Қытай және қазақ тілдеріндегі толықтауыштық қатынастағы

104
Қытай тіліндегі толықтауыштық қатынастағы сөз тіркесінің 
(动宾短语, 述宾短语, 谓宾短语) бағыныңқы сыңары мен басыңқы 
сыңары арасында меңгеру-меңгерілу қатынасы болады:
我买了一本词典。
[Wo mai le yiben cidian] 
Мен бір сөздік сатып алдым.
她明年去中国。
[Ta mingnian qu Zhongguo] 
Ол келесі жылы Қытайға барады.
她每天锻炼身体。
[Ta meitian duanlian shenti] 
Ол күнде дене шынықтырады.
Толықтауыштық қатынастағы сөз тіркестерінің жасалу 
жолдары мен мағынасы.
Толықтауыштық қатынастағы сөз тіркесінің (баяндауыш-
толықтауышты сөз тіркесі) құрамындағы баяндауыш (ұйытқы сөз, 
中心语
), көбінесе, етістік немесе етістікті сөз тіркестерінен болады, 
ал толықтауыш, көбінесе, зат есім, есімдік, сын есім, етістіктер және 
сан-мөлшер сөз тіркесінен болады. 
Қытай тіліндегі толықтауыштық қатынастағы сөз тіркесі, негізінен, 
мынадай жолдармен жасалады: 
1. “Етістік ‒ зат есім” болып құралған сөз тіркесі: 
想家
[xiang jia] үйін сағыну.
2. “Етістік ‒ есімдік” болып құралған сөз тіркесі: 
找你
[zhao ni] сені іздеу.
3. “Етістік ‒ етістік” болып құралған сөз тіркесі: 
喜欢游泳
[xihuan youyong] жүзуді ұнату. 
爱开玩笑
[ai kaiwanxiao] қалжыңдағанды ұнату (қалжыңбас).
“Етістік ‒ етістік” болып құралған сөз тіркесінің құрамындағы 
бағыныңқы сыңарды меңгеретін етістіктерге мыналар жатады:
1) тұжырымдау мағынасын білдіретін 是 [shi] етістігі. 
Ескере кететін жайт: Қытай тілінде қалыптасқан дәстүр бойынша 
是
етістіктің қатарына жатады. Ол тұжырымдау етістігі (判断动词) 
деп аталады. 是 етістігі, негізінен, бастауыштың кім, не екенін, заттың 
қасиетін, сипатын білдіреді. Қытай тілінде бастауыш пен баяндауышты 
байланыстыратын жіктік жалғау жоқ, сондықтан есімді сөйлемнің 
құрамындағы бастауыш пен баяндауышты байланыстыру қызметін 
是
етістігі атқарады. Бұл ‒ оның қосымша қызметі. Мысалы:
1) 他是老师 [Ta shi laoshi] Ол – оқытушы. 

105
Бұл сөйлемде 是 – баяндауыш, ол бастауыштың кім екенін білдіріп 
тұр, сонымен бірге, 是 бастауыш пен баяндауышты бір-бірімен 
байланыстырып тұр.
Орыс тілінде ондай есімді сөйлемдер көбінесе есть деген 
байланыстырушы арқылы айтылады: Я есть студент.
2) 这孩子是黄头发 [Zhe haizi shi huang toufa] Бұл баланың шашы 
сары (Сөзбе-сөз: Бұл бала – сары шаш). 
Бұл сөйлемде 是 баяндауыштың қызметін атқарады. 
2) кісінің психикалық күйін білдіретін етістіктер: 渴望[kewang] 
аңсау, 打算[dasuan] жоспарлау, 希望[xiwang] армандау, 感到[gandao] 
сезіну, 想[xiang] ойлау, 怕[pa] қорқу, 知道[zhidao] білу, 觉得[juede] 
ойлау, 愿意[yuanyi] қалау, келісу т.б.
3) кісінің позициясын (пікірін) білдіретін етістіктер: 禁止[jinzhi] 
тиым салу, 争取[zhengqu] қолға келтіру, 保证[baozheng] кепілдік беру, 
重视
[zhongshi] мән беру, 反对[fandui] қарсы болу, 欢迎[huanying] қарсы 
алу, 赞成[zancheng] қолдау, 提倡[tichang] дәріптеу т.б.
4) іс-қимылды білдіретін етістіктер: 学习[xuexi] үйрену, 提出[tichu] 
ортаға қою, 表示[biaoshi] білдіру, 请求[qingqiu] өтіну, сұрау; талап 
ету, 坚持[jianchi] табанды болу, қайтпау т.б.
5) басталу, созылу, аяқталу мағынасын білдіретін етістіктер: 
开始
[kaishi] бастау, 继续[jixu] жалғастыру, 结束[jieshu] аяқталу, 
停止
[tingzhi] тоқтау т.б.
4. “Етістік ‒ сын есім” болып құралған сөз тіркесі: 
喜欢漂亮
[xihuan piaoliang] сұлулықты ұнату. 
不怕苦
[bu pa ku] қиыншылықтан қорықпау.
Сын есімдерден болған толықтауышты меңгеретін етістіктерге 
кісінің психикалық сезімін білдіретін сөздер жатады: 感觉[ganjue] 
сезіну, 认为[renwei] ойлау, есептеу, 觉得[juede] сезіну, ойлау, 显得
[xiande] көріну, сезілу, 怕[pa] қорқу т.б.
5. “Етістік ‒ сан-мөлшер” болып құралған сөз тіркесі: 
送一个
[song yi ge] бір данасын беру.
Баяндауыш пен толықтауыштың арасындағы меңгеру-меңгерілу 
байланысы әртүрлі, олардың арасындағы мағыналық байланысты өте 
тар мағынадан түсінуге болмайды [113, 129 б. ].
V + O моделінің түрлері мен білдіретін мағыналарын былайша 
көрсетуге болады:
I. V + S 
(shou)
моделі. Мысалы: 擦窗户[ca chuanghu] терезе сүрту.
V + Pron моделі. Мысалы: 批评他[piping ta] оны сынау.

106
V + Adj моделі. Мысалы: 喜欢整洁[xihuan zhengjie] 
тазалыққа үйір.
V + V моделі. Мысалы: 喜欢打球[xihuan daqiu] доп ойнауды ұнату.
V + M + N моделі. Мысалы: 买一本[mai yi ben] бір данасын сатып 
алу.
Бұл көрсетілген сөз тіркестері модельдерінің жалпы мағынасы: 
обьектілік қатынасты білдіреді, яғни толықтауыш қимылдың, іс-
әрекеттің обьектісі болған затты атайды. 
II. V + S (Етістік + зат есім)
Қимылдың, іс-әрекеттің нәтижесін көрсетеді: 
盖房子
[gai fangzi] үй салу.
III. V

жүктеу/скачать 6,28 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: