Мектепке дейінгі педагогика



бет34/97
Дата10.02.2022
өлшемі2,37 Mb.
#25134
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   97
Байланысты:
МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ПЕДАГОГИКА Жумабекова (1) (1)

1

Жака и&тсридлдармея жүмыс жасвудя
Овлапыкоздігіиев ойлануы,
дербес әрекеті, ойыі^жатгыгулар


Сурет корсету, j ойыншыктар, заттяр, күбылыстардыі опгімвлету

Негізгі үгымдарды екіяші пен
маэмүоымен кіріктіру,
одіс^тосілдерді түрлеидіру


_ ..

1

' „I

Р<іфя«КСЙЯ, торбпешіяің f қорытиндысы, бдлалардык емірлік дагдыларыи і калыптястыру

1 Ккмилды ойывдяр, жай қимылды ойындвр, едхналду. Го>©рекет бармсык корытмлдылау,

f'іКя і/фй и ііпАіііГІ ЯАпЙаг linaafAi9l




Адамның ез ар-ожданы алдындагы адалдыгы. шыниіылдыш - эділ, өзіне-өзі қастерлі, журіс-тцрысы цлгілі болуынан.

эл-Фараби

  1. ТАРАУ

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ ТӘРБИЕ

НЕГІЗДЕРІ

2.1. Мектепке дейінгі жастағы адамгершілік

тәрбиесі

Мақсахы: Оқушы-студенттердің мектепке дейінгі кезеқдегі адамгершілік тәрбиесі туралы теориялың түсініктерін тереңдету. Адамгершілік тәрбиесінщ мақ- сат-міндеттерін, мазмұны мен қүралдарын жөне өдіс- төсілдерін меңгерту оны төжірибеде пайдалана білуге баулу.

Негізгі ұрымдар: Мораль, принциптері мен ережелері, адамгершілік тәрбиесі, адамгершілік төрбиесінің маз- мүны, қүралдары, өдістері, піарттары.



Жоспар

  1. Мораль придциптері мен ережелері.

  2. Адамгершілік тарбиесінін, міндетт ^ ^

  3. Адамгершіліктөрбиесініямазмұны меі KVP

'4. Адамгершілік төрбиесінщ вд^тері^ циптері

Мазмұны. Багыттауиіы дэріс. М р

ад^дардык

рихи қалъштасқан пРинцПТер1“желеР жақсылык жиынтығы. Бүл принциптер меН J . ік абыр0ЙлыК пен жамандық, өділеттілік пен өділе »

пен абыройсыздық деген ұғымдардың тұрғысынан тхі J

лып, адамдардың мінезі мен іс-әрекеттерін багалау^ г

өлшеушісі болып табылады. Бұлар адамдардың { <

біріне, қоғамға, мемлекетке, үй-ііш адамдарыныңГ і

біріне деген қарым-қатынастарын ретке келтіріп 1

рады. Мораль қоғамнан тысқары түра алмайды. Қо^ і

моральды туғызады, саңтайды, дамуына ықпал жасі *

ды. Қоғамның дамуымен жөне экономикалық құрыж і

тың өзгеруімен бірге мораль да өзгеріп отырады. 1

сінше, мораль адамның еңбекке деген көзқарасы ар£ і

лы қоғамның экономикалық дамуына эсер етеді. Мора! :

дың ңалыптасуына қоғамдық сана, саясат, құқың, ш :

кемөнер, дін ыңпал етеді.



Барлың заман мен барлық халықтарға бірдей жара ды ереже болмаса да, жалпыга бірдей кейбір моральді ережелер бар. Мұндай ережелерді ңогам тәртібініңі қарапайым ережелері деп атаймыз. Мысалы, барлықі манда табиғат апаты кезінде зардап шеккендерге көм көрсетіп отыру моральдық борыш деп есептелген. Өзб лаларының алдында өкелік және аналық борышын оры дамаған ата-аналарды, ата-анасы алдында өз борыші ұмытатын балаларды мораль атаулының бәрі де айы тайды, қоғамдық орындарда ең ңарапайым тәртіпті са тау, жасы кішілердің үлкендерді сыйлау ережелері лық уақытта да болған. Адамдардың қарым-қатый мөдениеті осы ережелер арңылы баянды етіледі.

Жас ұрпақты адамгершілік рухында тәрбиелеу Д геніміз - оларды жоғарыда айтылган мінез-құлықтЯ дағдылы ережелеріне үйрету. Адамгершілік тәрбй& дегеніміз - адамның моральдық қасиеттерін белгілі ^ мақсатқа бағыттап қалыптастыру. Адамгершілік сезі) дерді тәрбиелеу арңылы моральдьщ түсініктердің, әд61 тердің және мінез-ңұлық себептерініқ қалыптас^ бірлесіп жүзеге асады және мектёпке дейінгі балала} дың адамгершілік тәрбиесін қамтамасыз етеді.



1. Адамгершілік тәрбиесінің міндеттері.

