тарлык мәдениетінің деңгейін де қарастыру керек

алуға, шама келгенше деңгейін азайтуға үлкад үлгс қосатыны айқын. Бүл 

жұмысты тиімді атқару үшін әр түрлі мамандар мен кейбір мекемедердің 

қатысуы шарг. Тек осы жағдайда ғана аумақта, түрғылыкгы жерде, объек- 

тілерде жүқпалы ауруларды болдырмауға мүмкіншілік туады.

Өз бетімен дайымдалуга арналган сурақтар

1.  Эпидемиологиялық  география  деген  тусініктің  магынасы,  маңызы, 

мақсаты неде? Оган анықтама беріңіз.

2.  Географиялық  тәсілдің  эпидемиологиядагы  екі  багытын айтыңыз. 

Медициналық  географияның  Е.  Н.  Павловский,  А.  А.  Шошин  көрсеткен  екі 

.багытын талдаңьіз.

3.  Нозоареал,  эпидемиологиялық нозогеография  деген тусініктердің ма- 

гынасын айтыңыз.

4. Жуқпалы  аурулардың нозоареалына анықтама беріңіз.  Нозоареалдың 

турлері,  көлемі,  қурамы және шекаралары деген тусініктерге тоқталыңыз. 

Жуқпалы аурулар топтарының нозоареалдарының ерекшеліктері қандай фак­

тор ларга байланысты болады?

5. Аурулардың нозоареалы мен қоздыргыштардың ареалының бір-бірімен 

сейкестігі деген не? Мысалдар келтіріп дәлелдеңіз.

6. Паразиттік турдің ареалы неге өзгергіш болады? Оның себептері неде? 

Мысал келтіріп баяндаңыз.

7. Паразиттердің кең таралуына кедергі болатын екі топты айтыңьіз. 

Олардың ъіқпалы туралы нақтылы нозоформалардан мысалдар келтіріңіз.

8.  «Нозоареал» тусінігі туралы торт таланты атаңыз.

9.  24-кестеге қарап,  нозоареалдың турлерін  талдаңыз.  Әр турге  тара- 

тып,  ауруларды атаңыз.  Осы топтастыру принципі жөнінде айтыңыз.

10. Нозоареалдың шекарасы деген тусініктің магынасы неде? Оның турле- 

ріне мысал келтіріп,  сипаттама беріңіз.

11. Эпидемиялық ошақ деген не? Антропоноз, зооноз, сапроноз топтарының 

ошақтары бір-бірінен қандай қасиеттерімен ерекшелінеді?

12. Антропоноздар, зооноздар, сапроноздар нозоареалдарының ошақтары 

мен қурамына мысалдар келтіріп,  талдаңыз.

13. Санитарлық-эпидемиологиялық барлаумен сараптама жасау не уіиін 

қажет?

14. Барлау жургізгенде қандай жагдайлар ескерілуі керек?

15.  Барлаудың кезеңдерін атаңыз.  Барлау жургізуге дайындалуда,  жос- 

парлауда,  оны іс жузінде атқаруда қандай мәселелерге көңіл бөлу керек?

16. Эпидемиологиялық сараптаужумысының мақсатын айтыңыз. Сарап- 

тау барысында қандай мәселелер цамтылуы керек?

356

IV  БӨЛІМ

Ж Ұ Қ П А Л Ы  А У Р У Л А Р Д Ь Щ  А Л Д Ы Н   А Л У  Ж Ә Н Е  

О Л А Р Ғ А  Қ А Р С Ы  Қ О Л Д А Н Ы Л А Т Ы Н   Ш А Р А Л А Р

Осы бөлімдегі мағлүматтарды баяндаудың мақсаты  эпидемиоло 

гиялық тәжірибелердің негізін меңгеру.

Студсяттер мся мамандар төмендегиЕрді білуі кажет:

•  індетке  қарсы  шаралардың  негізгі  топтарын  жәнз  оларды  бөлу 

әдістерін дәлелдеуді;

•  індетке қарсы қолданылатын негізгі әдіс-құралдар мея  шаралар- 

дың сипатының меже сапасын бағалауды;

• індетке карсы шаралардың қарымды ж әж  нақты әдістерінің нөти- 

желілігін бағалауды;

•  жұқпалы  аурулармен  күресудің  нггізгі  шарттарьш  жәнг  оларды 

жою мәселелгрінің теориялық нггіздеріқ сонымен қатар індетгердің күрт 

көбеюіж қарсы қолданылатын шараларды;

•  жүқпалы  аурулардың  иммундық алдын  алу шаралары  мен олар- 

дың қоздыргьшггарыньщ және оны тасымалдаушыларыньщ көзін жоюға 

бағытталған дезинфекция, стерилизация, дезинсекция ж әж  дератиза­

ция жүмысын атқаруды;

• індетке қарсы шараларды тәжірибе жүзінде пайдалану принцип- 

терін.

Студенттер мся мамандар төмендегі  тәжірибелік жұмыстарды 

істей білуі қажет:

•  әр  түрлі  эпидемиологиялық  жағдайларда  керекті  шараларды 

дәлелді түрде белгілуді;

•  індетке  қарсы шаралардың  (иммундық  алдын  алу, қоздырғыш- 

тарды  залалсыздаңдыру,  пайда  болған  ошақгы жою жәш т.  б.)  нәти- 

желілігін бағалауды;

•  халықтьщ жүқпалы аурулардан сақгануьш, жеке басының, тұрғын 

орны,  жүмыс  орнында  санитарлык-гигиеналық  ережелерді  орындай 

білуі туралы білімдерін жетілдіру әдістерін іске асыруды.

357

21-mapay

Ж ҰҚП АЛ Ы  А У РУ  Л А РДЫ Ң  АЛДЫ Н  А Л У  М ЕН 

О Л АРҒА Қ А РС Ы  Қ О ЛДАН Ы ЛАТЫ Н  

Ш АРАЛАР ТУ Р А Л Ы  ІЛ ІМ ГЕ К ІРІС П Е

Клиникалык  медицинадағы  емдеу  шаралары  туралы  ілім  сияқгы, 

эпидемиологияда  да  жүқпалы  аурулардың  алдын  алу  меи  оларға 

карсы  қолданылатын эр қилы әрекеттер атқарылады.  Індетке  қарсы 

ш аралар  деп  осы  кезеңдегі  ғы лы м и   жетістіктермея  дәлелденген 

нұсқаларды н  ж и ы н ты ғы н   пайдалану  а р қ ы л ы   әр  түрлі  халы қ 

топтары ны ц арасы нда ж ұқпалы  ауруларды болдырмауды камта- 

масыз  етуді,  ж алпы   халы қты ң   сы рқаттануш ы лы ғы н  төмсндету 

және  кейбір  инф екцияларды   жоюды  айтады .  Дүниежүзілік  Ден- 

саулық  сақтау  үйымының  (ДДҮ)  аныктамасы  бойынша,  осы  әрекет- 

терді  эпидемиологиялық  тексеру  деп  атайды.  Эпидемиологиялық 

тексеру  жүмыстарының  жиынтығы  эпидемиологиялық  басқару 

жүйесінің қазіргі кездегі ең тиімді бағыты болып саналады.

Медицина  ғылымының даму  барысыыда  індетке  қарсы  шаралар- 

дың құрамы меи әдістері біраз өзгеріп дамыды. Бактериологиялық дәу- 

ірге  дейін  санитарлык-гигиеналық  және  эпидемияға  қарсы  шаралар 

сараланбады. Бірте-бірте жүқпалы аурулармен күресу жүмыстарьгаың 

шеңбері  мся  қүрал-амалдары көбейіп,  олар мақсатка байланысты  са- 

ралана  бастады.  Мысалы,  инфекциялармен  күресу  үшін  санитарлық- 

гигиеиалық  шараларды  қолданумен  қатар,  науқастанған  адамдарды 

оңашалау, карантин кою, ошақты “дезинфекциялау” (түтін салу) тіпті 

вариоляция  және  вакцинация  (шешекке  қарсы  егу)  жасау  әрекеттері 

де аткарыла  бастады.  Әринг,  мүндай жүмыстар ғылыми дәлелсіз,  эм- 

пир икалық түрде  атқарылды.  Бәрімізге  мәлім,  1796  жылы  ағылшын 

ғалымы  Э.  Д ж энер шешекке  қарсы  вакцина жасап,  оны  егуді  алғаш 

рет енгізді деп келдік. Соңғы дәлелденген деректерге қарасақ, өзіміздің 

бабамыз - Өтебойдак Тілеуқабылұлының “Шипагерлік баян” атты қол- 

жазбасында ол кісі  Эдуард Дженшрден 350 жыл бүрын шешекке кар­

сы вакцина жасап, оны егу арқылы осы қауіпті жұқпалы аурудың ал­

дын  алу  мүмкіндігін тәжірибе  жүзінде қолданған.  Ол  кісі  өзінің  қол- 

жазбасында былай дейді:  “Шешекпен ауырған баланың  шешек  іріңін

358

алып, тананың шап терісін тіліп, кан шыкқан соң сол жерге осы іріңді 

жағады. Бір жүмадан соң, әлгі жер жұдырықтай болып томпаяды. Том- 

пакгы жарып,  қамсек қурай қуысымен бүйрек қабына құйып, күн ти- 

мейтін  жерге  қойып  сақтайды.  Ағаппы  қаламдай  үшкірлеп,  баланың 

білегіж  шешек суын  жағып,  жаққан  жерді  қаламның  ұшымен  сызып 

қойса  болтаны”  (140-бет).  Осы  қолжазбада  келтірілген  кысқапіа 

мәліметтен шешекке қарсы вакцинаны жасау технологиясы, оны қалай 

егу  әдісі  осы  аурумен  күресу  әдістемелігінің  қазіргі  технологиясына 

көп ұқсайтыны бізді өте таңғалдырады және бабамыздьщ соншалықты 

даналығын көрсетеді.

Қазіргі  жағдайда  санитарлық-гигиеналық  шаралар  эпидемияның 

алдын  алуға  бағытгалған  әрекеттердің  құрамына  кіріп,  солармен ты- 

ғыз  байланысты  түрде  атқарылады.  Санитарлық-гигиеналық  жұмыс- 

тардьщ эпидемиологиялық бағыты жұкпалы аурулардың берілу меха- 

низмдері  мея  қолданылатын  шаралардың  ерекшеліктеріне  сәйкес- 

теддіріліп жүргізіледі. Осы жұмыстың көпшілігі арнаулы санитарлык- 

гигиеналык  нұсқаулар  мен  ережежрді  сақтау барысында  санитарлық 

қадағалау жүйесі бойынша іске асып отырады. Жұмыстъщ осылай ұйым- 

дастырылып, түрақты іске асырылып отырылуы жұқпалы аурулардың 

алдын алу мәселелерінің басты талабы болып саналады.

Сощы кезеңде эпидемиялогиялык маңызы бар жәш басқа да объек- 

тілерді бақылауда оларды топқа бөліп, бөлшектеу тенденциясы байқа- 

ла бастады.  Эпидемиологиялық маңызы бар объектілерді бөлу  алдын 

ала істелген ретроспективтік талдаудың нәтижелеріне, аурудың теория 

жақтарын ескере отырып, бәрін қорытындылау арқылы және санитар- 

лык кадағалаудың нәтижесімен коса атқарылады.

Үлкон  калаларда  ішек  инфекцияларына  байланысты  эпидемияло- 

гиялық маңызы бар обьектілерді екі топқа бөлу тиімді болады. Бірінші 

топқа  қала халқын  немесе қаланың біржше аудандарын тағамдармен 

ж әж  сумен қамтамасыз ететін объектілер кіреді.  Оларға жататындар: 

сүт  зауыттары,  ет  комбинатгары,  құс  фабрикалары,  тоңазытқыпггар, 

алкоголі жок ішімдіктер жасайтын өндіріс орындары, мектептерді та- 

ғаммен  камтамасыз  ететін  комбинаттар,  торт,  кремдер  шығаратын 

өндіріс  орындары  мен  тагам  өнімін  жартылай  дайындау  орындары, 

үлкен мекемелер мен өндіріс орындарьшдағы асханалар,  мейрамхана-

359

лар, жалпы қалалық канализация жүйелгрі. Осы аталған өндіріс орын- 

дары  мен  мекемелгрдегі  санитарльщ  ережелердің  бұзылуы  жүқпалы 

аурулардың  көбеюіге,  қала  халқының  сырқатганушылық  көрсеткіш- 

терінің күрт өсуіне әкеліп соғуы мүмкін.

Екінші топқа қаланың кейбір аудандары мен учаскелерінде орнала- 

сқан  эпидемиологиялық маңызы  бар мына  объектілер жатады.  Олар: 

асханалар, азык-түлік дүкендері, сүт кухнялары, азық-түлік сактайтын 

шағын коймалар, балалар үйлері, техникалық су жүйесінжмесе ашық 

су қоймапарьш түрмыстық қажетке пайдаланатын өндіріс орындары.

Эпидемиологиялық  маңызы  бар  басқа  да  объектілерді  осы  ауру- 

лардың  эпидемиологиялық  ерекшеліктерінв  байланысты  бөлу  әдісі 

қолданылады.

Жүқпалы аурулардың алдын алу мен оларға карсы шаралардың те- 

ориялық, тәжірибелік жақтары нақтылы бір аурулардың эпидемиялық 

процесін  толык  зерттеу  барысында  жиналган  ғылыми  жетістіктерді 

пайдалану арқылы әр уақытта тольіктырылып отырады. Бүл жерде эпи- 

демияға  тығыз  байланысты  ғылым  тармақтарындағы  жетістіктердің 

(микробиологияның,  иммунологияның,  гоетиканың,  гигиеяалардың 

әр түрлерінің, жүқпалы аурулар клғилкасының және т.  б.) рөлі зор. 

Мысал ретінде сальмонзллез, менингококк инфекциялар қоздырғыш- 

тарының  қандай  серотоптарынын  халык  арасында  пайда  болуына 

байланысты емдеу,  диагнозын  Кою,  эпидемиологиялык ерекшелік- 

терін  ескеру  арқылы  атқарылатын  қарсы  шаралар  ғылыми  түрде 

дәлелденді.

Туберкулез  ауруы  сощы  жылдары  әлемде  де,  біздің  елде  де  көп 

дамып  отыр.  Осыған  байланысты  Д Д ¥  өте  тиімді  DOTS-принщшін 

үсынды,  осы  принцип  біздің  елде  де  кең  колданылуда,  оның  жақсы 

нәтижелері де жок емес. Аз уақыт аралығында қолайлы, онша күрделі 

емес диагноз қою жүйесін пайдаланып,  науқасты  қысқа мерзімде ем- 

деп шығару туберкулгзде ең тиімді  алдын алу шаралары болып табы- 

лады. Бүл -  инфекцияның алдын алудын ең басты талабы болып сана- 

лады.  Вирусты  гепатиттің В  түрімен  күресудін ең тиімді  жолы  -  жас 

балаларды алдын ала вакцинациялay. Егер осы жүмыс дүрыс жолға қой- 

ылса, оньщ сөзсіз тиімді болатыны көптеген мемлекеттерде толық дәлел- 

денді. Ауыл шаруапшлығы малдарьш ветеринарлык қадағалау жұмы-

360

сын толық түрде, тиянақгы және үзіліссіз жүргізу  арқылы бруцеллез 

инфекциясы қоздырғышының көзін жою алдын алу шараларының бо- 

лып санапатыны бүрыннан белгілі. Бірақ, көп жағдайда, осы шаралар- 

ды  ұйымдастыру  мөселелеріне,  оған  қосымша  еліміздегі  әлеуметтік 

жағдайдын  өзгеруіне  байланысты  (малдьщ  көпшілігі  жеке  меншікке 

өтті, оның қадағалау жүйесі нашарлады) қазір баска тактика қолдану 

керектігі айқын болып оіыр.

Бұл жерде еске алатъш тағы бір жайды айта кетейік. Кейбір инфек- 

циялармен күресу шаралары мен олардың алдын алу мәселелері тылы- 

ми тұрғыдан әлдеқашан дәледдетгет, мысалы, дифтерия, полиомиелит, 

қызылша инфекцияларын тежейтін әдіс - балаларға вакцинация жасау. 

90-шы жылдардьщ ортасында осы жүмысты атқаруда әр түрлі субъек- 

тивтік себептердіц салдарынан біраз қателер жіберілді, олардың көп- 

шілігі  вакцинациялауды ұйымдастыруға байланысты болды. Осы се- 

бептет  эпидемиологиялық  жағдай  қиындай  бастады.  Сонымен  қатар 

балаларды егудің бұрынғы күнпарағы бүгінгі эпидемиологиялык ж ат­

ланта онша сәйкес болматаны да байқалады, ересек балалар мен ере- 

сек адамдардьщ арасында қызылша ауруы жиі кездесе бастады. Мұның 

осы топтаты адамдардьщ қызылшаға қарсы түру иммундық қабілетіяің 

төмендеуіш байланысты болтаны дәлелдетді.

Осытан орай ұлттық иммундау күндері  (ҮИК) үйымдастырыльш, 

вакцинация жасау жүмысына біраз өзгерістер енгізілді.  Соныц  арқа- 

сыида жоғарыда аталған инфекциялармен сырқаттанушылықтьің дең- 

гейі күрт төметдеді. Тііггі кейбіреулерін (полиомиелит) аумактық дең- 

гейде (мемлекеттік деңгейде де) біржола жоюға мүмкіншілік туды десе 

де болады. Дегенмет де осы ивфекциялардьщ эпидемиялық процесінің 

әр  түрлі  деңгейлерін  үзбей  қадағалау  жүмысын  тоқтатпаудың 

қажеттілігі айқындала түсті.

Осы айтъшан ойды қортындылай келе, кітаптың екінші бөлімінде 

толық  баяндалған  эпидемиялық  процесс  туралы  ілімнің  теориялық 

жақтарьш толык меңгеру, жұқпалы аурулардың алдын алу мсн оларға 

қарсы колданылатъш шараларды ғылыми дәлелдетгет әдістер қолдаиу 

арқылы  ғана  нақгылы  нәтижеге  жетуге  болатынын  тага  да  ескерг- 

пекпіз. Күңделікті атқарылатын тәжірибелік жұмыс ғылыми тұрғыдан 

уақытында толықгырылмаса, оның нәтижесі ж отары болмайды.

361

Жұқпалы ауруларға қарсы қолданылатын шаралардың иегізгі 

және қосымша түрлгрі бойынша топтастыру принциптері

Эпидемиялық процестін бізге көрінзтін бөлшегі (көрінісі), кітаптің 

2-бөлімінде баяндалғандай, қоздырғыпггың вирулзлтік түрінің таралу 

процесіне байланысты болады.  Індетке қарсы  шараларды топтастыру 

принципі  эпидемиялық  процестің “үштігі” туралы  концепция бсйын- 

ша  атқарылады.  Негізге  алынатын  қарсы  шаралар осы  “үпггікке”  сай 

мына бағытта жүргізілуі тиіс:  1) инфекция қоздырғышының көзін жою; 

2) қоздырғыштың берілу механизмін тежеу (берілу жолдарының бел- 

сснділігін азайту, болдырмау); 3) организмнің қоздырғыпггы қабылда- 

ғыпггығын болдырмауға ( азайтуға) бағытталған шаралар (вакцинация- 

лау, дәрілеу, дайын иммунді препаратгар енгізу, т. б.).

Жүкпалы аурулардың алдын алу мен оларға қарсы шаралардың ш- 

гізге алынатын принципі 25-кестеде келтірілген.

25-к е с т е. Э п и дем иялы к процестін белгілеріне к ар сы  

ә р ек ег етуге б ағы ттал ған   ш ар ал ар  то п та р ы

Рет

саны

Індетке қярсы 

шаралардын б а л л ы

Ш аралар топтары

1.

Инфекция коздьфгы-

Клиник алык-диагноз қою, онаш алау, е м д ^  ж ән;

шының көзі

тәртіп-шектеулік (обсервация, карантин)

2.

Берілу механизмі

Санитарлык-гигишалық. Дезинфекциялык, дезинсек- 

циялык, дератизациялык және стерилизациялык.

3.

Организмнін

Иммундык аддын алу жөне иммундык түзету.

кабылдаушылыгы

Ж едел алдын алу.

Қосымша  шаралар  топтарына  26-кестеде  келггірілгендер  жатады. 

Жүқпалы  ауруларға  қарсы  шаралардың  ішінгн  қолдануға  керекгі  ар- 

наулы жабдыкгарды (дәрілерді) бөліп көрсетейік.  Оларға (26-кестеде 

келтірілген қарсы шаралар топтарының кезегі бойынша) жататындар: 

этиотропты  емдеу  дәрілері,  ратицидтер  (дератизация  жабдықтары, 

дезинфектантгар, дезинфекция жабдықтары мен қүралдары, әдістері), 

инсектицидтер,  акарицидтер,  ларвицидтер  (дезинсекция  жабдықтары 

мен дәрілер),  иммундық модуляторлар,  вакциналар мен анатоксиндер 

(иммунды алдын алу жабдыктары) иммунды сары сулар, иммунды гло-

362

26-к е с т е. Індетке карсы колдянылатын шаралардыц 

косымша түрлеріи топтастыру

Per

саны

Ш аралар топтары

Ш аралар

1.

Індетке карсы

Емд<у

колданылатын

Дератизация

ejric-қүралдар

Дезинфекция

(преоараттар)

Иммунды түзету, иммунды модуляция 

Иммунды алдын алу 

Ж едел алдын алу

2.

Індеткс карсы

Онашалау

әдіс-кұралдарды

Т әртіп-шектеулік

(препараттар)

Санитарлык-ветеринарлык

керек стпейтіндер

Санитарлык-гигиш алык

3.

Диспозихшялык

Қоздырғыш жүккан кездегі 

сыркатгылықган сактандыру: 

иммунды түзету 

иммунды алдын алу 

жедел алдын алу

4.

Экспозидиялык

Адамды жұкгырудан сакгандыру.

онаш алау жене емдеу

тәртш -ш егпулік

санитарлых-вегеринарлык

санитарлык-ги гиеналык

дератизация

дезинфекция

дезинсекция

5.

Инфекцняньщ

Қоздырғыштың ви рулап п  түрін жұктырмау шараларынын

аллан алу

жиынтыгы (онын эпидемиялык түрін болдырмау  әрекетгері)

6.

Эпидсмиялык

Эпидемиялык “үштікке” карсы шаралар жиынтыгы. Инфек-

ош акгыжою

циянын нозологиялык түріне карал, басты жене косымша 

шаралар аткару

булиндер, бактерисфагтар,  интерферондар және оның индукторлары, 

антибиотиктер  мея  басқа  да  этиотроптық  дәрі-дәрмектер  (жедел 

алдын алу жабдыктары).

Кейде індетке қарсы қолданылатын шаралардың бәрін диспозиция- 

лык  және  экспозициялық деп  бөледі.  Диспозициялық  шаралардың 

мақсатына  инфекция  жұкканнан  кейін  сырқатгылыктан  сақтандыру 

әрекеттері,  басқаларына  -   экспозициялық  жатады.  Бұлар  адамға 

инфекцияны жұкгырмауға бағытталған шаралар.

363

Негізге алынатын жәде қосымша шаралар топтары жүқпалы ауру- 

лардың  әрбір нозологиялык түрлеріне  нәтижелік  касиеттері  жағын 

ескере отырып таңдалады-

Мысалы, иммундық алдын алу әдістері  аркылы басқарылатын ин- 

фекцияларда  (дифтерия,  қызылша,  полиомиелит,  көкжөтел,  сіреспе, 

паротит,  гепатитгің  В  түрі)  вакцинация  жасалады.  Кейбір  ауруларда, 

мысалы, стрептококк инфекцияларында, аурулар мен осы қоздырғыш- 

ты  тасушыларға  қарсы  этиотропты  емдеу  (пенициллин  қатарындағы) 

тәсілі тиімді болады.  Ішек инфекцияларында, тағы басқа да ауру топ- 

тарында  (сыртқы  қабат  инфекциялардың  кейбір  түрлері,  кейбір  қан 

инфекциялары, т. б.) берілу механизмін үзу тиімді. Қарсы шаралардьщ 

негізгі мақсаты ең алдымен қоздырғыштың вирулаптік популяциясы- 

на қарсы бағытталады. Олардың таралу мүмкіншілігіне, адам дежсі мен 

сыртқы ортада қалыіггасуына, берілу жолдарына бөгет болатьш әдістер 

мш жабдыкгарды (дәрілерді) уақытында, қажет мөлшерінде, аурудың 

нозологиялық түр ерекшеліктеріне сай пайдалану керек.

Осы әдіожабдыктар жиынтығы жеке аурулар жөнінде баяндаған- 

да  толықтырылып  беріледі  (кітаптің  2-ші  томында).  Бірақ  жүқпалы 

аурулардың барлык түрлерінг қолданылатын,  сонын ішінде инфекция 

ошағы  пай та  болғанда  атқарылатын  шаралардың  жалты  принципі 

төмшдегі схема бойынша атқарылуы тиіс (18-схема).

Жұқпалы  аурулардан  сакггандыру,  олардың  таралуын  тежеу  жәнг 

біржола болдырмау  үшін  атқарылатын  шаралар,  18-схемада  көрсетіл- 

гаідей,  эпидемиялых  процестің  үш  буышлн  камтуы  керек:  инфекция 

қоздырғышының көзін, берілу, механизмін және қабылдағыш организмін.

Жүқпалы  аурумен  науқастанған  адам  емханаға  келгенде  жмесе 

дәрігер науқас адамның үйіш барғанда анықталады.  Балаларды бала- 

бакшаға, яслиге әкелгоіде таңертең қабылдау кезінде, мектептегі бала­

ларды оқтын-октын  карау барысында және аурумен қатынаста болған 

эпидемиялық ошақтағы  адамдарды  қарау  кезінде  ж әж  тағы  басқа  да 

жағдайларда  наукастанғандарды  анықтайды.  Емдеуші  дөрігер  күн- 

делікті  кызметі  кезінде  жұқпалы  аурумен  науқастанған  адамдармен 

кездесуі мүмкіи  Мұндай жағдай аурухананың барльщ бөлімдеріндегі 

наукастардың ішіжн де анықталуы мүмкін.  Бактерияны тасчшыларды 

аныктау тек арнаулы тексеру арқылы ғана іске асады.

Жүкпалы аурудын диагнозын қою науқастың клин икал ық белгілгр- 

іж. эпидемиологиялык анамнезге жәнг лабораториялык тексеру нәти-

364

с

х

е

м

а

.

 

Ж

ү

к

п

а

л

ы

 ауру 

о

ш

а

гы

н

д

а

 ж

а

с

а

л

ы

н

а

т

ы

н

 к

а

р

с

ы

 ш

а

р

а

л

а

р

д

ы

ң

 ба

гы

ты

 (э

п

и

д

е

м

и

о

л

о

ги

я

л

ы

қ

 “

үш

ті

к

” 

б

о

й

ьг

аш

а)

желеріш сүйеніп тұжырымдалады. Бұл жерде эпидемиологиялық анам- 

незді дұрыс жинау өте күрделі жәш  жауапты кезең екенін ескерте ке- 

телік. Көп жағдайда эпидемиологиялық анамшз жинау тек эпидемио­

лог маманның міндеті деген бұрыс түсінік те кездеседі.  Шын мәнінде 

эпидемиологиялық анамшзді дәл уақытында толык ж әш  дүрыс жинау 

аурудың ерекшелігі мен басталу мерзімін білу үшін емдеуші дәрігерге 

көптеген мағлүматтар алуға көмектеседі.

Ауырған  адамды  оңашалау  әр  аурудың түріне,  оның ауыр  немесе 

жеңіл түрде өтуіне, басқа адамдар үшін қауіптілігіне жәнз тағы  басқа 

да жағдайларға (науқастың әлеуметтік жағдайына, үй-түрмыс жайына, 

жатақханада болуына, т. б.) байлакысты болады. Мысалы, соңғы жыл- 

дарға  дейін  вируеты  гепатит  ауруларымен  науқастанған  адамдардың 

бәрі ауруханаға жатқызылуы міндетті болып келді.  Шындығында осы 

әрекеттің оншалыкты маңызы жоқ екені белгілі, өйткені оларды емде/- 

дің  өзіндік  тәсілдері  (этиотроптық  емдеу)  жоқ,  ал  ауырған  адамньш 

клиникалық түрі анықталған кезде ол адамдар басқаларға оншалыкгы 

қауіпті болмайды. Сондыктан оларды орташа есеппен 30—40 күн жұқпа- 

лы ауруханаға оңашалаудың ешқандай пайдасы жоқ, ал экономиқалык 

жағынан аурухана үшін зияны өте көп екені айқын. Осыған орай қазіргі 

кезде тиісті нұсқау бойынша, аурудың  өте, асқынған түрі болмаса (фуль- 

минатты  түрлері),  ауруханаға  жатқызудың  қажеті  жоқ.  Осындай 

мысалдарды  басқа  да  көп  инфекцияларға  байланысты  кездестіруге 

болады.

Керісінше,  кейбір  ауруларды  (аса  қатерлі  немесе  конвеяционды 

инфекциялар -  оба, тырысқақ, қырым геморрагиялық қызбасы және т. б.) 

ауруханаға  міндетті түрде  жаткызу  керек болады,  өйткені  науқас  өте 

ауыр түрде өтуі ыктимал жәш наукас адам басқалар үшін кауіпті бол- 

ғандықтақ  оларды  оңашалау  эпидемияға  қарсы  шараның  бірі  болып 

саналады.  Мысалы, ішек сүзегінде қан кету қауіпі болуы әбден ықти- 

мад бұл жағдай науқас адам үшін өте қауіпті шмесе дифтериями а>ъір- 

ған балада (ересек адамда) миокардит жәғв сал сияқты асқыну болуы 

да ғажап емес.

Жүқпалы аурумен науқастанған адамды анықтағаннан кейін жедел 

түрде СЭС-қа хабар берілуі тиіс.  Бұл хабар телефон аркылы берілген- 

ген кейін арнаулы (ф.058/у) бланкі толтырылып (“Жұқпалы ауру туралы

366

жедел хабар”), СЭС-ке жіберіледі. Осы хабар алынғаннан кейін эпиде­

миолог инфекциялық ошақты жан-жақты тексеруге кіріседі.

Анықталған  ауру  зооноздар тобына  жатса,  инфекцияның көзі  бо- 

лып саналатын хайуанаттардың түрін, санын, иесін және тағы баска да 

көптеген  эпидемиологиялық  маңызы  бар  ақпараттарды  жинау  керех. 

Бүл  жұмыс  ветеринар  мамандарымен  бірге  атқарылады.  Ауырған 

(залалданған)  малды  жедел түрде  оңашалап,  соңынан  оны  құрту  жа- 

ғын қарастыру керек. Зоонозды аурулардыңәрқайсының көптеген  ерек- 

шеліктерін  ескере  отырып,  атқарылатын  шараларды  осыған  сәйкес 

жүргізу керек.

Мысалы,  бруцеллезбен  ауырған малды тек ет комбинатына өтісізу 

арқылы  (арнаулы  ережелерді  сақтай  отырып)  инфекция  көзін  жоюға 

болады, ал түйнеме ошағындағы залалдалған хайуанатты арнаулы мал 

моласына (барлық ережелерді сақтай отырып) көмеді.

Эпидемиялык  процестің  2-буынына  қарсы  шаралар  үш  бағытта 

өткізіледі:  сыртқы  орта  факторларын  залалсыздандыру,  тасымалдау- 

шыны  тежеу  (құрту),  қоздырғышты  сақтайтын  кеміргіштер  популя- 

циясына қарсы бағытталған әрекеттер. Осы шаралар дезинфекция, де­

зинсекция, дератизация жасау арқылы іске асады. Аурухана инфекция- 

ларының  факторлары  болып саналатын құрал-жабдықтарды  (шприц, 

ине, стоматологиялык құралдар, хкрургиялық аппараттар мен құрал- 

дар  ж ә ж   т.  б.)  стерилизация  жасау  (залалсыздандыру)  қажет.  Бұл 

әрекеттер, әсіресе, ішек ауруларының факторлары болып саналатын 

суды хлорлы заттармен  залалсыздандыру арқылы жэне сапасын тек- 

серіп туру жэне т. б. шараларды жүйелі түрде, әрдайым атқару арқы- 

лы қамтамасыз етілуі керек. Бүл мәселелерге алдыңғы бөлімде толық 

токталғанбыз.

Эпидемиялык процестің 3-буынында атқарылатьш қарсы шаралар 

инфекция қоздырғышын қабылдағыш адамдардың қарсыласу қабілетін 

жоғарылатуға  бағытгалады  жэне  инфекция  коздырғышының  көзімеи 

қатьшаста болған адамдарды қорғау мәселелерін қадағалау шаралары- 

мен бірге атқарылады.

Эпидемиялык  процестің  2  жәш   3-буынында  атқарылатын  шара- 

ларға келесі тарауларда толық тоқталамыз.

367

Ж ұқпалы  ауруларға қарсы қолданы латы н 

әдіс-жабдықтар мен ш аралардың сапасы

“Сапа”  деген  түсінік  “стандарттальгаған”  деген  түсінікпен  тығыз 

байланысты болады. Жүқпалы ауруларға қарсы күресу тәжірибесінде 

кажет әдістер мея жабдыктар (пайдаланатын препаратгар) белгілі бір 

эталонға, нормалық талапқа сай болуына байланысты бағаланады.

Көпшілік жағдайда індетке қарсы колданылатын әдістер мен дәрі- 

дәрмектердің стандарттылығы ғылыми түрде дәлелденген Қазір біздің 

республикадағы  үлтгық  стандарттар  халықаралық  стандарттарға  са- 

лыстыру арқылы үйлесімдіріледі, әсіресе вакциналар мен баска да дәрі- 

дәрмектердің  сапасы  әлемдік  деңгейдегі талап  етілетін  ережелер  мен 

стандартқа сай болу керекгӨзімізде әзірше қажет болтан вакцина мен 

баска да аурудың алдын алуға пайдаланатын дәрі-дәрмектер, иммун- 

дык препараттар шығарылмайтындықтақ олардың көпшілігін шет ел- 

дерден сатып алуға мәжбүрміз. Осыған орай сатып алу процесі маман- 

дардың каты сумей арнайы тендер арқылы тандалады. Әлемдік деңгей- 

дегі  стандартқа сай болуы қатаң  қадағаланады.  Әрбір сатып  алынған 

препараттардың  сертификаты  болуы  тиіс.  Сонымен  қатар  індетке 

қарсы  қолданылатын  жабдықтардың  эпидемиологиялық  белгілерін 

(критерий)  білу  -  СЭС  мамандарының  басты  міндеттерінің  бірі.  Ол 

критерийлер 27-кестеде келтірілген

27-к е с т е.  Індетке карсы  п ай д алан ы латы н  ж абды ктар м ш  дәрі-дәрм ектер 

сапасы ны н эп идеииологиялы к 

жүктеу/скачать 31,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: