Мектептегі оқыту процесінің тәрбиелік бағыттылығын дамыту


Мектептік  оқу  пәндерінің



Pdf көрінісі
бет2/8
Дата28.01.2017
өлшемі0,91 Mb.
#2873
1   2   3   4   5   6   7   8

2

Мектептік  оқу  пәндерінің

тәрбиелік  компонентін  іріктеудің

ерекшеліктері.

2.1

Қоғамдық-гуманитарлық

циклы 

пәндерінің

тәрбиелік

бағыттылығын күшейту

Мектептегі  оқу  ісіне қойылатын  бүгінгі  заман  талабы – өзіндік  ой-

тұжырымы  бар,  логикалық ойлау қабілеті  дамыған, өз  көзқарасы  мен  пікірін

ашық айта алатын, ақпараттар ағымынан қажетін іріктеп ала білетін, қоғамдық

ортаға  икемді, өз  жолын  дұрыс  таңдай  алатын  жас ұрпақ тәрбиелеу.    Бұл

міндетті  жүзеге  асыруда  барлық оқу  пәндерінің, оның ішінде, қоғамдық-

гуманитарлық циклы  пәндерінің,  қосар үлесі  аз  болмауы  тиіс. Әсіресе,  адам

дүниетанымының кілті,  ойлаудың формасы, қарым-қатынастың ең басты

құралы  ана  тілі  болғандықтан,  мектеп  пәндерінің ішінде  ана  тілінің атқарар

қызметі ерекше.

Жаңа  кезеңнің талабына  сай  білім  берудің негізгі  сатысында «қазақ тілі»

пәнін  оқытудың мақсаты – ана  тілінің  қоғамдық-әлеуметтік  мәнін  түсінген,

тілдің  қызметін  жүйелі  меңгерген,  коммуникативтік құзыреттілігі, қарым-

қатынас  жасау  біліктілігі  дамыған  дара  тұлға  даярлауға  мүмкіндік  туғызу

болып табылады. Бұл кез келген грамматикалық ереже тек білім қоры қалпында

қалмай,  баланың  өмірлік  танымының, айналамен  тіл  табысуының басты

базасына айналуы қажет екендігін көрсетеді. Тіл арқылы баланың логикалық ой

жүйесін дамытудың жолдарын белгілеудің маңызын айқындайды.

Тілдің ғылыми негізін меңгеру оның қоғамдық-әлеуметтік мәнімен, рухани

құндылығымен қоса  берілгенде ғана  жас ұрпақ бойында  пәнге  деген  шынайы

құрмет  сезімін  тәрбиелеуге  болатыны  бағымдалған. Өз  ана  тілінің даралық

ерекшеліктеріне көз жеткізу ғана тілдің эстетикалық талғамын арттыруға негіз

қалайтыны  дәйектелді.  Тілдің

адам  болмысымен  байланысы,  санаға

қатыстылығы  туралы  тұжырымдарының білім  жүйесінен  орын  алуы –

коммуникативтік  біліктілікті қалыптастырудың тетігі.  Міне,  осы  түйіндеулер

қазақ тілін оқытудың тұғырнамалық негізі етіп алынған.

Осы мақсаттан туындайтын міндеттер:

– оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту;

– оқушылардың әдеби тіл нормасына сай сөйлеу дағдыларын жетілдіру.

Бүгінгі  күннің  өзекті  мәселелерінің

бірі


басқа


ұлт

өкілдерінің



мемлекеттік тілде қарым-қатынасты жүзеге асыруы. Осы мәселені іске асыру

барысында  жалпы  білім  беретін  мектептерде  мемлекеттік  тілді  жаңаша әдіс-

тәсілдермен,  технологиялармен  оқыту  жолдары қарастырылуда. Қазақ тілін

жаңа технологияларды ұтымды пайдалана оқыта білсек, біз оқушының бойында

тілге  деген қызығушылықты  арттыруымыз  сөзсіз.  Бүгінгі  күні  бұл  бағытта

көптеген технологиялар бар. Олардың ішінде проблемалық оқыту, интерактивті

оқыту, ойындық технологиялық оқыту, қатысымдық оқыту, т.б. технологиялар

қазақ тілін  екінші  тіл  ретінде  оқушылардың белсенділігін  арттыруда қолайлы

болып табылады [9].


15

Қоғамдық-гуманитарлық циклы  оқу  пәндерін  оқытуды  жақсарту  талабы

жастарды 

патриотизмге,

өз 

Отаны


Қазақстан 

Республикасына

сүйіспеншілікке,  мемлекеттік  рәміздерді құрметтеуге,  халық дәстүрлерін

қастерлеуге, Конституцияға қайшы және қоғамға қарсы кез-келген көріністерге

төзбеуге  тәрбиелеу; әлемдік  және  отандық мәдениеттің жетістіктеріне  баурау,

қазақ халқы мен республиканың басқа да этностары мен этностық топтарының

тарихын, әдет-ғұрпы мен дәстүрлерін зерделеу, мемлекеттік тілді, орыс, шетел

тілдерін меңгеру міндеттерінен туындады.

Көпұлтты  және  көпконфессиялы Қазақстан  мемлекетінде  жаңа  сипатқа  ие

болып отырған патриотизм мәселесін Қазақстан Республикасының ұштұғырлы

саясатымен ұштастыра жүргізу қажет. «Қазақстан бүкіл әлемде халқы үш тілді

пайдаланатын  жоғары  білімді  ел  ретінде  танылуға  тиіс.  Бұлар: қазақ тілі –

мемлекеттік  тіл,  орыс  тілі – ұлтаралық  қатынас  тілі  және    ағылшын  тілі –

жаһандық

экономикаға 

ойдағыдай 

кірігу 


тілі»,

деген



Қазақстан

Республикасының Президенті  Н.Ә. Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  арнаған

жолдауы

қазіргі  кездегі  патриоттық



тәрбиеде  тілдерді  меңгерудің

маңыздылығын көрсетеді [10].

Тілді үйрену – өз ұлтыңды  тану. Ұлттық тілді  білу ұлт  ділін, қасиетін,

мінезін,  ой,  жан-дүниесін,  сырын  білу,  халықтық мәдениет  пен  дәстүрді

жаңғырту.  Бай қазынаны  игеру қазақ тіліндегі  көркем әдебиеттерді  оқу,

ғылыми  еңбектермен  танысу,  жазба  жұмыстарын  жүргізу,  күнделікті  оқу,

үйрену арқылы ғана орындалады.

Жеке  тұлғаның  өзіндік  мінез-құлқы  мен  оның жеке  психологиялық

ерекшеліктерін,  көптеген  басқа  да әлеуметтік  факторлардың ықпалын  ескере

отырып,  жеке тұлғаның бойында  патриоттық сезімді қалыптастырудың негізі

ретінде  оқыту-тәрбиелеу  аясында қазақ  әдебиеті пәнінің рөлінің,  атқаратын

қызметінің маңызы зор.

Халық ауыз әдебиеті үлгілерінің кез келген жанрын оқу-тәрбие процесінде

пайдалану  оқушылардың тілін дамытудың, дүниетанымын қалыптастырудың,

оларға ұлттық тәрбие берудің бірден-бір жолы болып табылады.

Жас ұрпақты ұлттық бірлікке,  Отанын, елін,  жерін  сүюге,  тәуелсіз

мемлекетті  нығайтуға өз үлесін қосуға  тәрбиелеуде  көркем  шығарманың

маңызы  зор.  Көркем  шығармаларда  патриоттық сезімді  ардақтап,  батырлық,

ерлікке  мадақталып, ақылдылық, парасаттылық, достық тәрізді  адамгершілік

игі қасиеттер дәріптелген. Бұл тақырыпта әңгіме, ертегі, өлең, жырлар туғанын,

оларда  халықтың

батырлық,

ерлік  істерді  және  оны  жасаушыларды

ардақтағанын білуге болады.

Халық ауыз әдебиетінің бір саласы болып табылатын ел қорғау, батырлық

істер  жайында  туған  мақалдар  халықтың ой-тілегі,  арман-мүддесі, ұлттық

мақтанышы қандай  екенін  көрсетіп  отырады.  Осы  тақырыптағы  мақалдар, ең

алдымен кімге  болса  да,  туған  жер, өсіп-өнген  ел-отан  аса қасиетті, қадірлі

қымбат,  ыстық деп  көрсетеді.  Мысалы  “Ел  іші - алтын  бесік”,  “Туған  жердің

тауы  да  ыстық”. Ал  сонымен қатар  туған  елді,  жерді  басқа  елдермен

салыстырып, әркімге өз  елінен  артық ел  жоқ екенін  аңғартатын  мақалдар  да


16

баршылық. Оған  дәлел:  “Кісі  елінде  сұлтан  болғанша, өз  еліңде ұлтан  бол”,

“Кісі  елі -күміс, өз  елің –алтын”  т.б.  мақалдар. Өз  елін  жаудан қорғау үшін

қасықтай қаны қалғанша,  ақтық демі  біткенше  алысу,  сөйтіп  дұшпаннан  елін,

отанын қорғап қалу  халқын  сүйген әрбір  азаматтың міндеті  болатындығын

көрсеткен.  Оны  мына  мақалдардан:  “Ер  жігіт  елі үшін  туады,  елі үшін өледі”,

“Елін  сүйген  ер  болар” т.б.  көруге  болады. Оқушыларға тәлім-тәрбие  беруде

сабақта осындай мақал-мәтелдердің мазмұнын түсіндірудің маңызы зор.

Сабақтың тәрбиелік  бағыттылығын  дамытуда  ауыз әдебиетінің тағы  бір

жанры


жұмбақтардың

рөлі

үлкен.


Олар

оқушылардың

ой-өрісін,

дүниетанымын 

кеңейтеді, 

халықтың 

қоғамдық

тұрмысының,

кәсіп-

тіршілігіненкөп  мәлімет  береді, тапқырлықты,  білімділікті  керек  етеді.  Ол



айналадағы өмірді тани білуге үйретеді.

Ауыз әдебиетінің ертеден  келе  жатқан  көлемді  саласының бірі –

ертегілердің оқыту  процесінің тәрбиелік  компонентін әлеуетін  арттыруда

алатын  орны  ерекше. Ертегілер  халқымыздың тарихын,  тұрмыс-салтын, әдет-

ғұрпын, нанымын,  дүниетанымын  білдіреді, өскелең  ұрпақты  зұлымдық

әрекеттерден  сақтандырып,  адамгершілікке үндейді, оқушылардың  қиялын

дамытып,  жақсы  мінез-құлық  қалыптастырады,  жақсыдан үйреніп,  жаманнан

жиренуге шақырады, өзінің елін, жерін қорғауға, сүюге тәрбиелейді.

Әдебиеттегі шығармалар ойды да, сезімді де тәрбиелейді, мінез-құлықты

қалыптастырады.  Оқушылар жағымды  кейіпкерлерге  еліктейді,  одан үлгі

алады.  Мектеп  оқушылары  осы  пән  арқылы өз  бойына  патриоттық сезімді

ұялататыны  анық. Ең бірінші әсер  Тәуелсіздікке қол  жеткізген  аға ұрпақтың

ерліктері  болса,  туған  жерге  деген  сүйіспеншілік,  ерлік  жасауға  негіз  болатын

оқиғалар барлығы әдеби шығармаларда беріледі. Әдебиетіміз тікелей тарихпен

байланысты, ал тарихымыз біздің осы күнге жеткен қиын да, аңсаған жолымыз.

Сан ғасырлық  ұлттық тәрбиенің этнопсихологиялық және  этнопедагогикалық

негіздерін  бір  арнаға  түсіріп, қазақ ойшылдары  мен  ағартушыларының,  қоғам

қайраткерлерінің еңбектеріндегі ұлттық тұлға  тәрбиесі  туралы  ой-пікірлерін,

үлгі-өнегесін сабақтың тәрбиелік құрамдасын  дамыту мәселесінде  кеңінен

пайдалану қажет.

Мектеп оқушыларына қазақ әдебиетін оқыту арқылы жеткіншек ұрпаққа

ел  тарихынан,  мәдениетінен,    халықтар  достығынан  білімдер  беріп,  олардың

күнделікті өмірде  елтану  білімдері,    іскерліктері  мен  дағдыларын  игертуге

бағытталған  мұғалімнің педагогикалық іс-әрекеттері өзара  байланыста  болуы

керек [11].

«Орыс  тілі» оқу  пәні  ретінде  жалпы  орта  білім  беретін  мектептің негізгі

орта  деңгейінде  топтамалық, сабақтастық, жүйелілік ұстанымдары  негізінде

оқытылады.  Мұнда  негізінен  тілдік  білім  арқылы  оқушының лингвистикалық

дүниетанымын

қалыптастыру  көзделеді.  Мәтіннің  қызметі  танытылады.

Мәтіндер  арқылы  танымы  кеңейтіледі,  тілі  дамытылады.  Сонымен қатар,

олардың тіл  мәдениетін  игеруіне  көңіл  бөлінеді.  Мектептің негізгі  орта

деңгейінде  оқытылатын  «Орыс  тілі»  пәнінде  тілдің танымдық сипаттары  мен

коммуникативтік, эстетикалық қызметтері бірлікте танытылады.


17

Негізгі орта деңгейде тілдің ойлаудың формасы, танымдық әрекеттің негізгі

құралы  ретіндегі қызметімен қатар  адамның  өзін-өзі  тануы  мен өзгені

тануының,  қоғамдық  құбылыстар  мен қоршаған  ортаны,  сондай-ақ табиғат

құбылыстарын танып білуінің бірден бір қайнар көзі екенін пайымдауға үйрету

мақсат етіледі.

Орыс  тiлi  сабағы  баланың

ой-өрiсiн

өсiрiп,  оның

дүниетанымын

қалыптастырады.  Бұл  оқу  материалдарының, жалпы  бiлiм  мазмұнының  iшкi

байланыстарынан 

туындап, 

оқушының


шығармашылық

бағыттағы

жұмыстарымен ұштасқанда ғана жүзеге асырылады.

Шет  тілін оқыту  мен  оқып үйренудің маңыздылығы  және  тәрбиелілік

мүмкіндіктерін  анықтауда Елбасы  Н.Ә. Назарбаевтың  Қазақстан  халқына

жолдауындағы  «Тілдердің  ұштұғырлығы»  мәдени  жобасы  басшылыққа

алынды.  Шет  тілін  оқытудың жетекші  мақсаты  коммуникативтік,  білім  беру,

тәрбиелік және дамыту қызметтерін жүзеге асыру.

Оқушылардың

туған  елді  тануға,

қазақстандық

патриоттық

сезімін


қалыптастыруға  бағытталған:  эмоционалдық-мотивациялық, мазмұндық және

іс-әрекеттік  компоненттер, сонымен қатар олардың қалыптасуының өлшемдері

мен  көрсеткіштері, өздерінің жиынтықтарымен қосылып  ағылшын  тілін  оқыту

арқылы 


мектеп 

оқушыларының

елжандылығын

қалыптастырудың

құрылымдық-деңгейлік моделін құрайды (2-кесте).

Ағылшын  тілі  сабағында  оқушыларға  елжандылық, рухани-адамгершілік

және  көркем-эстетикалық тәрбие  беру  оқытудың дидактикалық принциптерін

бұзбастан  тіл  материалының мазмұнын ұтымды  түрде қолдану  арқылы  жүзеге

асады.

Шеттілдік  білім  беруді  жаңарту  және  дамыту  келесідей  мәселелерге



бағытталуы мүмкін:

– үлкен тұлғалық-дамытушы басымдылыққа ие мәдениетаралық парадигма

аясында шетел тіліне үйретуге;

– шеттілдік  мәдениетаралық  қарым-қатынас  жағдайында  туған  елін  және

оның мәдениетін,  сондай-ақ тілін үйреніп  жатқан  елдің мәдениетін  таныстыра

алу біліктерін дамытуға;

– оқушыларды  шетел  тілін  меңгеру  саласында өзін-өзі  бақылау  және өзін-

өзі бағалау негіздерімен таныстыруға;

– тілді үйрету  және ұлттық мәдениетпен  және  тілін үйреніп  отырған  елдің

мәдениетін үйрету процесінде өзіндік білім алу потенциалын, интеллектуалдық

және шығармашылық қабілеттерін дамытуға [12].

«Өзін-өзі  тану»

пәнінің


оқушының

жеке  басын

қалыптастырудағы

мiндеттердiң бiрi − адамгершiлiк туралы ұғымдар, түсiнiктермен байыту болып

табылады.  Оқушылар  бұларды әр  түрлi  дәрежеде  игередi,  ол  баланың жалпы

дамуына,  оның  өмiрлiк  тәжiрибесiне  байланысты.  Бұл  тұрғыдан  алғанда  оқу

сабақтарының ролi үлкен,  соның  iшiнде  дүниетану  сабағы.  Оқу  арқылы  бала

қоршаған өмiрмен,  табиғатпен,  адамдардың еңбегiмен,  достарымен,  олардың

қуаныштарымен,  сәтсiздiктерiмен  танысады.  Оқушылар  ең алдымен  iзгiлiк,


18

қайырымдылық, сезiмталдық,  әдептiлiк  туралы ұғымдарды  түсiнуi,  оларды

айыра бiлудi үйренуi керек.