Адамгершілік тәрбиесінің жалпы міндеті мектеп


сына дейінгі балалардың мінез-қүлқы мен төртібін, ада^

/ гершілік сезімі мен сана нышандарын, адамгершілік ) түсініктері мен мінез-ңұлқын ңалыптастыру болып та- ' былады. Адамгершілік сезім адамгершілік түсініктерді меңгерудің негізінде туып, балалардың іс-әрекеті мен мінез-ңүлңынан, төртібінен көрініс табады. Адам- I гершілік төрбиесінің міндетін жүзеге асыру барысында Т баланың бойында енді дами бастаған адамгершілік сезім- дерін пайдалана отырып, үлкенді сыйлауға, мәдени мінез-құльщтьщ қарапайым ережелерін, әдеті мен дағ- / дыларын моральдың саналарын, мінез-құлыңтарын, өзін \ және өзгелерді әділ бағалай білу ңабілетін дамытып, f ңарапайым да күрделі сезімдер мен қарым-қатынастар 1 ңалыптастыруға ықпал ете білуге үйрету көзделеді.

1 Баланың алгашқы адамгершілік түсініктерін аңғарып, мінез-құлқы мен төртібін қалыптастыруда ! мектепке дейінгі шаң - ең жауапты кезең. Балалар үй ішіндегі жақындарымен қарым-қатынасында, оқу- тәрбие ісінде, тікелей өмір тәжірибесінде ненің жақсы, ненің жаман екенін байқайды, жаңсы мен жаманға үлкендер тарапынан берілген бағаны меңгереді.

Психология ғылымы да баланың айналадағы болмыс- тьі дұрыс түсінуі мектеп жасына дейін қалыптасаты- нын, олар өз айналасындағы адамдардың көзқарасы мен талпынысынан, мүраттарынан жастайынан-ак; үлгі ала- тынын дәлелдеді. Бірақ бұл өзгерістердің бәрі де өзінен- өзі немесе жүйкенің туа біткен заңдылық күші арқылы емес, әдейі мақсат көздеп ұйымдастырылған оқу-тәрбие үстінде іске асады.

Мектеп жасына дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің нақты міндеттері:


  1. балалардың үй-ішіне, жақындарына, ңұрбы-доста- вРьгна, жалпы адамдарға, Отанға деген сүйіспеншілік

сезімін тәрбиелеу;

  1. адамгершілік ережелеріне сай балалардың мінез- ҚҰлқын, үйымдасқан тәртібін, мәдениеттілігін, жақсы өДеті мен дағдысын ңалыптастыру;

  2. балалардың адамгершілік түсініктері мен қасиет- терін тәрбиелеу.

Шолу дэріс. 2. Адамгершілік тәрбиесінің мазмцнымен щралдары.

Адамгершілік төрбиесінің мазмұнына баланың Отанға, адамдарға деген сүйіспеншілігін тәрбиелеу жа- тады. Ол үшін алдымен балалардың ата-анасына, үйіне, туған жеріне, оның табиғатына, өз ауылына, қаласына, туған-туысқандарына, дос-қүрбыларына, балабақшага деген сүйіспеншілік сезімін төрбиелеу қажет.

Елге сүйіспеншілікті тәрбиелеудің пөрменді құралы - халықтың тілі, мәдениеті мен көркемөнері. Ана тілі - халықтың тарихы, шежіресі, халықтың ең зор аңылшы- сы, ұстазы деп бағалаған* Осы орайда, дана Абай: «Өнер алды - қызыл тіл», - деп толғаса, F. Мүсірепов: «Тілден биік асқар жоқ, тілден асқан байлық жоқ, тілден терең теңіз жоқ», - деп тілдің ңұдіретін ерекше бағалаған. Ал кемел жазушы М. Әуезов: «Кімде-кім қазіргі уаңытта ана тілін, өзінің өдебиетін сыйламаса, бағаламаса, оны сауатты, мөдениетті адам деп санауға болмайды», - де­ген. Ендеше, ерте сөбилік кезеңнен бастап баланы ана

тілінде сөйлеуге үйрету, ауыз өдебиеті үлгілерімен су- сындату өң маңызды мәселе. Бала өдеби шығармалар- ды: өлең, ертегі, өн, жұмбақ, жақылтпаш, мақал-мөтел, батырлар жырын тындау арқылы ана тілінің байлығы мен өсемдігін меңгерумен қатар, оны сүюді үйренеді. Балаларды хальщтың ңолөнерімен, қазіргі композитор- лардық сан түрлі азаматтық тақырыптарга арналған әндерімен таныстыру балалардың қуанышын, көңілді сезімін дамытып, еліне, туған жеріне, ұшңыштарға, ғарышкерлерге, теңізшілерге, Отанға, т.б. деген сүйіс- пеншілік сезімін төрбиелейді.



Адамгершілік төрбиесініқ мазмүнына балаларды ин- тернационалдык; рухта төрбиелеу де жатады, өйткені ол адамгершілік төрбиесінің негіздерінің бірін қүрайды. Балабақшада көптеген үлттың балалары бар, олардық бәрі бірдей төрбиеленіп, бірдей ңамқорлыққа бөленеді. Осының өзі-аң балалардың бір-біріне жолдастың, достық сезімін төрбиелеудің ең ңолайлы жағдайы.

Тәрбиеші суреттерді, көркем өдеби шығармаларды, әр ұлттың балалар әдебиетін пайдалана отырып, Қазаң- станды мекендейтін сан ұлттың өмірі, түрмысы, еңбегі, өнері жөнінде әңгімелейді, соның негізінде ұлттарға, халықтарға, жалпы адамзатқа деген сүйіспеншілік сезімін дамытуға мүмкіндіктер туады. Балалар арасын- Да дүрыс қарым-қатынасты тәрбиелеу, тату балалар үжы- мын ңұру - балабақша педагогінің негізгі міндеттерінің бірі. Балалар ұжымын төрбиелеуде тәрбиеші адам- гершідік принциптеріне сүйенеді.

Адамгергаілік тәрбиесінің мазмүнына баланың адам- гершілік ңасиеттерін төрбиелеу жатады, өсіресе олардьщ үлкендерді сыйлау сезімін тәрбиелеу сөбилік шаңтан басталады. Үлкенді сыйлау - асқаралы да асыл сезім. Үлкендердің беделін мойындау, тыңдау, жөңіл бөлу, құрметтеу, ңамңорлық жасау сияңты балалардың, іс- әрөкеттерін ұйымдастыру, бұл сезімнің көрініс табуы - жаңсы төрбиенің белгісі.

Тәрбиеші өмірдегі барлың материалдьщ жөне рухани байлық үлкен адамдардың еңбегімен жасалғанын, оны өздері күнделікті өмірде пайдаланып жүргендерін наңты мысалдар келтіріп түсіндіреді. Үлкендердің білімі, еңбегі біздін, шаттық өмірімізді ңамтамасыз етіп отырға- нын, өсіресе өзін ңоршаған адамдардың: тәрбиешінің, дөрігердің, күтушінің, аспазшының, даяшылардың еңбегін айтып, оларды бағалауды жөне үлкендерді қалай қүрметтеу, сыйлау керектігін үйрбтеді. Кейде балалар • үлкендерді сыйлау керек екенін біле тұрса да, оны орын- дамайды, себебі бала білімін, төртібін, іс-өрекетін бай- лаыыстыра алмайды, өзін жақсы алып жүргісі келеді, бірақ оны қалай орындауды білмейді, ал кейде баланың ңызкғушыльііы сана тұрақтылығын басып кетеді, кей­де бала сөзі мен ісін бірлікте алып жүре алмайды. Әрине, баланьщ білімі бірден оның мінез-күлқы мен тәртібіне айналмайды, оған ұзақ уақыт дағдылану, үйрену керек, тәрбиеші осыларды шыдамдылықпен қалыптастырғаны абзал.

Баланы шыншыл да адал етіп тэрбиелеу - адам- гершілік тәрбиесінің мөнді белгісі. Балалар кейде білместігінен мәліметтерді дұрыс бере алмай шатасты- рады. Мысалы, бір қыз бала әжесінің үйіне ңыстыгүні барьш қайтқан соң, «мен әжещіің үйінде алма' тердім» деген. Бұл өтірік емес, ол бірақ алманы өжесінің үйіне күзде барғанда терген болатын.

Кейде ересектер тобындағы балалар өзі жөне жақын- дары туралы жалған айтады. Олардың батырльщ іс істе- гені, батылдьхқ көрсеткені жайлы мақтанады. Бұл өтірік айту ниетінен емее, батырлық пен батылдъгққа талпы- нушылыңтан, соған құштарлықтан туады.

Кейде баланың ойы шындьщтан ңиялға ағып өтіп, жалған айтып та қояды, біраң онын, алдайын деген ойы болмаған. Мүндай жағдайда үлкендер баланың қиялын бұзбай, көқіліне ңаяу салмай, жолдастарының алдында абыройын түсірмеу керек. Әдетте, балалар өтірікті ңорьщқандықтан немесе жазаланудан ңашңандыңтан айтады. Совдықтан тәрбиеші баланың өтірік айтқанына көзі жеткен соң, оның не себептен айтңанын аныңтап, олай істеуге болмайтынын түсіндіруі керек. Баланың бұл әдеттерін дер кезінде ңойдырмаса, ол кейін өтірік айту- ды әдетке айналдырып кегеді.

Ертегі, әңгімелерден, белгілі адамдардың өмірінен үзінділер оқып, шыншыл адамды халыңтың құрмет- тейтінін, жақсы көре.тінін, одан үлгі алатынын, өтірікшілерді жек көретінін, сыйламайтынын айту ар- ңылы шыншылдыңтың жадсы қасиет екеніне көздерін жеткізгені жөн.

Адамгершілік тәрбиесіне ңарапайымдылықңа тэрбие­леу де жатады. Балаларды жөнсіз көп мақтау, артық ба- ғалау зиянды ықпал етеді. Бұл кейде балалардың мад- таншақ, өркөкірек, жалңау болуына өкеп тірейді, әсіре- се қабілетті балалардың іс-әрекетін өділ мадаңтай о.ты- рып, оларғаталап пен тансырманы күшейте түскен жөн. Қарапайымдылыққа тәрбиелеудің негізі - баланың адамгершілік қасиетін дұрыс, әділ бағалау.

Адамгершілік тәрбиесінің мазмұнына баланЫң мінез- ңүлқын тэрбиелеу жатады. Мінез-ңүлық дегеніміз -



адамдардың өзін ңоршаған ортаға, қоғамға, басңа адам- дарға деген қарым-қатынасынан көрініс табатын түрақ- ты психикалық ерекшелігінің жиынтығы.

Бұл ерекшеліктердің ең бастысы - сана мен ерік. Мінез-құльщ өте ерте жастан бастап қалыптасады жөне саналы, аңылды ұйымдастырылған төрбие ісіне бағына- ды.

Еріктік сапаға: қажыр-ңайрат, өзін меңгере алу, са- быр, төзім, маңсаттылық, шешімділік, тұрақтылық, ұс- тамдылық, батылдың, белсенділік жатады. Бұл қасиет- тер балалардың іс-әрекет, еңбек, ойын, оқу-тәрбие лсұ- мыстары устінде көрініс тауып, қалыптасады. Қалып- тасу балалардың аңыл-ойының дамуымен байланысты.

Балалардың мінез-ңұлқын қалыптастыруда жоғары жүйке жүйесінің қызметі ерекше рөл атқарады. И. П. ІІавловтың адамның өмір сүру жағдайы мен тәрбие- сіне байланысты жүйке жүйелерінің икемділігі жө- ніндегі қағидасын есте үстау абзал. Ол балалардыңмінез- қүлңы мен темпераментінің қасиетіне, типіне, баланың денсаулығына, қуанышы мен сүйінішіне, ңайғысына байланысты.

Сылбыр, 'енжар балаларды төрбиелеуде олармен ар~ найы ойын, түрлі іс-әрекет ұйымдастыруды белгілеу, баланың белсенділігін қуаттай отырып, дербес іс-әрекет- ке баулу, оларды дамыту сияқты рр түрлі әдіс-тәсілдер қолданылады. Сезімтал, жеңілтек, йіапшаң, баланың ерік-жігерін тежеп үстау қерек, себебі ондайлар тез шешім жасауға, ойланбай асығыс іс істеуге бейім түра- ды.

•« Сондықтан оларды маңсаттылыңңа бірте-бірте үйре- ту керек. Әсіресе тез өсерленгіш балаларға көбірек көңіл бөлу қажет.

Балаларды алдына мақсат ңбя білуге тәрбиелеудің мәні зор. Мақсаттылық адамға жинаңылың, бірізділік, белсенділік сияқты қасиет дарытып, шешімділікке, ба- тылдыңңа, іске ңұмарлыңңа, кейде тәуекелге бел бай- лауғажеткізеді. Балаларды мақсаттылыңқа тәрбиелеудің ңиындығы: бала өте сезімтал, үгітке тез көнгіш, әр нөрсе-

f

re зейіні, көңілі ауғыш болып келеді. Сондықтан төрбиеі ші балалардың осы ерекшёліктерін ескере отырыпі ырьщсыз зейін аудару қабілетін, ерік-жігерін, ңызығу-| шылығын қалыптастырады, ойын, серуеы кездеріндө балалардың алдынатәрбиедіі өзі мақсат қояды. Балалар-; дың мақсатқа жету жолының қысңа да тез болуы маңыз-. ды. Сондыңтан оларға мақсатқа жету өдіс-тәсілдерін ' үйретіп, дұрыс нұсңау берудің мәні зор.

Төрбиешінің балаларға тілектестік қатынасы, ңол- дауы жөне қорытынды бағасының әділ болуы маңсатқа жету барысында оларды шаттандырып, зейінін, күшін* салуга жұмылдырады, ягни баланың еркі мен жігерГ | кедергіні жеңгенде ғана дамып, жетіледі.

Балалардың өздері де алдарына мақсат қояды, бірақ * олардың маңсаттары тұраңты емес, сондықтан олардың мақсатын іске асыруына көмектесіп, мүмкіндік туды- \ рып отырмаса, олар маңсатын өзгерте„салады немесе одан бас тарта салады.

Алға ңойған маңсат неғұрлым тартымды болса, сол- ғүрлым жеңіл орындалады. Әйтсе де, мақсаттылықңа тәрбиелеу үнемі тартымды материалдар үсыну арқылы ғана ңұрылмай, қызықсыз материалдарды үсыну арқы- ; лы да мақсатқа жете алу ңабілетін тәрбиелеген абзал. \ Мысалы, балалар текшелерді, «ңұрылыс материалда- ; рын» жинауды ұнатпайды. Сондықтан ойыншықтарды жинау, тазалау бастапңыда балаларға ойын элементтерін ендіру арңылы іске асады да, бара-бара ойыншыңтарды \ жинау мақсаты ойыннан кейінгі қажеттілік ретінде * [ орындалады.

Тәрбиешінің міндеті - балалардың алдына ңойған мақсатын қолдау, оған басшылық ету, көмектесу. Кей­де ересек топтағы балалар өздерінің шамасы келмейтін маңсатты да белгілейді, ондайда тәрбиеші олардың ойын < іскерлікпен мадақтай отырып, қойған маңсатының I қиындығын өз күштерімен салыетырып, шамаласты- | рып көрсетуі,-үғындыруы тиіс.

Шешімділікмақсатқа жету барысындағьі сенімділік 4 ңабілеті. Шешімділік - мінез-құлық ңасиеті. Бұған қара- *



ма-қарсы ұғым - өз күшіне сенімсіздік. Сенімсіздік көбіне білместіктен, кейде ұялшақтықтан болады. Сон- дықтан тәрбиеші балалардың білімін, дағдысын кеңейте отырып, күнделікті кездесетін шешімін, іс-әрекетін ма- дақтап, сенімсіздігін жеңуге көмектесуі керек. Олай ет- песе, сенімсіздік әдетке айналып кетуі мүмкін. Онда бала қолынан келетін істеы де бас тартатын болады. Сенімсіз- діктен арылудың жолы - балалардың барлық тапсырма- ны орындай алатынын төрбиеші сеншді түрде айтып, қол- дарынан келетініне олардың іс жүзінде көзін жеткізу. Әсіресе, сенімсіздігі ұяндығымен, ұялшақтығымен бай- ланысты балаларға қатты көңіл бөлу керек.

Табандылық - мақсатқа жету үшін қиыншыльщтан • тайсалмай, кедергілерді жеңе білу қабілеті. Оны күнделікті іс-өрекет процесінде қандай қиын болса да бастаған ісін тастамай, аяғына дейін жеткізуге дұрыс бағыт бере отырып тәрбиелеу. Бірақ өте қиын тапсырма беріп, балалардың өзіне сенімділігін азайтып, еркін те- жеуден немесе өте оңай тапсырма беріп, оларды ойлау- дан ңалдырып, қаннен-қаперсіз, ңамсыз етіп тәрбиелеу- ден саң болу керек.

Белсенділік - күнделікті іс-өрекетте (ойын, сабак, еңбек) кездесетін міндеттерді шығармашылықпен шеше білу қабілеті. Тек белсенді адамдар ғана мақсатңа жету барысында жалтармай, шешім/цлік-, батылдың көрсетіп, қиыншылықты жеңіп шыға алады. Күнделікті іс-әре- - кетінің ішінде баланың белсенділігін арттыруға ерекше -* мүмкіндік тудыратын - шығармашылық ойындар.

Батылдыңты тәрбиелеудің тамаша құралы - ойын. Ойын барысында үялшақ балалар да батыл болып кетеді.

Батылдыңңа төрбиелеуде ересек адамдардың үлгісі ерекше Ъщпал етеді. Олардың ерлік, батырлың істері туралы әңгімелеу, оңып беру балалардың батыл адамдарға ңұрмет сезімін тудырып, еліктеу ниетін ұштайды, тәр- биешінің үлгісі де өсерлі ықпал етеді.

Баланы батылдыңңа баулуда теріс төрбиеден пайда болған қорңыныш тудыратын негізсіз себептерді жою^ тәжірибесін кеңейту үлкен рөл атңарады.

Қорңыныпі - баланың биологиялық табиғатына тән қасиет емес, сәтсіз төрбиенің нәтижесі. Кейде отбасын- да баланы кішкене күнінен оған белгісіз заттарды, си- қыршыларды, жезтырнақтарды, ңұбыжықтарды, жал- мауыз кемпірлерді айтып қорқытады. Бұл қорқыныш баланың кейінгі өміріяе де жалғаса береді. Тәрбиеші алдымен балалардысол «құбылыстардан» арылту керек. Батылдыққа үйретумен, қорқыныін сезімді жеңуге жат- тықтырумен қатар, оларды сақтыққа да баулыған жөн, оттан, судан, таныс емес иттен/көшеден өтуден, алысңа жалғыз кетіп қалудан сақтандыру.

Балалардың үстамдылығын, өзін-өзі ұстай білу қабі- летін тәрбиелеу де маңызды.



Үстамдылықты тәрбиелеу дегеніміз - баланың өз талал-тілегін, сезімін, мінез-қүлқын, тәртібін меңгере білуі, өзін-өзі алып жүруге тәрбиелеуі. Ол үшін баланың қырсың мінезін түзеу керек. Қырсыңтың кейде өткінші болады. Ондайда көңіл аудармай ңою жөн. Кейде ол көз жаеымен, айқай-шумен, аяқты тепкілеумен жалғасады, бүл жүйкеге зиянды эсер етеді. Мүмкіндігінше мүндай- ды болдырмауға тырысу керек. Жылаған баланы топтан алып шығып (басқа балалар да оған еліктеуі мүмкін), жылауының дұрыс емес екенін түсіндіру керек, біраң жалынып көндірудің қажеті жоқ. Баланы сырттай ба- қылай отырып, жалғыз қалдыру керек. Өзінің осылай отырғаны нашар тәртібінен екенін оның түсінгені абзал. Бала жүбанып, көңілі орнына түскеннен кейін тобына қосу керек, бірақ жаңағы жаман мінезі жайында ңайта еске түсірудің қажеті жоң. Әрине, баланың ңырсьщты- рын бүйрықпен, жазалаумен емес, оны тәрбиелеумен, баланық намысына тимей жеңген жен. Кейде баланың ңыңыр мінезін басңа нәрсеге зейінін аударып жіберу, алдарқату арқылы жеңуге де болады.

Баланың қыңырлығы, ауруы, шаршауы, жүйкесінің қатты козуы, теріс төрбиенің себебінен де болады. Ауру бала бей-жай күйге түседі де, тәрбиешілерге жоғары та- лап қояды. Ол орындалмаған жағдайда жылайды, маза- сызданады.

Баланың қатты шаршауы, жүйке жүйелерінің қатты қозуы әдеттегі тәртіпке бағынбауға, өзінің талап-тілегін тежей алмауға әкеп соғады. Баланың жүйке жүйесін қоздырып, шаршататын айқай-шулы ойындармен кеш- ке жатар алдында ойнамағаны дүрыс.


