Мазмҧны кіріспе

278 
 
Мағжан лирикасының сыршылдығы 
 
Мағжан  поэзиясының  кӛркі,  Мағжан  лирикасының  сезімшілдігі  мен 
сыршылдығы,  суреткерлігі  мен  ойшылдығы  оқырманын  талай  рет 
тамсандырып,  небір  дуалы  ауыздардың  ілтипатына  ие  болып,  ӛзіне  тәнті 
еткен.  Атын  атауға  жасқанып,  бұқпаңтайлаған  заманда  да  тасты  жарған  тас 
бұлақтың суындай нәрлі поэзия жасырып оқыған талай жүректі ӛзіне баурап, 
ӛзгеше күйге бӛлегені шындық. Мағжан поэзиясының осынау құдірет күшін 
ӛз замандастары толық мойындап, кейі ашық, кейі жұмбақтап болса да жазып 
та,  айтып  та  кеткен.  Мұндайда  ауызымызға  алғаш  ілінері  –  Мағжанды 
ӛнерпаздықпен  түйсініп,  жанымен  түсінген  Жүсіпбек  Аймауытов  пікірлері. 
Ғаббас  Тоғжановтың  сыни  оймен  айтқан  “Мағжанның  ақындығы, 
Жүсіпбектің сыны” деген (кітабының аты Ӛ.Ә.) сӛзімен бұл күнде ақындық 
пен  сыншылдықтың  үлгісіндей  қалыптасып  кеткен,  қанатты  сӛзге  айналған 
Жүсіпбектің  Мағжан  туралы  орнықты  ойлары  сонау  1925  жылы  айтылған 
еді.  Ташкент  студенттерімен  болған  мәжілісте  жасаған  баяндамасында 
Жүсіпбек,  Мағжан  шығармашылығын  кең  кӛлемде  талдап,  Мағжанды 
солақай  сыншылардың  зорлығынан  арашалауға  бар  күшін  салып,  оның 
ақындық  құпиясын  ашып  берді.  Ол  Мағжанның  ақындық  ӛнері  туралы: 
“Суретті,  кестелі,  кӛркем  сӛз  Мағжаннан  табылады,  Мағжанды  ақындық 
жағынан  сӛзсіз  суретші  деп  айтуға  болады.  Суретшілік  жағынан  Мағжанды 
сӛзсіз  Пушкинге  теңеуге  ауыз  барады”
82
,    –  деп  анық  та  ашық  жар  салды. 
Мағжанның  ақындық  табиғатын  тап  басып  таныған  ол  Мағжанды  “ұлт 
ақыны”, яғни ұлтын сүйген ақын деп біледі. Оны Пушкинге теңеуінде де осы 
негіз  жатса  керек.  Мұның  ӛзі  ұлылардың  ең  алдыменен  ұлтына  қызмет 
етерінің,  ұлтына  еткен  еңбегі  арқылы  ӛзгелердің  де  жүрегіне  жол  табарын 
танытса керек. Ал Мағжанды ақындық шеберлігі мен суреткерлік шеберлігі 
жағынан  Пушкинге  теңеген  тек  Жүсіпбек  Аймауытов  қана  емес,  Валерий 
Брюсов те оны “қазақтың Пушкині” деп атаған.  
Мағжанның ӛнеріне бас иіп ӛткен, дүрбелең жылдарда да Мағжанға деген 
бір  жақты  пікірінен  айнымағандардың  бірі  -    М.Әуезов.  Дарынды  бағалай 
білетін ұлы жазушы Мағжан туралы: “Қазақ жазушыларынан, әрине, Абайды 
сүйемін. Бұдан соң Мағжанды сүйемін. Европалығын, жарқыраған әшекейін 
сүйемін. Қазақ ақындарының қордалы ауылында туып, Европадағы мәдениет 
пен сұлулық сарайына барып, жайлауы жарасқан арқа қызын кӛріп сезінген 
боламын.  Мағжан  культурасы  зор  ақын.  Сыртқы  кестесінен  келісімі  мен 
күйшілдігіне  қарағанда  бұл  бір  заманның  шегінен  асқандай.  Сезімі 
жетілмеген  қазақ  қауымынан  ертерек  шыққандай,  бірақ,  түбінде  әдебиет 
таратушылар  газетпен  қосақталып,  күндегі  ӛмірінің  тереңін  терген  ақын 
болмайды, заманнан басып озып, ілгерлеп кеткен ақын болады. Әдебиет үшін 
деген таңба айқын болмай нәрлі әдебиет болуға жол жоқ. Сондықтан бүгінгі 
күннің  бар  жазушысының  ішінен  келешекке  бой  ұрып,  артқы  күнге  анық 
                                                 
82
 Бес арыс (жинақ). – Алматы, 1992, 291 - бет 
 

279 
 
қалуға  жарайтын  сӛз  –  Мағжанның  сӛзі.  Одан  басқамыздың  бәрімізді 
күмәнді, ӛте сенімсіз деп білемін”, – деген кӛрегенді ой айтады. 
М.Әуезовтің  1929  жылы  топшылаған  бұл  пікірі  күні  бүгін  тура  келіп 
отырған жоқ па?! Ұлылардың ұлылығын айтқан сӛздерінен, ӛнегелі істерінен 
танитын  болсақ  керек.  Кезінде  “социалистік  реализм”  сынының  отына 
қақталған Мағжан ақынның бүгінгі күні халқының жүрегіне сара жол табуы 
данышпан Әуезов таныған ақындық құдірет күшінің әсері болса керек. 
Әдетте,  кӛркем  сӛздің  кереметі  одан  рухани  азық  алып,  жандүниеңді 
байытып,  ӛмір  құбылыстарына  деген  кӛзқарасыңды  кеңейтіп,  қоршаған 
ортаның  қыр-сырын  түсінуге  кӛмектесетіндігінде  болса  керек.  Мағжан 
поэзиясы  –  міне  осы  айтылған  жағдайларды  терең  сезінуге  негіз  боларлық 
кӛркем дүние. Оның ақындық шабытынан туындаған кестелі ӛлең жолдарын 
құныға  оқи  отырып  ӛмір  болмысына,  адами  қасиеттерге,  сезім  құпиясына, 
айналаға,  табиғатқа  ақынша  қарап,  ақын  жүрегімен  ұғынуға  ұмтыласың. 
Ӛйткені  оқырманның  жан-дүниесі  ақын  түсінігімен  ұштасып,  жалғасын 
таппаса,  оның  жыр  әлеміндегі  әуезді  ұйқастармен  ұштасқан  тұнба  тұнық 
сырға, мұңлы күйге толы поэзиясын түсіну де, түйсіну де қиын-ақ. Мағжан – 
сыршыл  да  ӛршіл  маржан  жырларының  құдіреті  арқылы  ӛзінің  бүкіл 
болмысы  мен  поэзиясының  ерекшелігін  танытып  кеткен  ұлы  ақын.  Мұның 
бір  дәлелі  “елу  жылда  ел  жаңа”  деген  түсінік  тұрғысынан  алғанда,  жарты 
ғасырдан  кейін  ұлтымен  қайта  қауышқан  ақын  жырларының  кӛз  кӛргендер 
мен атын естігендер ғана емес, жас буынның да жүрегіне жол табуында деп 
білеміз.  
Ақын  жырларының  бұлай  бірегей  қабылдануының  себебі  ту  баста 
Мағжанның ақындық ӛнердің тура жолын тап басып, таңдап алуында жатса 
керекті.  Ақындық  міндетті  арына  жүктеп,  халыққа  жеткізер  ойдың  ұшығын 
анық  та  айқын  кӛре  білген  Мағжан  ӛз  бағытынан  еш  айныған  емес. 
Құбылмалы  ӛмір  күйінен  ӛз  әуезін  таба  білген  ақын  қашанда  тек  ұлтының 
керегін  іздеп  қайғысын  жеңілдетуге,  мұңы  мен  зарын  жоқтауға,  қуанышын 
кӛркейтуге,  жеңісін  тойлауға,  жаманын  жасырмай,  жақсысын  асырмай 
жырлауға  берік  бекінген.  “Мақсаты  тіл  ұзартып,  ӛнер  шашпақ”  болған  ұлы 
ұстазы Абайша бар мақсаты ұлтының азаттық пен бостандыққа қол жеткізуі 
болған. 
Мағжанның алғаш жарық кӛрген ӛлеңінің ӛзінен-ақ ақынның кейінгі ұлы 
мақсаттары  кӛзге  шалынды.  Мәселен  “Айқап”  журналының  1911  жылғы  2-
санында жарияланған “Жатыр” атты ӛлеңінің соңғы шумағында ақын былай 
дейді: 

жүктеу/скачать 2,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: