«Мәдени МұрА» МеМлекеттік бАғдАрламасының



Pdf көрінісі
бет1/23
Дата21.02.2017
өлшемі2,28 Mb.
#4614
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23

Астана  

2006


«Мәдени МұрА» 

МеМлекеттік бАғдАрлАМАсының  

кітАп сериялАры

ҚАзАҚстАн республикАсының тұңғыш президенті  

нұрсұлтАн нАзАрбАевтың  

бАстАМАсы бойыншА шығАрылды



Тасмағамбетов И.Н., бас редактор

Тәжин М.М., бас редактордың орынбасары

Тәуекел С.Т., жауапты хатшы

Әбділдин Ж.М.

Әуезов М.М.

Байпақов К.М.

Зиманов С.З.

Кәлетаев Д.А.

Кекілбаев Ә.

Кенжеғозин М.Б.

Қасқабасов С.А.

Қойгелдиев М.Қ.

Қосыбаев Е.М.

Құл-Мұхаммед М.А.

Мағауин М.М.

Мәмбеев С.А.

Нұрпейісов Ә.К.

Нысанбаев Ә.Н.

Рахмадиев Е.Р.

Сұлтанов Қ.С.

Сүлейменов О.О.

Хұсайынов К.Ш. 

«Мәдени МұрА» 

МеМлекеттік бАғдАрлАМАсының 

кітАп сериялАры

бАс редАкциясының АлҚАсы



БАБАЛАР  

СӨЗІ

жүз томдық

Батырлар жыры

40 том

ББК 82.3 (5 Каз)

Б12

«Мәдени мұра» Мемлекеттік бағдарламасының 

Фольклортану, әдебиеттану және өнертану секциясының мүшелері:

Қасқабасов С. (төраға), Қорабай С. (төрағаның орынбасары),

Жұмасейiтова Г. (жауапты хатшы), Әзiбаева Б., Күзембаева С., 

Қирабаев С., Мамыраев Б., Қосан С.

Томды басуға М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институтының 

Ғылыми кеңесі ұсынған



Томның редакция алқасы:

Қосан С. (жауапты редактор), Қасқабасов С., Қирабаев С., 

Дәуітов С., Алпыспаева Қ.

Томды жүйелеп, ғылыми қосымшаларын дайындағандар:

филология ғылымдарының кандидаттары: 

Алпысбаева Қ. (жауапты шығарушы), Қосан С., Тастанов Қ.



Б12 

Бабалар сөзі: Жүз томдық.—Астана: «Фолиант», 2006.

Т. 40: Батырлар жыры.—2006.—488 бет.

 

ISBN 9965-35-094-9



«Бабалар сөзі» сериясының 40-томына «Орақ – Мамай» эпосының 

таңдаулы  төрт  нұсқасы  енді.  Жырдың  сюжеті  ноғайлы  кезеңінің 

тарихи оқиғаларын баяндайтын қазақ аңыздарына құрылған.

Б

4702250205



00(05)—07

  

 



ББК 82.3 (5 Қаз)

ISBN 9965-35-094-9  (т. 40)  

