реттеуді қолға алып отыр.
Қорытынды

Назарларыңызға
рақмет
!