  1. Адамгериіілік тпәрбиесінің эдістері.

Сипаттау, талдау, ой қорыту.

Мектеп жасына дейінгі балалардың даму ерекшелігін ескере отырып, мектепке дейінгі педагогика төмендегі әдістерді белгіледі:



  1. төрбиеші мен ата-ананың үлгісі, күнделікті өмір- ден үлгі-мысалдар келтіру;

  2. балаларға жаңсы мінез-ңұлың пен адамгершілік ережелерін үйрету, соған сай балалардың іс-әрекеттерін үйымдастыру;

  3. сендіру, түсіндіру;

  4. мадаңтау, кінәлау, айыптау, жазалау;

  5. бағалау.

Үлгі ету - адамгершілік тәрбиесінің негізгі өдісі. Тәр- биеші мен ата-ананың үлгісі адамгершілікке тәрбиелеу- дің өдісі ретінде басқа әдістермен бірлікте елеулі рөл ат- қарады.

Үлгінің тәрбиелік күші баланың еліктегіштігіне не- гізделеді. Әсіресе мектеп жасына дейінгі балаларға үлгі ерекше сенімді ықпал етеді, өйткені олар өзін қоршаған құбылыстарға, адамдардың іс-әрекетіне сын көзбен қарау- ды білмейді. Адамгершілікке тәрбиелеудің тиімді әдісі ретінде үлгі етуді қолдана білу бала ойынының нақты- лыгы мен көрнекілігіне сүйенеді. Үлгіге еліктеу бала- лардың белсенді іс-әрек‘етін тудырады, ал іс-әрекет - адамгершілік, тәртіп нормаларын меңгерудің негізі.

Балалар көбінесе ата-анасы мен тәрбиепіілеріне, жақ- сы көретін, кұрметтейтін адамдарга, бір-біріне елік- тейді. Төрбиеші оларды саналы еліктеуге багыттауы тиіс. Мысалы, дәрі еккенде жылаған Арманды Үсен жұбатып, көзінің жасын сүртті. Оны көрген тәрбиеші: «Үсен ңандай мейірімді бала!» - деді. Оны естіген бала- лардың бәрі де сөбилерді жүбатуға кірісті. Тәрбиеші олар-

ды мадақтап: «Біздің балалар осындай, сәбилерге қам-1 қорлык жасайды», - деді. Осыдан соң балалар «Мен Ба- кыттын,бөтеңкесін баилап бөрдім>>, <<Мөн ЛСөңісті оинат- тым» деген сияқты тағы басқа да істегендерін тәрбиеші-, ге келіп айтып отырды.

Ересек адамдардың үлгілі өмірін мысалға келтірудіц де тәрбиелік ыңпалы зор. Балалар үшін адамдардық қарым-қатынасы, Отанғасүйіспеншілігі, еңбегі, тұрмы-1 сы және басқалардың бәрі сенімді тәрбие әдіеі болып та- былады. Эрине, балалар мөйірімділік пөн қамңорльщты, маңтау алу үшін емес, жүрегінің өмірімен істейтіндей» етіп тәрбиелеген абзал. I

Балаларды адамгершілікке тәрбиелеуде сөзбен тү-І сіндіру, сендіру, үйрету ңажет. Тәрбиеші балаларға жа-„ ғымды, жағымсыз ңасиеттерді түсіндіріп, жаман іс-өре- ^ кеттерге қарсы түра білу ңабілетін тәрбиелейді.

Түсіндіру - балалардың тәртібіне қойылатын талап- тарды, олардың қажеттігіыің себебін, оны орындаудың жолдарын ұғындырады.

Балаларға түсіндіру, үйрету тікелей ыүсқау беру түрінде өтеді. Мысалы: «Ойыншыңты сындыруға бол- \ майды, себебі ойнайтын ойыншық болмай қалады», «Се- руенге шыққанда кішкентайлар адасып ңалмау үшін, жыламауы үшін қамқорлық жасау керек», «Үлкендерді сыйлау - адамгершілік қасиет», т.б. Кейде түсіндіру , әңгіме түрінде де өтеді. Әңгімені балаларға таныс өмір фактілерінен бастап, дерексіз түсініктерге, қорытындьі' ларға, жалпылауларға жетелеу керек. Балаларға бірден көптеген моральдық өрекет жайлы сөз қозғау, мораль таңырыбында мол өсиет айтып, өңгімелеу зиянды.

Сендіру - баланың санасына, сезіміне, еркіне мақсат | көздей отырып эсер ету арқылы жағымды өрекеттерге, моральдық ңасиеттерге баулиды. Сендіру түсіндіру» үйрету, кеңес беру, әңгімелесу, үлгіні пайдалану сияД' ты әдістермен бірлікте жүргізілгенде ғака пайдалы бо- лады. Сөзбен түсіндіруді жаттығу өдісімен жалғастырУ қажет. Жаттығу әдісі балалардың меңгерген адаМ' гершілік жөніндегі білімі мен көрген-білген үлгісіній

күнделікті тәртіп нормасына айналуына мүмкіндік жа- сайды. Ол үшін жағымды әрекетті бірнеше рет қайта- лап, жаттықтырған жөн. Тәрбиеші өр түрлі себептер та- уып, жақсы әдеттерге жаттығуды өзі үйымдастырады. Кімге қамқорлық жасау, көмектесу керек екенін айтып, қолайлы жағдай тудырады.

Үлкендерге жол беру, есіктен алдымен кішкентайлар- ды шығару және сол сияңтыларды жүйелі қайталау, жаттығу процесінде бірте-бірте әдетке айналады.

Моральдың тәрбиені жинақтау жүйелі үш кезеңнен тұрады:



  1. ненің жақсы, ненің жаман әдет екені жайлы түсінікті меңгеру;

  2. оларды күнделікті мінез-құлқында, төртібінде бе- кіту;

  3. жақсылықңа талпыну қабілетін дамыту.

Адамгершілікке төрбиелеуде баланың іс-әрекетін

маңұлдау немесе кінәлау әдістері де қолданылады. Бас- қалардың жақсы іс-әрекетін мақүлдау баланың мінез- ңұлық тәртібіне қойылатын талаптарды терең меңгеру- ге үйретеді, мұнда педагогиканың «адамға барынша та- лап ңою жөне оны барынша кұрметтеу» сияқты жалпы принципіне сүйенеді.

Мінеу меы сынау балалардың нашар іс-әрекетіне бе- рілген баға болып табылады да, баланы нашар іс-әрекет- тен тартынура, өзін-өзі тежеуге үйретеді.

Маңұлдау - баланың жақсы іс істесем деген тілегін тудырады, бірақ бұл тілек күйінде ғана ңалып қоймай, баланың іс-өрекетіне, мінез-қүлық тәртібіне ауысуын Қамтамасыз ету керек. Мақұлдау адісінің қарапайым түрі - іс-әрекет дұрыстығын қолдау. Мақұлдауда төрбиеші балаға сенім білдіру арңылы оның мүмкіндігін аныңтай- Ды. Маңұлдау мақтау арқылы көрініс тауып, жолдасы- ның дүрыс іс-әрекетіне басқаларды да тартуға мүмкін- ДІД тудырады. Мақүлдау жеке сипатта да, үжымдық си- патта да ңолданылады.

Мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеуде тәрбие- Щінің мақұлдауы әсерлі әдіс болып табылады. Мақұлдау-

дың тәрбиелік күші тек бір балаға ғана емес, белгілі бір топтағы барлық балаларға эсер етіп, іс-әрекетке жұмыл- дырады, ол дер кезінде жасалса, баланы нашар өдеттен сақтандырады. *

Мақүлдауды қолданғанда баланың жеке ерекшелігін ескерген жөн. Мысалы, өз күшіне сенбейтін балаларга маңүлдау дер кезінде кешікпей айтылуы керек. Егер төрбиеші кешігіп қалса, балалардың сенімсіздігі олар- дың күшін тежейді немесе балалар кейде берген тапсыр- маны орындағысы келмейді, оның себебі, тыңдамаушы- лық емес, өз күшіне сенбеушілік, орындай алмай, ес- керту алудан жасқанушылық сезімі дайда болады. Ма- қүлдау әділ болып, талап қоюмен, баланың жеке басы- ның мүмкіндігін ескерумен, құрметтеумен ңатар істел- ген істің қорытындысынан асып кетпеуі керек.

Кінөлау - ықпалды өдіс. Кінөлау әділ болмаса, бала­ны ренжітіп, жасытады. Бұл да мақұлдау сияқты дер кезінде қолданылмаса, нашар мінез-құлыңтың әдетке айналуына себеп болады. Кінөлаудың түрлері - ескер- ту, сақтандыру, сөгу.

Төрбиеші баланың жөнсіз іс-өрекет^інің себебін біліп барып, бұл өдістерді ңолдануы керек. Қателік кейде бала тарапынан түсінбестіктен жасалады. Ондай жағдайда жазалау өдістерін қолданбай, түсіндіру жөн.

Ескерту - баланың жасаған кемшілігін оңай жөндеу- ге болатын кезде ңолданылады. Вірақ ол жиі ңолданыл- са, тәрбиелік ықпал күшін жояды, себебі бала оған үй- реніп кетеді.

Сөгу - кінәлаудың күшті түрі, естияр, ересек, мек- тепке даярлық топтарында қолданылады. Сөгу өтірік айту, сұғанаңтық, дөрекілік көрсету, тәртіп ерёжелерін орындаудан бас тарту кезінде ңолданылады. Мүндайда тәрбиеші баланың өзіндік ерекшелігін ескеріп, не жеке, не топ алдында сөгеді. Кейде сөгу өңгімемен жалғаса- ды, онда төрбиелік өсері күшті болады.

Егер бала дөрекілігін қайталай берсе, басқа балалар- ды ренжітсе, ересек адамдардың талабына бағынбай тәртіп бұзса,‘еріксіз көндіру, күштеу өдістері қолданы-

лады. Бұл тәрбие өдісі жазалаудың бір түрі болыр табы- лады. Бала ойын үстінде басқаларға кедергі жасаса, тәрбиеші көпшіліктің мүддесін қорғап, оны ойыннан уаңытша щеттетеді немесе бала серуенге шықңанда ты- ныш жүрмесе, оны тәрбиеші балалармен бірге емес, өз дасында үстайды, бала үшін бүл үлкен жаза болып есеп- теледі..

Жазалау ретінде баланы еш уаңытта жұмыстан, са- бақтан, тамақтан шеттетуге болмайды, еқбек әрекетінің ұйымдастырушыльщ, төрбиелік ыңпалының күшті екенін ұмытпау керек. Бала не үшін жазаланғанын анық білуге тиіс. Қоғамдық төрбие орындарында күш жүмеау арқылы жазалауға жол берілмейді, балаларды тамақсыз қалдыру, қорқыту, қол тигізу, нашар орынға тұрғызып қою, т.б. осы сияқты күштеу өдісін ңолданған адам заң алдында жауап береді.

Мектеп жасына дейінгі балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі әдістері - адамның адамгершілік қаеиеттері, мінез-құлқы, төртібі туралы, балалардың мінез-ңұлңына, мөдениетіне, төртібіне ңойылатын та- лаптар туралы түсінік беру, үлгі ету, түсіндіру, сендіру, мадаңтау және кінәлау, жаттығу жөне көндіру. Бұл әдістердің бөрі де бір-бірімен үйлестіріле, байланысты- рыла, баланың өрескел ңылығының түріне, себебіне, жеке ерекшелігіне сай ңолданылады. '

Қорытынды. Қорыта келе, мектепке дейінгі кезеңде адамгершілікке тәрбиелеуде жағымды сезім мен еана- ның алғашқы элементтерін қалыптастырып, біртіндеп қарңындап дамытуға ыңпал' жасау көзделеді. Адам- герМлік тәрбиесі баланың барлық іс-өрекетіне, өдеті- не, мінез-қүлқына, тәртібіне, үлкендерге, Отанын сүйе. білуге, елжйндылыққа, еңбекке, ңоғамдың мүлікке де­ген қарым-ңатынасының дүрыс болуына бағыт беріп, жөн сілтеп отыратын төрбие деп тұжырымдаймыз.

Әдістемелікнұсқау. Дәрісте ұсынылган материалдар- ды оқушы-студенттер толық меңгеру үшін төмендегідей

к

мөселелерге басым көңіл бөлу керек:

- адамгершілік тәрбиесіне сәйкес негізгі тірек түсі- ніктердің мөнін ашын, мағынасын түсінуі;


  • адамгершілік тәрбиесінің маңсаты мен міндеттері

О Р Н Ы Н А ВЗАМЕН 2

АЛҒЫ СӨЗ 3

1-ТАРАУ 8

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІПЕДАГОГИКАНЫҢ КӨКЕЙКЕСТІ МӨСЕЛЕЛЕРІ 8

1.1.Мектепке дейінгі педагогика пәні, зерттеу 8

міндеттері 8

лады: 63

v:i . 105

- 4,- 105

' „I 105


4 105

2-ТАРАУ 106

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ЖАСТАҒЫ ТӘРБИЕ 106

НЕГІЗДЕРІ 106

2.1. Мектепке дейінгі жастағы адамгершілік 106

тәрбиесі 106

ру; 134

т.б. 152


т.б. 156

талдау); 180

3-ТАРАУ 186

ТЕОРИЯЛЫҚ МАТЕРИАЛДАРДЫ ТӨЖІРИБЕДЕ ҚОЛДАНУҒА АРНАЛҒАН СЕМИНАР, ПРАКТИК АЛЫҚ САБАҚТАР 186

3.1. Семинар. Мектепке дейінгі педагогика пәні және зерттеу міндеттері 186

Қ°Өр“оп та ҮсТамлыль^- 204

мазмұнынмұқиятокыеРИаЛДаРДЫ екіден алЗДы- 0яыя 204

кеңесіл мысалдап піьТП' ^арапальш «жұлтасу* өдісімен 204

мысалдарын оқьіп а Табадьі* топтан екі адам өз 204

терпіілік тәрбирріхг,3 °И'ШКірлерін дәлелдейді. Адам- 204

нетінін, құраллаг)т,тіт 4 Қандай принциптеріне сүйе- лұралдарын, өдіс-тәсілдерін ашып айтуға бағыт 204

Ларт. 217

Үсынылған ұстаздық үлағаттың мағынаеын талдау 219

^инақтау. 223

5-ТАР АУ 255

ІСКЕРЛІК ОЙЫНДАР НЕГІЗІНДЕ ОҚЫТУШЫ МЕН ОҚУ ШЫ- СТУ ДЕНТТЕР ДЩ ӨЗДІК 5 ЖҮМЫСТАРЫН ҮЙЫМДАСТЫРУ 255

ӘДІСТЕМЕСІ 255

16.Педагогикалық процестердіңнегізгі сипаттамалары: 321

18.Педагогикалың процестің негізгікомлоненттері: 321

2002. 321



  • адамгершілік тәрбиесінің әдіс-төсілдерін таратцг материалдар арңылы талдау жасау, педагогикальщ жа даяттарды (есептерді) шешу арңылы меңгеру, тәжірі белік жаттығулар жүргізу.

Тапсырма:

  1. Адамгершілік төрбиесіне сәйкес глоссарий дайый

дау. • ‘

  1. Адамгершілік төрбиесіне сөйкес педагогииалыңЙ

жағдаяттар жинаңтау. • ‘ J.

I




*

Е

С





Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   30   31   32   33   34   35   36   37   ...   97




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет