Kici- лерш” , журткд мэл1м “достоевский бейшаралары” , “Турге­ нев эйелдер!” атанган эйгип типтерд! еткен гасырдагы орыс  eMipiHeH

тындар мен толыгатындардыц да бедерл1 бейнелер1 деп 
бшген жен. Бул ретте Н.А.Добролюбовтыц “Обломовтагы” 
Ольганы тип ретшде “Дворян уясындага” Лизамен салыс- 
тыра сипаттай келш, “ Ольга секида эйелдер б1здщ когам- 
да жок, Ольга — орыс эйелдершщ 
eMipre 
шй енш улгерме- 
ген жаца буыныныц екип. K^aipri Лиза кыз бен болашак 
Ольга кызды салыстыра отырып, орыс эйелдершщ кдлып- 
тасу жолын белгшсйм1з...” деген niidpi квркем эдебиеттеп 
типтецгйру мен типтщ киын epi кызык сипаттарын ашып, 
терец дэлелдейд1. Сол секивд 
Лафаргтыц естелшне 
кдраганда, Маркс “ Бальзак ез дэухршдеп когамныц тарих- 
шысы болумен кдтар, Луи-Филипп тусындагы урыкдъщ 
Бальзак елгеннен кешн III Наполеон тусында кдлайша 
толысып тулгаланарын творчестволык турде болжап бшген” 
суреткер екенш айткдн. Бальзактыц Кревель, Гуро тэр1зд1 
типтерш сарапкд салып керген адамга Маркстщ сез1 дэл 
екенш тусшу оцай.
Ол — ол ма, эдеби типтщ непзщде бупнп бар мен ертецд 
болатын мшездер гана емес, ертенд жок, бупннщ езшде 
тарих сахнасьшан ытасып шыгып, не аластальш бара жаткдн 
мшездер де алынуы мумкш. Мысалы, Л.Леоновтыц “Орыс 
орманьщдагы” саткьш-мансагосрр Грацианскийдщ образы
— б1здщ когамга жат мораль мен психологияныц ец елеутй 
ти гтк белгшершен тутаса жинакталган нагыз типик образ. 
Мундай унамсыз типтер кдз1рп кдзак эдебиетшде де 
б1ркыдыру. Оларды дурыс тусшу жэне байыптау ушш 
мэселеге кендрекжэне терещрек кдрай бшу шарт. Эйтпесе, 
бупнп шындыкган туган эдеби шыгармалардан элпдей 
жагымсыз образдарды кере салып, “мундай тип кецес 
адамдарынъщ арасында болуы мумкш емес” дегендей тым 
жалацаш, жайдак 9pi кызгылт тушндер жасау — онша улкен 
эстетикалык талгамды таныта алмаса керек. Мундай 
турпайы социологизмнен сак болтан жен.
V
Квркем эдебиеттеп жинакгау — типке экелсе, даралау
— мшезге экелед1 дедЬс. Образ осылай туады. Муныц ез1, 
шын мэнщцеп енер адамы ушш 9pi эдем1, кызык эрекет 
те, epi “инемен кудык кдзгандай” киын эрекет. Суреткерлж 
шеберлЬс те осы эрекет устшде кершбек.
Элемге эйгип “ Марсельезаныц” гажайьш музыкасын 
француз армиясьшьщ эншешн 6ip катардагы капитаны Руже
110

де Лиль 6ip тун шпнде (тун ортасы ауа бастап, тац бшш- 
генше) жазьш бтрген. Бграк ол калган елйршде осыдан 
езге ештеце жазьш жарытпапты. Талант атаулыныц бэрш 
осынау Марсель топырагында туган маркдскд музыкант 
секши “6ip тундж данышпан” деуге болмайды. Bcipece 
кдламгер ецбеп шетс1з де шеказ: сез енерше тущыш ден 
к,ою сэтшен сощы дем1 таусылганга дейш, оныц барлык, 
гумырыньщ ен бойында толассыз созылып жатпак,
Жазушыныц гумыр бойгы ерекеп — жазушылык 
шеберлж жолындагы эрекет. Шеберлж тагы да шеюлз. 
Шыгарма жазу нагыз шебер ушш шеберленген сайын 
киындай береди
Шеберлж демеюш, кдламгер шеберлтнщ туша тушш
— жазушыныц ез жан-журегшдеп сез1м мен сырды езгенщ 
ой-санасына мейлшше ecepni жэне сулу жетюзу, утымды 
жэне дэл дарыту. Бул уппн жазушыга керек нэрсе ушеу: 
“Тш, дэлдж жэне кыскд жазу — шеберлж материя осынау 
уш киттщ устшде тур” (В.Инбер).
Шеберлжке жетшу жолыныц бураландары да шекс1з.
Уакыт етш жатыр. Тарих керует узджс1з кешу устшде. 
Дэу1рд1 дэу1р, заманды заман ауыстырумен, itri ниетта 
адамзат ылги алга умтылумен келед1.
Еуразия тарихын тыц тараудан бастатып кайта 
жаздырган улы революция да болып етп: ем1рдщ келбетш 
бутшдей езгертш Kerri. Кдндай ецбек саласында болсын, 
бэргнде — кайта куру. Кол ецбеп б1рден 6ipre жецшдеп, 
адамды кеп жагдайда машина ауыстырып жатыр. Адам 
ауырлыкган, азаптан кугкдрылды.
Ал жазушы ецбепн em6ip машина ауыстыра алмайды, 
оны eui6ip куд1рет “творчество азабынан” да куткдра 
алмайды: жазушы ецбеггнщ 
Typi 
мен тэсии Кене дуние мен 
Орта гасырда немесе Ояну мен Ренессанс деугршде кдндай 
болса, K»3ip де сондай. Оньш, emupic кур алы да — сол баягы 
атам заманындагы курал — кдгаз, кдлам, сия. Сез енершдеп 
улы туьшдьшардьщ 6epi тек кдна колмен жасалган. Жэне 
бул кдндай ауыр, азапты жумыс десендп, эр шыгарманы 
кдпысыз халге жетгазу харекепнде мулде шек жок; “Шепрен 
былгарыны” Бальзак, бастан-аяк кдйта жазгандай, тогыз 
рет' адам таныгысыз езгер!ске ушыратса, Гоголь 
“ Ревизорын” бес рет, Флобер “ Иродиадасын” он рет, 
Горький “Анасьш” алты рет тубегеши езгерткен, жетшген 
устше жeтiлдipгeн. Ал Фадеев кереметтей езгертше, 
жетшд1рше, кем дегенде, уш немесе бес рет бастан-аяк 
Колдан кеппршмеген романды мулде роман деп бшмеген.
111

Б1здщ едде талай тамаша зандар кзбылданды. Eapi де 
адам упнн, адамньщ бакьггы мен ракдты уипн! 

жүктеу/скачать

Достарыңызбен бөлісу: