Монография Алматы, 2021 Қалибекұлы Толқын «Полилингва» баспасы Қазақстан республикасының білім

жүктеу/скачать 6,28 Mb.

Pdf көрінісі

бет	40/82
Дата	23.11.2022
өлшемі	6,28 Mb.
	#52167
түрі	Монография

1 ... 36 37 38 39 40 41 42 43 ... 82

Байланысты:
казыргы кытай жане казак...TOLKYN KALIBEKULY TEKST

Үйірлі баяндауыш Үйірлі баяндауыш үйірлі мүшенің басқа түрлеріне қарағанда сирек ұшырасады. Уайым ер қорғаны есі барлық, Қиыны бұл дүниенің қолы тарлық
ұлы үлгілілермен

Үйірлі бастауыш
I. N + V
(
ec)
(Атау тұлғалы есім + есімше) моделі.
Мысалы: Тамағы тоқтық, жұмысы жоқтық аздырар адам
баласын (Абай).
II. S
III
+ Adj (Тәуелдік жалғауының III жағындағы зат есім + сын
есім) моделі.
Мысалы, Жүрісі жаман жығады, жүгірісі жақсы ынтығады
(Мақал).
III. N
III
+ бар, жоқ, көп, аз (Тәуелдік жалғауының III жағындағы
зат есім + бар, жоқ, көп, аз сөздері) моделі.
Мысалы: Ұяты жоқ, ары жоқ жан қадірін білер ме (Жамбыл).
Көлігі барлар дайындалсын ( Ғ.Мұстафин).
Мұндай құрылымдар бастауыш қызметін еркін атқара алады.
Үйірлі баяндауыш
Үйірлі баяндауыш үйірлі мүшенің басқа түрлеріне қарағанда сирек
ұшырасады.
Уайым ер қорғаны есі барлық, Қиыны бұл дүниенің қолы тарлық
(Абай).
Pron
(j)
+ V
(-ғандай/-гендей)
(Жіктеу есімдігі + -ғандай/-гендей жұрнақтары
жалғанған етістік) моделі.
Мұндай үйірлі баяндауыштар салыстыру мағынасын білдіреді.
Мысалы:
Есіркеп тұратын үйдің іші сіз көргендей емес (С.Мұқанов).
Үйірлі толықтауыш
S
(
тәу)
+ N
3,4,5
(Тәуелденген зат есім + табыс, барыс, шығыс жалғаулы
сөздер) моделі. Мысалы:
Ұлың өссе, ұлы үлгілілермен ауылдас бол; қызың өссе, қызы
үлгілілермен ауылдас бол (Мақал).
Түсі жылыдан түңілме (Мақал).
Үйірлі анықтауыш
Г.Байтугаева өзінің «Сложно-определительные конструкции
(развернутые определения) в современном казахском языке» деген
кандидаттық диссертациясында үйірлі анықтауыштардың үш түрлі
жасалу жолын көрсетеді де, бірінші типіне есімше катогориясын,

101
екінші типіне бар, жоқ, көп, аз сөздерін, үшінші типіне деген есімшелі
көмекші етістігінің байланыстырушылық қызметін алады [10].
Үйірлі анықтауыштардың жасалу жолдары мұнымен шектелмейді.
Олардың жасалу жолдарын мысалдар арқылы талдап көрейік:
I. S

жүктеу/скачать 6,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 36 37 38 39 40 41 42 43 ... 82