Министрлiгi министерство образования и науки республики

232 

 

Түйін 

Бұл  мақалада  қазіргі  заманғы  Қазақстан  жастарының  әлеуметтенуі  және 

құндылықтары қарастырылады 

Summary 

Socialization and value orientations of modern Kazakhstan youth 

 

 

ӘОЖ115.7:3.Б-8 

 

ТАРИХ ЖӘНЕ ҚОҒАМТАНУ САБАҚТАРЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫ 

ПАТРИОТТЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕУ 

 

Бимухамбетова Калияжан Тажикбековна, Мырзакент кӛпсалалы колледжі  

 

Резюме 

В этой статье рассматривается патриотическое воспитание подрастающего 

поколения 

      Resume 

Teaching pupils to patriotism are considered in this article 

 

«Отансыз  адам  болмас,  ормансыз  бұлбұл  болмас»  деген  халық  нақылы 

тегіннен-тегін  айтыла  салмаған.  Ӛйткені,  Отан  деген  киелі  ұғымды  түсіну  әр 

адамның  туған  жерінен,  ӛз  еліне  деген  сүйіспеншілігінен  бастау  алады.  Отан-

сүйгіштік  пен  патриотизм  бір-бірімен  егіз  ұғымдар.  Ұрпақ  тәрбиесі  қашаннан 

ӛз  мәнін  биік  ұстайды.  Сондықтан  қай  заман,  қай  қоғамда  болсын  адамзат 

баласы жас ұрпақ тәрбиесіне зор мән берген. Ӛркениет жолында алға ұмтылған 

ұлт, ең алдымен, келешек ұрпаққа оқу- білім және тәрбие беру ісін дұрыс жолға 

қоюы  тиіс.  Ұлттың  бүгіні  де,  болашағы  да  тәрбиелі  ұрпаққа  байланысты.  Кез 

келген  ғылым  саласының  бастауында  ғасырлар  бойы  маңыздылығын 

жоймайтын,  уақыт  ӛткен  сайын,  іздене  үңілген  сайын  келер  ұрпақтың  ойына 

тың  тұжырым  мен  терең  пайымдау,  жаңа  білім  табатын  ғұмырлық  ӛзінің 

ешқашан  құнын  жоймайтын  еңбектері  бар.  Халық  тарихы,  халық  әдебиеті, 

халық мәдениеті ӛздерінің осындай асыл мұраларымен құнды. Адамзат баласын 

жаңа белестерге кӛтеретін оның мәдениеті болса, қазақ халқының да тереңнен 

бастау  алатын  арғы  тегі,  ӛмірінің  барлық  саласымен  сабақтас  мәдени-рухани 

ӛзіндік  болмысы  бар  екендігі  тарихтан  мәлім.  Оларды  ең  алдымен  қазақ 

халқының ас та тӛк бай мұрасынан кӛреміз.  

Орта білім беру орындарының мақсаты – оқушы жастарды тек теориялық 

біліммен  қамтамасыз  ету  ғана  емес,  алған  білімдерін  қоғамдық  ӛмірде, 

әлеуметтік  қарым-қатынастарда  кеңінен  қолдана  білуге,  адамгершілік  сезімді 

бойына  сіңіру  мен  патриоттыққа  тәрбиелеу  болып  табылады.  Ең  негізгісі, 

әлемде  орын  алып  отырған  күрделі  жағдаяттарды  кеңінен,  тереңірек  түсініп, 

уақыт талабына сай ойлап, қажет жерінде дұрыс шешім қабылдай алатын жас 

маманды  қалыптастыру  болып  табылады.  Бұл  жас  жеткіншек  тек  кәсіби 

біліктілік  пен  шеберлікті  ғана  емес,  жан-жақты  білімділікті,  кӛкжиегі  кең 

233 

 

танымды талап етеді, демек, оқушылардың тұлға болып қалыптасуына кеңінен 

кӛмектеседі. Тұлға дегеніміз - ӛзіндік қасиеті мен ерекшелігі қалыптасқан жеке 

адам. Тұлға болып анадан туылмайды, кез-келген адам тұлға болып біртіндеп, 

ӛмір  сүру  барысында  қалыптасады.  Ол  атаның  қанымен,  ананың  сүтімен 

келетін  қасиет.  Тұлға  болу  -  ӛзінің  ешкімге  ұқсамайтын  қасиеттері  мен 

танымының,  белсенділігінің  қимыл-әрекетінің,  мінез-құлқының  дұрыс 

қалыптасуы.  Адамның  ешкімге  ұқсамайтын  қасиеттері  мен  танымы, 

белсенділігі,  қимыл-әрекеті,  мінез-құлқының  дұрыс  қалыптасуы  әкенің 

қанымен ананың сүтімен, тілімен, тарихымен, ділімен, дінімен беріледі.  

Қазақ халқында белгілі бір мәселені талқылау кезінде шешен адамдардың 

тапқыр  ойымен,  шебер  тілімен  ауызша  айтқан  мазмұнды,  кӛркем  пікірін 

шешендік  сӛз  дейміз.  Шешендік  сӛз  -  адамзат  тарихындағы  рухани 

материалдық  мәдениеттің  дамуының  негізгі  құралдарының  бірі  шешендікке 

құрылған әңгімелерді, аңыздарды және ӛлеңдерді мектеп қабырғасында оқыту 

бала  тілін  ұштайды,  сӛздік  қорын  байытады,  ӛмірге  деген  кӛзқарасын  оятып, 

дүниетанымына  жол  ашады.  Шешендік  сӛздердің  кең  қанат  жайып,  орнығып 

дамуында  тапқырлық  пен  шешендіктің  тамаша  нұсқалары  -  жыраулар 

толғаулары, айтыстар мен мақал-мәтелдердің орны ерекше. Қазақтың шешендік 

сӛздерін  ӛзге  жұрттың  атақты  адамдары,  ғалымдары  жоғары  бағалады. 

Шешендік  сӛздердің  біраз  нұсқаларын  академик  В.Радлов  та  XIX  ғасырда 

зерттеп жинаған болатын. Ол: «Қазақтар... мүдірмей, кідірмей, ерекше екпінмен 

сӛйлейді.  Ойын  дәл,  айқын  ұғындырады.  Ауыз  екі  сӛйлеп  отырғанның  ӛзінде 

сӛйлеген сӛздер ұйқаспен, ырғақпен келетіндігі соншалық, бейне бір ӛлең екен 

деп  таң  қаласын»,  –  деп  кӛрсете  отырып,  әсіресе  қазақ  тілінің  тазалығы  мен 

табиғилығын  дұрыс  аңғарып,  қазақтардың  сӛзге  тапқырлығы  мен  шешендігі 

ӛзіне ерекше әсер еткенін жазған.  

Қазіргі қазақ тілінің сӛздік қоры қазақ халқының тарихымен қатар дамып 

қалыптасқан. Сондықтан да сӛздердің пайда болуы қоғамдағы түрлі жағдаятқа, 

себепке  және  тарих  тағылымына  байланысты  туындайды.  Тіл-тілдің  ӛзіне  тән 

тӛл лексикасы және грамматикалық құрылысы болады. Бірақ онымен шектеліп 

қалатын тіл жоқ. Халықтар қашанда тұйық ӛмір сүрмейді, олар барлық уақытта 

ӛзге халықтармен экономикалық, саяси, мәдени байланыста болады. Ал бұндай 

қарым-қатынастар кез-келген тілге үнемі ӛзінің әсерін тигізіп отырады. Соның 

ішінде тез қабылданатын, тез ӛзгеріске енетін лексика болады. Қазақ халқы да 

әр  дәуірде  әр  түрлі  халықтармен  байланыста  болып,  сӛздік  құрамын  байытып 

отырған. Сондай сӛздердің бірі шешендік сӛздер де ақындар айтысы сияқты сӛз 

тартысы дау үстінде, ел тағдыры талқыланған ұлы жиын кеңес кезінде, оңаша 

ой  толғау  не  сұхбат,  әңгіме-дүкен  барысында  арнау,  сәлем,  ӛсиет  түрінде, 

белгілі  бір  тарихи-саяси  жағдаяттарға  негізделіп  ӛмірге  келген.  Шешендік 

сӛздер  кӛбінесе  түсінік  сӛзден  басталады.  Түсінік  сӛзде  айтылмыш  шешендік 

сӛздің  немен  байланысты,  қандай  жағдайда  туғандығы  мен  кім  айтқаңдығы 

баяндалады.  

Қазақ  халқының  қалыптасуы  мен  дамуы  кезеңдерінде  тұрмыстық-

әлеуметтік  қарым-қатынастардың  маңызды  мәселелерін,  жеке  адамдар  мен 

халықтың  тағдырын  шешетін  қиын,  жауапты  сәттерде  би-шешендердің 

234 

 

шешімдері,  нақты  тауып,  орнымен  айтылған  сӛздері  маңызды  тәлім-тәрбиелік 

қызмет  атқарған.  Би-шешендердің  негізгі  қызметі  қазақ  халқының  барлық 

әлеуметтік  топтарының  адамгершілігі  мен  имандылығын,  мінез-құлық 

әдеттерімен қалыптасқан жүйемен беріліп отырды. Шешендік, нақыл, орнымен 

тауып  айтылған  сӛздер  елді  басқарып  отырған  хандарды  да,  қол  бастаған 

батырларды  да,  мыңғырған  малы  бар  байларды  да,  дәулеті  жоқ  кедей 

шаруаларды  да,  ел  ісіне  араласа  бастаған  бозбалаларды  да  барлық  жастағы 

адамдарды халықтық адамгершілік ұлағаты тұрғысынан тәрбиелеп отырған.  

Халқымыздың  би-шешендерінің  елді  басқарудағы  қазылық-тӛрешілік 

бітімгершілік қасиеті, халықтарды біріктірудегі сан салалы олардың атқаратын 

әлеуметтік  қызметтері  арқылы  сӛз  ӛнерін  қолданудың  белгілі  бір  жүйесі 

қалыптасты.  Ал  белгілі  шешендердің  сӛздерін  «шешен  сӛз»  деп  атау  жүйесі 

қалыптасты. Мемлекетіміздің басты тірегі де, қаруы да қазақ тілі елдік деңгейде 

Қазақ  хандығы  дәуірінде  аса  қатты  нығайды.  Онда  би-шешендер  қызметінің 

мемлекеттік-құқықтық  мәртебеде  қолданылуы,  әсіресе,  Әз-Тәуке  ханның 

тұсындағы  би-шешендерге  елдік  билік  берген  тұста  ерекше  нығайды.  Би-

шешендердің  сӛздері  -  халықтық  тәлім-тәрбие  жемісінің  құралы.  Отбасы 

кішкентай  мемлекет  болатын  болса,  сол  шешендік  сӛздердің  де  әр  отбасында 

алатын  орны  айрықша.  Қазақ  халқының  отбасылық  ортасынан  бастап,  ауыл-

аймақпен,  ұшы-қиыры  кӛрінбейтін  ағайын-туыспен,  кӛпшілікпен  қарым-

қатынас  жасау  мәдениеті  адамгершілік  аясында  қалыптасты.  Оның 

адамгершілік  аясында  қалыптасуына  да  әрине,  би-шешендердің  ұлағатты  

сӛздерінің  ықпалы  зор  болды.  Ата-ананы,  аға-ініні,  бірге  туысқан  үлкенді-

кішілі  жалпы  жұртты  сыйлап,  құрметтеу  мәселесі  де  осы  билердің  нақыл, 

шешен  сӛздерінде  кеңінен  қамтылды.  Соның  бірі  әйгілі,  тарихтан  белгілі 

Бӛлтірік  шешен.  Қазақ  топырағында  дүниеге  келген  әрі  би,  әрі  шешен,  әрі 

жауынгер-батыр  ретінде  танымал  болған  тұлға.  Зерттеуші-ғалым  Ж.Дәдебаев, 

Бӛлтірік  шешеннің  шығармашылығы  мен  қоғамдық-әлеуметтік  қызметінің 

тарихи-мәдени  ӛнегесіне  кеңінен,  толыққанды  баға  берді.  Жастайынан 

ақындық,  батырлық  жолын  қуып,  есейген  шағында  ел  арасындағы  жер,  құн 

және жесір дауларында бірнеше рет тура,  әділ тӛрелігін айтқан Бӛлтірік шешен 

билер дәуірі әдебиетінің ірі ӛкілдерінің бірі. Бӛлтірік Әлменұлының шешендік 

сӛздері  оның  заманы  мен  сол  заман  адамының  ең  бір  маңызды,  кӛкейтесті 

мәселелеріне арналған.  

Би-шешендер  -  қазақ  сӛзінің  қолданылуындағы  кӛркемдік-эстетикалық 

ұлағатты  қалыптастырған  шығармашылық  тұлғалар  болса,  қазақ  халқының 

адамзат тарихындағы құндылықтары қазынасына ӛзіндік мол үлесі бар екендігі 

ғылыми  тұрғыдан  күні  бүгінге  дейін  дәлелденіп  келеді.  Отанды  сүюге, 

мемлекетімізде  тұратын  ӛзге  ұлт  ӛкілдерін  құрметтеуге,  елінің  туын, 

елтаңбасын,  әнұранын  қастерлеуге,  ӛз  елін,  тегін,  тарихын  білуге  тәрбилеу 

мектеп  ұжымының  басты  міндеті  болып  табылады.  Барлық  халық  пен  барлық 

ұлт,  барлық  ұлы  және  тамаша  нәрселерді  жасауға  қабілетті.  Отаншылдық, 

патриоттық  сезім  белгілі  қазақтың  ақиық  ақыны  Мұқағали  Мақатаев 

жырларында да молынан кездеседі. Ақынның айшуақ жырлары сондай тұнық, 

мӛлдір, нәрлі де мәнді. Мысалы:   

235 

 

             

Ең бірінші бақытым – халқым менің 

   

 

Соған берем ойымның алтын кенін 

             

Ол бар болса, мен бармын, қор болмаймын 

             

Қымбаттырақ алтыннан нарқым менің 

             

Жас жүректі тіліммен тілім – дедім 

            

 

Бақытым бар үшінші – Отан деген!, - жырлайды.  

Қазақ  тарихын  зерттеуші  ғалым  Ш.Уәлиханов  отансүйгіштік  сезімнің 

қалыптасуы  туралы  «менің  патриоттық  сезімім  ірбіт  сандығындай,  мен  ең 

алдымен, ӛз отбасымды, туған-туыстарымды қадірлеймін, одан соң ауыл-аймақ, 

ел жұртымды, руластарымды, одан соң халқымды қадірлеймін», - деген еді.  

«Патриотизм,  -  дейді  қазақ  халқының  ұлт  мақтанышы,  батыр 

Б.Момышұлы, - Отанға, мемлекетке деген сүйіспеншілік, жеке адамның аман-

саулығы,  қоғамдық,  мемлекеттік  қауіпсіздікке  тікелей  байланыстылығын 

сезіну, ӛзінің мемлекетке тәуелді екенін мойындау, яғни патриотизм дегеніміз – 

мемлекет  деген  ұғымды,  оның  жеке  адаммен  барлық  жағынан  ӛткені  мен 

бүгінгі  күні  және  болашағымен  қарым-қатынасын  білдіреді».  Мектеп 

оқушыларын  қазақстандық  патриотизмге  тәрбиелеу  ұстаздар  алдына  үлкен 

міндеттер жүктейді. Тарих сабағында халықтық педагогика қағидаларын ұстана 

отырып, оқушыларды ӛз елі мен жерін сүюге баулу жүзеге асады. Бүгінгі таңда 

халықтық  педагогика  негізінде  оқушыларды  тәрбиелеу  мүмкіндіктеріне  жол 

ашылуда,  этнопедагогиканың  қағидаларын  оқу-тәрбие  үрдісіне  тиімді 

пайдаланудың жолдары ғылыми-әдістемелік тұрғыдан ашып кӛрсетілуде.  

 «Бес  ғасыр  жырлайды»  дәуірінің  кӛрнекті  ӛкілінің  бірі  -  Бұқар  жырау 

Қалқаманұлы.  Бұқар  жырау  атақты  Абылай  ханның  ақылшы-биі,  абызы. 

Кезінде жұрт оны «Кӛмекей әулие» деп те атаған. Сӛйлегенде үнемі қара сӛзбен 

емес,  кӛмекейі  бүлкілдеп,  түйдек-түйдек  жыр  жолдарымен  сӛйлейтін  болған 

Бұқар жырау кӛбіне Абылай ханның «сәуе айтшы» деген ӛтініш, тілегімен түсін 

болжап  отырған.  Онысы  және  дәлме-дәл  келіп  отырған.  Бұқар  жырау  ӛзінің 

ұзақ ғұмырында талай-талай тарихи оқиғаларды басынан ӛткізген. Ол Абылай 

ханға үлкен үміт артып, оның ел басқарудағы саясаты мен жорықтарын үнемі 

қолдап отырған. Жырау сол азаттық жолында ӛлімге бас байлап, ерліктің небір 

ғажайып үлгілерін кӛрсеткен хан мен оның батырларын жырға қосып, олардың 

ғажап,  ӛшпес  әдеби  бейнелерін  жасады.  Әсіресе,  Абылай  ханның  кӛрегендігі 

мен  даналығын,  ауыр  кезең,  қиын  сәттерде  ел  ұйытқысы  бола  білгенін  асқақ 

пафоспен жырлады: 

«Қайғысыз ұйқы ұйықтатқан, ханым-ай, 

  Қайырусыз жылқы бақтырған, ханым-ай, 

Қалыңсыз қатын құштырған, ханым-ай.   

Үш жүзден үш кісіні құрбан қылсам, 

           Сонда қалар ма екен қайран жаның-ай!», - деп жырлайды. 

Осы  бір  шумақ  жырда  халық  пен  ханның  байланыс-бірлігін  қиыннан 

қиыстыра білген. Жыраудың «Абылай ханның қасында», «Ал, тілімді алмасаң», 

«Қазақтың  ханы  Абылай»,  «Басыңа  біткен  күніңіз»,  «Ай  Абылай,  Абылай», 

«Ай,  Абылай,  сен  он  бір  жасыңда»,  «Ал,  айтамын,  айтамын»    атты 

толғауларында  ханның  сол  кездегі  ұстанған  саясаты  мен  кӛрегендігі, 

236 

 

алғырлығы  мен  білгірлігі  кеңінен  сипатталады.  «Садыр,  қайда  барасың?», 

«Ақан, Тӛбет байларға» деген жырларында ол елдің бірлік-болашағы, татулық, 

ынтымақ  жайлы  мәселелерін  кеңінен  сӛз  етеді.  Бұқар  Жыраудың  Абылай  хан 

саясаты жӛніндегі байламды пікірлері де орнықты, әділ.  

«Алтынды тонның жеңі едің. 

Қырық беске келгенде, 

Жақсы-жаман демедің. 

Елу жасқа келгенде, 

Үш жүздің баласының, атының басын  

бір кезеңге тіредің!», - деп кӛрегендікпен толғайды. Сол 

кездегі  заман  мен  қоғамның  келбеті,  қасиетті  еліміздің  тағдыры,  елдің  қамын 

жеп  тұтқасын  ұстаған  мықты  қолбасшы,  үздік  мәмілегер  Абылай  ханның 

жорықтағы  күндеріндегі  іс-қимылдары,  ұлтының  асыл  мұраттар  жолындағы 

ізгі,  күресі  мен  патриоттығы    -  жырау  шығармашылығында  шынайы 

суреттелген.  Осындай  тарихтағы  игі  істер  жастарға  үлгі.  Жастар  тарихтағы 

осындай ерен еңбектерге қарап бой түзеуі шарт. «Жақсыны үйреніп, жаманнан 

жиренуі шарт».  

Жастар  -  ел  болашағы.  Мемлекеттің  тірегі  де  –  жаге  стар,    яғни  жас 

жеткіншектер.  Сонау  «Ақтабан  шұбырынды,  алқакӛл  сұламадан»  күні  бүгінге 

дейін қаншама уақыт ӛтсе де, қаншама тарихи оқиғалар болып жатса да, шешендік 

сӛздер, нақыл сӛздер, мақал-мәтелдер, қанатты сӛздер, афоризм, ділмар сӛздердің 

шоқтығы биіктей, жарқырай түсетіндігіне куә болып отырмыз. Себебі: ол ата-баба 

мұрасы. Ата-баба мұрасын кез-келген ұрпақ қадірлей, қастерлей білуі тиіс! Ӛзінің 

ата-бабасының мол мұрасын бойына ана тілі арқылы сіңіріп, тӛл туындыларының 

маңызын  қанып,  сарқып  ішкен  жеткіншек  қана  еліміздің  нағыз  патриоты  бола 

алады. Мысалы:  Туымен тұғырлы 

                     

Елтаңбасымен еңселі 

                      

Әнұранымен  айбатты,  демекші,  Елбасы  Н.Ә.Назарбаев:  

«Бізге  азаттық  азаппен,  арпалыспен  келген.  Тәуелсіздік  тәуекелге  түскен». 

Осындай  жағдайда  жеткен  тәуелсіздігімізге  ие  болатын  мемлекеттік  тірегі 

жастар патриоттық құндылықтары қалыптасқан тұлға болуы тиіс. Олар:  

 

Қазақстанның әлемдегі бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіруге ӛз 

үлесін қосатын азамат; 

 

Қазақстан Республикасының экономикалық байлығын дамытатын азамат; 

 

Жалпы адамзаттық, ұлттық құндылықтарды меңгерген азамат; 

 

Халықтар арасындағы достықты нығайтуға күш салатын тұлға; 

 

Қазақстан Республикасының мемлекеттік рәміздеріне, тарихына, тіліне, 

дәстүріне, дініне құрметпен қарайтын; 

 

Отанды қорғауға жалпы адамзаттық тыныштықты сақтауға қашан да даяр.  

 

Әдебиеттер  

1.

 

Қ.Р мемлекеттік «Білім туралы» заңы. 

2.

 

Адамбаева Б. Алтын сандық. - Алматы: Жазушы, 1989.  

3.

 

Негимов С. Шешендік ӛнер. - Алматы: Ана тілі, 1997. 

237 

 

4.

 

«Қазақстан - 2030» барлық Қазақстандықтардың ӛсіп-ӛркендеуі, қауіпсіздігі 

және әл - ауқатының артуы. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. 

- Астана, 2001. 

5.

 

Иманбаева С. «Мектеп оқушыларына патриоттық тәрбие берудің теориясы 

мен әдістемесі». - Алматы, 2007. 

6.

 

Б.Аяғанов. Қазақстан тарихын қалай оқыту керек. Қазақ тарихы, 1994. 

 

 

ГЕНЕЗИС ТАНЦЕВАЛЬНЫХ ТЕРМИНОЛОГИЙ ТЮРКСКИХ 

НАРОДОВ 

 

Галиев Ш.К., кандидат филологических наук, старший преподаватель 

 кафедры «Теория и история искусств» 

 Ташкентской Государственной высшей школы национального танца и 

хореографии 

  

В  повседневной  жизни  артистов  балета  или  ансамбля  танца,  исполняя 

упражнения  у  станка  или  на  середине  зала,  или  при  постановке 

художественного  танцевального  произведения  (номера)  балетмейстер  – 

постановщик,  или  балетмейстер  репетитор,  или  педагог  по  хореографии 

практическим предметам используют  термины по хореографии пяти или даже 

на шести языках. 

Так, в классе у станка, когда проводит тренаж (упражнение) или на сцене 

(середине  зала)  педагог  (преподаватель)  предлагает  начать  урок  с  поклона 

(реверанс).  Это  устоявшиеся  этические  нормы  из  средних  веков  пришедшая к 

нам  из  Италии  и  Франции.  Кавалеры  (юноши  и  мальчики)  приветствуют 

партнерш – дам (девушек и девочек). Партнеры отвечают тем же и все в месте 

кланяются преподавателю и концертмейстеру. 

Движения  –  pas  и  поклоны  со  временем  увеличиваются  в  количестве  и 

совершенствуются в манерах исполнения. Началом танцевального искусства и 

хореографической  науки  является  Греция,  которую  называют  колыбелью 

танцевального  искусства.  Однако  это  не  значит,  что  до  Греции  не  танцевали. 

Прошлые  цивилизации  Египта,  Индии  и  Китае  имели  танцы,  школы 

хореографии  и  представителей  искусства  танца.  В  Египте  в  прошлом  были 

школа танцев и специальные жрецы – танцовщицы исполняли перед фараоном 

танец небесных светил – планет. В Индии утверждают , что танцы им подарили 

танцующие  боги,  в  Китае  была  академия  музыки  и  танца,  где  обучались  дети 

императоров, вельмож и мандаринов.  

Историки  и  философы  утверждают,  что  из  Индии  Греция  переняла 

божественные скульптуры. Из Египта Орфей перенес музыкальный инструмент 

и танцы.  

Ученые  Греции  и  историки  утверждают,  что  Дионисийские  игры 

перешли  из  Центральной  Азии  в  Грецию.  Но  вернемся  к  проблеме 

происхождения терминов хореографии Тюрского народа. 

238 

 

«Алтай – прародина всех современных тюркских народов, мира, где в 552 

году древние тюрки создали свое государство – Каганат. Здесь сформировался 

первозданный язык  тюрков,  получивший распространение  среди  всех народов 

Каганата  благодаря  появлению  письменности  как  «орхонская  руническая 

письменность»,  все  это  послужило  появлению  в  современном  научном  мире 

терминологии (Алтайская семья) языков (куда входят 3 большие группы: японо 

–  корейская,  тунгусо  –  маньчжурская,  тюрко  –  монгольская)  и  дали 

возможность  утвердиться  в  мировой  науке  научному  направлению  – 

алтаистике.  

Эл – ойын. 

Ежегодно  в  Республике  Алтай  проводится  грациозный  национальный 

праздник – эл ойын – кочующий праздник. 

Сотни и тысячи людей спешат в горы, чтобы в месте с соплеменниками 

окунуться в стихию народного веселья. 

Байрам  –  Эл-ойын  кочующий  праздник,  в  этом,  наверное,  сказывается 

дух предков, которые в давние, далекие годы не могли усидеть на одном месте, 

а  предпочитали  длинные  переходы  в  гости  по  насущным  делам.  Праздник 

приобретает  глубинный  смысл  и  обращается  к  истокам  традиционной 

культуры.  Культурно  –  спортивное  мероприятие  символизирует  возврат  к 

нравственным ценностям предков. 

Когда – то единый тюркский народ, племена и государство – каганата в 

первом  веке  нашей  эры,  со  временем,  распространились  на  огромном 

евразийским  континенте.  Как  определяют  ученые,  на  сегодня  около  тридцати 

национальностей  тюркских  и  тюрскоязычных  народов.  У  большинства 

тюркских  народов  есть  праздники  под  названием:  «Джыйн»,  «Иыйын», 

«Джуюн», что на наш взгляд и является основанием термина «Ойын», «Оюн», и 

«Уин», «Уйин» и.т.д.             

Которые сегодня обозначают танец – игру-праздник. 

У  Киргизов  в  аулах  популярный  «Кыз-ойун»  -  девичьи  игры, 

устраиваемые  по  случаю  помолвки  и  свадьбы.  У  узбеков  характерен 

«Маскарабоз  ойуны»,  -  театр  маскарабозов,  в  Турции  соответствует  театр 

«Орта-ойуну», - игра в середине, - игра в кругу». 

У  крымских  татар  и  Гагаузов  все  танцы  называют  «Оюн».  У  Башкир 

хороводные  танцы  «Тунерек  уйыны»  в  одном  случае,  а  в  другом  «Килен 

бейеуе»  -  «Танец  невесты».  Далее  «Трудовой  танец»  -  «Хезмет  бейеуе», 

«Шайтан уйин» - «Бесов танец». 

В  давно  прошедшие  времена  у  тюркского  народа  и  в  частности  у 

Киргизов были свои танцы, это подтверждается упоминанием в эпосе «Манас» 

танца «Бий». 

Но  термин  «Бий»  -  «танец»  использовался  и  у  многих  других 

тюркоязычных народов, так в автореферате Баджаева Т.Б. «Калмыцкие танцы» 

указывается  на  то,  что  калмыцкий  танец  сохраняет  сходство  с  монгольскими  

«сидячими танцами биэлег», в которых также преобладают движения рук, плеч, 

головы.  У  Калмыков  есть  танцы:  «Шазнгта»  би  –  (танец  с  чашками),  «Туула 

239 

 

би»  -  (танец  зайца),  «Марган  би»  -  (танец  охотника),  «Тугруна  -  би»  -  (танец 

журавля). 

Монгольский  искусствовед  Эрденибатын  Оюун  подробно  описывает  о 

распространении  на  ойратской  территории  западной  Монголии  «биелег»,  т.е. 

«танцы  тела»,  название  потому,  что  состоят  из  движений  верхней  части  тела. 

Эти танцы исполнялись человеком сидячим на полу со скрещенными ногами. 

Происхождение сидячих танцев «биелег» автор объясняет, что танец был 

рассчитан  на  исполнение  в  юрте  на  небольшом  пространстве,  в  тесном  кругу 

зрителей  или  танец  должен  исполняться  на  одном  месте  перед  языческим,  а 

позднее перед богом буддийского пантеона. 

Э.Севортян,  раскрывая  этимологию  слова  «oyin»  -  (оын),  выделил  ряд 

основных форм, среди которых особо отметил следующее: 

1.  Игра,  состязание,  игра  на  музыкальных  инструментах,  пение, 

музыкальная игра, учение, маневры. 

2.  Пляска,  танец,  игра,  постановка  театральных  представлений,  бодрое 

состояние. 

3. Шаманские моления (камлание – Э.Ч.) и его части. 

4. Чучело. (147, 435) 

Как  видно  из  материала  Э.Севортяна  термин  «oyin»  полуфункционален, 

одновременно означает игру, пляску, музыкальное исполнительство, состояние 

и самого шамана с шаманским камланием. 

Только два этих термина «Би», «Биелег» и «Эл-ойын», то есть название 

жүктеу/скачать 4,16 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: