Мәдениет және спорт министрлігі Тілдерді дамыту және қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы бойынша «Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы»
жүктеу/скачать 2,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| Абай мен Ыбырай шығармалары. Сонымен қатар Шәңгерей
Бөкеев, Әбубәкір Кердері, Ақан сері Қорамсаұлы, Нұржан Наушабаев, Ақылбай, Мағауия сияқты жазба ақындардың туындылары өз кезеңіндегі қазақтың ұлттық әдеби тілін таны- татын үлгілерден саналады. 4. Қазақ тіліндегі тұңғыш баспасөз болып саналатын жер- гілікті әкімшілік органдары – «Түркістан уалаятының газеті», «Дала уалаятының газеті», «Торғай газеті «, «Ауыл шаруашы- лық листогы» атты газеттер. 163 Жолдасбеков М. Асыл арналар. - Алматы, 1990. - 142- 144-б. 230 5. Патша үкіметінің әкімшілік органдары мен жергілікті әкімдердің қазақ тілінде жазысқан ресми-кеңсе қағаздары (бұйрықтары, шағымдары т.б.). 6. Шығыстың классикалық әдебиетінің қазақша еркін ау- дармалары, яғни шығыс сюжеттерін қайталап қазақша жыр- лаған туындылар: «Шаһнама», «Лейлі-Мәжнүн», «Жүсіп-Зы- лиха», «Фархад-Шырын», «Ескендір», «Мұңлық-Зарлық», «Сей- фүлмәлік», «Бозжігіт», «Шахмаран», «Шәкір-Шәкірат» т.б. 7. Ислам дінін уағыздап, оның пайғамбары мен әулиелерін дәріптейтін таза діни тақырыпта «кітаби тілде» жазылған қиссалар («Салсал», «Зарқұм», «Жұмжұма», «Кербаланың шөлінде» т.б.) мен ислам діні канондарының аудармасы: Әбу- бәкір «Исламның бес парызы», Нұржан Наушабаев «Қырық қадис» т.б. 8. Өткен ғасырдың II жартысында тұңғыш пайда болған қазақ тілінің алғашқы грамматикалары мен хрестоматиялары, оқулықтар және екі тілді сөздіктер: Н.И.Ильминский «Ма- териалы к изучению киргизского наречия». -Казань, 1861; А.Е.Алекторов «К мудрости ступенька». Азбука для учеников начальных русско-киргизских школ. - М., 1891 және «Кир- гизская хрестоматия». - Оренбург, 1898. - Ч.І; И.Алтынсарин «Начальное руководство к обучению киргиз русскому языку. - Оренбург, 1871; «Жазуға үйрететін кінеге». - Қазан, 1892, 1894; Л. Будагов «Сравнительный словарь турецко-татарских наре- чий». - СПб., 1869-1871; И.Букин «Русско-киргизский и кир- гизско-русский словарь». Ташкент, 1883 т.б. 9. Көпшілікке арналып, медицина, ветеринария т.б. қатысты тақырыптарға жазылған кітапшалар: «Трахома деген жаман көз ауру». - Қазан, 1898; «Егіншінің қызмет аты жайында». - Орынбор, 1899 т.б. 10. Миссионерлік мақсатпен жазылған, христиан дінінің канондарын қазақ тілінде түсіндіріп уағыздайтын кітаптар: «Евангелие». - Қазан, 1899; «Езги Иосиф». - Қазан, 1892 т.б. Бұл аталған әдебиет үлгілері мазмұны мен көздеген мақ- саттары (оқырмандары) жағынан бірнеше топқа бөлінгенімен, тілі жағынан екі топқа жинақталады: 1) қазақтың ауызша тараған байырғы төл әдеби тілі мен ұлттық әдеби тіліне негіз- делген үлгілер; 2) қазақтың ескі жазба дәстүрінде, яғни сол 231 кезеңде қазақ топырағында «кітаби» деп аталған тілде жа- зылған үлгілер. Алғашқы топқа ауыз әдебиеті нұсқаларынан бастап, жоғарыда аты аталған ақындардың көпшілігінің өлең-жырлары; Абай мен Ыбырайдың әдеби, педагогикалық, философиялық шығармалары, яғни өлеңдері, Ыбырайдың оқулық-хрестоматиясы, Абайдың «Қара сөздері»; екі тілдік сөздіктің қазақша материалдары; көпшілікқолды жартылай ғылыми кітапшалар, ішінара алғашқы баспасөз және... христи- ан дінін уағыздайтын миссионерлік діни әдебиет үлгілерінің тілі жатады. Соңғысына діни тақырыптағы кейбір қиссалар, ислам дінін уағыздайтын аудармалар, ресми-кеңсе қағаздары және эпистолярлық үлгілердің тілі жатады. Алғашқы топ- тағылардың өзін екіге бөліп қарау керек болады: бірі – ауыз- ша тараған көркем поэзия дәстүрін сақтаған әдеби тіл үлгілері, екіншісі – соның жазба түрге көшкен жаңа сипатты жалғасын танытатын нұсқалар тілі. жүктеу/скачать 2,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|