Монография Алматы, 2021 Қалибекұлы Толқын «Полилингва» баспасы Қазақстан республикасының білім
жүктеу/скачать 6,28 Mb. Pdf көрінісі
|
казыргы кытай жане казак...TOLKYN KALIBEKULY TEKST
- Бұл бет үшін навигация:
- (shou) + V
- (gongju) + V
- Бастауыш-баяндауышты сөз тіркесінің синтаксистік қызметі
| (shi)
+ V (қимыл иесі зат есім + етістік); Pron + V (есімдік + етістік). Мысалы: 她做作业 [ta zuo zuoye] ол тапсырма орындайды. 我给他的书在哪儿 ? [Wo gei ta de shu zai nar?] Мен оған берген кітап қайда? Бұл сөйлемнің құрамындағы 我 [wo] мен сөзі ‒ қимыл иесі, 给[gei] беру ‒ қимыл-әрекет. 2. Меңгерілуші мен меңгеруші арасындағы қатынас. Құрылымдық моделі: S (shou) + V (меңгерілуші зат есім + меңгеретін етістік). Мысалы: 那个衣服被撕破的人走了 [nage yifu bei si po de ren zou le] Киімі жыртылған адам кетіп қалды. Бұл сөйлемнің құрамындағы 衣服 [yifu] киім сөзі ‒ меңгерілуші, 撕[si] жырту ‒ қимыл-әрекет, меңгеруші. 花种得好 [hua zhong de hao] Гүл жақсы өсіріліпті. Бұл сөйлемнің құрамындағы 花 гүл сөзі ‒ меңгерілуші, 种 өсіру ‒ қимыл-әрекет. 3. Іс-әрекетке құрал болған субъектіні білдіреді. Мысалы: Құрылымдық моделі: S (gongju) + V (зат есім + етістік). 刀砍的痕迹 [dao kan de henji] пышақ кескеннен қалған тыртық. 4. Субьект зат пен оның сындық, сандық сапасының, күйінің қатынасын білдіреді. Мысалы: Құрылымдық моделі: S + Adj, Pron + Adj, S + (M – N). Мысалы: 他高高的个儿 [ta gaogao de ger] оның бойы ұзын (ұзын бойлы). 天气晴朗 [tianqi qinglang] Ауа райы ашық. 一间房子两盏灯 [yi jian fangzi yi zhan deng] Бір үйде екі шырақ бар. Бастауыш-баяндауышты сөз тіркесінің синтаксистік қызметі: 1956 жылы жасалған «Уақытша жүйеде» бастауыш-баяндауышты сөз тіркесінің сөйлем мүшесі бола алатындығы айтылған. Міне, сол кезден күні бүгінге дейін бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі сөйлем мүшесі бола алатындығы туралы пікір қытай тіл білімінде әбден қалыптасып орнықты. Т.П.Задоенко, Хуан Шуин «Основы китайского языка» атты оқулықта бастауыш-баяндауышты сөз тіркесін “бастауыш-баяндауышты 96 синтаксистік комплекс” деп атап, олар баяндауыш қызметін атқара алады дей келе, дәлел ретінде мынадай мысалдар келтіреді: 这位教师 工作经验很丰富。 [Zhe wei jiaoshi gongzuo jingyan hen fengfu]: У этого преподавателя богатый опыт работы (букв. Этот преподаватель ‒ опыт работы богатый). 这个足球运动员反应特别快。[Zhege zuqiu yundongyuan fanying tebie kuai] У этого футболиста реакция особенно быстрая [104, 559 б.]. В.И.Горелов бастауыш-баяндауышты сөз тіркесінің сөйлемде анықтауыштың қызметін атқара алатындығын айтады [105, 140 б.]. Бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі сөйлемнің барлық мүшесінің қызметін атқара алады: 1) бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі сөйлемде баяндауыш қызметінде келеді: 她个子高。 Оның бойы ұзын. (Сөзбе- сөз: Ол бой-ы ұзын). 哈萨克斯坦资源丰富。 Қазақстанның байлығы мол. (Сөзбе-сөз: Қазақстан байлық мол). Мұндай сөз тіркестері қазақ тіліне аударылғанда, тұтас сөйлемнің бастауышы анықтауыш болады. 2) бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі сөйлемде анықтауыш болады: 中国是历史悠久、文化丰富的国家。 Қытай ‒ тарихы ұзақ, мәдениеті бай мемлекет. 你来的目的是什么 ? Сенің келгендегі мақсатың не? (Сөзбе-сөз: Сен келу мақсат не?). Бұлар анықтауыш болғанда, 的 шылауы міндетті түрде жұмсалады. Бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі сөйлемде анықтауыш қызметінде келгенде, қазақ тіліне үйірлі анықтауыш болып аударылады. 3) бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі сөйлемде толықтауыш қызметін атқарады: 我知道他要来 Мен оның келетінін білемін. (Сөзбе-сөз: Мен білу ол келу). 我知道谁也说服不了他 Оны ешкім де көндіре алмайтынын мен білемін. (Сөзбе-сөз: Мен білу ешкім де көндіре алмау ол). 4) бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі бастауыш қызметін атқарады: 他知道就好了。 Ол білсе жақсы болар еді. (Сөзбе-сөз: Ол білу жақсы болу). 5) бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі сөйлемде тек күшейіткіш толықтырғыш қызметін ғана атқара алады: 她哭得眼睛都红了。 Жылай-жылай көзі қызарып кетті. 97 Бұлар толықтырғыш болғанда, 得 шылауы міндетті түрде жұмсалады. Қазақ тілінде толықтырғыш жоқ, сондықтан толықтырғыш мүше, көбінесе, пысықтауыш болып аударылады. 6) бастауыш-баяндауышты сөз тіркесі пысықтауыш қызметін атқарады: 她头也不回地跑回家去。 Ол артына қарамастан үйіне қарай жүгіріп кетті. Пысықтауыш қызметін атқарғанда, 地 шылауы міндетті түрде жұмсалады. Қазақ тілінде өз алдына сөйлем түрінде бастауыш пен баяндауыштың байланысы синтаксистік сөз тіркесінің қатарына жатпайды, мұндайда ол сөйлем болып табылады. Бұл туралы жоғарыда айтылды. жүктеу/скачать 6,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|