Медициналык, микробиология
жүктеу/скачать 47,48 Mb. Pdf көрінісі
|
| 141
7 ТАРАУ. И Н Ф Е К Ц И Я ТУ РА Л Ы D IIM Инфекция туралы ш м - бул макроорганизмдерде ы р ш ш к етуге жэне оган патогещц эсер етуге мумюндш берет1н микробтардыц касиеы туралы, жэне де микроорганизмнщ ауру тудырушылык эсерше карсы туратын макроорганизмнщ корганыс-бешмделу реакциялары туралы ш м . Инфекция туралы ú i í m мацызды роль аткарады, ейткеш инфекциялык процесс коздыратын микробтардыц патогеншз микробтардан ер е к ш е л ж ш , ж эне де козды ргы ш тарды кабы лдауш ы лы к ж эн е кабы лд ам ауш ы лы к к аси еы бар макроорганизмнщ 6ip-6ipÍHeH кандай айырмашылыгы бар екенш тусшуге мумюндж бередг Ол жукпалы ауруларды емдеу жэне алдын алу yuiiH каж ето препараттар жасауда, жэне де диагноз кою эдютерш жетиццруге ineuiyiiii рол аткарады. Инфекциялык процестердщ дамуын жэне оныц барысын молекулалык децгейде гана емес одан да жогары децгейде сауатты бакылауга мумюндж бередг “Инфекция” (лат. infició - жуктыру/зиянды H9pceHÍ eHrÍ3eMÍH) немесе оныц c h h o h h m í “инфекциялык процесс” те р м и т коршаган ортаныц t h í c t í жагдайында кабылдаушы макроорганизммен оган, кебейген патогещц немесе шартты-патогещц MHKpoopraHH3MHÍH езара ocepi +нэтижесшде пайда болатын жэне макроорганизмнщ í i i i k í ортасыныц турактылыгын(гомеостазын) сактауга багытталган физиологиялык калпы на келу - беш мделу реакцияларыныц жиынтыгын бйццредц Кдрапайымдылар, гельминттер, жэщцктер - Animalia элeмiнiц еюлдер1 коздыратын осындай уксас процесс инвазия (лат. invazio - шабуыл, басып юру) деп аталады. Инфекциялык процестщ непзш де паразитизм феномеш жатыр, ейткеш паразит деп аталатын 6ipeyi, ие деп аталатын ею ннпсш KopeKTÍK K03i жэне туракты немесе уакытш а мeкeндeйтiн орны ретш де пайдаланады. Бул кезде аталган ею организм де 6ip-6ipÍMeH карама-карсы (антагонистж) жагдайда болады. Сапрофиттж тipшiлiк етуге Караганда паразитизм - ол T i p i ортада ©Mip суру. riapa3HTTÍH ие организмше патогендж эсер eTyi жэне ие организм! жагынан оган жауап беретш корганыс реакциясы паразитизмнщ ажыратылмайтын 6 en iri болып табылады. Паразитизм - турге тэн жэне тукым куалайтын касиет. А дам дарды ц , ж ануарларды ц ж эн е е ш м д ж тер д щ инф екциялы к ж эн е и н вази ялы к ауруларыны ц коздыргыштары паразиттерге жатады, ягни олар Tipi жуйе ортасында паразиток ы рш ш ж етуге кабш ето. Ие организмнщ ы р ш ш к eiyi мэцгш ж емес, уакыт Mep3ÍMÍ бойынша шектелген. Сондыктан, паразиттер уипн мекендейтш ортасын ауыстыру кажет. Олардыц ею тipшiлiк цикл i болады: Tipi организмдеп - паразитт1к жэне одан тыс жердеп паразиток емес ырцплж ету фазалары. П аразиток емес ырпплж ету деп, кец магынада сапрофиттж ы рнплж ету жагдайын жэне де шартты-патогещц бактерияларга тэн паразитизм нен езгеш е турлерш (мутуализм, комменсализм, метабиоз т.б.) ту сш у керек. М икроб биологияльщтур ретшде ы р ш ш к сактай алатын ортаныц мацызы зор. Оны ец басты спецификалык ы р ш ш к ортасы дейдг 0ñTKeHÍ “паразитизм” т е р м и т - бул ерекше тусш ж жэне паразит популяциясы гетерогещц. Микроб популяциясыныц паразитизмдж дэрежеш ец алдымен мекендейтш ортамен байланысты, сондыктан популяциялык-экологиялыктургыдан паразитизмд1 уш категорияга беледн облигатгылар, факультативтшер жэне кездейсоктылар. Облигатты (нагыз) паразиттер популяциялык циклдщ барлык сатысында ие организм1мен тыгыз байланысты. Оларга паразиток ыршипк ету фазасы гана тэн, олар сырткы ортага туспейдц ейткеш сырткы о ртадаы рш ш к eryi m y m k í h емес. Олар трансмиссивтц трансплацентарлы жэне жанасу-жыныстыкжолымен беры едг Егерде паразиттщ eK¡ иеЫ болса (жылыкандылар жэне буынаяктылар), онда оныц популяциясы кез келген уакытта ею белж тен турады: гостальдык (организмдж) жэне векторлык (тасымалдаушыда). Баска жагдайларда популяциясы гостальдык бел1м ретшде б елгш . Олар туйьщталган паразиток жуйе курайды. Факулътативт1 (салыстырмалы) паразиттер табиги айналым кезшде ие организм i мен катар сырткы ортаны да пайдалана алады, 6ipaK олар ym¡H паразиток фазаныц мацызы басым. Мундай микроорганизмдер жогарыда аталган жугу жолдарынан баска да жолдармен берше алады. Бул категориядагы паразиттер K©6ÍHece бАркелю болмайды, олардыц популяциясы уш белАмнен (гостальдьц векторлы, сапрофиты- 142 о ц у л ъ щ организмнен тыс) немесе ею бел!