121
Қимылдың
істелу амалын, мақсатын білдіреді:
күле сөйлеп,
күңірене шыққаннан без т.б.
б) U
(-а/-е )
+ V
моделі.
Іс-әрекеттің іле-шала болғанын білдіреді:
көре айғайлады, кіре
сөйледі т.б.
Қимылдың амалын, тәсілін айқын түрде хабарлайды:
қадала
қарады т.б.
Мезгілдік қатынасты білдіреді:
таң ата жолға шықты, ести
сала келді т.б.
в) U
(-ғалы/-гелі)
+ V
моделі.
Қимылдың мақсатын білдіреді:
көргелі келді, кешірім сұрағалы
кетті т.б.
Көсемше мен көсемшенің тіркесі арқылы күрделі
көсемше
жасалады:
жүгіре-жүгіре шаршады, баса-көктеп жетіп келу, естіп
қалды деп қауіптену, қонақ боп жатып кету т.б.
Меңгеріле байланысқан етістікті сөз тіркесі. Меңгеріле
байланысқан етістікті сөз тіркесінің
құрамындағы бағыныңқы
сөздер, яғни етістіктермен тіркесетін сөздер шығыс, барыс, жатыс
және көмектес септік жалғаулары арқылы меңгеріледі. Меңгеріле
байланысқан етістікті сөз тіркесі бағыныңқы сөздің тұлғасына қарай 1)
барыс жалғаулы сөз тіркесі; 2) шығыс жалғаулы сөз тіркесі; 3) жатыс
жалғаулы сөз тіркесі; 4) көмектес жалғаулы сөз тіркесі деп бөлінеді.
Енді осыларға жеке-жеке тоқталайық.
Барыс жалғаулы сөз тіркесі: құрылымдық моделі ‒ O
3
+ V.
Барыс септігігінің негізгі мағынасы іс-әрекеттің бағытын білдіру
болғандықтан, барыс септігі жалғанған сөздер етістікті сөз тіркесі
пысықтауыштық қатынасты білдіреді.
O
3
+ V моделінің мағыналық түрлерін А.Аблақовтың ізімен былай
көрсетуге болады:
1
. N
3
+ V.
Көлемдік мағынаны білдіреді. Бұл
тіркес көлемдік ұғымы бар
сөздер мен қозғалыс мәнді етістіктердің тіркесінен жасалады:
далаға
шықты, оның жанына барды, төменге түсті, жерге отыра кетті,
мейманханаға орналасты т.б.
2
. N
Достарыңызбен бөлісу: 
