1. Молекулалық жылуӛткізгіштік. Ауа молекулалары тӛселме
беткейдің молекулаларына соқтығысу аркылы жылу (энергия)
алады. Бұлай жылуалмасу баска түрлермен салыстырганда ӛте баяу
және аз молшерде жүреді.
2. Турбуленттік араласу. Атмосфера ауасының үздіксіз бейберекет
араласып тұруын турбуленттілік дейді. Турбуленттік араласу
арқасында атмосфераның тӛменгі жылы қабаттарыиан жогарғы
салқын қабаттарына жылу тасымалданады. Бүлай жылуалмасу
молекулалык жылуалмасудан мыңдаган есе жогары.
3. Жылу конвекциясы.
Жылу конвекциясы деп, тӛменгі ауа
қабатының қатты кызуы арқасында пайда болатын, бӛлек ауа
кӛлемініц реттелген вертикальді қозгалысын айтады. Жылы ауа
жеңіл болгандықтан жогары кӛтеріледі, ал ауыр салкын ауа
(тыгыздыгы жогары) тӛмен түседі. Белгілі бір уақытта мүндай кіші
қозгалыстар реттеліп, жогары багытталгап
ірі ауа агыны пайда
болады. Конвекция кұрьілықта тӛселме беткейдің эртүрлі қызуы
арқасында пайда болады.
4. Радиациялық жылутасымалдау. Жер беті күн сәулесін жүлып
қызганнан кейін, ӛзі инфроқызыл жылулық радиация шашады. Ол
жылулык радиация атмосфераның тӛменгі қабатын жылытады.
5. Булану және конденсация процестері арқасында жылудың
тасымалдануы. Су жер бетінен буланғанда, оған жылу жұмсалады.
Ол су буы атмосфераға кӛтеріліп белгілі бір жагдайда конденсация
(сублимация) процесі жүрсе, булануға жұмсалған жылу
атмосфераға беріледі.
Температураның вертикальді градиенті . Әрбір 100 метр биіктік
сайын температураның ӛзгеру мәнін
вертикальді градиент дейді
(°С/100м);
(5.2)
Тӛселме беткей мен атмосфераның жылу балансы. Күндіз тӛселме
беткей, ӛзіне келетін жиынтық радиация (Q) мен атмосфераның
қарсы сәулешашуын (Е
а
) жұтады және ұзынтолкынды сәулешашу
(Е
ж
) арқылы энергия жоғалтады. Тӛселме беткейдің қабылдайтын
жылуы, тӛменгі кабаттарға атмосфераға беріледі және булануға
жұмсалады. Түнде күннің
радиациясы болмайтындықтан, жер беті
нәтижелі сәулешашу (Е) аркылы жылу жоғалтады. Сонымен қатар
булану немесе конденсация (шық, қырау) процестері арқасында
жылу (LЕ) кетеді не келеді.