© Әдебиет және өнер институты, 2006



ISBN 9965-619-60-3 

  © «Фолиант» баспасы, көркемдеу, 2006



ҚұРАСТыРуШылАРДАН

М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Мемле-

.О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Мемле-

О.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Мемле-

.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Мемле-

Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты Мемле-

 атындағы Әдебиет және өнер институты Мемле-

атындағы Әдебиет және өнер институты Мемле-

 Әдебиет және өнер институты Мемле-

Әдебиет және өнер институты Мемле-

 және өнер институты Мемле-

және өнер институты Мемле-

 өнер институты Мемле-

өнер институты Мемле-

 институты Мемле-

институты Мемле-

 Мемле-

Мемле-


кеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында жарық көретін

  «Мәдени мұра» бағдарламасы аясында жарық көретін

Мәдени мұра» бағдарламасы аясында жарық көретін

  мұра» бағдарламасы аясында жарық көретін

мұра» бағдарламасы аясында жарық көретін

»  бағдарламасы аясында жарық көретін

бағдарламасы аясында жарық көретін

  аясында жарық көретін

аясында жарық көретін

  жарық көретін

жарық көретін

  көретін

көретін 

«Бабалар сөзі» сериясының жүз томдық ғылыми басылымын

Бабалар сөзі» сериясының жүз томдық ғылыми басылымын

  сөзі» сериясының жүз томдық ғылыми басылымын

сөзі» сериясының жүз томдық ғылыми басылымын

»  сериясының жүз томдық ғылыми басылымын

сериясының жүз томдық ғылыми басылымын

  жүз томдық ғылыми басылымын

жүз томдық ғылыми басылымын

  томдық ғылыми басылымын

томдық ғылыми басылымын

  ғылыми басылымын

ғылыми басылымын

  басылымын

басылымын 

әзірлеуді одан әрі жалғастырады.

 одан әрі жалғастырады.

одан әрі жалғастырады.

 әрі жалғастырады.

әрі жалғастырады.

 жалғастырады.

жалғастырады..

Серияның бұған дейін жарияланған отыз тоғыз томы

  бұған дейін жарияланған отыз тоғыз томы

бұған дейін жарияланған отыз тоғыз томы

  дейін жарияланған отыз тоғыз томы

дейін жарияланған отыз тоғыз томы

  жарияланған отыз тоғыз томы

жарияланған отыз тоғыз томы

  отыз  тоғыз  томы

томы 

ұлттық �ол�клорымыздың аса бір көркем де көлемді саласы



  �ол�клорымыздың аса бір көркем де көлемді саласы

�ол�клорымыздың аса бір көркем де көлемді саласы

  аса бір көркем де көлемді саласы

аса бір көркем де көлемді саласы

  бір көркем де көлемді саласы

бір көркем де көлемді саласы

  көркем де көлемді саласы

көркем де көлемді саласы

  де көлемді саласы

де көлемді саласы

  көлемді саласы

көлемді саласы

  саласы

саласы 


болып саналатын эпостық �ығармаларға арналды. Дәлірек

  саналатын эпостық �ығармаларға арналды. Дәлірек

саналатын эпостық �ығармаларға арналды. Дәлірек

  эпостық �ығармаларға арналды. Дәлірек

эпостық �ығармаларға арналды. Дәлірек

  �ығармаларға арналды. Дәлірек

�ығармаларға арналды. Дәлірек

  арналды. Дәлірек

арналды. Дәлірек

.  Дәлірек

Дәлірек 

айтқанда, бүгінге дейін хикаялық дастандардың он ү� томы,

,  бүгінге дейін хикаялық дастандардың он ү� томы,

бүгінге дейін хикаялық дастандардың он ү� томы,

  дейін хикаялық дастандардың он ү� томы,

дейін хикаялық дастандардың он ү� томы,

  хикаялық дастандардың он ү� томы,

хикаялық дастандардың он ү� томы,

  дастандардың он ү� томы,

дастандардың он ү� томы,

  он ү� томы,

он ү� томы,

  ү� томы,

ү� томы,


  томы,

томы,, 


діни дастандардың жеті томы, ға�ықтық дастандардың сегіз

  дастандардың жеті томы, ға�ықтық дастандардың сегіз

дастандардың жеті томы, ға�ықтық дастандардың сегіз

  жеті томы, ға�ықтық дастандардың сегіз

жеті томы, ға�ықтық дастандардың сегіз

  томы, ға�ықтық дастандардың сегіз

томы, ға�ықтық дастандардың сегіз

,  ға�ықтық дастандардың сегіз

ға�ықтық дастандардың сегіз

  дастандардың сегіз

дастандардың сегіз

  сегіз


сегіз 

томы, тарихи жырлардың ү� томы, батырлар жырының жеті

,  тарихи жырлардың ү� томы, батырлар жырының жеті

тарихи жырлардың ү� томы, батырлар жырының жеті

  жырлардың ү� томы, батырлар жырының жеті

жырлардың ү� томы, батырлар жырының жеті

  ү� томы, батырлар жырының жеті

ү� томы, батырлар жырының жеті

  томы, батырлар жырының жеті

томы, батырлар жырының жеті

,  батырлар жырының жеті

батырлар жырының жеті

  жырының жеті

жырының жеті

  жеті 

томы, сондай-ақ �ежірелік дастандардың бір томы әзірленіп,



,  сондай-ақ �ежірелік дастандардың бір томы әзірленіп,

сондай-ақ �ежірелік дастандардың бір томы әзірленіп,

-ақ �ежірелік дастандардың бір томы әзірленіп,

ақ �ежірелік дастандардың бір томы әзірленіп,

  �ежірелік дастандардың бір томы әзірленіп,

�ежірелік дастандардың бір томы әзірленіп,

  дастандардың бір томы әзірленіп,

дастандардың бір томы әзірленіп,

  бір томы әзірленіп,

бір томы әзірленіп,

  томы әзірленіп,

томы әзірленіп,

  әзірленіп,

әзірленіп,, 

баспа бетін көрді. Бұл басылымдардың он томы Қытайдағы

  бетін көрді. Бұл басылымдардың он томы Қытайдағы

бетін көрді. Бұл басылымдардың он томы Қытайдағы

  көрді. Бұл басылымдардың он томы Қытайдағы

көрді. Бұл басылымдардың он томы Қытайдағы

.  Бұл басылымдардың он томы Қытайдағы

Бұл басылымдардың он томы Қытайдағы

  басылымдардың он томы Қытайдағы

басылымдардың он томы Қытайдағы

  он томы Қытайдағы

он томы Қытайдағы

  томы Қытайдағы

томы Қытайдағы

  Қытайдағы

Қытайдағы 

қазақ �ол�клорына арналғаны мәлім. Қазақ халқының қымбат

 �ол�клорына арналғаны мәлім. Қазақ халқының қымбат

�ол�клорына арналғаны мәлім. Қазақ халқының қымбат

 арналғаны мәлім. Қазақ халқының қымбат

арналғаны мәлім. Қазақ халқының қымбат

 мәлім. Қазақ халқының қымбат

мәлім. Қазақ халқының қымбат

. Қазақ халқының қымбат

Қазақ халқының қымбат

 халқының қымбат

халқының қымбат

 қымбат

қымбат 


қазынасы—�ол�клор жинақтарының жоғары деңгейде безен-

—�ол�клор жинақтарының жоғары деңгейде безен-

�ол�клор жинақтарының жоғары деңгейде безен-

  жинақтарының жоғары деңгейде безен-

жинақтарының жоғары деңгейде безен-

  жоғары деңгейде безен-

жоғары деңгейде безен-

  деңгейде безен-

деңгейде безен-

  безен-


безен-

дірілген жаңа басылымын оқырман қауым үлкен қуаны�пен

  жаңа басылымын оқырман қауым үлкен қуаны�пен

жаңа басылымын оқырман қауым үлкен қуаны�пен

  басылымын оқырман қауым үлкен қуаны�пен

басылымын оқырман қауым үлкен қуаны�пен

  оқырман қауым үлкен қуаны�пен

оқырман қауым үлкен қуаны�пен

  қауым үлкен қуаны�пен

қауым үлкен қуаны�пен

  үлкен қуаны�пен

үлкен қуаны�пен

  қуаны�пен

қуаны�пен 

қарсы алды. Алла қаласа, қазақ эпосының көркем үлгілерін

  алды. Алла қаласа, қазақ эпосының көркем үлгілерін

алды. Алла қаласа, қазақ эпосының көркем үлгілерін

.  Алла қаласа, қазақ эпосының көркем үлгілерін

Алла қаласа, қазақ эпосының көркем үлгілерін

  қаласа, қазақ эпосының көркем үлгілерін

қаласа, қазақ эпосының көркем үлгілерін

,  қазақ эпосының көркем үлгілерін

қазақ эпосының көркем үлгілерін

  эпосының көркем үлгілерін

эпосының көркем үлгілерін

  көркем үлгілерін

көркем үлгілерін

  үлгілерін

үлгілерін 

жариялау осымен �ектелмейді.

 осымен �ектелмейді.

осымен �ектелмейді.

 �ектелмейді.

�ектелмейді..

Оқырман назарына ұсынылып отырған аталмы� серияның 

39-томы  эпостық  �ығармаларға  арналды.  Бұл  томға  «Орақ—

Мамай» жырының төрт нұсқасы еніп отыр. 

 Олар: 1. 1903 жылы Қазан қаласында жарық көрген белгі-

сіз жыр�ының нұсқасы; 2. Нұртуған Кенжеғұлұлы жырлаған 

көркем  әрі  көлемді  нұсқа;  3.  Қоңырат  қаласының  тұрғыны 

(Қарақалпақстан) Атаубай Мәмбетұлының айтуынан жазылып 

алынған вариант; 4. Орынбасар Оңғарбайұлының репертуары-

нан алынған  «Орақ—Мамай» эпосының нұсқасы.

Соңғы  екеуі  Қазақстанның  батыс  өңіріне  тән  жыр�ылық 

мектеп  өкілдері  екені  мәлім.  Жалпы,  ноғайлы  дәуірінде 

туған  тарихи  сюжеттерді  жырлауда  батыс  өңірдегі  ақын-



6

БАТыРлАР  ЖыРы

жыраулардың орны ерек�е. Себебі, «Қырымның қырық баты-

ры» тәрізді ұзақ желілі жырлармен қатар, жеке қаһармандық 

эпос  үлгілерін  жырлап,  халық  арасына  тарату,  насихаттау, 

оларды кейінгі ұрпаққа жеткізу  бағытындағы зор әрі игілікті 

еңбекті жалықпай атқарған осы—Жайық, Сыр және Әмудария 

құйылысын  мекендеген  жыр�ы—жыраулар  қауымы  екендігі 

мәлім.

Басқа  ноғайлы  дәуірінің  эпостық  мұралары  сияқты 



«Орақ—Мамай» жыры да ұзақ уақыт бойы жариялануға тый-

ым  салынып  келгендіктен,  кейінгі  жылдары  ғана  зерттеліп 

жарық  көре  бастады.  Томға  енген  мәтіндердің  арасында  тек 

Нұртуған  вариантының    бір  бөлігі  мен  қоңыраттық  Атаубай 

Мәмбетұлының нұсқасы ғана жарық көрген.   

«Орақ—Мамай» эпосының бұрын баспа бетін көрген вариант-

тарына сол кездің саяси-қоғамдық талаптарына орай мәтіндік 

өңдеу,  редакция  жүргізілгені  жасырын  емес.  Бұған  қоса  ілкі 

жинақтарда түсіп қалған, яки қолжазбадан қате оқылған жыр 

жолдары  мен  жекелеген  сөздер  түпнұсқа  бойын�а  түзетіліп, 

мәтіндер бастапқы қалыпқа келтірілді.

 «Бабалар сөзі» сериясының негізгі ұстанымдарына сәйкес, 

отыз тоғызын�ы том ғылыми қосым�алармен толықтырылды. 

Ғылыми  қосым�аларға  томға  енген  мәтіндерге  жазылған 

түсініктемелер,  сөздік,  жер-су  атаулары,  мәтіндерде  кездесе-

тін  тарихи  тұлғалар  мен  діни  есімдерге  арналған  түсініктер, 

эпостың  жинау�ылары  мен  оның  жырлау�ылары  туралы  де-

ректер, пайдаланылған әдебиеттер тізімі, орыс және ағыл�ын 

тілдерінде жазылған түйін кірді.

Томның көлемі—30,5 б.т.



6

М Ә Т I Н Д Е Р



Бұрынғы өткен заманда Орақ, Мамай деген бар екен. Мамай  

хан  екен,  Орақ  батыр  екен.    Мамайдан  бір  де  бала  болмаған. 

Орақтан екі бала болған. Аты—Қарасай, Қази болған.

Орақ  өзі  есенде  қалмақтың  ханы    Темірхан  деген  бар  екен. 

Орақ батыр Темірханның жеті атасын өлтірген екен. Күндердің 

күні  болғанда,  Мамай  сексен  төртке  келгенде,  Орақ  өледі. 

Қарасай, Қази жетім қалады.  

Қалмақтың  ханы  Темірханның  құлағына  түсті  Орақтың 

өлгені. «Орақ өлді, Мамай сексен төртке келді. Қарасай, Қази 

жетім қалды»,—деп  қалмақтың ханы Темірханның құлағына 

түсті де, Темірханның бар екен бір �абары. Аты Ханбике екен. 

