Меббм қазақстан-ресей нуо казахстанско
жүктеу/скачать 52,63 Kb.
|
| Пайда болуы
Басқа сұйықтықпен, газбен немесе өзінің буымен шекаралас орналасқан сұйық бетінің иілуі де Капиллярлық құбылыстарқа жатады. Сұйықтық бетінің иілуі салдарынан, оның астында қосымша капиллярлық қысым (р) пайда болады. Бұл қысымның шамасы Лаплас теңдеуімен өрнектеледі: р=р1––р2=212/r, мұндағы 12 – екі ортаның шекарасындағы беттік керілу, р1 және р2 – сұйықтықтағы (1) және онымен жанасқан ортадағы (2) қысым, r – беттің орташа қисықтық радиусы. Сұйықтықтың ойыс бетінің (r<0) астындағы қысым теріс таңбалы (р<0), ал дөңес бетінің (r>0) астындағы қысым оң таңбалы (р<0) болады. Шекаралық бет жазық (r=) болса, сұйықтыққа қосымша қысым әсер етпейді (р=0). Капиллярлық құбылыстар молекулааралық күш пен сыртқы күш (негізінен, ауырлық күші) әсерінен болатын сұйықтық бетінің тепе-теңдігі мен қозғалысының кейбір түрлерін де қамтиды. Сыртқы күш әсер етпесе немесе ол басқа күшпен теңгерілсе, сұйықтық беті жазық болмай имек болады. Мысалы, салмақсыздық жағдайындағы шектелген сұйықтық көлемі беттік керілудің әсерінен шар тәрізді пішін алады. Бұл жағдайда сұйықтық орнықты тепе-теңдікте болады. Өйткені, көлемдері бірдей геометриялық денелердің ішінде бетінің ауданы ең аз болатын дене – шар. Едәуір мөлшерде алынған тұтқырлығы аз сұйықтық, өзі құйылған ыдыстың пішінін қабылдайды. Жердің тарту күші беттік керілудің әсерін жеңетіндіктен, мұндай сұйықтықтың бос беті жазық болады. Бірақ сұйықтықтың массасы кеміген сайын беттік керілудің рөлі артады. Сұйықтықты газ ішіне бүріккенде немесе газды сұйықтықпен араластырғанда шар тәрізді майда тамшылар немесе көпіршіктер пайда болады. Эмболия Сұйықтығы бар капиллярдағы газ көпіршігін қарастырайық. Жұғатын сұйыққа түскен газ көпіршігі екі жағынан менискімен шектеледі, олардың астында қосымша қысым пайда болады. Егер сұйық қозғалмаса менискі бірдей радиусқа ие болады қысымдары теңеседі. Егер сырттан қысым әсер етсе, менискілер деформацияланады және олардың радиустары өзгереді. Қосымша қысымдар теңеспейді, айырмасы болады. Сұйықтың ағуын қиындатады. Қан тамырларында осындай құбылыс болуы мүмкін (газ көпіршігімен тығындалады деп айтуға болады).Мұндай құбылысты газдық эмболия деп атайды. Газдық эмболия ірі тамырлар жарақат алғанда пайда болуы мүмкін: қанға түскен газ көпіршігі қанның жүруіне кедергі жасайды.Тамырға құйылатын сұйықтықпен бірге газ көпіршігі түскенде де осы құбылыс байқалады. Қандағы газ көпіршігі көбінесе сүңгуірлерде төменнен жоғары биіктікке көтерілгенде, ал ұшқыштар мен ғарышкерлерде кабинамен немесе скафандрмен ең жоғарғы биіктікте герметизация жасағанда пайда болуы мүмкін. Бұл құбылыс қоршаған атмосфералық қысымның төмендеуінен қандағы газдар ерітілген күйден еркін газ тәріздес күйге өтуімен түсіндіріледі.Қан айналу үрдісінде де капиллярлық құбылыс үлкен рөл атқарады. Бұнда қан жүретін жіңішке тамырлар капилляр, олар капиллярлық түтіктердің ролін атқарады. Таралуы Капиллярлық құбылыстар да табиғатта өте кең таралған және адамның практикалық іс-әрекетінде жиі қолданылады. Ағаш, қағаз, былғары, кірпіш және бізді қоршаған көптеген басқа заттардың капиллярлары бар. Капиллярлар арқылы су өсімдіктердің сабақтарының бойымен көтеріледі және онымен өзімізді құрғатқанда сүлгіге сіңеді. Қант кесегіндегі ең кішкентай тесіктерден суды көтеру, саусақтан қан алу да капиллярлық құбылыстардың мысалы болып табылады.Адамның қан айналымы жүйесі өте қалың тамырлардан басталып, ең жұқа капиллярлардың өте кең желісімен аяқталады. Қызықты болуы мүмкін, мысалы, мұндай деректер. Қолқаның көлденең қимасының ауданы 8 см2. Қан капиллярының диаметрі ұзындығы 0,5 мм болатын адам шашының диаметрінен 50 есе кіші болуы мүмкін. Ересек адам ағзасында шамамен 160 миллиард капилляр бар. Олардың жалпы ұзындығы 80 мың км-ге жетеді.Топырақта болатын көптеген капиллярлар арқылы терең қабаттардағы су жер бетіне көтеріліп, қарқынды түрде буланады. Ылғалды жоғалту процесін баяулату үшін тырмалар, қопсытқыштар, жыртқыштар көмегімен топырақты қопсыту арқылы капиллярларды бұзады. Көптеген дәрілік заттар инекция үшін ерітінді түрінде дайындалады. Дәрілік заттарды енгізу беттік керілуге тікелей байланысты, сол себептен беттік керілуді анықтау фармацияда негізгі рөл атқарады. жүктеу/скачать 52,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|