Метеорологиялық-климатологиялық энциклопедия
жүктеу/скачать 4,63 Mb. Pdf көрінісі
|
| ГЕОТЕКТОНИКА (гео... және tektonіkos — құрылыс) — Жер
қыртысының құрылысы, ондағыдеформациялар, жер қыртысының кейпін ӛзгертетін қозғалыстар және осы қозғалыстардың даму заңдылықтары, тұтас алғанда, Жердің құрылымы мен дамуы туралы ғылым, тектоника саласы. Геотектониканың негізін 17 ғ-да Н. Стено, Р. Декарт, Г.В. Лейбниц, кейіннен М.В. Ломоносов, А.Г. Вернер, т.б. қалады. Жеке ғылым ретінде Дж. Геттон, Э. Кант, А.П. Карпинский, А.Г. Вегенер, В.А. Обручев, В.В. Белоусов, В.Е. Хайн, т.б. еңбектерінің нәтижесінде қалыптасты. Геотектониканың анализдік және синтездік бағыттары бар.Аналитикалық геотектоника Жер беті мен жеке бӛліктерінің құрылысын білу арқылы олардың түзілуі мен даму механизмін анықтайды. Синтездік Геотектоника жер қыртысы мен жердің дамуы туралы ұғымдарды тұжырымдайды, Жердің геол. теориясын жасайды. Геотектоника геологияның басқа салаларындағы зерттеулер үшін құрылымдық негіз дайындап береді. Кен байлықтарын іздеу, барлау, пайдалану үшін және инж. геология саласындағы зерттеулер үшін Геотектониканың маңызы зор. ГЕОФИЗИКА — Жердің ішкі құрылысын, физикалық қасиеттерін және оның қатты, сұйық, газ қабаттарында ӛтетін құбылыстарды зерттейтін ғылымдар жиынтығы. Геофизиканың негізгі салалары соңғы тӛрт ғасыр ішінде дамып келеді. 17 ғ-да мұхит деңгейінің кӛтерілуі жӛнінде алғашқы теориялық болжамдар жасала бастады. Кейінірек ауырлық күшінің ӛрісі, ауадағыфиз. құбылыстар, Жердің ішкі құрылысы және оның магнит ӛрісі, жер сілкіну туралы ілімдер кеңінен ӛріс алды. Геофизика кӛп салалы ғылым ретінде тек 20 ғ-дың 40 — 60-жылдарында ғана қалыптасты. Геофизиканың геомагнетизм (Жер шарының және оның бӛліктерінің магнит ӛрісі туралы ілім), аэрономия (атмосфераның ең жоғ. қабаттарындағы құбылыстар туралы ілім), метеорология (атмосф. құбылыстар туралы ілім) сияқты негізгі салалары бар. Оның ішінде метеорология: динамикалық метеорология, синоптикалық метеорология жәнеклиматология болып бӛлінеді. Физ метеорологияда атмосфера физикасы, ал динамикалық метеорологияда атмосферадағы процестер гидромеханикалық әдістер арқылы зерттеледі. Синоптикада ауадағы кӛлемді процестер, ауа массасының қимылы бақыланады және ауа райы туралы болжам жасалады. Климатологияда Жер шарының климат жағдайлары зерттеледі. Сондай-ақ, Геофизика ғылымының құрамына океанология (Дүниежүз. мұхитты, теңіз физикасын, теңіз геологиясын, теңіз химиясын және теңіз биологиясын зерттейтін ғыл. салаларының жиынтығы); құрлық гидрологиясы (ӛзен, кӛл, т.б. туралы ілім);гляциология (мұздықтар туралы ілім); Жер қойнауының физикасы (Жердің ішкі бӛліктерінің физикасы мен оның құрылысы туралы ілім); сейсмология (жер сілкінуді зерттейтін ілім); гравиметрия (жер бетіндегі ауырлық күшінің ӛрісі туралы ілім); жер бетінің кӛтерілуі туралы ілім (құрлық, теңіз, мұхиттар беткейінің Ай мен Күннің тарту күші әсерінен кӛтерілуі, тасуы туралы); Жер қабығының қазіргі уақыттағы қозғалыстары туралы ілім де кіреді. Геофизика геология, геодезия, география, геохимия, физика және астрономия сияқты ғылымдармен тығыз байланыста дамиды. Сондай-ақ, Жердің терең қойнауларын зерттей отырып, Геофизика геологиямен бірге Жердің пайда болуы мен даму тарихын да анықтайды. Геофизиканың барлау Геофизикасы, ӛндірістік Геофизика деп аталатын салалары кен барлау, Жер қабығын, оның түрлі қабаттарының құрылысын зерттеуде қолданылады. ҚазақстандаГеофизиканың метеорология, ионосфера физикасы, сейсмология және барлау Геофизикасы сияқты салалары кең дамыған. Қазіргі кезде гидрометеорология қызметі ондаған метеостансалар арқылы ауа райы мен гидрол. құбылыстарға жан- жақты бақылау жүргізіп, зерттеп отыр. Жер сілкінуі ықтимал деген аудандарда жаңадан бірнеше сейсмостансалар құрылып, ондағы бақылау жұмыстары кеңейе түсуде. Сондай-ақ, Бат. Қазақстанның мұнайлы-газды аудандарының тереңдегі құрылысын бақылау және геофиз. жұмыстар тәсілін жетілдіру жолдары зерттелуде. Қазақстан геофизиктерінің геол., геохим. және геофиз. кешенді зерттеулерді жүргізуі негізіндеҚазақстан жер қыртысының терең құрылысы және геол. дамуының тарихымен байланысты кен байлықтарының орналасуындағы аймақтық заңдылықтар анықталды. Қазақстанның орта масштабты құрылымдық-геофиз. картасы жасалды. жүктеу/скачать 4,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|