мнен (гостальды жэне организмнен тыс) турады. Олар ^р ш и и к етудщ сапрофиттж фазасына Караганда паразитах фазасы басымырак болатын жартылай туйык паразитах жуйе тузедь Кездейсоц паразиттерге автономды турде ^ р ш ш ж етуге сырткы орта (су, топырак, ес!мд!ктер, жэне де баска органикалык субстраттар) калыпты орта болып табылатын паразиттер жатады. Олар сапроф итах тишмен коректену кабшеталЫ Ы сактайды. Тлршшк етудщ сапроф итах фазасы олар ушЫ ец н е п зп жэне сезшз кажет, ал п арази тах фаза ауык-ауык кана кажет. Осыган орай, мекендейтЫ ею ортага байланысты паразит популяциясы ек! бел!ктен ту рады: организмнен тыс (сапрофитах) - ол непзпск жэне де организмд1х (гостальдык) - ол хездейсок болып табылады. Оларда трансмиссивт1х бершу жолы болмайды. Олар ашык пapaзиттix ж уйе курайды. О ларга нагыз сапроноздардьщ коздыргыш тары жатады. Кездейсок жэне факультатива паразиттер сапрофиттен облигатты паразитхе етудщ ауыспалы кезещцктур! болып табылады. Сонымен, олардьщ организммен байланыс тыгыздыгы облигатты паразиттен хездейсок паразиттерге карай азая бастайды, соцгылар ушЫ тipшiлix етуге сырткы ортаньщ рол! арта бастайды. Михробтьщ коректЫ к а ж е ттш п ие жасушасымен байланысы тыгыз болган сайын оныц паразитах касиеп жогарылай бередь Осыньщ непз!нде михробтардьщ мутантты турлер1 ¡ржтелген. Эволюциялык даму барысында сапрофитгер езЫе кажет емес ферменттерд! жэне баска биологиялык жуйелерд1 жогалткан. Себеб! олар езше херехт1 заттехтерд1 дайын турде ие организм¡нщжасушасынан алады. Мысалы, риккетсияларда гликолитах цихлге катысатын ферменттер жок, хламидияларда АТФ синтез! журмейд!, ал вирустардьщ акуыз синтездейт!н менш!кт! жуйес! жок. 7.1. И н ф е к ц и я л ы к процесс жэне ж у к п а л ы ауру Инфехциялык процест!н пайда болуы, дамуы жэне аякталуы уш топ фахторлармен аныхталады: 1) инфехциялык процесс коздыргышы - михробтардьщ сандык жэне сапалык сипаты; 2) махроорганизм жагдайы, оныц михробты кабылдаушылык дэрежесц 3) михроб пен махроорганизмд! коршаган ортаныц физихалык, химиялык, биологиялык фахторларыныц эсер!, олар ез хезег!нде б!рнеше турлер ек!лдер!н!ц арасында жанасу мумхшджше, б!р турд!ц мехендейт!н аумагыныц б!рл!гше, корехт1к катынастарына, популяция тыгыздылыгы мен санына, генетихалык акпарат беру жэне миграциялану ерехшел!хтер!не т.б. ез эсерш тиг!зед!. А дам дарга катысты сырткы орта жагдайы деп оны ц ^ р ш Ы п н д е п эл е у м е та к ж агдайларды кабы лдау херех. М ахроорганизмдег! м ихробтардьщ эсерш ен дамитын алгаш кы ех! биологиялык фахтордыц - инфехциялык процесхе т!хелей катынасатындар. Бул хезде инфехциялык процестщ специфихалыгын михроб аныктайды, ал инфехциялык процестщ байкалу жэне оньщ удеу барысындагы ауырлыгына, узактыгына жэне ¡идет аякталуына махроорганизм интегралды шешуш! улес косады, ол ец алдымен бейспецифихалык резистентал!хпен жэне оган хемекш! журе пайда болатын специфихалык иммунитет фахторларымен байланысты. Уш!нш!, эхологиялык фактор, макроорганизмн!ц кабылдаушылыгын, коздыргыш тыц жуктыргыш мелшер!н ж эне в и р у л ен ттш п н темендет!п немесе кушейт!п, жугу механизмы жэне инфекциялык бершу жолдарын т.б. белсещцре отырып, инфекциялык процесхе жанама эсер етедь Жукпалы ауруларды тудыратын микроорганизмдерд! жукпалы аурулар коздыргыштары деп атау жалпы кабылданган термин. Инфекциялык жагдайдагы адамдардыц немесе жануарлардыц организмы, ягни онда коздыргыштыц паразитт!к т1рш ш к ету!н - инфицирленген, ал коздыргыштар тускен сырткы орта заттарын - ластанган деп атайды. Махроорганизмнщ кабылдаушылыгы деп, микробтар енгенде макроорганизмнщ кептеген кер!н!стермен (тасымалдаушылыктан жукпалы ауруга дей1н) реакция беру каб!летт!г!н айтады. |