Темірхан Ханбикені �ақырып алады:

—Әй,  Ханбике,—дейді,—сен  Мамайға  бар,—дейді.  Орақ 

өлді,  Мамай  сексен  төртке  келді.  Орақтың  баласы  Қарасай, 

Қази,  біреуі  бесте,  біреуі  алтыда  жетім  қалды.  Темірхан  айта-

ды:—Мен Мамайдан қорқып тұра алмаймын,—дейді.

Темірхан  айтады  Ханбике  �абарына:—Сен  Мамайға  бар. 

Былтырғы түскен отаудан осы жыл есеп берсін, �татыма көнсін, 

осы  жыл  есеп  бермесе,  �татыма  көнбесе,  жер  ортасы  Қиға� 

тауға ұрысуға келсін,—деп, Ханбике деген �абарын қырық кі-

сіменен Мамайға  ұрысуға жіберді. Қырық кісі менен Ханбике  

�абары  Мамайға жөнелген жері. 

Қалмақтың ханы Темірхан

Ханбике келді қасына:

—Ханбикедей жолдасым, 

Пиғылы жаман оңбасын! 

Ақылдасым, мұңдасым,

Жауға аттансам жолдасым.

Ноғайда жатқан қаным бар, 

Орақ билән Мамай батырдың 

хикаясы

(Қазан, 1903)


10

БАТыРлАР  ЖыРы

10

11

Ала алмай жүрген арым бар. 



Орақ, Мамай барында,

Жеті атамды өлтірген, 

Жаныма қаза келтірген. 

Бұл күндерді болғанда,

Орақты Құдай алыпты.

Қарасай, Қази—қос жетім

Атадан жетім қалыпты. 

Алжыған қақбас хан Мамай

Ақылынан таныпты.

Мамайдан қорқып,

Қа�а алман, 

Қорыққаннан жығылып, 

Аяғына бас ұрман!

Былтырғы түскен отаудан 

Ү� жыл есеп берсін-ай,

Штатыма көнсін-ай.

Штатыма көнбесе, 

Ү� жыл есеп бермесе,

Жер ортасы Қиға� тау

ұрысуға келсін-ай. 

Хан айтқан соң амал жоқ,

Бармайтұғын заман жоқ.

Қырық нөкері қасында, 

Алып бір жүйрік атқа мінеді.

Сұлу киім киеді, 

Өткір қару алады.

Алжыған қақбас  Мамайға

Хабар бере жөнелді.

Құлан менен киікті

Тебіп ойнап келеді.

Қарға менен сауысқан

Қайтіп ойнап күледі.

Бір сұмдықпенен келгенін,

Бір жамандықпенен жүргенін,

Әулие туған хан Мамай

Үйде отырып біледі. 

Келтірмеймін еліме,

Жуытпаймын �еніме. 

10

20

30



40

10

10

11



ОРАҚ  БИлӘН  МАМАй  БАТыРДың  ХИКАяСы

Қай сөзімен келеді,

Қай хабармен жүреді. 

Алдына �ығып көрейін,

Даладан жауап берейін.

Балдағы алтын ақ берен

Орай белге алады.

Бадана көзді ақ сауыт

Өле кетсем далада 

Кебінім деп киеді.

Бозмойнақ деген тұлпарын,

Өле кетсем далаға 

Қарасын  деп алады. 

Адырнасын байланып, 

Астана жұртын айланып, 

Банағы келген қалмаққа

Батыр Мамай жөнелді.                            



Хикаясы

Банағы  Темірханның  �абары  Ханбикенің  қырық  кісіме-

нен  �ыққанын  біліп,  сексен  төрттегі  Мамай  түсінде  көріп  бі-

ліп: «Мұны еліме келтірмеймін»,—деп, қалмақтың �абарына 

жаңғыз өзі атқа мініп жөнелді.

Биік тауға келген соң, 

Ханбике менен хан Мамай

Бірі-бірін көреді.

Баурай белге келген соң,

Жолыққан екен деп еді.

Мамайды көзі көрген соң, 

Шыдасын ба қалмағың, 

                

Келіп сәлем береді,

Сәлемін Мамай алады.

—Дүбір-дүбір желесің,

Түн ұйқымды бөлесің,

Тастамай қару аласың.  

Аузы-басың түк басып,

Қай сібірден келесің?

50

60

70



12

БАТыРлАР  ЖыРы

12

13

Менім атым —хан Мамай, 



Жөніңді айтып бересің.

Сонда қалмақ сөйлейді,

Сөйлегенде не дейді: 

—Менім атым  Ханбике,

Мен—Темірханның жолдасы.

Ханымның айтқан сәлемін

Білдіргелі келгенмін.

«Былтырғы түскен отаудан

Осы жыл есеп берсін деп,

Штатыма көнсін деп,

Осы жыл есеп бермесе,

Штатыма көнбесе,

Орақ, Мамай бәрін де, 

Бес атамды өлтірген,

Жаныма қаза келтірген,

Бұл күндері болғанда, 

Орақты Құдай алыпты. 

Қарасай, Қази—қос жетім

Атадан жетім қалыпты.

Алжыған қақбас хан Мамай

Ақылынан таныпты. 

Мамайдан қорқып қа�а алман,

Қорыққаннан жығылып, 

Аяғына бас ұрман.

Былтырғы түскен отаудан 

Осы жыл есеп берсін,— деп,

Айтқаныма көнсін,— деп,

Осы жыл есеп бермесе, 

Айтқаныма көнбесе, 

Жер ортасы Қиға� тау

ұрысуға келсін,—деп, 

Дүбір-дүбір желгенмін.

Түн ұйқымды бөлгенмін, 

Тастамай қару ілгенмін.

Кессең басым, мінеки,

ұсынып тұрған бастарды 

Қылы� �аппас деп еді.

Ханымның айтқан сәлемін

80

90

100



110

12

12

13



ОРАҚ  БИлӘН  МАМАй  БАТыРДың  ХИКАяСы

Не қыларын өзің біл,

Тапсырғалы келгенмін.

Сонда Мамай сөйлейді,

Сөйлегенде бүй дейді:

— Әй, Ханбике, Ханбике,

Тілімді менің ал,—дейді,  

Айтқаныма нан,—дейді.

Үстіңе отау тігейін

Қойым болса сояйын,

Самауырым қояйын,

Мен еліме барайын, 

Халқымды жинап алайын.

Бере ме екен есепті,

Бермей ме екен есепті,

Көне ме екен �татқа,

Көнбей ме екен �татқа,

Халқымнан ақыл сұрайын.

Бермеймін десе есепті,

Көнбеймін десе �татқа,

Кәріліктің алды деп,

Жігіттіктің соңы деп,

Жер ортасы Қиға� тау

ұрысуға келейін.

Осы жерде жата тұр, 

Бір жетіден соң келейін,

Айланып сәлем берейін.

Мамайдың тілін алады,

Айтқанына нанады,

Сол жерде қалмақ жатып қалады.

Бозмойнақ атын тебініп, 

Мамайың кетіп барады.

Он таңбалы ұрымнан,

Қырық таңбалы Қырымнан,

Хан менен қарасын,

Биі менен �орасын—

Бәрін жинап алады,

Сонда Мамай сөйледі

Алдына салып барады,

120


130

140


150

14

БАТыРлАР  ЖыРы

14

15

Сөйлегенде бүй дейді:



—Қалмақтың ханы Темірхан, 

Жолдасы екен Ханбике.

Жүйрік атқа мініпті,

Тастамай қару іліпті.

«Осы жыл есеп берсін,—деп, 

Штатыма көнсін,—деп,

Осы жыл есеп бермесе,

Штатыма көнбесе, 

Жер ортасы Қиға� тау

ұрысуға келсін»,—деп,

Келген екен Ханбике.

Жеткен екен кәрілігім,

Биліксіз бере алмай, 

Құрығаныма күнім-ай.

Алдыңа келдім, көп ноғай,

Бересің бе есепті,

Бермейсің бе есепті,

Көнесің бе �татқа,

Көнбейсің бе �татқа,

Он санаулы көп ноғай,

Ақыл тауып бер,—дейді.

Ноғайлы сонда сөйлейді, 

Сөйлегенде бүй дейді: 

—Кәрілік, қара�ы, жеткенде, 

Қолыңнан қайрат кеткенде, 

Бүлдірер қалмақ елімді,

Сындырып кетер белімді,

Бізге берер өлімді. 

Айтқанына көнелік,

Ү� жыл есеп берелік.

Қарасай менен Қазиға

Осы жылдайын қарасақ,

Бір ұл келер сегізге,                                                                                      

Бір ұл келер тоғызға—

Бұрынғыдай болармыз,

Ордаға ноғай қонармыз—

Сөйдеп айтты көп ноғай.                   

160


170

180


190

14

14

15



ОРАҚ  БИлӘН  МАМАй  БАТыРДың  ХИКАяСы

Ардақтаған хан Мамай:

—Құрығаны ма күнім,—деп, 

Қолымнан есеп бермен,—деп, 

Штатына көнбен,—деп, 

Сар жүріп үйден жөнелді.

Мамай кетіп қалады,

Ноғайлы бәрі жиналып,

Өз-өздері сөйлес қылады.

«Алжыған екен хан Мамай,

Жастықта қылған қайратын,

Қартайғанда мылжың болған Хан Мамай.

Мамайдың тілін алмалық,

Айтқанына нанмалық.

Ноғайлы қалмай жиналып, 

Бүгін түнде үркелік.

Сексен төртте Мамайды, 

Ше�есімен екеуі,

Қатыныменен ү�еуін,

Қарасайменен төртеуін,

Қазименен бесеуін

Жұртқа тастап кетелік».  

Сол түнде ноғай қа�ады,

Күдерден—күдер асады.

Он санаулы ноғайды, 

Қара албасты басады. 

Ертең таңдар атқан соң, 

Ардақтаған хан Мамай 

Сыртқа �ығып �олады, 

Серуенге көзін салады,

Төңірекке қарайды. 

Жайылып жатқан малы жоқ, 

Қыбырлаған жаны  жоқ, 

Үріккені елдің білінді, 

Қайтадан үйге кіреді.

Тауға салса тас кескен, 

Кеудеге салса бас кескен, 

Балдағы алтын ақ берен,

Өле кетсем далада, 

Шарбағым деп алады. 

200

210


220

230


16

БАТыРлАР  ЖыРы

16

17

Шын жібекпенен қаптаған 



Бадана көзді  ақ сауыт 

Өле кетсем далада, 

Кебінім деп киеді. 

Құрмаменен жаратқан, 

Алмаменен ойнатқан 

Бозмойнақ деген тұлпарын,

Өле кетсем далада, 

Қарасым деп мінеді. 

Қарағай сапты ақ сүңгі 

Өле кетсем далада,

Сайғағым деп алады. 

Дулығасын киеді, 

Қарына іліп алады

Арданасын байланып, 

Астана жұртын айланып, 

Манағы қалған қырық қалмаққа

Батыр Мамай жөнелді. 

Сайлап салған жеріне 

Батыр Мамай келеді, 

Бикені көзі көреді, 

Сөйлеп бір қоя береді. 

Сөйлегенде бүй дейді: 

—Әй, Ханбике, Ханбике, 

Алуға келдім басыңды, 

Беруге келдім өлімді. 

Жұлуға келдім �а�ыңды,

Алла тізгінді оңғарса, 

Таптырмаспын жөніңді. 

Ардақтаған Мамайдың 

А�уы келді тығылып, 

Еңсесі кетті жығылып, 

Түсі кетті бұзылып.

ла�ын құстай түйіліп, 

Қолына алды найзасын, 

Қырық кісіменен сол жерде 

Салыпты жауға ұрысты. 

Қырық жолдасын қырады, 

Тегін олжа қылады. 

240

250


260

16

16

17



ОРАҚ  БИлӘН  МАМАй  БАТыРДың  ХИКАяСы

Ханбикедей �абарын 

Тірілей ұстап алады, 

Алып келіп сабады. 

Беті болды жосадай,

Ойбай салып жылады.

Қуалап жүріп сабайды,

Ардақтаған хан Мамай

Құлақ-мұрнын теседі, 

Таңқита мұрнын кеседі.

О ғылса да бұ ғылсын,

Қас бей�ара сол қылды 

Ханыңа барсаң сәлем де, 

Білгенінен қалмасын. 

Аламын десе Мамайды 

Қиға� деген Алатау 

Қатын бала жиналып, 

Бір жетіден қалмасын.

Рауан жолға келеді, 

Қалмаққа тұлпар берсін бе,

Оған киім берсін бе, 

Сорлы болған қалмақты 

Жаяу айдап жөнелтті        

                            







Достарыңызбен бөлісу:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет