46
Тіл білімі саласында да «парадигма» ұғымы кеңінен қолданылып, әртүрлі
анықтамалар беріліп жүр. Ал қазіргі қазақ тіл білімінде «парадигма» ұғымы екі
түрлі ұғымда түсіндіріледі: бірі – тар мағынада, лексикология, семасеологияның
нысаны ретінде қарастырылып, сөздердің синтагматикалық қатынасы аясында
танылатын, бір ғана синтаксистік позицияда бірінің орнын екіншісі ауыстыра
алатын, ішкі дифференциалды семасы бар синонимдік қатарлар ретінде
түсіндіріледі; ал кең мағынада тілдің барлық деңгейін қамтитын әмбебап ұғым
ретінде қаралады. Яғни парадигматикалық қатынастар аясында танылатын
лексика-семантикалық
топ,
морфологиялық
формалар,
синтаксистік
құрылымдар, т.б. тілдік бірліктердің ішкі бірлігі мен қарсылықты қатынасы
ретінде түсіндіріледі.
Отандық тіл біліміндегі беделді анықтамалық сөздіктерде «парадигма»
терминіне мынадай анықтама берілген:
- «Парадигма (грек. paradeigma – мысал, үлгі): – 1. Тілде олардың мүшесінің
формалды немесе семантикалық ортақтық принципі бойынша оңашаланған және
сонымен бірге осы негіздердің біріне сүйене отырып, бір-біріне қарама-қарсы
қойылған белгілі деңгейдегі лингвистикалық единицалардың (топтардың)
жиынтығы; 2. Жекелеген семантикалық белгілері және қарама-қарсы
грамматикалық мағыналары бірігіп, бір лексеманы білдіретін сөз формаларының
жүйесі. Мыс. Сөз П. оның барлық сөзформаларын сөздік құрайды (сөздіктерді,
сөздіктермен, сөздікті және т.б.)» [169, 264 б.].
- Ғ.Қалиев: «Парадигма грек сөзі (paradigma). Тура аударғанда үлгі деген
мағынаны береді. Тіл білімінде бірнеше мағынада қолданылады: 1) кең мағынада
бір-бірінен ерекшеленіп келетін, сонымен бірге бәріне ортақ белгілері арқылы
біріккен кез келген тілдік бірліктер тобы; 2) осындай топтар мен жиынтықтардың
жасалу моделі (үлгісі) мен схемасы (сызбасы). Тіл бірліктері тобының жүйесіне
қарай парадигма
Достарыңызбен бөлісу: