Методические рекомендации для педагогов-ассистентов по сопровождению

41 
ортасының мазмұнын жобалау» тақырыбында тәжірибелік-эксперименталдық 
жұмыс бағдарламасы әзірленді және табысты іске асырылды.
Мектептің педагогикалық ұжымы тьюторлықты енгізуді инклюзивті 
мектеп жағдайында балаға оны табысты оқыту және әлеуметтендіру шарттары 
үшін бағдарланған тиімді, икемді қолдау жүйесін құрудың маңызды ресурсы 
ретінде қарастырады. Оқытушыға тьюторлық қолдау көрсету тек жеке оқытуға 
ғана емес, сондай-ақ білім алуға, баланың жеке басын ашуға, оның себептері мен 
құндылықтарын қалыптастыруға ықпал етеді. 
№27 ЖББОМ инклюзивті білім беруді жүзеге асыру кезінде 
тәрбиешілердің тарифтері мен олардың қызметінің нормативтік құқықтық базасы 
болмаған кезде келесі міндеттерді шешу өзекті болды: 
- 
тәрбиелеушілік қызметті жүзеге асыру үшін қосымша адам 
ресурстарын тарту;
- 
мамандардан, 
ата-аналардан, 
студент-еріктілерден, 
мектеп 
оқушыларынан 4 тәрбиеленуші сыныбын құру; 
- 
түрлі тәрбиелеуші санаттарын дайындау; 
- 
қолдау мамандары арқылы тәрбиешілерге консультациялық көмек 
көрсету; 
- 
ЕБҚ бар балалардың әртүрлі санаттары үшін тәрбиелеушіліктің әр 
алуан түрлерін таңдау және сынау; 
- 
тәрбиелеуге мұқтаж балалардың психологиялық-педагогикалық 
сипаттамаларын негіздеу, ЕБҚ бар оқушылардан тәрбиеші тізімін қалыптастыру; 
- 
тәрбиешілер арасында инклюзивтік мәдениетті қалыптастыру үшін 
жағдай жасау; 
- 
тәрбиешілердің жергілікті нормативтік актілерін, есеп және 
есептілік құжаттарын әзірлеу; 
- 
«
Тәрбиешілер
мектебі» жобасын әзірлеу және жүзеге асыру. 
№ 27 ЖББОМ базасында апробациядан өткізілген әртүрлі тьюторлық
сыныптардың тьюторлар қызметінің ерекшеліктері мен әдістерін қарастырамыз.
Бірінші тьюторлық топ - №27 ЖББОМ психологиялық-педагогикалық 
қолдау қызметінің мамандары. 
Олардың қызметінің негізгі бағыты:
1) 
Мектепке бейімдеу кезеңінде ерекше қажеттілігі бар балаларды 
психологиялық-педагогикалық қолдау. 
Баланың немесе балалардың бейімделу кезеңінде қолдауды қамтамасыз 
ету үшін дефектолог-мұғалімдерге арналған кезекшілік ұйымдастырылады.
Олардың міндеттері: мектептің оқу күнінің басында балаларды қабылдауда 
көмек көрсету, асхана мен кері қарай қайту, жұмыс орнының 
ұйымдастырылуына және балалардың іс-әрекеттеріне жәрдемдесу, шаршаған 
кезінде баланы қолдауға, күйзеліс, агрессия, жылаған жағдайда қолдау көрсету. 
2) 
Мінез-құлқында бұзылыстары ерекше білім беруге қажеттілігі бар 
балаларды қолдау.
Бұл жағдайда маман мінез-құлықты түзеу бағдарламасын әзірлеуге 
қатысады, оның орындалуын бақылайды, баланың сипаттамасын сыныпта 

42 
қабылдап, балалардың бірлескен іс-әрекеттерге қатысуын қамтамасыз етеді, 
оқушылар арасында коммуникативтік дағдыларды дамытады, қақтығыстар 
болған кезде медиатор ретінде әрекет етеді, мамандар, дәрігер-психиатр, ата-
аналар арасындағы байланысты жүзеге асырады. 
3) 
Оқушыға бір немесе бірнеше пәндерді игерудегі қиындықтар 
кездескенде тьюторлық қолдау көрсету. Бұл жағдайда балаға тьюторлық қолдау 
көрсетуді жүзеге асырушы маман, оқушыны латеральды бейіні туралы деректері 
негізінде оны жеке оқыту бойынша ұсыныстар әзірлейді, аудиторияда оған 
оңтайлы орынды анықтайды және оқу материалдарын ұсыну әдістерін 
анықтайды. Оқытушыға рұқсат етілген жүктемені анықтауға, оқу материалдарын 
ұсыну жолдарына анықтайды. Оқытушыға рұқсат етілген жүктемені анықтауға, 
оқу материалдарын бейімдеу жолдарына көмектеседі. Егер бала жұмысының 
деңгейі сыныптың қарқынынан төмен болса, тәрбиеші сабақ барысында оқушыға 
қай жерде тоқтауын және келесі тапсырманы орындауға көшуін шешеді. Бұл 
тәсілдегі маман түзеу жұмыстарында «Көлденең сегіздік» әдісін қолдана отырып, 
балаға белгілі бір әрекетке бейімделуге көмектеседі.
Мысалы, диктант 
жаздырмай тұрып, тәрбиеші өз қамқорлығын сегізді визуалды көлденең 
сегіздікке айналдыруға шақырады, осылайша, миды жазбаша жұмысты 
орындауға бейімдейді.
Оқу кинезиологиясының жаттығуларын пайдалана 
отырып, сабақта динамикалық үзілістер жасауға, барлық сынып жұмыстарын 
оңтайландыруға болады.
4) 
Тьюторлық қызметті жүзеге асыратын студент-еріктілерді, ата-
аналарға ЕБҚ балаларға олардың қатарластарына көмек көрсету және қолдау 
көрсетуді ұйымдастыру.
Тьюторлардың осы тобының артықшылықтары: ЕБҚ балаларымен
жұмыс істеудегі тәжірбиесі, кәсіби дайындығы болуы, балаларға деген 
толеранттылығы
. 
Кемшіліктер: маманға қосымша мөлшерден тыс жүктеме, «сабақтан тыс» 
жұмыс істеу қажеттілігі.
Келесі тьюторлық топтарды шартты түрде қарастыру, өйткені жұмысқа 
тартылған адамдар педагогикалық немесе арнайы білімге ие емес және 
тьюторлардың барлық кәсіби міндеттерін толық орындай алмайды. 
Екінші тьюторлық топ - ЕБҚ бар балалардың ата-аналары болып 
табылады. Бұл топта тьюторлар негізінен балалардың аналары мен әжелерінен 
тұрады. 
Тьютор ата-аналар көбінесе өзін-өзі қамтамасыз ету дағдылары мен білім 
беру қызметіне, аутизм спектрі бұзылыстарымен, гиперактивтілік синдромымен, 
мінез-құлық проблемаларымен байланысты қиындықтармен ауыратын балаларға 
көмек көрсету үшін қажет.
Тьютор-ана тапсырмаларға:
- 
баланың оқу орнының ұйымдастырылуына жәрдемдесу, мектепте болу 
тәртібі (асханаға, дәретханаға, мамандардың сабағына); 
- 
сабақта ұйымдастырушылық көмек көрсетуге немесе ынталандыруға 
(балаға оқулықты ашуға, дәптердің кеңістігін бағдарлауға, мұғалімнің 

43 
әрекеттеріне назар аударуға, қажет болса, нұсқауларды қайталауға, эмоциялық 
қолдау көрсетуге көмектесу); 
- 
баладағы аффективті немесе агрессивті құбылыстардың реттеуге көмек 
көрсету. 
Аутизмді балалар ата-аналардың бірлестігінен тұратын тьютор-аналар 
жұмысына айрықша көңіл бөлінеді.
Балаларды қолдау жөніндегі жұмыс еріктілер 
қызметінің мынадай формалары бойынша толықтырылады:
- 
аутизм спектрі бұзылыстары бар балалармен қарым-қатынас жасау 
дағдыларына мұғалімдерді, мамандарды, студенттерді оқытуды ұйымдастыру; 
- 
дені сау құрбылары мен олардың ата-аналарын қамтитын инклюзивті 
ойындардың әртүрлі түрлерін өткізу; 
- 
әдетте дамып келе жатқан балалардың мұғалімдері мен ата-аналары 
үшін «тьютор-аналардың тәжірибесімен танысу» шеберлік сабақтарын өткізу; 
- 
мектеп мерекелеріне қатысу. 
Бұл жұмыстың түрлері баланың білім беру қызметінде алып жүріп қана 
қоймай, мектеп қоғамдастығында инклюзивтік мәдениетті қалыптастыруға 
мүмкіндік береді. 
Кемшіліктері: үйдің жұмысын істеу, жұмыстан қол үзу, кейде мұғалімнің 
жұмысына кедергі жасауға тырысу. 
Үшінші тьюторлық топ - студенттер-еріктілер. Студенттік еріктілердің 
балаларды тәрбиелеуін ұйымдастыру үшін келісім-шарттар жасалды.
Е.А. Бөкетов атындағы ҚарМУ, ҚЭУ, ЗМТИ, Қазақстан жаратылыстану-
гуманитарлық колледжімен тьюторлар ретінде педагогикалық практикадан өткен 
студент-дефектологтар, әлеуметтік қызметкерлер қатысты. Олар балаларды 
жазғы демалыстарда, мектептегі лагерьде, білім беру және сабақтан тыс іс-
шараларда қолдау үшін жұмыс жасайды.
Студент-еріктілердің қызметін ұйымдастырған кезде психологиялық-
педагогикалық қызмет көрсету мамандары үнемі кеңес беруі қажет.
Кемшіліктер: арнайы сабақтардың жұмыс уақытының студенттердің 
академиялық сағаттарымен сәйкестігі, олардың жұмысын ынталандыру және 
ынталандыру проблемалары, тәжірибенің болмауы, мектеп мамандарының 
қолдауы және кеңес беру қажеттілігі, жоғары курс студенттерін сабақ беруге 
тарту қажеттілігі. 
Төртінші тьюторлық топ - мектеп оқушылары.
Инклюзивті білім беру тәжірибесі көрсеткендей, нормативтік тұрғыдан 
дамып келе жатқан қатарластары арасында ЕБҚ бар балаларға көптеген көмек 
көрсетуге тырысатын, оларға қамқорлық көрсетін балалар бар. Сәйкесінше 
жағдайлар жасаған жағдайда осындай оқушылар тьюторлық қызметпен айналыса 
алады.
Тренерлердің мысалдары келесі болуы мүмкін: 
1) 
сабақ кезінде көршісімен ЕБҚ бар балаға көмек көрсету. Мысалы, 
оқушы тьютор жұмыс орнын ұйымдастыруға, оқу құралдарына, дәптер немесе 
күнделікті кеңістікте бағдарлауға, мұғалімнің сұрауы бойынша балаға жасаған 

44 
жұмысын тексеруге, күрделі материалды түсінікті тілмен түсіндіруге, 
тапсырманы қайталауға, жауапты қайталауға, т.с.с.; 
2) 
жаңадан келген баланы мектеп ғимаратына бағыттауда, мектеп 
ұжымына бейімделу қиындықтарында (орта деңгейде) білім алушыны немесе 
балалар тобына көмек. Бұл жағдайда сыныптық кеңесте балаға қолдау көрсететін 
балалардың тобы анықталған және олар үшін міндеттер ауқымы, олардың 
орындалуына талдау жүргізіледі. Мұндай тьюторлық жұмыс тапсырмасы болып: 
Мектептегі тәрбие жұмыстарына, сабақ кестесіне, баланың мұғалімдермен және 
сыныптастарымен танысуына, қарым-қатынасқа немесе бірлескен іс-әрекеттерге, 
ойынға қатысуға көмектесу; 
3) оқушы тьютордың ЕБҚ бар балаларды әлеуметтендіруде көмегі. Бұл 
жұмыс баланың сыныптыстары да, жасөспірімдерге де, соның ішінде 
қалыптасқан қарым-қатынасқа және әлеуметтік өзара әрекет дағдыларына ие 
ЕБҚ бар балаларға қатысуы мүмкін. Бұл жағдайда оқушы тәрбиешілердің 
белсенділігі ЕБҚ бар балалармен бірлескен ойындарда, оқиғалармен айналысуға 
және құрдастарымен достық қарым-қатынас орнатуға бағытталған. 
Кемшіліктер: мектеп оқушыларынан, ЕБҚ бар балаларға көмек көрсете 
алатын және қолдау көрсететін балалардан таңдап алудың қажеттілігі, 
балалардың бастамаларын үнемі қадағалап отыруды және қолдауды қамтамасыз 
ету, тьюторлардың шектеулі тобы (ЕБҚ бар барлық балалар тьютор баламен 
бірге жүре алмайды). Бұл тьюторлар тобы ешқандай құжаттаманы басқаруға, 
есеп беруге қатыстырылмайды. Бұдан басқа, олар кез-келген уақытта 
жұмыстарды орындаудан бас тарта алады, осылайша қызмет көрсету процесін 
тоқтатады. 
Осыған байланысты, іс-шараларға мәжбүрлеуді ескере отырып, 
№ 27 ЖББОМ-дегі тьюторлар әртүрлі сыныптарының тәжірибесіндегі белгілі бір 
жетістікті және сабақта мұғалім көмекшісінің өткір қажеттілігін нұсқайды. ЕБҚ 
бар балалардың кейбір санаттарында жалпы білім беретін мектепте 
репетиторлықсыз сәтті білім алуы мүмкін емес. Мектепте жұмыс істейтін тьютор 
ерекше білім беруге қажеттілігі бар балалардың проблемаларын тек білім беру 
саласында ғана емес, сонымен қатар қатарластары бар топта дамыту, 
әлеуметтендіру және мектепте оң инклюзивті мәдениетті қалыптастыру 
мәселелерін шеше алады. №27 ЖББОМ-нің педагогтері, мұғалім-ассистентердің 
толыққанды жұмысын тек мектептің штатына енгізген кезде ғана жүзеге асыруға 
болады және олардың қызметін реттейтін нормативтік құқықтық құжаттар бар 
екеніне сенімді
.
Осы бағыттағы іс-әрекеттерді талдау нәтижесінде осы мектептің 
әкімшілігі көмекші оқытушыға келесі функцияларды ұсынады:
- 
ЕБҚ бар балаларға оқу жағдайына бейімделу, оқу бағдарламаларын 
меңгеру, оқыту мен дамытудағы қиындықтарды жеңу үшін көмек көрсету; 
- 
баланың мектепте келуіне қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету 
(сыныпта оқушы үшін ең қолайлы орынды анықтау, шаршау кезеңінде 
психологиялық қолдау көрсету, балаға эмоционалды жағдайды, мінез-құлықты 
реттеуге көмектесу; сабақ тәртібін қамтамасыз ету; қажет болған жағдайда, 

45 
физикалық алып жүру және қолдау, мектепте өз бетімен жүруге көмектесу, 
мектеп ғимаратына бағыт беру);
- 
баланың білімін дараландыру бойынша ұсыныстар әзірлеу, оқушыға оқу 
материалын бейімдеу және оңтайландыру жолдарын анықтау, бала үшін рұқсат 
етілген оқу жүктемесін белгілеу;
- 
психологиялық-педагогикалық қолдау бағдарламаларын әзірлеу және 
оның тиімділігін бағалауға қатысу мамандардың, мұғалімдердің, оның ішінде
қосымша білім беру педагогтерінің, ата-аналардың қолдау қызметін үйлестіруге 
қатысу;
- 
балалардың ата-аналарымен өзара қарым-қатынасын жүзеге асыру, 
оқыту процесі мен психологиялық-педагогикалық қолдауға ата-аналарды тарту; 
- 
әлеуметтендіру міндеттерін шешу процесінде балаға көмектесу; 
- 
педагогтердің, оқушылар мен ата-аналардың құзыреттілігін дамыту, 
тиімді инклюзивті мәдениетті қалыптастыру бойынша бағдарламаларды жүзеге 
асыруға қатысу. 

жүктеу/скачать 1,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: