Метеорологиялық-климатологиялық энциклопедия
жүктеу/скачать 4,63 Mb. Pdf көрінісі
|
| ОРТАШАЛАНҒАН ВАКУУМ — орташаланған абсолюттік
қысым жағдайындағы вакуум. Рауалы вакуум қүрылғы немесе құрал үшін мүмкін болатын вакуумның ең үлкен шамасы. Шекті вакуум кез келген сүйықтықтың белгілі бір температурасында болуы мүмкін ең үлкен вакуум. Бұл вакуум "каныққан бу қысымы" кеңістікті қанықтыратын сүйықтыктың қысымына тең абсолюттік гидромеханикалық қысым жағдайында пайда болады. ―Вакуум‖ ұғымы, әдетте тұйық не газы сорылған ыдыстағы газға байланысты айтылады, кейде бұл ұғым бос кеңістіктегі (мысалы, ғарыштағы) газға да қолданылады. Вакуумның дәрежесі қалдық газдардың шамасын ӛлшей отырып анықталады. Вакуумның физикалық сипаттамасы газ молекулаларының еркін жол ұзындығы (λ) мен нақты процеске не құралға тән ӛлшемнің (d) ара қатынасы (λ/d) болып есептеледі. Мысалы, ӛлшемнің (d-ның) қатарына вакуумдық камера қабырғаларының ара қашықтығы, вакуумдық түтіктің диаметрі, электр вакуумдық құралдар электродтарының ара қашықтығы, т.б. жатады. λ/d қатынасының шамасына қарай вакуумды тӛмен вакуум (λ/d 1), орташа В. (λ/d ~ 1) және жоғары В. (λ/d 1) деп бӛледі. Әдеттегі вакуумдық қондырғылар мен құралдарда (d λ 10 см) тӛмен вакуумға қысымы 1 мм сын. бағ-нан жоғары қысым, орташа вакуумға 1 — 10-3 мм сын. бағ. аралығындағы қысым, ал жоғары вакуумға 10-3 мм сын. бағ-нан тӛмен қысым сәйкес келеді. Осы кездегі белгілі әдістермен жеткен вакуумның дәрежесі 10-15 — 10- 16 мм сын. бағ. Бұл жағдайда 1 см3 кӛлемде небары бірнеше ондаған ғана молекула қалады. Техникалық вакуум. Тӛмен вакуумдағы газ қасиеті молекулалардың бір-бірімен жиі соқтығысуымен анықталады. Соқтығысу кезінде молекулалар арасында энергия алмасу процесі жүреді. Мұндай газда ішкі үйкеліс болады (қыскаша Тұтқырлық) және оның газ ағыны аэродинамика заңдарына бағынады. Тӛмен вакуумда электр және жылу ӛткізгіштік, ішкі үйкеліс, диффузия құбылыстары бірқалыпты ӛзгереді не тұрақты күйінде қалады. Мысалы, тӛмен вакуумдағы ―ыстық‖ және ―салқын‖ қабырғалар арасындағы кеңістікте газ температурасы бірте-бірте ӛзгереді. Бұл жағдайда тасымалданатын жылу мӛлшері (жылу ӛткізгіштік) не зат мӛлшері (диффузия) қысымға тәуелсіз. Егер газ екі қатынас ыдыста, ал температуралары әр түрлі болса, онда олардың қысымдары теңескенде, температуралары да теңеседі. Тӛмен вакуум арқылы ток жүргенде шешуші рӛлді газ молекулаларының иондалуы атқарады. Физикалық вакуум Жоғары вакуумдағы газ қасиеті тек молекулалардың қабырғаларға не басқа қатты денелерге соқтығысуымен ғана анықталады. Ӛйткені молекулалардың ӛзара соқтығысуы ӛте сирек болғандықтан мұнда ол шешуші рӛл атқармайды. Молекулалар қабырғалар аралығында түзу сызық бойымен қозғалады. Тасымалдау құбылысы қабырғаларға тасымалданатын шамалар градиенті секірмесінің пайда болуымен сипатталады. Мысалы, ыстық және салқын қабырғалар арасындағы кеңістіктегі молекулалардың жартысына жуығының жылдамдығы салқын қабырғаның температурасына сәйкес, ал қалған бӛлігінің жылдамдығы ыстық қабырғаның температурасына сәйкес келеді. Басқаша айтқанда, барлық кӛлемдегі газдың орташа температурасы бірдей, бірақ ол ыстық және салқын қабырғалардың орташа температурасынан ӛзгеше. Тасымалданатын шаманың (жылудың) мӛлшері газдың қысымына тура пропорционал. Жоғары вакуумдағы ток тек электродтар бӛліп шығаратын (эмиссия) электрондар мен иондарға ғана тәуелді. Бұл жағдайда газ молекулалары иондалуының екінші дәрежеде ғана рӛлі бар. Орташа вакуумдағы газ қасиеті тӛмен және жоғары вакуумдағы газ қасиеттерінің аралығында болады. Аса жоғары вакуумның ерекшелігі газ молекулаларының соқтығысуымен емес, вакуумдағы қатты дене бетіндегі процестерге байланысты болып келеді. Кез келген дене беті жұқа газ қабатымен қапталған. Дене бетіндегі осы газ қабатын қыздыру арқылы жоюға болады. Газдан арылған дене бетінің қасиеті күрт ӛзгереді: үйкеліс коэффициенті күшті артады, кейбір жағдайларда бӛлме темп-расының ӛзінде-ақ материалдарды диффузиялық тәсілмен балқытып біріктіру мүмкіндігі туады. Вакуумды алу және оны пайдалану жӛнінде вакуумдық техника мақаласын қараңыз. ОТЫН – жылу энергиясын алуға қолданылатын жанғыш заттар. Агрегаттық күйіне қарай – қатты, сұйық және газ тәрізді, жаратылысы бойынша – табиғи және жасанды отын деп ажыратылады. Табиғи огтындарға қазынды кӛмірлер (антрациттер, тас және қоңыр кӛмірлер), мұнай, газ, жанғыш сланецтер (тақтатастар), торф, ағаш, ӛсімдік қалдықтары жатады. Жасанды отындарға домна пешінің кокстері, мотор отындары, кокстық және генераторлықгаздар, т.б. жатады. Отынның негізгі сипаттамасы – жану жылулығы. Отынның жану жылулығы – отынның толық жану кезінде бӛлініп шығатын жылу мӛлшері. Оны тӛменгі және жоғарғы, меншікті және кӛлемдік жану жылулығы деп ажыратады. Тӛм. жану жылулығы жоғарғы жану жылулығынан отын жану кезінде түзілетін суды, сондай-ақ, оның құрамындағы ылғалды буландыруға жұмсалатын жылу мӛлшерінен кем болады. Мысалы, тас кӛмірдің жану жылулығы 28 – 34 МДж/кг, бензиндікі – 44 МДж/кг-ға жуық; табиғи газдың кӛлемдік тӛм. жану жылулығы 31 – 38 МДж/м3. Әр түрлі отынды салыстыру және оның қосынды қорын есепке алу үшін шартты отын түсінігі пайдаланылады, оның ең тӛм. жану жылулығы 29,3 МДж/кг. Техниканың жаңа салаларының дамуына байланысты ―отын‖ термині кең мағынада қолданылады, ол энергия кӛзі болып табылатын барлық материалдарға да (ядролық отын, зымырандық отын) қатысты айтылады. Қазақстан қазба отын қорларына бірден- бір бай ел; қ. Кӛмір ӛнеркәсібі; Газ ӛнеркәсібі. жүктеу/скачать 4,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|