Монография \ «санат» а л м п и мп
|
| Ti;
енд 1 61рде азьш-шогьш сыкак, кулю араласатын болды. Мундай елендерд1 орыс эдебиетшде Карамзин, Батюшков жаэды. Ежелп Эллада акыны Пиндардан Рим акындары Гора ций мен Овидийге, одан орыс акындары Лермонтов пен Державинге дешн ею мьщ жылдан аса узак гумыр кешкен 6ip лирикалык тур — Ода (грекше ode — эн) — eciMi елге тараган жеке адамдарды не батырларды мадактаган я бол- маса ел шпндеп елеул1 окигаларды дэрштеген аса кетер1цю, кецицц жыр. Мундай мактау жырлар Жэцпр ханныц сарай акыны Байтокга бар. Лириканыц эдем1 турлершщ 6ipi — сонет (итальянша sonetto; sonare — сылдырау, сыцгырау) арнаулы елшеммен, ер турл1 такырыпка жазылатын сыршыл елец; XIII гасырда Сицилияда туган; Данте, Петрарка кеп жазган; кешн Батые Европаныц баска елдерше кец тараган; классикалык улгшерш Шекспир жасаган. ^ Сонеттщ арнаулы елшем! бар дедце келем! — он терт жол, алгашкы сепз жолы — 6piHiiii белш — катрен де, акыргы алты жолы — екшпи бел1м — терцет. Алайда мазмун жагьшан бул ею белшнщ ара жшн ажырату кщ»ш. Сонет кдз!рп кдзак лирикасында да бар. С оцты кез- де бул турмен б1рынгай Е.Эукебаев айналысьш жур. 321 К-Аманжоловта “ Курдас туралы” деген сонет бар-ды, улп ретшде усынамыз: Тун ортасы ауганда кеше жым-жырт, Жупар жанбыр себелеп ойнайды булт: Тан асырган тулпардай тур тыпыршып Какпа я п л и н ия кзлшиып жалгыэ жшт. Журек луп-луп согады, уйкы сергек, Кегарепн кей кезде ыза кернеп: “Элде баска жгптпен кетп ме екен? Неге алдады, япырмай, тунде кел деп. Уйде деуге — естшмейда eiu6ip тыкыр, Тузде болса, мунша кеш, ол негып жур?” Деген оймен 6ip жылып, б1рде суъш, Тан кузеткен тагатсыз жас жшт тур. Суйген свуле алацсыз жатьф уйыкхап, Какпа алдында болган сон кузетхш сак;. Ал токраныншы жыгщарда кдзак, поэзиясындагы с о н е т Х.Ергалиев одан api дамытьш, ендаре жазды. Жанрга аралуан такырыпта жаца мазмун экелд1. Eip жуз жетшс бес елецнен куралган “Сонеттер” жинагын жеке гатап кып бастырып шыгарды. Солардын 6ipi (жетшид сонет) мынадай: Бул свз1ме тжсшбе, камыкда да, Желпу уипн жел керек мамыкда да... Кендам — кел, аккудай жылжы, калкам, Туньпына твсшда малып кдна. Кдтал таг дыр кдраса Tipire TiK, Eipi калмак, екеудщ, 6ipi Kerin. Сен Tipi кал мен саган сену ушш, Мен ушш де жол таны журл ет л . Жацаша кдс, жанаша дос таньшар, Менс1з куннщ езшше дастаны бар. Одан бетер сыр канша зираттагы, Сейлемейтш суп-суык тастан угар. Ею мунлык табыскан же-пм журл, вткен талай eMipzn жеттлдарш... Лириканыц жогарыда аталгандардан баска турлер1 де толып жатьф; арнау (кейде арнайы шарыкгау, кейде келемдо лиро-эпикалык, шыгармага беташар, кейде жеке адамдарга багыштау туршде жазылган елец), ой (эр такырыпта туган 322 эр алуан философиялык; толгау), канцонетта (баягыныц серипк сезгмдерш мадактайтын кене эуен), романс (жалт еткен 6ip жакры сез1мд1, кебшесе сукда жырлау), пастораль (мадригал тэр1здд малшы сазыныц 6ip Typi), эклога (идиллия тэр1зд1 селодагы сауык, жырыньщ 6ip Typi), элегия (6ip муц, 6ip сыр аралас назды сарын), эпиталама (жаца крсылган жас жубайлардыц жарастыгын куттыктайтын кене елец- дердщ 6ip Typi), эпитафия (дуниеден кеткен едцеб1р кад1рл1 icici жайлы жокгау), эпиграмма (жеке Gipeynepfli мшеп, мыс- кылдайтьш сыкдк, елец) т.б. Эуел1 Кене дуние тусында, кешн Классицизм кезтде сыршыл елендерд1 жогаргыдай тур-турге белш кергендер болды. BipaK; бул — онша жемкгп ерекет емес, еншешн сырттай гана жецш-желт топтау; дурысында булайша бутарлау лириканыц мазмунын жещлдетед1, сондыктан K£3ipri лирика булай жпсгелмейдь Оныц орнына едебиет зерттеупилер1, шартты турде болса да, ep6ip лирикалык. елецд1 такырыбына карай талдап, саяси лирика, жүктеу/скачать Достарыңызбен бөлісу:
|