Монография «Елтаным баспасы»
жүктеу/скачать 14,19 Mb. Pdf көрінісі
|
Verstka (1)
| бір құрылымды антонимдер.
Ал антоним фразеологизмдер лексикалық құрылымы мен синтаксистік құрылысы жағынан ерекшеленіп тұрса, онда олар əр құрылымды. Мысалы: Ауылы аралас, қойы қоралас болу ↔ ит пен мысықтай болу Ит арқасы қиянда ↔ таяқ тастам жерде Əмпей-жəмпей болу ↔ жүз жыртысу Ит жеместі жесісу ↔ ауыз жаласу Фразеологиялық антонимдер көбінесе етістікті фразеологизмдер құрамында кездеседі. Етістіктердің қарама-қарсы мəнде кездесуінен мысалы, жанды – сөнді, түсті – көтерілді, кеңіді – тарылды т.б. сияқты сөздерден эквиполентті антонимдер жасалады. Шырағы жану ↔ Шырағы сөну Еңсесі түсу ↔ Еңсесі көтерілу Пейілі кеңіу ↔ Пейілі тарылу Кейде қарама-қарсылық ұғымдарды əр түрлі фразеологиялық мағыналарды салыстыру арқылы байқауға болады. Мысалы, компонет- тер жеке тұрып қарма-қарсы мəнде айтылмай-ақ, /басына ақ күн туу ↔ қара күн туу дегендегі ақ – қара сияқты/ қарсы мəндегі ұғымды беретін тіркестер бар. Мысалы: Үлде мен бүлдеге орану ↔ үрерге иті жоқ, сығарға биті жоқ, Аспан айналып жерге түскендей ↔ сақылдаған сары аяз. Мағыналас фразеологизм сөздігінде жолы болу мағынасында 17, жолы болмау мағынасында 19 тіркес берілген. 182 Сезім жағдайына қатысты жоғары эмоциялы фразеологизмдердің күлу мен жылау ұғымдарының тіркестері өте бай, қатар құрамы жан- жақты. Бұл фразеологиялық синонимдер мен антонимдердің жасалуына семантикалық процестің ортақ екендігін көрсетеді. Олардың арасындағы тығыз байланыстың бір көрінісі екеуінің де қатар құруға бейімділігі. Əдетте тілде мағыналас фразеологизмдердің қатары туралы жиі айты- лады. Мысалдар да көбірек келтіріледі. Мысалы, бір заттың аз-көптігіне қарай айтылатын қатарларды салыстырайық: КӨП, МОЛ АЗ Ат көпір Ат төбеліндей Аузы-мұрнынан шығу Бір түйір Аяқ алып жүргісіз Бір уыс Бықып жату Бір шайнам Бырдай болып жату Бір шөкім Есеп жоқ Жоқтың қасы Жыртылып айырылу Жұмырына жұқ болмау Иттен де көп Қасқалдақтың қанындай Құмырысқадай құжынау Саусақпен санарлықтай Оң жақтағы антонимдер əрі синонимдік қатар түзген əрі симметриялы синонимдік-антонимдік қатынаста тұр. Алайда синонимдік-антонимдік қатарлар үнемі сандық бірлікте бола бермейді. Кейде мағыналастарға бір ғана антоним табылуы мүмкін. Мы- салы: Қарсы мəнде айтылатын фразеологиялық мағына кейде бір тіркес құрамында байқалады. Мысалы: жүктеу/скачать 14,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|