Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы»
Жаңа сөздердің бұқаралық ақпарат құралдарындағы
жүктеу/скачать 3,48 Mb. Pdf көрінісі
|
Сөздер сөйлейді
| Жаңа сөздердің бұқаралық ақпарат құралдарындағы,
оның ішінде күнделікті газет беттеріндегі көрінісі Кейбір газет редакциялары әдеби тіл нормасында едәуір орнық- қан кірме сөздердің де көбін қазақшалап беруге кей-кейде бой ұрып отырады. Мысалы: «Ана тілі» газеті біраз уақыт редактор сөзін сарашы деп жазып келді. Сондай-ақ газет беттерінен әулетесім (фамилия), үнқағаз (газет), үналғы (магнитофон), төлқұжат (па- спорт), жеңіскер (чемпион) деген сөздерді қолдануға ұмтылып келді. Кейбіреулер съезд/ сиез дегенді құрал, резиденция дегенді тұғыр, 387 проблема дегенді тауқымет, догма-ны сіреспе, спрос дегенді әжет, гардероб-ты адалбақан, тіпті дивизия, полк, офицер сияқты әскери атауларды да қазақтың байырғы әскери лексикасымен ауыстырсақ деген ұсыныстарын да баспасөз беттерінде білдіріп келді. Әрине, әрекеттің өзін жазғыруға мүлде болмайды, жаңа сөздерді ұсыну- шылардың пейілі дұрыс, әңгіме – тек қазақша баламалардың қазақ тілінің құрылымдық жүйесіне олардың мағыналық-тұлғалық тұр- ғыдан сай келмей жататындығында. Сол себептен де көптеген ұсыныстар тәжірибеде жүзеге аспай жатады. Тілдің өзі де, оны пай- даланушылар да тым талғампаз: басы артық әлементтерді де, уәжсіз қосамжарлықты да, семантикалық кереғарлықты да көтермейді. Тіл де өзінің ішкі табиғи заңдылықтарын бұзбауға күш салады. Мысалы,
«қазақшалау» дұрыс емес дегенді зерделі, тәжірибелі аудармашы, жазушы Кеңес Юсупов баспасөз бетінде (Егемен Қазақстан, 2001, 3 мамыр) дұрыс көрсеткен болатын. Мұнда сауатты уәжді пікірлерде газет беттері мен конференция-жиындарда батыл айтылып келеді. Өйткені тілді жаңа сөздермен байытуға күш салатын да, қолайсыз, жа- рамсыз тұлғаларды қолданып қателіктер жіберетіндер де – күнделікті баспасөз орындары. Неологизмдердің бұл каналындағы жарамды- жарамсыз қолданыстарды қадағалап отыру – тек тіл мамандарының ғана емес, ана тілінің бары мен барысына, бүгінгісі мен болашағына немқұрайды қарай алмайтын әркімнің де борышы екендігі даусыз. Бұл күндерде, әділін айтсақ, басты-басты республикалық, облыс- тық газеттер жариялап жатқан материалдарының тілін түсінікті, әсерлі, қалыпты етіп ұсынады (баспасөз стилінің міндеті де – осы), ал кейбір «беделді» деген газет-журналдардың неологизмдерді ұсынуға келгенде шектен тыс кететіндіктері, әрбір редакция мүшелері мен мақала авторларының «шығармашылық» таланты өршіп кететіндігі де айтарлықтай байқалады. Бұлардың ниеттері түзу болғанмен, «тіл» деген ғаламда норма, дәстүр, шек, саты, сөз мәдениеті дегендердің бар екендігін де естен шығармау керек. Бүгінгі неологизмдердің көп және жиі қолданылатын орнына қарай екінші тобы деп таза ғылым мен техникаға қатысты әде- биет саласын атау керек. Бұл саладағы жаңа сөздер ғылыми еңбек- терде, жоғары оқу орындарына арналған әдебиеттерде, ғылымның әр саласының терминологиялық сөздіктерінде беріледі. Алдыңғы аталған салалардағы неологиялық бірліктер көпшілікқолды болса, соңғы топтағылар қолданылу аясы шектеулі арнаулы болып келеді.
388 Алдыңғы топта қазақша жаңа сөздер көбірек орын алса, соңғы топтағы жаңалықтар белгілі бір ғылым саласында пайда болған интернационалдық сөздер болып келеді. Бұл – көпшілікке түсінікті түрде көп сөз болып келе жатқан әңгіме. Тек бүгінгі қазақ тілінде ғана емес, көптеген тілдерге ортақ құбылыс. Мысалы, орыс тілінде таза ғылыми терминдердің 70-80 пайызы интерсөздер екен. жүктеу/скачать 3,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|