2-кесте – Шет тілін оқыту процесінде оқушыларды патриоттыққа тәрбиелеу

моделі

Компоненттері



Өлшемдері

Көрсеткіштері

Эмоционалдық-

мотивациялық

Елжандылық

сипаттағы

ағылшын

тіліндегі



мәліметтерге

оқушылардың

жағымды

эмоционалдық



көзқарасы

- патриоттық 

қасиеттерін

үйренуге


талпынысы,

- елжандылық сипаттағы  ағылшын  тілі

пәнінің

мазмұнын 



эмоционалдық

сезіммен қажетсінуі;

- елжандылық

сипаттағы 

ағылшын

тілінің


елжандылық 

қасиеттерді

қалыптастырудағы

әлеуметтік 

мәнін

түсінуі;


- ағылшын 

тіліндегі 

елжандылыққа

баулитын    бейнелерге қызығушылығы

және аялы көзқарасы;

-

ағылшын  тіліндегі  мәдени  мұра



құндылықтарын  елжандылық сезіммен

қабылдауы.

Мазмұндық

Ағылшын


тіліндегі

елжандылық

білімінің

мазмұндылы-

ғы және

толықтығы



- ағылшын 

тілін 


оқып

үйренудің

елжандылық мүмкіндіктерін  білуі  және

түсінуі;


- елжандылық

сипаттағы 

ағылшын

тіліндегі 



объектілердің

мазмұнымен

таныс болуы;

-

ағылшын 



тіліндегі 

елжандылық

мазмұндағы 

бейнелердің 

өзіндік

ерекшеліктерін көре, түсіне білуі.



Іс-әрекеттік

Өзінің


білімін

практикалық іс-

әрекеттерде

пайдалана  білуі

және

пайдалануға



талпынысы

- бейнелердің

ағылшын 

тіліндегі

елжандылық мазмұнына  талдау  бере

білуі;


- ағылшын 

тіліндегі 

елжандылық

бейнелерге еліктеуі, үлгі тұтуы;

- елжандылық

мазмұндағы  ағылшын

тіліндегі 

шығармаларды 

талдағанда

өзінің елжандылық көзқарасын  көрсете

білуі;

- ағылшын 



тіліндегі 

елжандылық

көріністерді  дәлелді әңгімелей  білуі,

оған деген өз ойын жеткізе білуі.



19

Мысалға,  бірінші  сыныпта  «Көмектесе  білейік»,  «Тіл  табыса  білейік»,

«Менің

досым»,  «Шаңырақ



шуағы»,  «Сыйласаң

сыйлы  боласың»,



«Қайырымды бола білейік», «Шыншылдық – адамдықтың белгісі», «Өтірік өрге

баспайды», «Әдеппен сөйлеп әдеттен» т.б. сабақтардың негізі баланы ойлануға,

талдауға, қарым-қатынас  жасай  білуге, өзі  шешім қабылдауды үйренуге,

адамның адамгершілік  жағынан қалыптасу  процесінде  адамгершілік  сезімдер

арқылы жетуге бағытталған.

«Өзін-өзі  тану»  пәні әлемдегі  ең басты құндылық – адамның  өмір  сүруі

үшін, бақыт үшін, қуаныш үшін жаралғандығына негізделеді. Өмірдің осындай

қарапайым  ақиқатына – жақсы  адам  болуға  баланы  жастайынан үйрету  керек.

Бұл тұрғыда мұғалімнің рөлі аса зор. Өйткені ол оқыту мен тәрбиелеудің қазіргі

әдістемесін  жеткілікті  меңгеріп,  балалар  психологиясын  терең талдай  отырып,

белгілі 

бір 


жастағы 

балаларға 

бағытталған 

педагогикалық

процесті

ұйымдастыра алады [13].



«Адам. Қоғам. Құқық» оқу пәнінің мазмұны 9-сыныпта оқушыларының жас

ерекшелігіне  сәйкес,  шығармашылық, денсаулық сақтау,  тұлғалық-бағыт  және

құзыреттілік  тұрғы  негізінде  орындалған,  нәтижеге  бағытталған, Қазақстан

Республикасының Мемлекеттік  жалпыға  міндетті  негізгі  орта  білім  беру

стандартында  көрсетілген,  білім  алушылардың  құзыреттілік  жетістіктеріне

бағытталған.

Құқықтық білім  беруде  Бала құқықтары  туралы  конвенция  мен Қазақстан

Республикасындағы бала құқықтары туралы Заң баптарымен жұмыс барысында

бала құқықтары  туралы  жан-жақты  тәсіл  ретінде  балаларға  арналған  кітаптар,

анимациялық фильмдер, мақалдарды пайдалануға болады.

Сабақ жүргізу  барысында  ең алдымен  оқытушы  мен  оқушының  қарым-

қатынасына,  оқушылардың интеллектуалдық, эмоционалдық, шығармашылық

әлеуетін  көтеруге  негізделген  оқытудың интерактивті әдістері қолданылады.

Мұндай бірлескен жұмыстың нәтижесі қабылдауға (ақпаратты жай есте сақтау)

негізделген  дәстүрлі әдістемеге қарағанда  анағұрлым  жоғары.  Балалардың  өз

бетінше


қызмет  ету,  эмоционалдық

толғаныстары  арқылы  оқытудың

интерактивті

әдістері  сабақты  түсіну,  білімді  меңгеру,

қабілеттер  мен

дағдыларды, құндылықтар мен қарым-қатынастарды қалыптастыруға зор ықпал

етеді.

Оқушы  адам құқықтарының рухани  жақтарын  түсіну,  «Бала құқықтары



туралы  конвенцияда»  және  «Қазақстан  Республикасындағы  бала құқықтары

туралы» Қазақстан  Республикасының Заңында  бекітілген  бала құқықтарының

негіздерін білу, балалардың дамуға және қорғауға ерекше құқықтарының барын

білу,  бала құқықтарының бұзылу  салдарын  түсіну, өз құқықтарын қорғау

тәсілдері туралы білуге тиіс.

«Құқық негіздері» пәнінің мазмұны құқықтанушылық білімнің  әр  азамат

игеруге  мiндеттi  білім  топтарын құрайды. Қазіргі  замандық құқықтық

шынайылық және құқықтық мемлекет құру ниетін көздеп отырған жағдайында

әр  азаматтың жеткілікті құқықтық білімі  болуының, сонымен қоса,  ол

білімдерді  олардың іс  жүзінде қолдана  білуінің маңызы  зор.  Жастар өздерінің

құқықтық мәдениетін  көтере  отырып,  сол  білімдері  негізінде, қай  тараптан



20

болмасын, өзін қорғай  алуы  керек.  Пәнді  оқытудың басым  бағыты  адам

құқықтары  мен  еркіндіктері,  олардың  қоғамдық практикада  жүзеге  асырылуы

болып табылады.

«Құқық негіздері»  пәнiнiң мақсатына  орай,  жалпы  орта  мектептi  бiтiрген

оқушы мынадай түпкiлiктi нәтижелерге қол жеткiзуi керек:

– өзінің саяси, әлеуметтік құқықтары  мен  еркіндіктерін  біледі,  оларды

қоғамдық практикада жүзеге асырады, міндеттерін орындайды;

саяси-құқықтық



кеңістікте

қалыптасқан  ахуалдарда  дұрыс

бағдар

ұстанады.



Мысалы,  мектептің  10-сыныбында

құқық


негіздері  пәні  бойынша

«Қазақстан  Республикасының Конституциялық  құқығы  туралы  түсінік  және

оның мәні»  тақырыбы  бойынша  оқушылар  төменгі  сыныпта  алған  білімдерін

еске 


түсіріп, 

тиянақтай 

отырып, 

жаңа 


сабақпен 

байланыстырып

конституциялық  құқық нормалары  мен қайнар  көздерін  аша  білуге қол

жеткізеді.  Сабақта  оқушылар  тірек  сызбаларды  пайдалана  отырып  баяндап,

өзара белсенділікті арттырады. Сабақтың мазмұны заңдық сауатты адам ретінде

заңды үнемі  орындап,  заңға қайшы  іс-әрекет  жасамауға  тәрбиелеуді  көздейді

[14].

«Тарих» пәнінің тәрбиелеушілік  мүмкіндігі өте  мол.  Тарих  сабақтарында

оқушылардың дүниеге ғылыми көзқарасы қалыптастырылады, адамгершілікке,

имандылыққа, ізгілікке тәрбиеленеді, отаншылдыққа, халықтарды құрметтеуге,

сыйлауға  тәрбиелейді;  еңбекке,  аға ұрпақтың еңбек  және  жауынгерлік

дәстүріне  тәрбиеленеді;  діннің  қызметін  дұрыс  түсінуге,  оны  дұрыс  бағалауға,

бейбітшілікті сақтауға үлес қосуға, адамзат жасаған кұндылықтарды құрметтей

білуге  тәрбиеленеді;    эстетикалык,  экологиялык,  экономикалық т.б.  тәрбие

алады.


Қазақстан  тарихын  оқыту  оқушыларға  Казақстан  жерін  көне  заманнан

бүгінге  дейін  мекендеп  келген  халықтың, адамзаттың жүріп өткен  тарихи

жолын,  адамдар  жинаған әлеуметтік,  рухани,  адамгершілік  тәжірибелерді

баяндайтын  тарихи  білімдер  негізін  игеру,  оқушылардың Отанға,  туған  жерге,

өз ұлтының тарихы  мен  мәдениетіне,  дәстүрлеріне  сүйіспеншілік  сезімін

тәрбиелеу  және  басқа  халықтардың тарихын,  мәдениетін құрметтеу,  жеке

түлғаның қалыптасып дамуында ерекше орын алады.

Қазақстан тарихы оқулығындағы маңызды идеялар, ұғымдар мен түсініктер

нақтыланғанда  көптеген  кұбылыстар  мен  оқиғалардың ішінен  білімдік,

танымдық-тәрбиелік жағы ең маңызды фактілер мен идеялар: Отан, туған өлке,

Қазақстан – менің Отаным,  халықтар  арасындағы  татулық пен  келісушілік,

ізгілік, 

мейірімділік, 

адамгершілік,

өркениеттілік,

ұлт-азаттық

қозғалыс,тәуелсіздік, 

т.б.


ұғымдарын

қалыптастыруға 

ерекше 

назар


аударылады.

Оқулық


компоненттерінің  (мәтін,  игеруді

ұйымдастыру  аппараты,

иллюстративтік  материал,  бағдарлау  аппараты) үйлесімділігін  сақтау,  оларды

мейлінше 

тиімді 

пайдалану 



отандық

тарихты 


оқытуда 

жастардың

қызығушылығын арттыруға, өзіндік жұмысын ұйымдастыруға негіз бола алады.


21

Бұл  пән  көп  ізденуді, қосымша  деректермен  толықтыруды  талап  етеді.

Мұғалім  тақырыптың мазмұнын  кеңейтіп  және  толықтыратын қосымша

материалдарды

қолдану  арқылы  дәстүрлі  емес  сабақ

түрлерін


өткізіп

оқушылардың тарих  пәніне  деген қызығушылығын үнемі  арттырып  отырғаны

жөн.

Тарих – өткен шақ туралы білімдердің жинағы емес, тарих – ойлау жүйесі,



қазіргі әлемде өз  жағдайында  нақтырақ түсінуге  бастайтын  жол.  Оқушылар

өздігінен  тарихи  деректер  мен құбылыстарды  сұрыптап,  оларды  тиісті  дәуір

және  аймақпен  байланыстыра  алуы,  меңгерген  білімдерін  жаңа  жағдайлармен

сабақтастыра білулері керек.

Тарих  пәнін  оқытудағы  негізгі  мақсат – ұрпақтарды өз  елінің тарихымен

таныстыру. 

Оқушылардың

танымдық 

қабілетін

өсіруде 


адамгершілік

қасиеттерін  дамытуға әсер  ету.  Еліміздің  әр  азаматы  тарихтан  біз  келешекте

қандай қоғам құруды  мақсат қыламыз, өткеннен қандай үлгі, өнеге  алуымыз

керек  деп  сұрақ  қойып,  жауап  алуымыз қажет.  Ана  тілімізді,  мирас  болған

тарихымызды білу, тану, табиғатын сақтау тәуелсіз еліміздің әрбір азаматының

борышы.  Осындай үлкен  істі  жүзеге  асыруда  тарихшы ұстаздардың атқаратын

рөлі ерекше зор.

Қазіргі кезеңде қоғамдық пәндерді жаңа бағытта оқытуға, тәрбие және білім

беру  жүйелерін  осыған  сай  жаңа  деңгейге  көтеруге  көп  көңіл  бөлінуде.

Еліміздің тарихын  оқытуда  шәкірттердің ой-өрісін  кеңейту қажет.  Тарихымыз

жаңашыл  шын  көзқараспен  таразыланып,  ескерілмеген  деректер

қайта


бағаланып жатыр.

Тарих  пәнін  оқытуда  оны ұрпақтар  бойына  дарыту әлі  де  көп  ізденістерді

әдістемелік тәсілдерді қажет етеді. Оқытудың тиімділігін арттыру үшін тарихи

материалдардағы қосымша  деректерді  пайдаланудың зор  мәнісі  бар.  Мектепте

тарих  пәнін  оқытуда, қосымша  материалдарды,  деректерді әсіресе  баспасөз

материалдарын  пайдалану  оқушылардың  ұғымдарының терең жүйелі  болуына

әсер  етеді.  Оларды  ретті,  жүйелі

қолдану  оқушының

адамгершілігін,

эстетикалық танымын, сезімін байытады, өзіндік ізденістерге мүмкіндік береді.

Кейінгі кездері білім беру саласында жүйелеу тәсілін қолдануға баса назар

аударылуда. Бұл проблемаларға бірқатар ғалымдар арнап еңбек жазды. Қазіргі

ғылымда  жүйелеу  тәсілін қолданудың, теориялық білім  жасаудың жолдарын

объектідегі  таным қозғалысының схемасын  зерттеу  пәнін  және  оны  баяндау

тәсілін,  пән  туралы  білімнің  құрылымын, ғылыми  ойлаудың және  оқытуға

жүйелік 


тұрғыны 

пайдаланудың,

оқушылардың

оқыту 


процесін

оңайландырудың  қажетті  шарты,  ол педагогикалық процестің мәнін  ашып

көрсетеді.

Егер  оқушылар  оқылатын  материал  бойынша  сызбаны өздері жасаса, жаңа

мағлұматты  меңгеру  дәрежесі  жоғары  болады. Сабақтарда  тірек  сызбаларды

жиі пайдалану керек.

Мысалы,  7-сыныпта  «Шыңғыс  хан  империясы»  туралы тақырыпты өткізу

барысында  «Моңғол  империясының  қоғамдық  құрылысы»,  «Хронологиялық

кесте»,  «Моңғол  дәуіріндегі  Шыңғыс  хан.  1218-1225  жж.»  атты  тірек

сызбаларын  пайдалануға  болады.  Оқушыларға  сызбаны  жасап,  электронды



22

оқулықты  пайдалана  отыра  «Отырардың

күйреуі»,  «Моңғолдың  құпия

шежіресі»  атты  баяндама  жазып  келуге  тапсырма  беріледі.  Бұлардың барлығы

оқушылар  шығармашылығын  дамытады.  Сабақ барысында  ойын  элементтері

қолданылады.  Картамен  жұмыста  басып  алынған  жерлер  көрсетіледі.  Сабақты

түсіңдіру барысында «Шыңғыс хан империясы туралы» электронды оқулықтан

және  интернеттен  алынған  мәліметтерді  пайдаланған  жөн.  Оқушылардың

қызығушылығын арттыру мақсатында Шыңғыс ханның өмірбаяны, ұрпақтары,

оның ішіңде Абылай, Әзім хан, Кенесары туралы, Шыңғыс хан жерленді деген

болжаммен  2001  жылдан  бастап қазба  жұмыстар  жүргізіліп  жатқандығы

жөніндегі  материал үлкен қызығушылық тудырады.  Сабақ  «Кім  тез?»,  «Кім

жылдам?»  деген  ойынмен  бекітіліп, үй  тапсырмасына  «Шыңғыс  хан  туралы

осы  сабаққа  дейін  не  білдің?»,  «Сабақ барысында  не  білдің?»,  «Болашақта  не

білгім келеді?» деген қысқаша хабарлама жасауға тапсырма беруге болады.

Бүгінгі  таңда  елімізде  жүріп  жатқан  жаңару  процесі өткен  тарихымызды

объективті  тұрғыдан  дұрыс  бағалауға,  оны  мектептің оқу-тәрбие  процесінде

күн  талаптарына  сай  тиімді  пайдалануға қолайлы  жағдай  жасауда.  Ата-баба

мұралары негізінде тәлім-тәрбие барысында жеткіншектерді елжандылыққа, өз

халқына  деген  сүйіспеншілікке, ұлтаралық  қарым-қатынас  мәдениетіне,  еңбек

сүйгіштікке,  адалдыққа,  кішіпейілдікке,  елінің мүддесін өзінің мүддесінен

жоғары қою  сияқты қасиеттерге  тәрбиелеу  міндеті  басты  назарда  тұрғандығы

белгілі [15].



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет