Мулло Олим Махмуд Хожа. Тарихи Туркистон

Qo’qon xonligi ijtimoiy asosiy xususiyatlar boshqa ikki xonlikdagidan katta farq qilmaydi. Xonlikda davlat boshqaruvini xon va uning yaqinlari amalga oshirganlar, Davlat boshqaruvida, shuningdek, harbiy — ma’muriy amaldorlarning mavqei ham katta bo’lgan va ular markaziy hamda mahalliy boshqaruvni amalga oshirganlar. Bular o’z hizmatlari evaziga muayyan imtiyozlarga ega tabaqa hisoblansa, din peshvolari ham o’ziga xos imtiyozlarga ega va davlat boshqaruvida- muayyan, ta’sirga ega bo’lgan tabaqa hisoblangan. Jamiyatning eng ko’p sonli va kamhuquqli tabaqasi oddiy halq fuqaro hisoblangan. Asosiy moddiy boyliklar aholining ana shu tabaqasi tomonidan yaratilgan.

XVII – XVIII asrning birinchi yarmida bitta iqtisodiy hududdagi bir elat, bir xalqning uchta mustaqil, siyosiy xonlikka ajralib ketishi, bu hududda yashayotgan xalqlarning boshiga juda og`ir kulfatlarni keltirdi. Yanada og`irlashtirdi. Xivaliklarning turkman urug`lariga qarshi uyushtiradigan bekliklariga qarshi olib borgan urushlari, Qo`qon xonligining Toshkent va Xo`jand uchun Buxoro amiriga qarshi kurashlari bitta xalqning parchalanishiga, o`zaro madaniy, savdo aloqalarining uzilib qolishiga sabab bo`ldi. Xonliklar hududidagi xalq norozilik harakatlari shafqatsizlik bilan bostirildi, har qanday ilg`or fikr, yangilik diniy mutaassiblarini taqibiga uchrar edi. bu paytda nafaqat boshqa xududlar bilan hatto Qo`qon, Xiva, Buxorodagi madaniy markazlarning ham o`zaro aloqasi yo`q edi. bu o`z navbatida O`rta Osiyo ilm – fanini turg`unlikka, hatto tanazzulga olib keldi. Tabbiy fanlarga e’tibor umuman yo`qoldi. O`rta Osiyo xalqlari yuvropa fan texnika taraqqiyotidan bexabar bo`lib, orqada qolib ketdi.