Мєуiт Ырысбек, Нарбаев Бадєурен, ‰айсаґлы љрiн, ђрлеу Наржол



Pdf көрінісі
Дата23.12.2022
өлшемі5,95 Mb.
#59224


Мєуiт Ырысбек, Нарбаев Ба©дєурен,
‰айсаґлы љрiн, ђрлеу Наржол
Жалпы бiлiм беретiн пєндер бойынша
республикалы© олимпиаданы­
МАТЕМАТИКА
пєнiнен ауданды© кезе­iнi­
тапсырмалар жинаЎы
АСТАНА
2018


љОЖ 373.167.1
КБЖ 22.1я72
M 37
ѕДарынї республикалы© Ўылыми-практикалы© орталыЎы
о©у-єдiстемелiк ке­есiнi­ 2018 жыЎы 2 ©азандаЎы ќ16
хаттамасымен бекiтiлген.
Бас редактор:
‰ирабаева Ш.А.  Дарын РЃПО директоры,
пед.Ў.к.
‰ґрастырЎан: Мєуiт Ырысбек, Нарбаев Ба©дєурен, ‰айсаґлы
љрiн, ђрлеу Наржол
М 37 Жалпы бiлiм беретiн пєндер бойынша респуб-
ликалы© олимпиаданы­ математика пєнiнен ауданды©
кезе­iнi­ тапсырмалар жинаЎы, Астана: ѕБиКАї баспа-
полиграфиялы© кешенi, 2018. 166 бет.
ISBN 978-601-275-859-7
Жина©та 8-11 сынып о©ушыларыны­ жалпы бiлiм беретiн пєндер
бойынша республикалы© олимпиаданы­ математика пєнiнен аудан-
ды© (II) кезе­iнi­ 2006-2018 жылдардаЎы тапсырмалары толы© ше-
шiмдерiмен ґсынылып отыр.
Математикалы© бiлiм мен сауаттылы©ты ©ажет ететiн тірлi са-
йыс пен конкурстар, Ўылыми жоба, олимпиадаларды­ ма©саты о©у-
шы шыЎармашылыЎын дамыту, дарынды, талантты балаларды ай-
©ындау, оларды­ болаша©та Ўылым жолына тісуiне ілес ©осу, мє-
селеге Ўылыми тґрЎыдан талдау жасауЎа баулу, баланы­ тап©ыр-
лыЎын, зеректiгiн, ойлауЎа икемдiлiгiн, дербестiгiн дамыту, iзденiсiн
©алыптастыру болып табылады.
Жина© іздiк педагогикалы© тєжiрибемен, бiлiм мен Ўылым мєсе-
лелерiмен айналысатын мектеп мґЎалiмдерiне жєне пєн олимпиада-
сына арнайы дайындалып жірген о©ушылар ішiн таптырмас ©ґрал.
љОЖ 373.167.1
КБЖ 22.1я72
ISBN 978-601-275-859-7
© Мєуiт Ы., Нарбаев Б.,
‰айсаґлы љ, ђрлеу Н., 2018
©ѕБиКАї БПК, 2018


АлЎы с°з
АлЎы с°з
‰ґрметтi о©ырман! Сiзге бґл жина©та математика пєнi бойынша рес-
публикалы© олимпиаданы­ (II) ауданды© кезе­iнi­ 2006-2018 о©у жылда-
рындаЎы есептерi толы© шешiмдерiмен ґсынылЎан. К°п айлы© е­бек бо-
лып табылатын бґл жина©  олимпиадалы© математикамен айналысатын
о©ушыларЎа жєне оларды­ ґстаздарына таптырмас ©ґрал.
Негiзi, олимпиадалы© математика ©арапайым мектеп баЎдарлама-
сы аясындаЎы математикадан ілкен дєрежеде ерекшеленедi. Ѓылымдар
патшасыны­ бґл саласы ©иялды­ ґш©ырлыЎын, ойды­ тере­дiгiн жєне
математикалы© сауаттылы©ты талап етедi. Осындай талаптарды­ сан-
алуандылыЎымен бґл жина©ты­ ©ґндылыЎы аны©талады.
Бiрiншiден, жина©таЎы олимпиадалы© есептер жатталынды iс-
єрекеттердi ©ажет етпейдi. Сонды©тан осындай есептердi шыЎару істiн-
де отырЎан адам оЎан дейiн °зi кездестiрмеген жа­а тєсiлдерге, Ўажайып
тґжырымдарЎа келедi. љрине, есептердi­ бєрi дана єрi дара емес, олар-
ды­ iшiнде ґ©састары да кездеседi. Осы ґ©састы©тар жиi ©олданылатын
тєсiлдердi ай©ындайды. Ал бґл тєсiлдермен осы жина© ар©ылы танысуЎа
болады.
Екiншiден, жина©таЎы есептердi шыЎару ар©ылы жєне ґсынылЎан ше-
шiмдердi ой елегiнен °ткiзу ар©ылы математикалы© ойлауды­ дєрежесi
дамиды. Бґл ©асиет °зге Ўылым салаларында да °те баЎалы. Бай©аса­ыз,
жа­а технологиялар заманында дамыЎан єрi дамушы елдерде, соны­ iшiн-
де ‰аза©станда ой-©иялы °ткiр мамандар тапшы. Осы орайда мектеп ©а-
бырЎасынан бастап, ерекше дарыны бар балалар iрiктелiнiп, оларЎа тере­-
детiлген баЎдарламамен саба© °тiледi. Бґл жина© дєл сондай баЎдарлама
аясындаЎы та­даулы есептерден ©ґралЎан.
“шiншiден, олимпиадалы© математика бейне бiр спорт тірi секiлдi.
Спортта да, мґнда да айры©ша е­бек©орлы©, ерiк-жiгер мен ©ойЎан ма©-
сат©а табандылы© ©ґнды саналады. Осыншама керемет ©асиеттердi к°зге
©арапайым болып к°рiнетiн есептердi шыЎару ар©ылы тєрбиелеуге болады.
Ендi ауданды© олимпиадар жайлы с°з ©озЎаса©. Бґл олимпиада - ©ам-
ту аумаЎы бойынша республикалы© олимпиаданы­ е­ ілкен кезе­i. ђз-
дерi­iз бiлесiздер, мектеп iшiлiк кезе­ есептерiн дайындау жауапкершiлiгi
жєне олар бойынша о©ушыларды iрiктеу мiндетi тек мектеп єкiмшiлiгi
мен оны­ математика кафедрасыны­ мойнында. Ал ауданды© кезе­ есеп-
терi бікiл РеспубликаЎа орта© жєне олимпиаданы­ °зi барлы© аудандарда
бiр уа©ытта °тедi.
Ауданды© кезе­ екi турдан °тедi. љрбiр турда іш есептен берiледi (2007
о©у жылында Ўана єрбiр турда т°рт есептен болды). Барлы© есептер 7
ґпайдан баЎаланады. Олимпиадалы© есептердi­ баЎалануыны­ ерекшелiгi
осыда. Кез келген есептi­ шешуi бiрнеше б°лiктен (мысалы, тґжырымдар-
дан, жаЎдайлардан) тґрады. љрбiр осындай б°лiк ©иындыЎына байланыс-
3


АлЎы с°з
ты белгiлi бiр ґпайлармен баЎаланады. ОсыЎан байланысты есеп шешуiн
толы© єрi тісiнiктi ©ылып жазу  єрбiр ©атысушыны­ тiкелей мiндетi.
‰атысушыларды­ жґмыстарын тексеретiн ©азылар ал©асыны­ мішелерi
есеп шешулерiн о©ыЎан кезде еш©андай ©иынды© туындамау ©ажет. Бґл
жина©таЎы шешулердi­ барлыЎы логикалы© ретпен тісiнiктi жазылЎан.
Ауданды© олимпиадаларда єрбiр ауданны­ іздiктерi аны©талады. ђте
ма­ызды тєжiрибемен ©атар бґл жарыс облысты© кезе­ге жолдамаларды
таратады. Ал облыстан кейiн республикалы© олимпиада болатынын °з-
дерi­iз бiлесiздер. Осыдан ауданды© олимпиаданы­ ма­ызын бай©ауЎа бо-
лады. Осы олимпиада нєтижелерiн саралау ар©ылы тірлi аудандардаЎы
математикалы© бiлiм де­гейiн, соны­ iшiнде олимпиадалы© мектептердi­
орналасуын салыстыруЎа болады. љрине, Астана мен Алматы секiлдi іл-
кен ©алаларда о©ушыларды­ олимпиадалы© дайынды© де­гейi °зге елдi
мекендерге ©араЎанда єлде-©айда жоЎары болады. Бґл жина©ты­ басты
ма©саты  сол айырмашылы©ты барынша кiшiрейту, яЎни математикаЎа
©ызы©©ан єрбiр о©ушыны тґрЎылы©ты мекенiне ©арамастан олимпиада-
ларды­ биiк шы­дарына жетелеу.
Сєттiлiк!
Бґл жина©таЎы есептердi­ шешiмдерiне ©осар ґсыныс, пiкiрлерi­iз
болса немесе есептi­ бас©а да шешу єдiстерiмен б°лiсудi ойласа­ыздар
zerdeli.kitap@gmail.com электронды поштасына хат жiберуi­iздi сґраймыз.
4


Есептi­ шарттары
Есептi­ шарттары
2005-2006 о©у жылы
8 сынып
8.1. ђлшемi 6 Ч 6 кестенi­ єрбiр шаршысына бітiн сан жазы­ыздар: кез
келген 1 Ч 4 жєне 4 Ч 1 тiкт°ртбґрыштаЎы сандарды­ ©осындысы жґп, ал
барлы© сандарды­ ©осындысы та© болсын.
8.2. L жєне M ніктелерi  ABCD тiкт°ртбґрышыны­ сєйкес AB жєне
BC
©абырЎаларыны­ ортасы, ал P CL мен AM кесiндiлерiнi­ ©иылысу
ніктесi. Егер ?MP C = 30
0
болса, LDM бґрышын табы­ыз.
8.3. ‰айсысы ілкен: 79
26
ме, єлде 244
21
ме, жєне нелiктен?
8.4. Мына те­дiктi ©анаЎаттандыратын a, b, c натурал сандары табыла ма:
(a + b)(b + c)(a + c) = 4242?
8.5. Cійiрбґрышты ABC ішбґрышыны­ AC жєне BC ©абырЎаларынан
AD : DC = 3 : 4
жєне BE : EC = 2 : 3 болатындай етiп сєйкесiнше D жєне
E
ніктелерi алынЎан. Егер AE мен BD кесiндiлерi F ніктесiнде ©иылысса,
(AF · BF )/(F E · F D)
мєнiн тап.
8.6. 99 жєшiкте алмалар мен апельсиндер бар. Барлы© алмаларды­ жар-
тысынан кем емес жєне барлы© апельсиндердi­ жартысынан кем емес са-
лынЎан 50 жєшiк та­дап алуЎа болатынын дєлелде.
9 сынып
9.1. xy ? x + y = 2006 те­деуiнi­ барлы© бітiн, терiс емес шешiмдерiн
аны©та.
9.2. ABCD трапециясында AB // CD ал ©абырЎалары AB = 8, BC =
5, CD = 4
жєне AD = 3 . Егер E ? ADC жєне BCD бґрыштарыны­ бис-
сектрисаларыны­ ©иылысу ніктесi болса, CDE ішбґрышыны­ ауданын
тап.
5


2005-2006 о©у жылы
9.3. ‰айсысы ілкен: 79
26
ме, єлде 244
21
ме, жєне нелiктен?
9.4. Егер b > 2ac болса, натурал a, b, c коэффициенттерi бар ax
2
+bx+c = 0
те­деуiнi­ тібiрлерi иррационал екенiн дєлелде.
9.5. ABC ішбґрышында ?B = 60
0
, ?C = 90
0
жєне AB = 1 . Те­©абыр-
Ўалы BCP, CAQ жєне ABR ішбґрыштары ABC- Ўа сырттай салынЎан.
QR
жєне AB кесiндiлерi T ніктесiнде ©иылысады. P RT ішбґрышыны­
ауданын табы­дар.
9.6. 99 жєшiкте алмалар мен апельсиндер бар. Барлы© алмаларды­ жар-
тысынан к°бi жєне барлы© апельсиндердi­ жартысынан к°бi салынЎан 50
жєшiк та­дап алуЎа болатынын дєлелде.
10 сынып
10.1. Кез келген x, y, z на©ты сандары ішiн |ax + by + cz| + |bx + cy + az| +
|cx + ay + bz| = |x| + |y| + |z|
тепе-те­дiгi орындалатындай (a, b, c) на©ты
сандар іштiгiн аны©та.
10.2. ABCD трапециясында AB //CD , ал ©абырЎалары AB = 8, BC =
5, CD = 4
жєне AD = 3 . Егер E ? ADC жєне BCD бґрыштарыны­ бис-
сектрисаларыны­ ©иылысу ніктесi болса, CDE ішбґрышыны­ ауданын
тап.
10.3. 100-ден аспайтын ©анша натурал m саны ішiн
m + 4
m
2
+ 7
©ыс©армай-
тын б°лшек болады?
10.4. Егер b > 2ac болса, натурал a, b, c коэффициенттерi бар ax
2
+bx+c = 0
те­деуiнi­ тібiрлерi иррационал екенiн дєлелде.
10.5. Жазы©ты©та Oxy координаталы© жійсi енгiзiлген. Т°белерiнi­
(x, y)
координатталары бітiн жєне 1 6 x, y 6 4 болатын барлы© ішбґры-
штарды­ санын тап.
10.6. ABCD, EF GH бiрлiк квадраттары ішiн AB //EF жєне оларды­
©иылысуларыны­ ауданы
1
16
. Осы квадраттарды­ центрларыны­ мімкiн
болатын е­ ©ыс©а ара©ашы©тыЎын аны©та­ыз.
6


Есептi­ шарттары
11 сынып
11.1. n
2
+ n + 5
саны толы© квадрат болатындай барлы© натурал n санын
тап.
11.2. љрбiр x ? (g, h) ішiн f (x) f (x ? 1) < 0 жєне f (x) f (x + 1) < 0
болатындай бос емес (g, h) интервалы табылатын барлы© f (x) = ax
2
+bx+c
функцияларын аны©та­дар.
11.3. ABCD ромбында ?B = 60
0
. Ромбты­ iшiнен ?AP C = 120
0
, BP = 3
жєне DP = 2 болатындай етiп P ніктесi алынЎан. AP жєне CP кесiн-
дiлерiнi­ ґзынды©тарыны­ айырмасын тап.
11.4. Кез келген на©ты x сандары ішiн x
8
? x
5
+ x
2
? x + 1 > 0
те­сiздiгiн
дєлелде­iз.
11.5.
‰осындыны­ мєнiн табы­ыз:
1
1 + 1
2
+ 1
4
+
2
1 + 2
2
+ 2
4
+ ... +
100
1 + 100
2
+ 100
4
11.6. ABCD,EF GH бiрлiк квадраттары ішiн AB//EF жєне оларды­ ©иы-
лысуларыны­ ауданы
1
16
. Осы квадраттарды­ центрларыны­ мімкiн бо-
латын е­ ©ыс©а ара©ашы©тыЎын аны©та­ыз.
7


2006-2007 о©у жылы
2006-2007 о©у жылы
8 сынып
8.1. 523. . . санына іш цифрды о­ жаЎынан жазы­ыз, шы©©ан алты та­-
балы сан 7, 8 жєне 9 санына б°лiнуi керек.
8.2. љкесiнi­ іш ©адам ґзындыЎы баласыны­ бес ©адам ґзындыЎына те­.
љкесi алты ©адам жасаЎанда баласы жетi ©адам жасайды. Баласы 30 ©адам
жасаЎаннан кейiн Ўана єкесi ©адам жасай бастады. Баласын ©уып жетiп алу
ішiн єкесi ©анша ©адам жасау керек?
8.3.
Д°­ес ABCD т°ртбґрышында келесi те­дiктер орындалады:
?BAC = 20
0
, ?CAD = 60
0
, ?ADB = 50
0
, ?BDC = 10
0
. ACB
бґрышын
тап.
8.4. 5-ке де, 7-ге де б°лiнбейтiн 1000-нан кiшi ©анша натурал сан бар?
8.5. ‰ай сан ілкен:
1
5001
+
1
5002
+ ... +
1
5100
саны ма єлде
1
49
саны ма?
Нелiктен?
8.6. Дипломатты­ иесi кодпен ашылатын дипломатты­ 2-та­балы саннан
(00-99) тґратын кодты ґмытып ©алыпты. Оны­ тек ол санны­ цифрлары-
ны­ ©осындысы 12 екенi Ўана есiнде бар. Дипломатты кепiлдi тірде ашу
ішiн е­ аз дегенде оЎан ©анша вариант ©арап шыЎу керек?
8.7. p жєне p
2
+ 2
сандары жай сандар екенi белгiлi. p
3
+ 2
саныны­ да
жай сан екенiн дєлелде­iз.
8.8. Ануарды­, Бауыржанны­, Сєкеннi­ жєне Дєуреннi­ салма©тары
єр тірлi. Ануар Сєкеннен 8 кг-Ўа арты©, ал Дєурен Бауыржаннан 4 кг-
Ўа арты©. Е­ ауыр жєне е­ же­iл балалар салма©тарыны­ ©осындысы
©алЎан екеуiнi­ салма©тар ©осындысынан 2 кг-Ўа кем. Т°ртеуiнi­ салма©
©осындысы 402 кг. Ануарды­ салмаЎы ©анша?
9 сынып
9.1. 523. . . санына іш цифрды о­ жаЎынан жазы­ыз, шы©©ан алты та­-
балы сан 7, 8 жєне 9 санына б°лiнуi керек.
8


Есептi­ шарттары
9.2.
469
1998
онды© б°лшегiнi­ ітiрден кейiнгi 2007-шi онды© та­басын табы-
­ыз.
9.3. Те­сiздiктi дєлелде­iз:
1
2
?
1
3
+
1
4
? ... ?
1
999
+
1
1000
<
2
5
.
9.4. ABCD параллелограмм болсын. (AB > AD) , M ?AB-ны­ ортасы, ал
N ? CD
мен ABC бґрышыны­ биссектрисасыны­ ©иылысуы. CM мен BN
перпендикуляр болса, онда AN кесiндiсi DAB бґрышыны­ биссектрисасы
болатынын дєлелде­iз.
9.5. a+b 6= 0, b+c 6= 0, a+c 6= 0 болатындай a, b жєне c на©ты сандар берiл-
сiн. Келесi

1 +
c
a + b
 
1 +
a
b + c
 
1 +
b
a + c

?
a
3
+ b
3
+ c
3
(a + b) (b + c) (c + a)
°р-
нек a, b жєне c мєндерiне тєуелсiз екенiн дєлелде­iз.
9.6. Тiк бґрышты ішбґрышты­ ©абырЎаларыны­ ґзынды©тарыны­ мєнi
бітiн болса, онда катеттердi­ ґзынды©тарыны­ к°бейтiндiсi 12-ге б°лi-
нетiнiн дєлелде­iз.
9.7. Офисте 94 ©ызметкер бар. љрбiр ©ызметкер кем дегенде бiр тiл бiледi
 ©аза©ша немесе орысша. Сонымен ©атар ©аза©ша бiлетiндердi­ 70%-ы
таЎы орыс тiлiн бiледi, ал орысша бiлетiндердi­ 80%-ы ©аза© тiлiн бiледi.
Офисте ©анша ©ызметкер екi тiлдi де бiледi?
9.8. Дипломатты­ иесi кодпен ашылатын дипломатты­ 3 та­балы саннан
(000-999) тґратын кодын ґмытып ©алыпты. Оны­ тек сол санны­ цифр-
ларыны­ ©осындысы 15 екенi Ўана есiнде бар. Дипломатты кепiлдi тірде
ашу ішiн е­ аз дегенде ©анша вариант ©арау керек?
10 сынып
10.1.
abc
=
1
болатындай a, b жєне c о­ на©ты сандары ішiн
2 a
2
+ b
2
+ c
2
 + a + b + c > 6 + ab + bc + ac те­сiздiгiн дєлелде­iз.
10.2. Цифрларыны­ ©осындысы мен к°бейтiндiсiн ©осса© сол сан °зi шы-
Ўатындай, 10-нан ілкен ©анша натурал сандар бар?(мысалы 29 = 2·9+2+9)
10.3. ABCD т°ртбґрышыны­ iшiнен M ніктесi ABMD параллелограмм
болатындай етiп алынЎан. Егер ?CBM = ?CDM болса, онда ?ACD =
?BCM екенiн дєлелде­дер.
9


2006-2007 о©у жылы
10.4. Те­деулер жійесiн шешi­iз:
?
?
?
x
2006
+ y
2006
+ z
2006
= 2,
x
2007
+ y
2007
+ z
2007
= 2,
x
2008
+ y
2008
+ z
2008
= 2.
10.5. x
2
+ y
2
©осындысы 7?ге б°лiнетiндей, 1000?нан кiшi x жєне y на-
турал сандарыны­ ©анша жґбы бар?
10.6. a
1
, a
2
, ..., a
2007
бітiн сандар тiзбегi берiлген. a
1
= 1, a
2
= 3
жєне
кез келген натурал 2 6 n 6 2006 ішiн a
n+1
= 3a
n
? 2a
n?1
©атынасы
орындалады. Тiзбектi­ a
2007
- мішесiн табы­ыз.
10.7. Дипломатты­ иесi кодпен ашылатын дипломатты­ 3 та­балы саннан
(000-999) тґратын кодын ґмытып ©алыпты. Оны­ тек сол санны­ цифр-
ларыны­ ©осындысы 15 екенi Ўана есiнде бар. Дипломатты кепiлдi тірде
ашу ішiн е­ аз дегенде ©анша вариант ©арау керек?
10.8.
ABC
ішбґрышында ?ABC = 2?ACB те­дiгi орындалса, онда AB +
BC < 2AC
болатынын дєлелде­iз.
11 сынып
11.1. Цифрларыны­ ©осындысы мен к°бейтiндiсiн ©осса© сол сан °зi шы-
Ўатындай, 10-нан ілкен ©анша натурал сандар бар?(мысалы 29 = 2·9+2+9)
11.2. x жєне y сандары келесi шартты ©анаЎаттандырады:

x
2
+ xy + y
2
= 4,
x
4
+ x
2
y
2
+ y
4
= 8.
Онда x
6
+ x
3
y
3
+ y
6
натурал сан екенiн дєлелде­iз
жєне оны табы­ыз.
11.3. ABC ішбґрышыны­ AB ©абырЎасы  радиусы R?ге те­ ше­бердi­
диаметрi, ал C?осы ше­бердi­ ніктесi. ?BAC бґрышыны­ биссектрисасы
BC?
ны E ніктесiнде ©ияды, ал ше­бердi D ніктесiнде ©ияды. Ал AC
кесiндiсi CED ішбґрышына сырттай сызылЎан ше­бердi F ніктесiнде ©ия-
ды. Егер BC = a болса, онда CF ?ты R жєне a ар©ылы °рнекте­iз.
11.4.
1 ? x
2
+ x
3

1000
жєне 1 + x
2
? x
3

1000
°рнектерiнi­ жа©шаларын
ашып, ґ©сас мішелерiн бiрiктiргеннен кейiн оларды­ ©айсысында x
20
-ны­
алдындаЎы коэффициентi ілкен болады?
10


Есептi­ шарттары
11.5. ‰айсысы ілкен: 2008
2006
· 2006
2008
ме єлде 2007
2·2007
ме? Нелiктен?
11.6. x
4
? px
3
+ q = 0
те­деуiнi­ бітiн тібiрi бар болатындай барлы© p, q
жай сандарын табы­ыз.
11.7. C ніктесiнен O ше­берiне CA жєне CB жанамалары жіргiзiлген.
Ше­бердi­ кез келген N ніктесiнен AB, CA жєне CB тізулерiне сєйкесiн-
ше ND, NE жєне NF перпендикуляры тісiрiлген. ND =
?
N E · N F
екенiн
дєлелде­iз.
11.8. Автобус билетiнi­ н°мiрi алты цифрдан тґрады (бiрiншi цифрла-
ры н°л де болуы мімкiн). Егер бастап©ы іш цифрды­ ©осындысы ©алЎан
ішеуiнi­ ©осындысына те­ болса билет ба©ытты деп аталады. Ба©ытты
билеттердi­ н°мiрлерiнi­ барлыЎыны­ ©осындысы 13-ке б°лiнетiнiн дєлел-
де­iз.
11


2007-2008 о©у жылы
2007-2008 о©у жылы
8 сынып
8.1. Те­деудi шешi­iз: 14x ? 2x
2
= |x ? 7| · 2007
8.2. 2007 те­генi ©анша тєсiлмен 1 жєне 5 те­гелiк тиындармен майдалау-
Ўа болады?
8.3. ABCD трапециясында BAD бґрышы 60
0
?
©а те­. Ал кiшi BC таба-
ны 5?ке те­. Егер трапеция ауданы (AD · BC + AB · CD) /2?Ўа те­ болса,
онда CD бійiр ©абырЎасын тап.
8.4. ђлшемi 18 Ч 8 болатын тiкт°ртбґрышты екiге б°лiп ол б°лiктерден
квадрат ©алай ©ґрауЎа болады?
8.5. 4 та­балы санды керi жазЎанда, ол бастап©ы саннан 4 есе ілкен болып
шы©ты. Осы шартты ©анаЎаттандыратын 4 та­балы санды тап.
8.6. Сійiрбґрышты ABC ішбґрышыны­ AD биссектрисасы AC ©абырЎа-
сына те­ жєне OH кесiндiсiне перпендикуляр, мґндаЎы O?сырттай сызы-
лЎан ше­бердi­ центрi, ал H?ішбґрыш биiктiктерiнi­ ©иылысу ніктесi.
Осы ішбґрышты­ бґрыштарын тап.
9 сынып
9.1. 1 · 2 · 3 · 4 · 5 · 6 · ... · 98 · 99 · 100 к°бейтiндiсi ©анша н°лдермен ая©талады?
9.2. 2007 те­генi ©анша тєсiлмен 1 жєне 5 те­гелiк тиындармен майдалауЎа
болады?
9.3. Табаны AD болатын ABCD трапециясы берiлген. M ніктесi A жєне
B
т°белерiндегi сырт©ы бґрыштарыны­ биссектрисаларыны­ ©иылысу
ніктесi, ал N ніктесi C жєне D т°белерiндегi сырт©ы бґрыштарыны­ бис-
сектрисаларыны­ ©иылысу ніктесi. MN кесiндiсi трапеция периметрiнi­
жартысына те­ болатынын дєлелде.
12


Есептi­ шарттары
9.4. Кез келген a, b, c?терiс емес сандар ішiн келесi те­сiздiктi дєлелде:
ab + bc + ca >
p3abc (a + b + c)
.
9.5. Сійiрбґрышты ABC ішбґрышыны­ AD биссектрисасы AC ©абырЎа-
сына те­ жєне OH кесiндiсiне перпендикуляр, мґндаЎы O?сырттай сызы-
лЎан ше­бердi­ центрi, ал H?ішбґрыш биiктiктерiнi­ ©иылысу ніктесi.
Осы ішбґрышты­ бґрыштарын тап.
9.6. 1?ден 127?ге дейiнгi натурал сандарды топтаЎы сандарды­ ©осын-
дылары °зара те­ бiрнеше (бiрден арты©) топ©а б°лген. Осындай топтар
саны жґп болатынын дєлелде.
10 сынып
10.1. Диагональдар саны т°белер санына б°лiнетiн д°­ес к°пбґрышты­
©анша т°бесi болуы мімкiн.
10.2. Табаны AD болатын ABCD трапециясы берiлген. M ніктесi A жєне
B
т°белерiндегi сырт©ы бґрыштарыны­ биссектрисаларыны­ ©иылысу
ніктесi, ал N ніктесi C жєне D т°белерiндегi сырт©ы бґрыштарыны­ бис-
сектрисаларыны­ ©иылысу ніктесi. MN кесiндiсi трапеция периметрiнi­
жартысына те­ болатынын дєлелде.
10.3.
mn + 1
m + n
тірiне келтiруге болатын барлы© натурал сандарды тап, мґн-
даЎы m жєне n? натурал сандар.
10.4. Кез келген a, b, c?терiс емес сандар ішiн келесi те­сiздiктi дєлелде:
ab + bc + ca >
p3abc (a + b + c)
.
10.5. ABC сійiрбґрышты ішбґрышы берiлген. AB = KC болатындай
AB
жєне BC ©абырЎаларына сырттай сызылЎан °зара те­ ABMN жєне
LBCK
тiкт°ртбґрыштары сызылЎан. AL, NK жєне MC тізулерi бiр нік-
теде ©иылысатынын дєлелде.
10.6. 1?ден 127?ге дейiнгi натурал сандарды топтаЎы сандарды­ ©осын-
дылары °зара те­ бiрнеше (бiрден арты©) топ©а б°лген. Осындай топтар
саны жґп болатынын дєлелде.
13


2007-2008 о©у жылы
11 сынып
11.1. Диагональдар саны т°белер санына б°лiнетiн д°­ес к°пбґрышты­
©анша т°бесi болуы мімкiн.
11.2. Берiлген x +
2
x
= 2y, y +
2
y
= 2z, z +
2
z
= 2x
те­дiктерiн ©анаЎаттан-
дыратын барлы© x, y, z на©ты сандарын тап.
11.3. Дґрыс ABC ішбґрышына сырттай сызылЎан ше­берiнi­ AC доЎа-
сында M ніктесi алынЎан, ал P ніктесi осы доЎаны­ ортасы. N ніктесi
BM
хордасыны­ ортасы, P ніктесiнен MC?Ўа тісiрiлген перпендикуляр
табаны K ніктесi болсын. ANK ішбґрышы те­ ©абырЎалы екенiн дєлелде.
11.4. Кез келген a, b, c?терiс емес сандар ішiн келесi те­сiздiктi дєлелде:
ab + bc + ca >
p3abc (a + b + c)
.
11.5. ABC сійiрбґрышты ішбґрышыны­ BC, AC, AB ©абырЎаларыны­
iштей сызылЎан ше­берiмен жанасу ніктелерiн сєйкесiнше A
1
, B
1
, C
1
ар©ы-
лы белгiлейiк. BC
1
A
1
жєне CA
1
B
1
ішбґрыштарыны­ ортоцентрлерiн сєй-
кесiнше H
1
, H
2
ніктелерi ар©ылы белгiлейiк. BH
1
H
2
C
т°ртбґрышына
сырттай ше­бер сызуЎа болатынын дєлелде­iз.
11.6. Т°белерi (0; 0) , (0; n) , (n; 0) , (n; n) болатын координата жазы©ты-
Ўында квадрат салынЎан, мґндаЎы n?натурал сан. ‰абырЎалары коорди-
нат осьтерiне параллель жєне т°белерi бітiн болатындай осы квадрат iшiн-
де ©анша тiк т°ртбґрыш табылады?
14


Есептi­ шарттары
2008-2009 о©у жылы
8 сынып
8.1. M ? ABC ішбґрышына iштей сызылЎан ше­бердi­ AC ©абырЎасы-
мен жанасу ніктесi. AM = p ? BC екенiн дєлелде­iз. МґндаЎы, p ? ABC
ішбґрышыны­ жарты периметрi.
8.2. Кейбiр бітiн x жєне y сандары ішiн 3x + 2y саны 23?ке б°лiнедi.
17x + 19y
саны да 23?ке б°лiнетiнiн дєлелде­iз.
8.3. ‰анша тєсiлмен тґйы© иректi жасауЎа болады, егер де т°белерi дґрыс
алтыбґрышты­ т°белерi болса (ирек °з-°зiн ©ия алуы мімкiн)?
8.4. Кез-келген на©ты a, b, c сандары ішiн a
2
+ b
2
+ c
2
+ 12 > 4 (a + b + c)
те­сiздiгi орындалатынын дєлелде­iз.
8.5. Сійiр бґрышты ABC ішбґрышыны­ C т°бесiнен CH биiктiгi жір-
гiзiлдi, ал H ніктесiнен BC жєне AC ©абырЎаларына сєйкесiнше HMжєне
HN
перпендикулярлары тісiрiлдi. MNC жєне ABC ішбґрыштары ґ©сас
екенiн дєлелде­iз
8.6. Сыныпта 40 о©ушы бар. ТуЎан кіндерiн е­ болмаса 4 о©ушы тойлай-
тын ай табылатынын дєлелде­iз.
9 сынып
9.1. x
2
? y
2
? x + y = 10
те­деуiн натурал сандарда шешi­iздер.
9.2. Ше­бер ABC ішбґрышыны­ BC ©абырЎасын, AB жєне AC ©абыр-
Ўаларыны­ созындыларын жанайды. A т°бесiнен ше­бердi­ AB тізуiмен
жанасу ніктесiне дейiнгi ©ашы©ты© ABC ішбґрышыны­ жарты перимет-
рiне те­ болатынын дєлелде­iз.
9.3. ‰анша тєсiлмен n натурал санын k натурал ©осылЎыштар тірiнде
келтiруге болады (©осылЎыштарды­ орналасу тєртiптерiмен ажыратыла-
тын келтiрулер єр тірлi болып саналады)?
15


2008-2009 о©у жылы
9.4. f (x) = |x ? 1| ? |x ? 2| жєне g (x) = |x ? 3| функцияларын ©арасты-
райы©.
a) f (x) функциясыны­ графигiн салы­ыз.
б) f (x) жєне g (x) функцияларыны­ графигiмен шектелген фигураны­
ауданын табы­ыз.
9.5. H ?ABC ішбґрышыны­ BH биiктiгiнi­ табаны. K жєне P ніктелерi
H
ніктесiне сєйкесiнше AB жєне BC ©абырЎаларына ©араЎанда симмет-
риялы. KP кесiндiсiнi­ AB жєне BC ©абырЎаларымен (немесе оларды­
созындыларымен) ©иылысу ніктелерi  ABC ішбґрышыны­ биiктiгiнi­
табаны болатынын дєлелде­iз.
9.6. Залда n > 2 адам бар. Таныстарыны­ саны бiрдей 2 адам табылаты-
нын дєлелде­iз.
10 сынып
10.1. a + b + c = 0 жєне a
4
+ b
4
+ c
4
= 50
шарттарын ©анаЎаттандыратын
a, b, c
на©ты сандары берiлген. ab + bc + ca мєнiн табы­ыз.
10.2. ABC ішбґрышына iштей сызылЎан ше­бер AB жєне AC ©абырЎала-
рын M жєне N ніктелерiнде жанайды. P ? MN тізуi мен B бґрышыны­
биссектрисасымен (немесе оны­ созындысымен) ©иылысу ніктесi. BP C
бґрышы тiк болатынын дєлелде­iз.
10.3. ‰атар келген 2009 ©ґрама натурал сандар табылатынын дєлелде­iз.
10.4. x
1
, x
2
, ...x
n
> 0
жєне x
1
x
2
...x
n
= 1
шарттарын ©анаЎаттандыратын
кез-келген сандар ішiн (1 + x
1
) (1 + x
2
) ... (1 + x
n
) > 2
n
те­сiздiгi орында-
латынын дєлелде­iз.
10.5. Залда n > 2 адам бар. Таныстарыны­ саны бiрдей 2 адам табыла-
тынын дєлелде­iз.
10.6. Те­©абырЎалы ABC ішбґрышыны­ C т°бесiнен кез-келген тізу
жіргiзiлдi. K жєне M ? A жєне B ніктелерiнi­ осы тізуге тісiрген про-
екциялары. P ? AB ортасы. KMP те­©абырЎалы ішбґрыш екенiн дєлел-
де­iз.
16


Есептi­ шарттары
11 сынып
11.1. a + b + c = 0 жєне a
4
+ b
4
+ c
4
= 50
шарттарын ©анаЎаттандыратын
a, b, c
на©ты сандары берiлген. ab + bc + ca мєнiн табы­ыз.
11.2. ABC ішбґрышына iштей сызылЎан ше­бер AB жєне AC ©абырЎала-
рын M жєне N ніктелерiнде жанайды. P ? MN тізуi мен B бґрышыны­
биссектрисасымен (немесе оны­ созындысымен) ©иылысу ніктесi. BP C
бґрышы тiк болатынын дєлелде­iз.
11.3. Кез-келген n натурал саны ішiн арасында дєл бiр Ўана жай сан
болатын тiзбектес n натурал сандар табылатынын дєлелде­iз.
11.4. x
2
? bx + c = 0
те­деуiнi­ x
2
1
+ x
2
2
= 5
шартын ©анаЎаттандыратын
x
1
, x
2
на©ты тібiрлерi болатын барлы© бітiн b, c сандарын табы­ыз.
11.5. ABCD тiкбґрышты трапециясында C жєне B бґрыштары тiк. BC
©абырЎасын M жєне N ніктелерiнде ©иятын, AD ©абырЎасына диаметр
ретiнде ше­бер салынЎан. BM · MC = AB · CD болатынын дєлелде­iз.
11.6. ”зынды©тарыны­ ©осындысы 10 болатын бiрнеше ше­берлер ©а-
бырЎасы­ ґзындыЎы 1 шаршыны­ iшiнде орналас©ан. Кем дегенде т°рт
ше­бердi ©иятын тізу табылатынын дєлелде­iз.
17


2009-2010 о©у жылы
2009-2010 о©у жылы
8 сынып
8.1. ђрнектi есепте­iз:
1
4
+ 2009
4
+ 2010
4
1
2
+ 2009
2
+ 2010
2
.
8.2. AB = BC = CD = DE, ?B = 96
?
, ?C = ?D = 108
?
болатындай
ABCDE
бесбґрышы берiлген. ?E бґрышын табы­ыздар.
8.3. Жа­а жыл ©арса­ында Аяз Ата балаларЎа сыйлы© ретiнде бiр ©о-
рап конфет бердi. Конфеттердi­ 70%ын Айжан алЎаны, 25%-ын Таня, ал
©алЎан б°лiгiн Маржан алЎаны белгiлi. Сосын Айжан 20 конфетiн Мар-
жанЎа бердi, сосын Таня мен Маржан конфеттерiн ©осып те­ екiге б°лiп
алды. Осыдан кейiн Айжанны­ конфеттер саны Маржандiкiнен іш есе
к°п болып шы©ты. Келесi кінi Аяз Ата єрбiр ©ызЎа x конфеттен сыйла-
ды. Осыдан кейiн Айжанны­ конфеттер саны Маржандiкiнен екi есе к°п
болды. x санын табы­ыздар.
8.4. Егер 2
m
+ 3
n
саны 5-ке ©алды©сыз б°лiнсе, онда 2
n
+ 3
m
саны да 5-ке
©алды©сыз б°лiнетiнiн дєлелде­iздер.
8.5. ABC ішбґрышыны­ AB жєне AC ©абырЎаларыны­ орталарын сєй-
кесiнше M жєне N деп белгiлейiк. BC ©абырЎасындаЎы кез келген S нік-
тесi ішiн келесi те­сiздiк орындалатынын дєлелде­iздер: (MB ? MS) ·
(N C ? N S) 6 0.
8.6. Са­ырау©ґла©ты жаман деп айтамыз егер онда кем дегенде 10 ©ґрт
болса, ©арсы жаЎдайда жа©сы деп айтамыз. Себетте 90 жаман жєне 10 жа©-
сы са­ырау©ґла© бар. Бiрнеше ©ґрт жаман са­ырау©ґла©тан жа©сы са­ы-
рау©ґла©©а °ткеннен кейiн барлы© са­ырау©ґла©тар жа©сы болуы мімкiн
бе?
9 сынып
9.1. ђрнектi­ мєнiн есепте­iздер:
1
4
+ 2009
4
+ 2010
4
1
2
+ 2009
2
+ 2010
2
.
18


Есептi­ шарттары
9.2. AB = BC = CD = DE, ?B = 96
?
, ?C = ?D = 108
?
болатындай
ABCDE
бесбґрышы берiлген. ?E бґрышын табы­ыздар.
9.3. a + b + c = x + y + z орындалатын терiс емес a, b, c на©ты сандары
жєне о­ x, y, z на©ты сандары ішiн келесi те­сiздiктi дєлелде­iздер:
a
3
x
2
+
+
b
3
y
2
+
c
3
z
2
> a + b + c.
9.4. Ше­берге iштей сызылЎан ABCD т°ртбґрышында AB : DC = 1 : 2
жєне BD : AC = 2 : 3 ©атынастары орындалады. DA : BC ©атынасын
табы­ыздар.
9.5. 8
m
саныны­ онды© жазбасындаЎы цифрларыны­ ©осындысы 8-ге те­
болатындай m натурал саны берiлген. 8
m
саныны­ со­Ўы цифры 6-Ўа те­
болуы мімкiн бе?
9.6. Са­ырау©ґла©ты жаман деп айтамыз егер онда кем дегенде 10 ©ґрт
болса, ©арсы жаЎдайда жа©сы деп айтамыз. Себетте 90 жаман жєне 10 жа©-
сы са­ырау©ґла© бар. Бiрнеше ©ґрт жаман са­ырау©ґла©тан жа©сы са­ы-
рау©ґла©©а °ткеннен кейiн барлы© са­ырау©ґла©тар жа©сы болуы мімкiн
бе?
10 сынып
10.1. Кез келген x ? R (мґндаЎы R  на©ты сандар жиыны) ішiн
f (g(x)) = g(f (x)) = ?x
орындалатындай f, g : R ? R функциялары берiл-
ген:
а) f, g функциялары та© екенiн дєлелде­iздер.
б) f 6= g болатындай екi функцияЎа мысал келтiрi­iздер.
10.2. ABC бґрышы доЎал болатындай ABCD параллелограмы берiлген.
AD
тізуi ABC ішбґрышына сырттай сызылЎан ? ше­берiн екiншi рет E
ніктесiнде ©ияды. CD тізуi ? ше­берiн екiншi рет F ніктесiнде ©ияды.
DEF
ішбґрышына сырттай сызылЎан ше­бердi­ центрi ? ше­берiнде жа-
татынын дєлелде­iздер.
10.3. Бiрнеше ©атар тґрЎан n натурал санны­ к°бейтiндiсi бiрнеше ©а-
тар тґрЎан n + 100 натурал санны­ к°бейтiндiсiне те­ болатындай n > 1
натурал саны табылатынын дєлелде­iздер.
19


2009-2010 о©у жылы
10.4. 0 6 x 6
?
2
ішiн x cos x 6
?
2
16
екенiн дєлелде­iздер.
10.5. 8
m
саныны­ онды© жазбасындаЎы цифрларыны­ ©осындысы 8-ге
те­ болатындай m натурал саны берiлген. 8
m
саныны­ со­Ўы цифры 6-Ўа
те­ болуы мімкiн бе?
10.6. A = {x ? R|3
x
= x + 2}
жєне B = {x ? R| log
3
(x + 2) + log
2
(3
x
?
x) = 3
x
? 1}
екi жиыны берiлген, мґндаЎы R  на©ты сандар жиыны.
A ? B
жєне B жиыны рационал да, иррационал да сандардан тґратынын
дєлелде­iздер.
11 сынып
11.1. (f(x))
3
? f (x)
к°пмішесiнi­ дєл іш на©ты тібiрi болатындай f(x) =
ax
2
+ bx + c
квадрат ішмішелiгi берiлген. “шмішелiктi­ графигiнi­ т°-
бесiнi­ ординатасын табы­ыздар.
11.2. ABC бґрышы доЎал болатындай ABCD параллелограмы берiлген.
AD
тізуi ABC ішбґрышына сырттай сызылЎан ? ше­берiн екiншi рет E
ніктесiнде ©ияды. CD тізуi ? ше­берiн екiншi рет F ніктесiнде ©ияды.
DEF
ішбґрышына сырттай сызылЎан ше­бердi­ центрi ? ше­берiнде жа-
татынын дєлелде­iздер.
11.3. 9997n саныны­ онды© жазбасында тек та© цифрлар болатындай n >
1
натурал сандары берiлген. n саныны­ мімкiн болатын е­ кiшi мєнiн
табы­ыздар.
11.4. 0 6 x 6
?
2
ішiн x cos x 6
?
2
16
екенiн дєлелде­iздер.
11.5.
bc
b + c
,
ca
c + a
,
ab
a + b
сандары бітiн болатындай a, b, c натурал сандары
берiлген. Е“ОБ(a, b, c) > 1 екенiн дєлелде­iздер.
11.6. A = {x ? R|3
x
= x + 2}
жєне B = {x ? R| log
3
(x + 2) + log
2
(3
x
?
x) = 3
x
? 1}
екi жиыны берiлген, мґндаЎы R  на©ты сандар жиыны.
A ? B
жєне B жиыны рационал да, иррационал да сандардан тґратынын
дєлелде­iздер.
20


Есептi­ шарттары
2010-2011 о©у жылы
8 сынып
8.1. a, b, c сандары ішiн
a
b
= 2,
b
c
= 5
те­дiктерi орындалатыны белгiлi
болса,
a
2
+ b
2
+ c
2
ac
°рнегiнi­ мєнiн аны©та­дар.
8.2. Дене шыны©тыру мґЎалiмi 60 о©ушыны  29 ґл бала мен 31 ©ыз ба-
ланы бiр шеренганы­ (тізудi­) бойына, ешбiр (ґл немесе ©ыз) бала екi ©ыз
баланы­ арасында ©алмайтындай етiп, сап©а тґрЎызЎысы келедi. Оны­ бґл
ойы iске аса ма?
8.3. A, B, C сандары іш тірлi та© цифрлар болсын. s = ABC + BCA +
CAB
саны ішта­балы екенi белгiлi. sтi табы­ыздар. (abc ар©ылы к°р-
сетiлген ретте a, b, c цифрларынан тґратын санны­ онды© жазбасы белгi-
ленедi.)
8.4. Те­деудi шешi­дер:
1
2x ? 1
+
1
2x + 1
+
7
4x
2
? 1
= 1.
8.5. {a
n
}
сандар тiзбегi былай аны©талЎан: a
0
= 2
жєне єрбiр i = 0, 1, 2, ...
ішiн a
i+1
= 2
a
i
. Кейбiр терiс емес, бітiн k саны ішiн a
k
+ 9
тірiнде °рнек-
телетiн жай сандарды­ бєрiн табы­дар.
8.6. ABCD квадратыны­ сыртынан AP = AB жєне ?ADP = 10
0
бола-
тындай етiп P ніктесi алынЎан. ?AP B бґрышыны­ мімкiн (градусты©)
мєндерiн аны©та­дар.
9 сынып
9.1. Дене шыны©тыру мґЎалiмi 60 о©ушыны  29 ґл бала мен 31 ©ыз ба-
ланы бiр шеренганы­ (тізудi­) бойына, ешбiр (ґл немесе ©ыз) бала екi ©ыз
баланы­ арасында ©алмайтындай етiп, сап©а тґрЎызЎысы келедi. Оны­ бґл
ойы iске аса ма?
9.2. Кез келген на©ты x ? (0, 1) саны ішiн
x
2
1 ? x
+
(1 ? x)
2
x
> 1 те­сiздiгi
орындалатынын дєлелде­дер.
21


2010-2011 о©у жылы
9.3. Те­©абырЎалы ABC ішбґрышыны­ BC ©абырЎасына ішбґрышты­
сыртында жататын жарты ше­бер сызылЎан. Жарты ше­берден BD =
DE = EC
орындалатындай D жєне E ніктелерi алынЎан. AD жєне AE
кесiндiлерi BC ©абырЎасын те­ іш б°лiкке б°летiнiн дєлелде­iздер.
9.4. p + q
2
+ r
3
= 200
те­деуiн ©анаЎаттандыратын p, q, r жай сандар
іштiктерiн табы­дар (немесе табылмайтынын дєлелде­дер).
9.5. ABCD квадратыны­ сыртынан AP = AB жєне ?ADP = 10
0
бола-
тындай етiп P ніктесi алынЎан. ?AP B бґрышыны­ мімкiн (градусты©)
мєндерiн аны©та­дар.
9.6. Жазы©ты©та барлы© °зара ара ©ашы©ты©тары натурал сандарЎа те­
болатын, бiр тізудi­ бойында жатпайтын єртірлi 2011 нікте табылатынын
дєлелде­дер.
10 сынып
10.1. A, B, C?єртірлi та© цифрлар. Егер s = ABC+BCA+CAB іш орын-
ды сан екенi белгiлi болса, s саныны­ мєнiн табы­дар. Мґнда abc ар©ылы
онды© жійеде к°рсетiлген ретi бойынша a, b, c цифрларымен жазылЎан сан
белгiленедi.
10.2. Те­©абырЎалы ABC ішбґрышыны­ BC ©абырЎасына ішбґрышты­
сыртына ©арай жартыше­бер тґрЎызылЎан. Жартыше­берден BD =
DE = EC
болатындай етiп, D жєне E ніктелерi алынЎан. AD жєне AE
кесiндiлерi BC ©абырЎасын те­ іш б°лiкке б°летiнiн дєлелде­дер.
10.3. Т°рт есеп шешуге берiлген математикалы© олимпиадада 25 о©у-
шы ©атысады. љрбiр есеп шешiлген, шешiлмеген (б°лiгiн шыЎарды деп ©а-
растырылмайды) болып есептеледi. Т°ртеуi де орта© бiр есептi шыЎарЎан
(немесе т°ртеуi ешбiр есеп шыЎармаЎан) т°рт о©ушы табылатынын неме-
се бiрiнi­ шыЎармаЎан есептерiн бiрi шыЎарЎан екi о©ушы табылатынын
дєлелде­iздер.
10.4. Кез келген n > 1 жєне k > 1 натурал сандары ішiн n
k+2
? n
k
саны
12?
ге ©алды©сыз б°лiнетiнiн дєлелде­iздер.
22


Есептi­ шарттары
10.5. x, y, z о­ сандарыны­ ©осындысы 2?ге те­. Те­сiздiктi дєлелде­iз-
дер:
1
x
+
1
y
+
1
z
+
9
4
6
1
x
2
+
1
y
2
+
1
z
2
.
10.6. Жазы©ты©та барлыЎы бiр тізудi­ бойында жатпайтындай єрбiр
кесiндi ґзындыЎы натурал сан болатындай 2011 єртірлi нікте табылаты-
нын дєлелде­iздер.
11 сынып
11.1. ABC ішбґрышыны­ биiктiктерi CK жєне BL болсын. AB + CK =
AC + BL
те­дiгi орындалатындай барлы© ABC ішбґрышыны­ тірлерiн
табы­ыздар.
11.2. Т°рт есеп шешуге берiлген математикалы© олимпиадада 25 о©у-
шы ©атысады. љрбiр есеп шешiлген не шешiлмеген(б°лiгiн шыЎарды де-
ген ©арастырылмайды) болып есептеледi. Т°ртеуi де орта© бiр есептi шы-
ЎарЎан(немесе т°ртеуi ешбiр есеп шыЎармаЎан) т°рт о©ушы табылатынын
немесе бiрiнi­ шыЎармаЎан есептерiн бiрi шыЎарЎан екi о©ушы табылаты-
нын дєлелде­iздер.
11.3. Келесi те­сiздiктер орындалатындай барлы© p жєне q жай сандар
жґптарын табы­ыздар: 0 <
p
q
?
q
p
<
4
?
pq
.
11.4. a, b, c о­ сандарыны­ ©осындысы 1?ге те­. Те­сiздiктi дєлелде­iз-
дер: abc 6 (ab + bc + ac) a
2
+ b
2
+ c
2

2
.
11.5. s = 1! 1
2
+ 1 + 1
 + 2! 2
2
+ 2 + 1
 + ... + 2011! 2011
2
+ 2011 + 1

болсын.
s + 1
2012!
°рнегiнi­ мєнiн табы­ыздар.
11.6. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 цифрларыны­ єрбiр дєл бiр реттен кездесетiн барлы©
жетi та­балы сандар °су ретiмен н°мiрленген (1234567саныны­ н°мiрi 1?ге
те­). 3654721саныны­ н°мiрiн табы­ыздар.
23


2011-2012 о©у жылы
2011-2012 о©у жылы
8 сынып
8.1. Квадратты­ бiр ©абырЎасы p%?Ўа ґзартылып, ал екiншiсi p%?Ўа
©ыс©артылды. Пайда болЎан тiкт°ртбґрышты­ ауданы квадратты­ ауда-
ныны­ 99%?ына те­ болса, p?ны табы­дар.
8.2. ђрнектi ы©шамда­дар:
2
?
2 +
?
6

3
p
2 +
?
3
 .
8.3. Те­деудi шешi­дер: x
2
+ x + 1 =
156
x
2
+ x
.
8.4. a, b, c о­ бітiн сандары т°мендегi ©атынасты ©анаЎаттандырады:
abc + ab + bc + ac + a + b + c = 1000. a + b + c?
©осындысын табы­ыз
8.5. A, B, C, D, E бес жануарды­ єр©айсысы не ©ас©ыр, не ит. Иттер іне-
мi шын с°йлейдi, ал ©ас©ырлар інемi °тiрiк айтады. A жануар B?ны­ ит
екенiн, C жануар D?ны­ ©ас©ыр екенiн, E жануар A?ны­ ит екенiн айта-
ды. B жануар C?ны­ ©ас©ыр екенiн, ал D жануар B жєне E?ны­ єртірлi
жануарлар екенiн айтады. A, B, C, D, E жануарларыны­ iшiнен ©ас©ырды­
санын аны©та­ыз.
8.6. N жґмысшы N кін N саЎаттан жґмыс жасап, N тонна °нiм °ндiредi.
Онда M жґмысшы M кін M саЎаттан жґмыс жасап ©анша тонна °нiм
°ндiредi?
9 сынып
9.1. 10?нан аспайтын натурал m жєне n сандарыны­ к°мегiмен
m
n
тірiн-
де ©анша єртірлi сан жасай аламыз? Мысалы,
2
4
=
1
2
болатынын ґмыт-
па­дар.
9.2. љр тізу дєл бас©а т°рт тізумен ©иылысатындай етiп, жазы©ты©та,
е­ к°п дегенде, ©анша тізу жіргiзе аламыз?
24


Есептi­ шарттары
9.3. 4
50
· 5
105
саныны­ онды© жазбасында ©анша цифр бар?
9.4. Би ійiрмесiнде 6 ґл жєне 6 ©ыз бала бар. Оларды ©анша тєсiлмен
ґл-©ыз жґптарына б°луге болады?
9.5. ‰аржы министрi мемлекетте 33 монета жєне 60 а©ша бiрлiктерi айна-
лымда болуы ©ажет деп шештi. Сатып алушылар °здерiнi­ єр©айсысында
жеткiлiктi м°лшерде монета жєне бас©а да арты©шылы©тар болатындай
етiп, товары ішiн сатушыЎа е­ аз дегенде ©анша о­ сома т°леуi ©ажет?
9.6. Клубта 20 адам бар. Жа­а жылда єр©айсысы клубты­ бас©а 10 мі-
шесiне ©ґтты©тау хаттарын жолдады. ‰андайда-бiр 2 адамны­ ©ґтты©тау
хаттарымен алмас©анын дєлелде­iз?
10 сынып
10.1. Б°лменi­ тiкт°ртбґрыш пiшiндес еденiне °лшемдерi бiрдей квадрат
плиткалар т°селген. Еденнi­ шеткi жиектерi ©ызыл плиткалармен к°м-
керiлiп, ал iшкi ауданы жасыл плиткалармен жабылЎан. ‰олданылЎан ©ы-
зыл жєне жасыл плиткаларды­ саны бiрдей болса, барлыЎы ©анша плитка
т°селген?
10.2. a параметрiне тєуелдi етiп, те­деулер жійесiнi­ на©ты (x; y) шешiм-
дер парларыны­ санын табы­дар:

|x| + |y| = 1
x
2
+ y
2
= a
.
10.3. Кез келген бітiн k > 6 ішiн квадратты k квадрат©а (оларды­ iшiнде
кейбiреулерi °зара те­ болуы мімкiн) б°луге болатынын дєлелде­дер.
10.4. АЎасы мен ©арындасы те­©абырЎалы ішбґрыш формасында пицца
пiсiрдi. ‰арындасы ішбґрышты­ iшiнен бiр ніктенi та­дайды, ал аЎасы
осы нікте ар©ылы °тетiндей, пиццаны тізу кесiп алып °зiне ґнаЎан б°лi-
гiн жейдi. ‰арындасы °зiне ілкен б°лiгiн алуЎа сенiмдi болу ішiн ©андай
ніктенi та­дауы ©ажет?
25


2011-2012 о©у жылы
10.5. Натурал санны­ факториалыны­ онды© жазбасы 11 н°лмен ая©та-
луы мімкiн бе? n ! = 1 · 2 · ... · n екенiн ескеремiз.
10.6. c, d?т°мендегi те­деулер жійесiн ©анаЎаттандыратын на©ты сандар:

c
3
? 3c
2
+ 5c ? 17 = 0
d
3
? 3d
2
+ 5d + 11 = 0
. c + d
©осындысын аны©та­ыз?
11 сынып
11.1. Те­деудi­ барлы© на©ты тібiрлерiн табы­дар:
x
3
+
5
x
= 45x + x
2
.
11.2.
2n
2
+ 9n + 4
саны жай сан болатын, барлы© бітiн n санын табы­ыз.
11.3. љр©айсысыны­ радиустары 1-ге те­ іш ше­бер O ніктесiнде ©иы-
лысады. Ше­берлер бґл ніктеден бас©а A, B, C ніктелерiнде бiр-бiрiмен
таЎы ©иылысады. ABC ішбґрышына сырттай сызылЎан ше­бердi­ радиу-
сы 1-ге те­ екенiн дєлелде­дер.
11.4. 6 єртірлi ємиян бар. Е­ к°п дегенде бiр ємиян бос ©алатындай етiп,
12
бiрдей монетаны осы ємияндарЎа неше тєсiлмен ілестiруге болады?
11.5. ?x ? R ішiн f функциясы f (cos x) = cos (17x) шартын ©анаЎаттан-
дырады. f функциясыны­ ?x ? R ішiн f (sin x) = sin (17x) шартын да
©анаЎаттандыратынын дєлелде­iз.
11.6. Координата жазы©тыЎында, кез-келген ?1 6 t 6 1 ішiн t
2
+yt+x > 0
те­сiздiгi орынды болатын барлы© (x, y) ніктелерiнi­ жиынын бейнеле­-
дер.
26


Есептi­ шарттары
2012-2013 о©у жылы
8 сынып
8.1. 1 + 2 + 2
2
+ 2
3
+ ... + 2
77
©осындысы 7?ге б°лiнедi ма?
8.2. На©ты a, b, c сандары ішiн (a + b + c)
2
= 3 (ab + bc + ca)
те­дiгi орын-
далады. a = b = c екенiн дєлелде­iздер.
8.3. Бала©ай єр кін сайын a немесе b километр жіредi, мґндаЎы a мен
b?
натурал сандар жєне a > b. Бала©ай дєл 100 километрдi 9 немесе 11
кінде жірiп °те алатындай, бiра© 10 кін жірiп °те алмайтындай a мен b
сандарыны­ барлы© мімкiн мєндерiн табы­ыздар.
8.4. ‰анша екi орынды санны­ цифрларыны­ ©осындысы бітiн санны­
квадраты болады?
8.5. Сегiзiншi сыныпты­ о©ушысы кез келген квадратты одан кiшi 10
квадрат©а б°лшектей аламын дейдi (кiшi квадраттарды­ iшiнде °лшемдерi
бiрдей квадрат болуы мімкiн.) Ол ©ателесiп тґрЎан жо© па?
8.6. x + y = 4 жєне x
2
+ y
2
= 10
екенi белгiлi. x
4
+ y
4
°рнегiнi­ мєнiн
табы­ыз.
9 сынып
9.1. A мен B сандарын салыстыры­ыздар: A =
1
99

1 +
1
2
+ · · · +
1
99

жєне B =
1
100

1 +
1
2
+ · · · +
1
100

.
9.2. 999 . . . 9
3
|
{z
}
100?
рет
саныны­ онды© жазылуында ©анша 9 цифрасы бар?
9.3. ABCD параллелограммын ©арастырайы©.
а) Егер ABC ішбґрышына iштей сызылЎан ше­бердi­ центрi BD диаго-
налында жатса, онда ABCD ромб болатыны шын ба?
27


2012-2013 о©у жылы
б) Егер ABC ішбґрышына сырттай сызылЎан ше­бердi­ центрi BD диа-
гоналында жатса, онда ABCD ромб болатыны шын ба?
9.4. Бітiн x жєне y сандары ішiн x
2
+ 3xy + y
2
°рнегi 25-ке б°лiнсе, онда
x
жєне y сандарыны­ єр©айсысы 5-ке б°лiнетiнiн дєлелде­iздер.
9.5. Кеше ойын ала­ындаЎы ґл балаларды­ саны кыз балаларды­ санына
©араЎанда 1,5 есе к°п болды. Бігiн ґл балаларды­ саны ©ыз балаларды­
саныны­ квадраты болып тґр, жєне кешегiмен салыстырЎанда, ґлдарды­
саны 6-Ўа, ал ©ыздарды­ саны 7-ге кемiген. Кеше ойын ала­ында неше
бала болЎан?
9.6. Кез келген натурал n ішiн 1 · 1! + 2 · 2! + . . . + n · n! = (n + 1)! ? 1
те­дiгiнi­ дґрыс екенiн к°рсетi­iз, бґл жерде k! = 1 · 2 · · · · · k.
10 сынып
10.1. Кез келген натурал n саны ішiн 2 · 3
n
6 2
n
+ 4
n
те­сiздiгiн дєлел-
де­iздер? n-нi­ ©андай мєнiнде те­дiк орындалады?
10.2. ”лыны­ туЎан кінiн тойлап жатып, єкесi оны­ атасына былай деп
тiл ©атты:
 Бігiн ґлымны­ жасы, менi­ жасым жєне сенi­ жасы­
 жай сандар.
 Иє, ал бес жылдан кейiн бiздi­ жастарымызды­ бєрi
толы© квадрат болады, деп атасы жауап ©айтарды. Немересi туЎан кезде
атасы ©анша жаста едi?
10.3. Сійiр бґрышты ABC ішбґрышыны­ iшiнде алынЎан P ніктенi іш-
бґрышты­ ©абырЎаларына ©атысты симметриялы ніктелердi­ бєрi ABC
ішбґрышына сырттай сызылЎан ше­бердi­ бойында жат©аны белгiлi бол-
са, онда P ніктесi  ABC ішбґрышыны­ биiктiктер ©иылысу ніктесi
екенiн дєлелде­iздер.
10.4. Тiкт°ртбґрышты­ ©абырЎалары мен диагональдары  натурал сан-
дар болса, оны­ ауданы 12-ге б°лiнетiнiн дєлелде­iздер.
10.5. ‰абырЎасы 10 болатын квадрат iшiнен кез келген екеуiнi­ ара-
©ашы©тыЎы натурал сан болатын 6 нікте алЎан. Осы ара-©ашы©ты©тар
арасында бiрдей екеуi табылатынын дєлелде­iздер.
28


Есептi­ шарттары
10.6. 2
sin
2
x
= sin x
те­деуiнi­ на©ты шешiмiн табы­ыздар.
11 сынып
11.1. Ше­берге iштей сызылЎан трапецияны­ бійiр ©абырЎаларыны­ ©о-
сындысы 4
?
10
-Ўа те­, оны­ биiктiгi 6-Ўа, ал ауданы 72-ге те­ болса, тра-
пецияЎа сырттай сызылЎан ше­бердi­ радиусын табы­ыз.
11.2. ? опрациясы келесi ©асиетке ие: x?0 = 0 жєне x?(y+1) = x?y+(x?y).
100 ? 10
°рнегi неге те­?
11.3. 10
x
+ 11
x
+ 12
x
= 13
x
+ 14
x
те­деуiнi­ на©ты шешiмiн табы­ыздар.
11.4. Онды© жазбасы тек 0, 1 жєне 2 цифрларынан ©ґралЎан, 3-ке ©алды©-
сыз б°лiнетiн ©анша алтыта­балы сан бар?
11.5. 2
a
·3
b
?3
b+1
+2
a
= 13
те­деуiнi­ терiс емес бітiн шешiмдерiн табы­ыз-
дар.
11.6. ‰абырЎалары a, b, c болатын ішбґрыш ішiн
1
a + b
+
1
b + c
=
3
a + b + c
те­дiгi орындалады. Осы ішбґрышты­ °лшемi бойынша орта­Ўы бґрыш-
ты табы­ыздар.
29


2013-2014 о©у жылы
2013-2014 о©у жылы
8 сынып
8.1. a жєне b на©ты сандары a+b =
1
a
+
1
b
= 6
те­деуiн ©анаЎаттандырады.
a
b
+
b
a
°рнегiнi­ мєнiн табы­ыз.
8.2. 7
2013
саныны­ со­Ўы екi цифрын табы­ыз.
8.3. Аралда 7 к°к, 9 жасыл жєне 11 ©ызыл ©ґбылЎы °мiр сіредi. Егер екi
тістi ©ґбылЎы кездессе, екеуi де тісiн ішiншi тіске °згертедi. (К°к жєне
жасыл - ©ызылЎа, таЎы сол сия©ты). Бiр мезетте барлы© ©ґбылЎыларды­
тістерi бiрдей бола ала ма?
8.4. Дєл 10 б°лгiшiн (°зiн жєне бiрдi есептегенде) бар барлы© 5?ке жєне
9?
Ўа б°лiнетiн натурал сандарды табы­ыз.
8.5.
?
x
2
? 8x + 41 +
py
2
+ 6y + 25 = 9
те­деуiн на©ты сандар жиынында
шешi­дер.
8.6. AD биiктiгi BC ©абырЎасынан екi есе кiшi. ABC ішбґрышында A
бґрышы доЎал бола ала ма?
9 сынып
9.1. ABCD квадраты берiлген. AC жєне BC кесiндiлерiнен сєйкесiн-
ше, кесiндi ґштарымен беттеспейтiн, M жєне N ніктелерi алынЎан. Егер
M N = M D
екенi белгiлi болса, MDN бґрышыны­ мєнiн табы­ыз.
9.2. ђзара жай a жєне b (a > b) сандары ішiн
a
3
? b
3
(a ? b)
3
=
73
3
те­деуi
орындалса, a ? b °рнегiнi­ мєнiн табы­ыз.
9.3. Аралда 7 к°к, 9 жасыл жєне 11 ©ызыл ©ґбылЎы °мiр сіредi. Егер екi
тістi ©ґбылЎы кездессе, екеуi де тісiн ішiншi тіске °згертедi. (К°к жєне
жасыл - ©ызылЎа, таЎы сол сия©ты). Бiр мезетте барлы© ©ґбылЎыларды­
тістерi бiрдей бола ала ма?
30


Есептi­ шарттары
9.4. k?бітiн сан ішiн k
4
+ 64
саны жай болуы мімкiн бе?
9.5. AD биiктiгi BC ©абырЎасынан екi есе кiшi ABC ішбґрышында A
бґрышы доЎал бола ала ма?
9.6. a?ны­ ©андай на©ты мєндерiнде
?
?
?
x + y + z = a + 1
xy + yz + zx = 2a,
xyz = a
те­деулер жійесiнi­ на©ты сан болатын шешiмдерi
болады?
10 сынып
10.1. Жазы©ты©та єртірлi т°рт нікте берiлген. Осы ніктелердi ©ос-©остан
алЎанда шыЎатын алты кесiндiнi­ ґзынды©тары a, a, a, a, 2a, b?Ўа те­.
b
a
©атынасыны­ мєнiн табы­ыз.
10.2. Бастап©ы m та© натурал сандарды­ ©осындысы бастап©ы n жґп
натурал сандарды­ ©осындысынан 212?ге к°п болатындай барлы© (m; n)
натурал жґптарын табы­ыз.
10.3. x
2013
+ 1
к°пмішелiгiн (x + 1)
3
к°пмішелiкке б°лгендегi ©алды©ты
табы­ыз.
10.4. f : R/ {0; 1} ? R функциясы f (x) =
x
2
? x + 1

3
x
2
(x ? 1)
2
тірiнде аны©та-
лады. Кез келген x ? R/ {0; 1} саны ішiн f (x) = f (1 ? x) = f
 1
x

екенiн
дєледе­iз.
10.5. ABC дґрыс ішбґрышыны­ AC жєне AB ©абырЎаларынан
M C
M A
=
N A
N B
= 2
болатындай сєйкесiнше M жєне N ніктелерi алынЎан. BM жєне
CN
кесiндiлерiнi­ ©илысын P ніктесiмен белгiлейiк. ?AP C = 90
0
екенiн
дєлелде­iз.
31


2013-2014 о©у жылы
10.6. Та©тада 100 сан жазылЎан: 1,
1
2
,
1
3
, . . .,
1
100
. љр минутта келесi опе-
рация орындалады: та©тадан кез келген екi a жєне b сандары °шiрiледi,
оларды­ орнына бiр a + b + ab саны жазылады. Бiрнеше уа©ыттан кейiн
та©тада бiр Ўана сан ©алады. Бґл ©андай сан?
11 сынып
11.1. Аралда 7 к°к, 9 жасыл жєне 11 ©ызыл ©ґбылЎы °мiр сіредi. Егер екi
тістi ©ґбылЎы кездессе, екеуi де тісiн ішiншi тіске °згертедi (к°к жєне
жасыл  ©ызылЎа, таЎы сол сия©ты). Бiр мезетте барлы© ©ґбылЎыларды­
тістерi бiрдей бола ала ма?
11.2. Бастап©ы m та© натурал сандарды­ ©осындысы бастап©ы n жґп
натурал сандарды­ ©осындысынан 212-ге к°п болатындай барлы© (m, n)
натурал жґптарын табы­ыз.
11.3. [u] ? u саныны­ бітiн б°лiгi.

x +
1
6

+

x +
3
6

+

x +
5
6

= [x] +

x +
2
6

+

x +
4
6

те­деуiн на©ты сандар жиынында шешi­дер.
11.4. ‰ос-©остан те­ емес a, b, c на©ты сандары ішiн (a ? b)
5
+ (b ? c)
5
+
(c ? a)
5
= 0
болуы мімкiн бе?
11.5. ABC дґрыс ішбґрышыны­ AC жєне AB ©абырЎаларынан
M C
M A
=
N A
N B
= 2
болатындай сєйкесiнше M жєне N ніктелерi алынЎан. BM жєне
CN
кесiндiлерiнi­ ©иылысын P ніктесiмен белгiлейiк. ?AP C = 90
?
екенiн
дєлелде­iз.
11.6. Та©тада 100 сан жазылЎан: 1,
1
2
,
1
3
, . . .,
1
100
. љр минутта келесi
операция орындалады: та©тадан кез келген екi a жєне b сандары °шiрiледi,
оларды­ орнына бiр a + b + ab саны жазылады. Бiрнеше уа©ыттан кейiн
та©тада бiр Ўана сан ©алады. Бґл ©андай сан?
32


Есептi­ шарттары
2014-2015 о©у жылы
8 сынып
8.1. x
2
+ y
2
+ z
2
= 2015
те­деуiн бітiн сандар жиынында шешi­iз.
8.2. a 6 b 6 c?на©ты сандар болсын. c
2
? b
2
+ a
2
> (c ? b + a)
2
те­сiздiгiн
дєлелде­iз.
8.3. M, N, K?ніктелерi ABC ішбґрышыны­ сєйкесiнше AB, BC, CA ©а-
бырЎаларыны­ орталары болсын. MN жєне NK кесiндiлерiнен сєйкесiнше
P
жєне Q ніктелерi алынЎан. AP + AQ = BC жєне BQ + CP = AB + AC
©атынастарыны­ бiр уа©ытта орындалуы мімкiн бе?
8.4.
1?
ден 30000?Ўа дейiнгi натурал сандар ретпен жазылЎан:
123456789101112...2999930000.
Осы цифрлар тiзбегiнде 2015 (осындай рет-
пен) ©анша рет кездеседi?
8.5. Тiкт°ртбґрыш кестенi­ єрбiр бiрлiк шаршысында на©ты сан жазыл-
Ўан жєне кестеде бiрдей сан жо©. љрбiр жолда е­ ілкен сан та­далЎан,
A?
осы та­далЎан сандарды­ е­ кiшiсi. љрбiр баЎанада е­ кiшi сан та­-
далЎан, B?осы та­далЎан сандарды­ е­ ілкенi. A жєне B сандарын салыс-
тыры­ыз.
8.6. Жазы©ты©та l тізуi, жєне l тізуiне параллель тізуде жататын s
кесiндiсi берiлген. ђлшемi жо© сызЎышты­ Ўана к°мегiмен s кесiндiсiнi­
ортасын салы­ыз.
9 сынып
9.1. ABCDE д°­ес бесбґрышы ше­берге iштей сызылЎан. ?CAD = 50
0
екенi белгiлi. ?ABC + ?AED ©осындысын табы­ыз.
9.2. p (p + n) + p = (n + 1)
3
те­дiгiн ©анаЎаттандыратын n саны табыла-
тындай, барлы© жай p сандарын табы­ыз.
9.3.
s
100 +
r
99 +
q
98 + ... +
p
2 +
?
1 < 11
те­сiздiгiн дєлелде­iз.
33


2014-2015 о©у жылы
9.4. О©ушылар емтихан тапсырЎанда оларЎа 3 есеп берiлдi. О©ушыларды­
98%?
бiрiншi, 90%?екiншi, 85%?ішiншi есептi шыЎарды. Барлы© іш есеп-
тi о©ушыларды­ x% шыЎарды. x?тi­ е­ кiшi жєне е­ ілкен мєнiн табы­ыз.
9.5. Тiкт°ртбґрыш кестенi­ єрбiр бiрлiк шаршысында на©ты сан жазыл-
Ўан жєне кестеде бiрдей сан жо©. љрбiр жолда е­ ілкен сан та­далЎан,
A?
осы та­далЎан сандарды­ е­ кiшiсi. љрбiр баЎанада е­ кiшi сан та­-
далЎан, B?осы та­далЎан сандарды­ е­ ілкенi. A жєне B сандарын салыс-
тыры­ыз.
9.6. ABC ішбґрышында B т°бесiнi­ iшкi биссектрисасы мен C т°-
бесiнi­ сырт©ы биссектрисасы D ніктесiнде ©иылысады. ABC ішбґрышы-
на сырттай сызылЎан ше­бер BD тізуiн екiншi рет E ніктесiнде ©ияды.
E ? ACD
ішбґрышына сырттай сызылЎан ше­бердi­ центрi екенiн дєлел-
де­iз.
10 сынып
10.1. Те­деулер жійесiн шешi­iз:
?
?
?
x + y + xy = 19,
y + z + yz = 11,
z + x + zx = 14.
10.2. ABCD шаршысыны­ A т°бесi жєне CD ©абырЎасыны­ ортасы l ті-
зуiне ©араЎанда симметриялы. l тізуi ABCD шаршысын б°лген б°лiктер-
дi­ аудандарыны­ ©атынасын табы­ыз.
10.3.
8n ? 25
n + 5
?
рационал санны­ кубы болатындай барлы© бітiн n санын
табы­ыз.
10.4. 2015 санын ©андай санЎа к°бейткенде, пайда болЎан санны­ дєл 12
б°лгiшi болады (°зiн жєне бiрдi ©ос©анда)?
10.5. f (x) =
x
4
+ 6x
2
+ 1
x
3
+ x
функциясыны­ (0; +?) интервалындаЎы е­
кiшi мєнiн табы­ыз.
10.6. 8 Ч 8 шахмат та©тасында барлы© ©ара шаршы та­далып алынатын-
дай жєне єрбiр жолмен єрбiр баЎанада дєл 7 шаршы та­далып алынатын-
дай 56 єр тірлi шаршыны ©анша тєсiлмен та­дап алуЎа болады?
34


Есептi­ шарттары
11 сынып
11.1. f (x) = cos
2
x + sin x
функциясыны­ мєндер облысын табы­ыз.
11.2. ABC ішбґрышында M ніктесi  BC ©абырЎасыны­ ортасы. BE //
AM
жєне BE =
1
2
AM
болатындай, ABC ішбґрышыны­ сыртында
BCDE
параллелограммы салынЎан. EM тізуi AD кесiндiсiн ©а© ортасы-
нан б°летiнiн дєлелде­iз.
11.3. n  натурал сан болсын. 2
2
n
+ 2
2
n?1
+ 1
саныны­ кем дегенде n єр
тірлi жай б°лгiшi болатынын дєлелде­iз.
11.4. ‰абырЎаларыны­ ґзынды©тары натурал сан жєне периметрi 40 бо-
латын, єр тірлi доЎалбґрышты ішбґрыштарды­ санын табы­ыз.
11.5.
?
2x
2
+ 2x + 3 +
?
2x
2
+ 2 =
?
3x
2
+ 2x ? 1 +
?
x
2
+ 6
те­деуiн на©ты
сандар жиынында шешi­iз.
11.6. 8 Ч 8 шахмат та©тасында барлы© ©ара шаршы та­далып алынатын-
дай жєне єрбiр жолмен єрбiр баЎанада дєл 7 шаршы та­далып алынатын-
дай 56 єр тірлi шаршыны ©анша тєсiлмен та­дап алуЎа болады?
35


2015-2016 о©у жылы
2015-2016 о©у жылы
8 сынып
8.1. 9n саныны­ барлы© цифрлары 1-ге те­ болатындай е­ кiшi натурал
n
санын табы­ыз.
8.2. Сатушы дійсенбi кінi тауар баЎасын x%-Ўа к°тердi. Сатылым тісiп,
ол сєрсенбi кінi тауар баЎасын y%-Ўа тісiрдi, нєтижесiнде баЎа °зiнi­ бґры-
нЎы ©алпына келдi.
1
y
?
1
x
шамасыны­ мєнiн табы­ыз.
8.3. ABCD трапециясында BC табаныны­ ґзындыЎы 10, AD табаныны­
ґзындыЎы 3, CD = 7 жєне ?ADC = 140
?
. ?ABC бґрышын табы­ыз.
8.4. ђзiнi­ цифрларыны­ к°бейтiндiсiнi­ жєне цифрларыны­ ©осындыс-
ыны­ ©осындысына те­ барлы© екi та­балы натурал сандарды табы­ыз.
Ескертпе: Осындай санЎа мысал, 19 = 1 · 9 + 1 + 9.
8.5. ABC ішбґрышында ?A бґрышы доЎал жєне AB = AC. C  AM
кесiндiсiнi­ ортасы болатындай M ніктесi алынЎан. AM кесiндiсiне жір-
гiзiлген орта перпендикуляр AB тізуiн P ніктесiнде ©ияды. P M жєне
BC
тізулерi перпендикуляр екенi белгiлi. AP M  те­©абырЎалы ішбґрыш
екенiн дєлелде­iз.
8.6. A жєне B ойын ойнайды. љр жірiсте кезегi келген ойыншы 31-ден кi-
шi натурал сан айту керек жєне ол сан бґрын айтылЎан сандарды­ еш©ай-
сысына те­ болмау керек жєне бґрын айтылЎан сандарды­ еш©айсысымен
1-ден ілкен орта© б°лгiшi болмау керек. Осыдан кейiн жірiс келесi ойын-
шыЎа келедi. Кiм жірiс жасай алмайды, сол ґтылады. A бастайды. ‰ай
ойыншыда ґтыс стратегиясы бар?
9 сынып
9.1. Трапецияны­ орта сызыЎы оны­ ауданын 5 : 7 ©атынасында б°ледi.
Трапецияны­ табандарыны­ ©атынасын табы­ыз.
9.2. Екi шахматшы бiр бiрiмен бiрнеше партия ойнады. Же­iске, те­
тіскенге жєне ґтылыс©а ойыншыЎа сєйкесiнше 4 ґпай, 2 ґпай жєне 1
36


Есептi­ шарттары
ґпай берiледi. Ойыншыларды­ ґпайларыны­ ©осындысы 170 ґпай болды.
Же­iмпаз дєл 90 ґпай алуы мімкiн бе?
9.3.
 2x
2
+ y
2
= 4,
2xy ? 2x = ?5 те­деулер жійесiн на©ты сандар жиынында шешi­iз.
9.4. a =
p
9 ?
?
77 ·
?
2 ·
?
11 ?
?
7
 · 9 +
?
77

саныны­ бітiн екенiн
дєлелде­iз.
9.5. ABIJ шаршысы ©абырЎасы 1-ге те­ ABCDEF GH дґрыс сегiзбґрыш-
ты­ iшiнде жатыр. CJ кесiндiсiнi­ ґзындыЎын табы­ыз.
9.6. A жєне B ойын ойнайды. љр жірiсте кезегi келген ойыншы 31-ден кi-
шi натурал сан айту керек жєне ол сан бґрын айтылЎан сандарды­ еш©ай-
сысына те­ болмау керек жєне бґрын айтылЎан сандарды­ еш©айсысымен
1-ден ілкен орта© б°лгiшi болмау керек. Осыдан кейiн жірiс келесi ойын-
шыЎа келедi. Кiм жірiс жасай алмайды, сол ґтылады. A бастайды. ‰ай
ойыншыда ґтыс стратегиясы бар?
10 сынып
10.1. 2
?
x +
?
1 ? 4x = 1
те­деуiн на©ты сандар жиынында шешi­iз.
10.2. (a, 20) = b, (b, 15) = c жєне (a, c) = 5 ©атынастарын ©анаЎаттанды-
ратын барлы© натурал (a, b, c) іштiктерiн табы­ыз. Мґнда (k, l) k жєне l
сандарыны­ е­ ілкен орта© б°лгiшi.
10.3. ‰абырЎасы 1-ге те­ ABCD шаршысына сырттай сызылЎан ше­бер-
дi­ BC доЎасынан M ніктесi алынЎан. AM жєне BD кесiндiлерi P нік-
тесiнде, ал DM жєне AC кесiндiлерi  Q ніктесiнде ©иылысады. AP QD
т°ртбґрышыны­ ауданын табы­ыз.
10.4. Терiс емес x, y сандары x+y 6 1 те­сiздiгiн ©анаЎаттандырады. 8xy 6
5x (1 ? x) + 5y (1 ? y)
те­сiздiгiн дєлелде­iз. Те­дiк ©ашан орындалады?
10.5. ABCD д°­ес т°ртбґрышында ABC, BCD, CDA жєне DAB іш-
бґрыштарыны­ аудандары те­. ABCD  параллелограмм екенiн дєлел-
де­iз.
37


2015-2016 о©у жылы
10.6. Та©тада 11 жєне 13 сандары жазылЎан. Бiр жірiсте ©андай да бiр
та©тада жазылЎан екi єр тірлi санны­ ©осындысына те­ санды жазуЎа
болады. Бiрнеше жірiстен кейiн та©тада 2015 санын алуЎа бола ма?
11 сынып
11.1.
Кез
келген
a, b, c, d
бітiн
сандары
ішiн
abcd a
2
? b
2

a
2
? c
2

a
2
? d
2

b
2
? c
2

b
2
? d
2

c
2
? d
2

саныны­
7
-ге б°лiнетiнiн дєлелде­iз.
11.2. ABC ішбґрышында келесi шарттар орындалады: AB = 5, BC = 10
жєне ?ABC = 90
?
. DEF G  шаршы, оны­ D жєне E т°белерi BC кесiн-
дiсiнде жатады, F т°бесi AC кесiндiсiнде жатады, ал G т°бесi центрi A
ніктесi болатын жєне B ніктесi ар©ылы °тетiн ше­бердi­ бойында жата-
ды. DEF G ауданын табы­ыз.
11.3. x, y о­ сандары xy = 4 ©атынасын ©анаЎаттандырады.
1
x + 3
+
1
y + 3
°рнегiнi­ мімкiн болар е­ ілкен мєнiн табы­ыз.
11.4.
p
2 +
?
3

r
+
p
2 ?
?
3

r
= 14
те­деуiн рационал сандар жиынын-
да шешi­iз.
11.5. Та©тада 11 жєне 13 сандары жазылЎан. Бiр жірiсте ©андай да бiр
та©тада жазылЎан екi єр тірлi санны­ ©осындысына те­ санды жазуЎа
болады. Бiрнеше жірiстен кейiн та©тада 2015 санын алуЎа бола ма?
11.6. ABCD параллелограммыны­ диагональдары O ніктесiнде ©иылыса-
ды, ал ?DAC жєне ?DBC бґрыштарыны­ биссектрисалары T ніктесiнде
©иылысады.
?
?
?
T D +
??
T C =
??
T O
екенi белгiлi. ABT ішбґрышыны­ барлы©
бґрыштарын табы­ыз.
38


Есептi­ шарттары
2016-2017 о©у жылы
8 сынып
8.1. ђтiрiкшiлер мен серiлер аралында математикадан тестiлеудi 100 о©у-
шы °ттi, оларды­ єр©айсысы єр©ашанда шынды© айтатын серiлер неме-
се єр©ашанда °тiрiк айтатын °тiрiкшiлер. Тестiлеуден кезекпен шыЎа тґра
алЎаш©ы 60 о©ушы келесiнi айтты: ѕДєрiсханада ©алЎан о©ушыларды­ iшi-
нен °тiрiкшiлер серiлерден к°пї. ‰анша серi тестiлеуден °ттi?
8.2. ? амалы барлы© бітiн n саны ішiн келесi тірмен аны©талЎан, ?n =
n ? 1
, егер n?та© сан, жєне ?n = n
2
? 1
, егер n?жґп сан болса. Мысалы,
?15 = 14
, ? (?6) = 35. ? (?n) = 3 те­дiгi ©андай бітiн n сандар ішiн
орындалады?
8.3. ABC ішбґрышыны­ A т°бесiнен B жєне C т°белерiнi­ биссектриса-
ларына сєйкесiнше AP жєне AQ перпендикулярлары тісiрiлген.
a) P Q кесiндiсi ABC ішбґрышыны­ BC ©абырЎаларына параллель екенiн
дєлелде­iз.
б) Егер BC = a, AC = b, AB = c болса, P Q кесiндiсiнi­ ґзындыЎын табы-
­ыз.
8.4. љр©айсысы бас©а дєл т°ртеуiн суретке тісiре алатындай, ала­Ўа алты
суретке тісiрушiлердi орналастыруЎа бола ма? (A жєне B суретке тісiру-
шiлерi бiр-бiрiн суретке тісiре алады, егер AB кесiндiсiнде бас©а суретке
тісiрушi жо© болса.)
8.5. “ш сан n
2
?10n+23, n
2
?9n+31
жєне n
2
?12n+46
жай сан болатындай
барлы© натурал n санын табы­ыз.
8.6. Кез келген екi апельсиннi­ арасында кем дегенде екi алма болатын-
дай, ©атарЎа 4 апельсин мен 15 алманы ©анша єртірлi тєсiлмен орналас-
тыруЎа болады (барлы© апельсиндер жєне алмалар бiрдей)?
9 сынып
9.1. На©ты x, y, z сандары ішiн
1
x
+
1
y
+
1
z
= 0
те­дiгi орындалады.
xy
z
2
+
yz
x
2
+
zx
y
2
= 3
те­дiгiн дєлелде­iз.
39


2016-2017 о©у жылы
9.2. ABCD шаршысыны­ AB ©абырЎасынан AB : AE =
?
2
болатындай
E
ніктесi алынЎан. BED ішбґрышына сырттай сызылЎан ше­бер, B нік-
тесiнен °тетiн BD тізуiне перпендикуляр тізудi F ніктесiнде ©ияды. ABF
ішбґрышы те­ бійiрлi екенiн дєлелде­iз.
9.3. Д°­гелек пiшiндi аралды­ жаЎалы© сызыЎыны­ бойында 2016 шам-
шыра© орналас©ан. ”©ыпсыз шенеунiк ©ар©ынды ©ызмет iстеп жіргенiн
к°рсеткiсi келiп, кінде тєуекелдеп іш ©атар орналас©ан немесе бiреуден
кейiн орналас©ан іш шамшыра©ты­ кійiн ауыстырады (яЎни ABABA тiз-
бегiнде ол A шамшыра©тарыны­ кійiн ауыстырады). Егер барлы© шам-
шыра© °шiп ©алса, онда шенеунiк жґмысынан босатылады. Егер бiр ме-
зетте бiр Ўана шамшыра© жанбаЎаны оны­ есiнде болса, оЎан °з орны ішiн
©ор©у керек па? (Шамшыра©ты­ кійiн °згерту деген, ол шамшыра© °шiп
тґрса оны ©осу немесе керiсiнше).
9.4. Ше­берге iштей сызылЎан ABCD т°ртбґрышыны­ AD ©абырЎасы-
ны­ ортасы болатын M ніктесi BC ©абырЎасына жіргiзiлген орта перпен-
дикулярда жатыр. M ніктесi AB жєне CD доЎаларыны­ ортасынан бiрдей
©ашы©ты©та екенiн дєлелде­iздер.
9.5. x
2
+ y
2
= 2x + xy + 2y
те­деуiн ©анаЎаттандыратын барлы© бітiн (x, y)
жґптарын табы­ыз.
9.6. Iрi аудармашылар конференциясында кейбiрi бiрнеше тiл бiледi. ‰а-
за© тiлiн 2016 аудармашы, орыс тiлiн ?2016 аудармашы жєне аЎылшын
тiлiн 2016 аудармашы бiлетiнi белгiлi. p?ны­ ©андай мєндерiнде, осы топ-
ты­ iшiнен єр©ашанда дєл p ©аза©ша бiлетiн, дєл p орысша бiлетiн жєне
дєл p аЎылшынша бiлетiн бiрнеше аудармашыны та­дауЎа болады?
10 сынып
10.1. (1 + x) 1 + x
2

1 + x
4
 ... 1 + x
2048

к°пмішелер к°бейтiндiсiн стан-
дартты© тірде жазы­ыз (a
n
x
n
+ a
n?1
x
n?1
+ ... + a
1
x + a
0
тірiнде).
10.2. ABCD шаршысыны­ AB ©абырЎасынан AB : AE =
?
2
болатын-
дай E ніктесi алынЎан. BED ішбґрышына сырттай сызылЎан ше­бер, B
ніктесiнен °тетiн BD тізуiне перпендикуляр тізудi F ніктесiнде ©ияды.
ABF
ішбґрышы те­ бійiрлi екенiн дєлелде­iз.
40


Есептi­ шарттары
10.3. Д°­гелек пiшiндi аралды­ жаЎалы© сызыЎыны­ бойында 2016 шам-
шыра© орналас©ан. ”©ыпсыз шенеунiк ©ар©ынды ©ызмет iстеп жіргенiн
к°рсеткiсi келiп, кінде тєуекелдеп іш ©атар орналас©ан немесе бiреуден
кейiн орналас©ан іш шамшыра©ты­ кійiн ауыстырады (яЎни ABABA тiз-
бегiнде ол A шамшыра©тарыны­ кійiн ауыстырады). Егер барлы© шам-
шыра© °шiп ©алса, онда шенеунiк жґмысынан босатылады. Егер бiр ме-
зетте бiр Ўана шамшыра© жанбаЎаны оны­ есiнде болса, оЎан °з орны ішiн
©ор©у керек па? (Шамшыра©ты­ кійiн °згерту деген, ол шамшыра© °шiп
тґрса оны ©ос немесе керiсiнше).
10.4. Натурал сандарды­ квадратыны­ бiрлiк цифры 6 болса, онда осы
квадратты­ онды© цифры та© болатынын дєлелде­iз жєне керi тґжырым-
ды дєлелде­iз.
10.5. Бiржа©ты ©аласында єрдайым жол жґмыстары жірiп жатады. љр
айды­ бiрiншi кінi жол бас©ару ©ызметi ©аланы­ кейбiр к°шелерiн та­дап,
ол к°шелердi­ екiншi б°лiгiн ж°ндеп, бiржа©ты ©озЎалыс енгiзедi, ал ай-
ды­ со­ында осы жолдарды ©айтадан ашады. Барлы© амалдарды ©аланы­
iшiндегi кез келген екi ©иылысты­ арасында жол болып ©алатындай жа-
сайды. љр 10 жыл сайын ©аланы­ жолды© т°семi толыЎымен жа­артыла-
тыны белгiлi. Кез келген екi ©иылысты­ арасында жол болып ©алатындай,
бiр уа©ытта ©аланы­ єр к°шесiнде бiржа©ты ©озЎалыс енгiзуге болатынын
дєлелде­iз.
10.6. Бікiл x, y ? R, y 6= 0 ішiн yf
 f (x)
y
+ 1

= x + f (y)
©атынасын
©анаЎттандыратын барлы© f : R ? R функциясын табы­ыз.
11 сынып
11.1. Кез келген д°­ес бесбґрышты­ бес диагоналiнi­ iшiнен, олардан іш-
бґрыш ©ґруЎа болатындай єр©ашанда ішеуiн та­дауЎа болатынын дєлел-
де­iз.
11.2. ‰осындыны табы­ыз:
S = sin
6
1
0
+ sin
6
2
0
+ sin
6
3
0
+ . . . + sin
6
87
0
+ sin
6
88
0
+ sin
6
89
0
41


2016-2017 о©у жылы
11.3. Натурал сандар жиынында те­деудi шешi­iз:
(m + 1)! + (n + 1)! = m
2
n
2
11.4. x
2
+ y
2
, x
3
+ y
3
жєне x
4
+ y
4
сандары рационал екенi белгiлi. x + y
саны мiндеттi тірде рационал бола ма?
11.5. ABC ішбґрышы ? ше­берiне iштей сызылЎан. Осы ше­бердi­ AD
хордасы ABC ішбґрышыны­ биссектрисасы болады жєне BC кесiндiсiн
L
ніктесiнде ©ияды. ? ше­берiнi­ DE хордасы AC ©абырЎасына перпен-
дикуляр жєне оны K ніктесiнде ©ияды. Егер
BL
LC
=
1
2
болса, онда
AK
KC
©атынасын табы­ыз.
11.6. Бікiл x, y ? R, y 6= 0 ішiн yf
 f (x)
y
+ 1

= x + f (y)
©атынасын
©анаЎттандыратын барлы© f : R ? R функциясын табы­ыз.
42


Есептi­ шарттары
2017-2018 о©у жылы
8 сынып
8.1. Те­деудi ©анаЎаттандыратын барлы© m жєне n натурал сандарын
табы­ыз: 1! + 2! + . . . + n! = m
2
.
8.2. 5 ©ызыл жєне 6 а© болатын 11 шар бар. Бiр ©ызыл жєне бiр а© шар
радиоактивтi екенi белгiлi. Кез келген шарлар тобы ішiн, оны­ ©ґрамында
кемiнде бiр радиоактивтi шар бар ма екенiн детектормен тексерiп бiлуге
болады (бiра© ©анша екенi белгiсiз). Е­ к°п дегенде 6 тексеру ар©ылы ра-
диоактивтi шарларды­ екеуiн де ©алай табуЎа болады?
8.3. ABC тiк ішбґрышыны­ AB гипотенузасынан AC = CE болатындай
E
ніктесiн алынды. BCE ішбґрышыны­ CL жєне EK биссектрисалары I
ніктесiнде ©иылысады. IKC ішбґрышы те­бійiрлi екенi белгiлi. CL : AB
©атынасын табы­ыз.
8.4. Егер x
2
+ 3x + 2
 P (x) + 9x + 10 = 2x
4
+ 9x
3
+ 8x
2
екенi белгiлi болса,
P (x) = ax
2
+ bx + c
квадрат ішмішелiгiн табы­ыз.
8.5. ABC ішбґрышы берiлген. AB ©абырЎасында K, ал CK кесiндiсiн-
де L ніктелерi AK = KL =
1
2
KB
болатындай та­далды. ?CAB = 45
?
,
?CKB = 60
?
екенi белгiлi. AL = BL = CL болатынын дєлелде­iз.
8.6. 2017 санын, °спейтiн ретпен орналас©ан жєне бiрiншi мен со­Ўы ©о-
сылЎышты­ айырмашылыЎы 1-ден аспайтын, бiрнеше ©осылЎышты­ ©о-
сындысы ретiнде неше тєсiлмен к°рсетуге болады?
9 сынып
9.1. 5 ©ызыл жєне 6 а© болатын 11 шар бар. Бiр ©ызыл жєне бiр а© шар
радиоактивтi екенi белгiлi. Кез келген шарлар тобы ішiн, оны­ ©ґрамында
кемiнде бiр радиоактивтi шар бар ма екенiн детектормен тексерiп бiлуге
болады (бiра© ©анша екенi белгiсiз). Е­ к°п дегенде 5 тексеру ар©ылы ра-
диоактивтi шарларды­ екеуiн де ©алай табуЎа болады?
43


2017-2018 о©у жылы
9.2. Барлы© x ? R ішiн P (Q(x)) = x
4
? 5x
2
+ 7
жєне Q (x ? 1) = x
2
? 2x ? 1
болатын, барлы© P (x) жєне Q(x) к°пмішелiктерiн табы­ыз.
9.3. Алды­ызда ©абырЎалары 10 см, 10 см жєне 20 см болатын тiк бґрыш-
ты параллелепипед тґр дейiк (мґндай жаЎдай, мысалы, ©абырЎасы 10
см екi кубикты ©ос©анда пайда болады). Параллелепипедтi­ бiр т°бесiне
©а­©ызды (©ызыл ©о­ыз) отырЎызайы©. Ол ґш©ысы келмей, параллелепи-
педтi­ бетiмен жіредi жєне барлы© жа©©а бiрдей жылдамды©пен ©озЎала-
ды деп есептейiк. ‰ан©ызЎа, параллелепипедтi­ ©арсы т°бесiне дейiн ©а-
лайша тез баруына болады жєне ол, осы жолмен, неше сантиметр жіредi?
9.4. ABC ішбґрышы берiлген. AB ©абырЎасында K, ал CK кесiндiсiн-
де L ніктелерi AK = KL =
1
2
KB
болатындай та­далды. ?CAB = 45
?
,
?CKB = 60
?
екенi белгiлi. AL = BL = CL болатынын дєлелде­iз.
9.5. A =
?
x
2
+ x ? 6 +
?
?x
2
? x + 6
|x ? 2|
+ (5 + x)
2017
саны бітiн сан болып
табылады. A саныны­ со­Ўы екi цифрын табы­ыз.
9.6. 2017 санын, °спейтiн ретпен орналас©ан жєне бiрiншi мен со­Ўы ©о-
сылЎышты­ айырмашылыЎы 1-ден аспайтын, бiрнеше ©осылЎышты­ ©о-
сындысы ретiнде неше тєсiлмен к°рсетуге болады?
10 сынып
10.1. A =
3
r
24 +
3
q
24 +
3
p
. . . +
3
?
24
ішiн [A]-ны есепте­iз. A саны 2017
кiрiктiрiлген тібiрден тґрады. (МґндаЎы [x], x-тен аспайтын е­ ілкен бітiн
санды бiлдiредi. Мысалы: [12, 6] = 12, [?3, 75] = ?4.)
10.2. f(x) = x
2
? 1
те­деуiн шешi­iз, мґндаЎы f(x)  функциясы, R-де
аны©талЎан жєне барлы© x ? R ішiн мына шартты ©анаЎаттандырады:
3f (x) + f (?x) =
(
x,
x 6 0
5x,
x > 0
10.3. ABCD ішiн AB = BD = AD, BC = 5, CD = 12, ?BCD = 30
?
екенi
белгiлi. AC-ны табы­ыз.
44


Есептi­ шарттары
10.4. Квадратты неше тєсiлмен іш, °зара ґ©сас тiкт°ртбґрыштарЎа б°лу-
ге болады? Ескерту, егер екi тiкт°ртбґрышты­ ©абырЎаларыны­ ©атына-
сы екiншiсiнiкiмен бiрдей болса, олар ґ©сас болады. Бґру ар©ылы немесе
квадратты аудару ар©ылы алынЎан тєсiлдер бiрдей болып саналады.
10.5. Коэффициенттерi бітiн болатын P (x) жєне Q(x) квадрат ішмі-
шелiктерi берiлген. R(8) · R(12) · R(2017) = P (8) · P (12) · P (2017) · Q(2017) ·
Q(12) · Q(8).
болатындай, бітiн коэффициенттi жєне дєрежесi 2-ден аспай-
тын R(x) к°пмішелiгi табылатынын дєлелде­iз.
10.6. n Ч 6 кестесiнi­ (n жол жєне 6 баЎан) єр ґяшыЎы іш тістi­ бiрiне
боялЎан. Кез-келген екi жол ішiн, сєйкес орындарда тґрЎан (бiрiншi мен
бiрiншi, екiншi мен екiншi, т.с.с) ґяшы©тарыны­ тістерiн салыстырды. љр
жґп ішiн бiрдей болЎан ґяшы©тарды­ саны не 0 не 2 болды. Бґл кестенi­
жолдарыны­ саны е­ к°п дегенде ©анша бола алады?
11 сынып
11.1. Егер:
a
Z
0
[x]dx = 2017
болса, a-ны табы­ыз. (МґндаЎы [x], x-тен ас-
пайтын е­ ілкен бітiн санды бiлдiредi. Мысалы: [12, 6] = 12, [?3, 75] = ?4.
11.2. f (2 ? x) = g (x + 1) те­деуiн шешi­iз, мґндаЎы f(x) жєне g(x) функ-
циялары, R-да аны©талЎан жєне барлы© x ? R. ішiн мына шарттарды ©а-
наЎаттандырады: 2f (x + 1)?g (3 ? x) = 2x
2
+ 11x ? 4, f (3 ? x) + g (x + 1) =
x
2
? 5x + 19.
11.3. ABCD т°ртбґрышы ше­берге iштей сызылЎан. AC жєне BD диаго-
налдары перпендикуляр жєне O ніктесiнде ©иылысады. O ніктесiнен AB
©абырЎасына OP перпендикуляры жіргiзiлдi. OP тізуi CD ©абырЎасын a
ніктесiнде ©ияды. Егер AD = 2, AB = 1 жєне ?CDB = 30
?
болса, OQ-ды
табы­ыз.
11.4. Айбек дґрыс алтыбґрышты­ iшiне бiр ніктенi белгiлеп, оны кесiн-
дiлермен єр т°бемен ©осты. АлынЎан алты ішбґрышты кезекпен екi тіс-
ке бояды: ©ызыл жєне жасыл. ‰ызыл ішбґрыштарды аудандарыны­ ©о-
сындысы жасыл ішбґрыштарды­ аудандарыны­ ©осындысына те­ екенiн
дєлелде­iз.
45


2017-2018 о©у жылы
11.5. Коэффициенттерi бітiн болатын P (x) жєне Q(x) квадрат ішмі-
шелiктерi берiлген. R(8) · R(12) · R(2017) = P (8) · P (12) · P (2017) · Q(2017) ·
Q(12) · Q(8)
болатындай, бітiн коэффициенттi жєне дєрежесi 2-ден аспай-
тын R(x) к°пмішелiгi табылатынын дєлелде­iз.
11.6. Аяз атада, жа­а жылды© сыйлы© ретiнде екi єртірлi ©алаЎа жi-
берiлетiн, 674 алма, 674 апельсин жєне 674 мандарин бар. Аяз ата бґл
жемiстердi, єр ©орапта жемiстердi­ іш тірi де кездесетiндей жєне єр ©о-
раптаЎы алмаларды­ саны, апельсиндердi­ саны, мандариндердi­ санда-
рыны­ к°бейтiндiсi бiрдей болатындай, екi ©орап©а салуды шештi. Ол оны
неше тєсiлмен жасай алады?
46


Есептi­ шешiмдерi
Есептi­ шешiмi
2005-2006 о©у жылы
8 сынып
8.1. 1. 6 Ч 6 кестенi к°рсетiлгендей етiп 2 Ч 2 шаршыларЎа б°лейiк. (1-
сурет) 1 Ч 4 жєне 4 Ч 1 тiкт°ртбґрыштарындаЎы сандар ©осындысы жґп
болЎанды©тан, к°ршi тґрЎан екi 2Ч2 шаршыларындаЎы сандар ©осындысы
да жґп (°йткенi, екi сондай тiкт°ртбґрыш©а б°лiнедi).
Оларды A
1
, A
2
, A
3
, A
4
, A
5
, A
6
, A
7
, A
8
жєне A
9
деп белгiлейiк.
2. a) A
4
пен A
7
, A
2
мен A
5
, A
3
пен A
6
,
A
8
бен A
9
жґптарынан олардаЎы сандар ©о-
сындысы жґп екенi шыЎады. Барлы© сан ©о-
сындысы та© болЎанды©тан, A
1
-дегi сандар
©осындысы та© болады. Тура солай A
3
, A
7
жєне A
9
ішiн дєлелденедi.
є) Тура солай A
1
мен A
4
, A
7
мен A
8
,
A
9
бен A
6
, A
3
пен A
2
-нi ©арастырса© A
5
-тегi
©осынды та© екенi шыЎады.
б) A
1
мен A
2
-ге ©араса©, ©осындысы
жґп, A
1
-дегi ©осынды та©, онда A
2
-де де
та©. Тура солай A
4
, A
6
жєне A
8
ішiн дєлел-
денедi.
3. 2-пункттен єрбiр 2 Ч 2 шаршыда ©о-
сынды та©, онда осындай шаршыда барлы©
сан жґп бола алмайды. Онда єрбiр шаршы-
да кемiнде бiр та© сан болады. Бґдан жалпы
кемiнде тоЎыз та© сан керек екенi шыЎады.
4. ”сынылЎан мысалда, (2-сурет) єрбiр
1 Ч 4
, 4 Ч 1 тiкт°ртбґрышында сандар ©о-
сындысы не 2, не 0; ал жалпы ©осынды 9.
Онда есеп шарты орындалады.
47
1-?????
2-
?????


2005-2006 о©у жылы
ABCD
тiкт°ртбґрыш болЎанды©тан,

?BAC + ?BCA = 180
0
? ?ABC = 90
0
?M AC + ?LCA = 180
0
? ?AP C = ?MP C = 30
0
,
онда
?BAM + ?BCL = 90
0
? 30
0
= 60
0
.
 4LDA = 4LCB,
4M DC = 4M AB, °йткенi

LA = LB, AD = BC, ?LAD = ?LBC = 90
0
M B = M C, AB = DC, ?ABM = ?DCM = 90
0
Осыдан шыЎады: ?LDA + ?MDC = ?LCB + ?MAB = 60
0
.
Сонды©тан ?LDM = ?ADC ? ?LDA ? ?MDC = 90
0
? 60
0
= 30
0
.
Жауабы: ?LDM = 30
0
.
8.3. 79
26
< 81
26
= 3
4104
< 3
105
= (3
5
)
21
= 243
21
< 244
21
Жауабы: 244
21
ілкен.
8.4. Табылады деп ойлайы©.
1.
4242 101, 101
- жай сан, онда бiр жа©шадаЎы ©осынды 101-ге б°лiнедi.
Жалпылы©ты жоЎалтпай, сол ©осынды a + b болсын. a мен b натурал сан-
дар болЎанды©тан, a + b > 101.
2.
(b + c)(a + c) > (b + 1)(a + 1) = ab + a + b + 1 > a + b > 101.
Онда (a + b)(b + c)(a + c) > 101
2
> 42 · 101 = 4242.
Бґл берiлген те­дiк-
ке ©айшы.Сонды©тан те­дiктi ©анаЎаттандыратын a, b, c натурал сандары
табылмайды.
Жауабы: табылмайды.
8.5.
EE
0
k BD, E
0
? AC
болатындай E
0
ніктесiн алайы©, онда
DE
0
DC
=
BE
BC
=
2
2 + 3
(Фалес теоремасынан),
AF
F E
=
AD
DE
0
=
AD
DC
DE
0
DC
=
3
4
2
5
=
15
8
.
DD
0
k AE, D
0
? BC
болатындай D
0
ніктесiн
48
8.2.


Есептi­ шешiмдерi
алайы©. Онда
ED
0
EC
=
AD
EC
=
3
3 + 4
(Фалес теоремасынан),
BF
F D
=
BE
ED
0
=
BE
EC
ED
0
EC
=
2
3
3
3+4
=
14
9
.
Сонды©тан
AF · BF
F E · F D
=
15
8
·
14
9
=
35
12
.
Жауабы:
35
12
.
8.6. 1. a
1
6 a
2
6 . . . 6 a
99
болатындай жєшiктердегi алмалар са-
нын a
1
, a
2
, . . . , a
99
деп белгiлейiк. Осы жєшiктердi a
1
, a
3
, . . . , a
97
жєне
a
2
, a
4
, . . . , a
98
топтарына б°лiп (та©-жґптылыЎы бойынша), a
99
- ды жеке
©арастырайы©.
2. Осы екi топтаЎы апельсиндер санын ©аратырайы©. Осы топты­ бiреуiн-
де апельсин саны екiншiсiнен аз емес. Сол топпен ©оса a
99
- ды алайы©.
Онда осы 50 жєшiкте апельсиндер саны ©алЎан 49 - ынан аз емес.
3. a) Осы топ a
1
, a
3
, . . . , a
97
жєне a
99
болса, онда a
99
> a
98
, a
97
>
a
96
, . . . , a
3
> a
2
, a
1
> 0 , онда осы 50 жєшiкте алмалар саны ©алЎан 49
- ынан кем емес.
є) Осы топ a
2
, a
4
, . . . , a
98
жєне a
99
болса, онда a
98
> a
97
, a
96
> a
95
, . . . , a
2
>
a
1
, a
99
> 0 , онда осы 50 жєшiкте алмалар саны ©алЎан 49 - ынан кем емес.
4. Екi жаЎдайда да есеп шарты орындалатындай 50 жєшiк та­далды.
9 сынып
9.1. xy ? x + y = 2006 ?? x(y ? 1) + y ? 1 = 2005 ?? (x + 1)(y ? 1) =
2005 = 1 · 2005 = 5 · 401
a). (x + 1)(y ? 1) = 1 · 2005 =? x = 0, y = 2006
є). (x + 1)(y ? 1) = 2005 · 1 =? x = 2004, y = 2
б). (x + 1)(y ? 1) = 5 · 401 =? x = 4, y = 402
в). (x + 1)(y ? 1) = 401 · 5 =? x = 400, y = 6
Жауабы: (x; y) : (0; 2006), (2004; 2), (4; 402), (400; 6).
Рис. 4: Caption
49
9.2. 1. O = AD ? BC болсын.
DC //AB
болЎанды©тан,
4ODC ? 4OAB
Онда
OD
OA
=
OC
OB
=
DC
AB
=
4
8
=
=
1
2
=? OD = DA = 3, OC = CB = 5
2. cos ?ODC =
OD
2
+ DC
2
? OC
2
2
· OD · DC
=


2005-2006 о©у жылы
=
3
2
+ 4
2
? 5
2
2 · 3 · 4
= 0.
Онда ?ODC = 90
0
3. E ? 4DOC-ны­ ?ODC жєне ?OCD -ны­ сыбайлас бґрыштарыны­
биссектрисаларыны­ ©иылысу ніктесi, онда E ? 4DOC-Ўа сырттай жа-
насатын ше­бер центрi. Онда OD, OC, DC-Ўа E?ден тісетiн биiктiктердi­
ґзынды©тары те­. Ол h болсын.
4.
?
?
?
?
?
S
ODEC
= S
ODE
+ S
OCE
=
OD · h
2
+
OC · h
2
S
ODEC
= S
ODC
+ S
EDC
=
3 · 4
2
+
DC · h
2
,
онда

OD + OC ? DC
2
!
=
3 · 4
2
= 6,
яЎни h =
6 · 2
OD + OC ? DC
=
6 · 2
3 + 5 ? 4
=
12
4
= 3.
Сонды©тан S
CDE
=
DC · h
2
=
4 · 3
2
= 6.
Жауабы: S
CDE
= 6
9.3. (8 сынып, ќ3 есеп).
9.4. 1. b > 2ac =? b > 2ac + 1 =? 2b > 4ac + 2 > 4ac + 1. Онда ? 4ac >
?2b + 1,
яЎни b
2
? 4ac > b
2
? 2b + 1 = (b ? 1)
2
.D = b
2
? 4ac
болЎанды©тан , D-
бітiн сан.
2. b
2
> D > (b ? 1)
2
=? D
к°ршiлес екi санны­ квадраттарыны­ арасында,
онда b >
?
D > b ? 1
, °йткенi b ? N, b > 1. Осыдан
?
D
иррационал.
3.ax
2
+ bx + c = 0
те­деуiнi­ тібiрлерi x
1
, x
2
=
?b ±
?
D
2a
=
?b
2a
±
?
D
2a
.
Егер x
1
, x
2
-нi­ бiрi рационал болса, онда
?b
2a
±
?
D
2a
бiрi рационал,
?b
2a
рационал, онда ±
?
D
2a
рационал, бґдан шыЎатыны ±
?
D
рационал. Алайда
бґл 2-пунктпен ©айшы, онда барлы© тібiрлерi иррационал.
Ескерту: 1. Рационал саннан рационал санды азайтса©, не оЎан ©осса©,
рационал сан шыЎады. Шынымен,
p
1
q
1
±
p
2
q
2
=
p
1
q
2
± p
2
q
1
q
1
q
2
рационал.
Ескерту: 2. К°бейту мен б°лу ішiн де тура солай.
50


Есептi­ шешiмдерi
1.4BRA-да
RL
-биiктiк,
RA
=
AB, ?RAL = ?ABC = 60
0
. ?ARL =
?BAC = 90
0
? 60
0
= 30
0
.4RAL =
4ABC,
онда RL = AC = AQ
2. ?QAT = ?QAC + ?CAT = 90
0
=
?RLT ; RL = QA, ?AQT = 90
0
??QT A =
= 90
0
? ?LT R = ?LRT .Онда 4LRT =
4AQT =? T R = T Q
3. T K ? 4P T R дi­ биiктiгi.
4. QC ? P R = H, ?BHC = 180
0
?
?BCH ??HBC = 120
0
??BCH = 120
0
?
(180
0
? ?BCA ? ?ACQ) = 120
0
? (180
0
?
90
0
? 60
0
) = 120
0
? 30
0
= 90
0
=? QH ?
4P QR
-дi­ биiктiгi.
5. QH//T K =? 4RKT ? 4RHQ =?
KT
HQ
=
RT
RQ
=
RT
2RT
=
1
2
=? KT =
1
2
HQ
6.S
P RT
= P R ·
T K
2
= (P B + BR) ·
1
4
HQ =
BC + BA
4
· (HC +
CQ) =
sin 30
0
· BA + BA
4
· (HC + CQ) =
1
2
+ 1
4
· (sin 60
0
BC + CA) =
3
8
· (
?
3
2
sin 30
0
BA + sin 60
0
BA) =
3
8
·
?
3
2
(
1
2
· BA + BA) =
3
?
3
16
·
3
2
=
9
?
3
32
Жауабы: S
P RT
=
9
?
3
32
9.6. (8 сынып, ќ6 есеп).
10 сынып
10.1.
1. x = y = z = 1 :
3|a + b + c| = 3 =? |a + b + c| = 1(x, y, z
кез келген
болЎанды©тан, 1-дi ©оя аламыз);
2. x = 1, y = z = 0 :
|a| + |b| + |c| = 1
=
|a + b + c|
(жалпылы©ты
жоЎалтпай a > b > c болсын.) Онда (|a|+|b|+|c|)
2
= |a + b + c|
2
= (a + b + c)
2
a
2
+ b
2
+ c
2
+ 2|ab| + 2|bc| + 2|ca| = a
2
+ b
2
+ c
2
+ 2ab + 2bc + 2ca
|ab| + |bc| + |ca| = ab + bc + ca
?
?
?
|ab| > ab
|bc| > bc
|ca| > ca
(°йткенi ab=|ab| немесе -|ab|), онда |ab|+|bc|+|ca|> ab+bc+ca, бiра©
51
9.5.


2005-2006 о©у жылы
те­дiк орындалады. Онда |ab| = ab, |bc| = bc, |ca| = ca.Онда a · b > 0, b · c >
0, a · c > 0,онда a-терiс болса, b мен c -о­ бола алмайды; a-о­ болса, b мен
c
-терiс бола алмайды; a = 0 болатын жаЎдайды кейiн ©арастырайы©.
3. x = 1, y = ?1, z = 0 :
|a?b|+|b?c|+|c?a| = 2 =? a?b+b?c+a?c =
2 =? a ? c = 1 =? a = c + 1
,
1). a-о­ болса, онда c > 0 =? a > 1, 1 > a + b + c > 1 + 0 + 0(b > 0), те­дiк
орындалады, онда a = 1, b = 0, c = 0(a > 0 =? b, c > 0 =? a + b + c > 0)
2) a?терiс болса, онда c = a ? 1, a < 0 ? c < ?1, b 6 a < 0 ? ?1 6
a + b + c < ?1
, бґл ©айшылы©.
3) a = 0 болса, онда c = ?1 ? b 6 a = 0 ? a + b + c < 0 ? a + b + c = ?1 ?
b = ?1 ? (a + c) = 0 ? a = 0, b = 0, c = ?1
4. a > c > b, b > c > a, b > a > c, c > a > b, c > b > a жаЎдайлары
ішiн де солай ©арастырамыз.
Жауабы: (1; 0; 0) , (0; 1; 0) , (0; 0; 1) , (0; 0; ?1) , (?1; 0; 0) , (0; ?1; 0)
10.2. (9 сынып, ќ 2 есеп).
10.3. 1. Евклид алгоритмiн ©олданайы©.
m + 4; m
2
+ 7

=
m + 4; m
2
+ 7 ? m (m + 4)

=
(m + 4; 7 ? 4m)
=
(m + 4; 7 ? 4m + 4 (m + 4)) = (m + 4; 7 + 16) = (m + 4; 23)
;
2.
m + 4
m
2
+ 7
- ©ыс©армайтын б°лшек, онда m + 4; m
2
+ 7

= 1,
мґнда
(a; b) =
Е“ОБ(a; b);
3. (1, 2 ішiн) (m + 4; 23) = 1 ? (m + 4) 6 23 ? m + 4 6= 23, 46, 69, 92 ?
m 6= 19, 42, 65, 88
;
4. ‰алЎан сандар ішiн m + 4 пен m
2
+ 7
°зара жай болады, °йткенi m + 4
пен 23 °зара жай.
Жауабы: 96 сан (100-ден аспайтын, єрi
m + 4
m
2
+ 7
©ыс©аратын б°лшек бо-
латындай барлыЎы 4 сан: 19,42,65,88).
10.4. (9 сынып, ќ4 есеп).
10.5.
“шбґрыш дегенiмiз  іш т°бесi бiр ті-
зу бойында жатпайтын фигура. Коорди-
наталары (x, y) , 1 6 x, y 6 4 болатын
ніктелер саны 4 · 4 = 16. Осы 16 нікте-
ден 3 нікте та­дауды­ мімкiндiгi C
3
16
=
16 · 15 · 14
3 · 2 · 1
= 560
.
52


Есептi­ шешiмдерi
Ендi бiр тізу бойында жататын 3 нікте та­дауды­ мімкiндiгi 10 · C
3
4
+ 4 =
10 · 4 + 4 = 44
, онда ішбґрыштар саны 560 ? 44 = 516.
Жауабы: 516.
10.6. 1. Екi шаршыны­ ©иылысуынан пайда болЎан тiкт°ртбґрышты­ ©а-
бырЎалары a жєне b болсын. AB//EF болЎанды©тан, BC //F G, онда ©иы-
лысулары тiкт°ртбґрыш. Демек a · b =
1
16
. O
1
ніктесiнен BC-Ўа параллель
тізу O
2
ніктесiнен CD-Ўа параллель тізумен Z ніктесiнде ©иылыссын.
Y G//O
1
Z; O
1
Z
T GH = Z
0
; O
1
Z
T CD = Y
0
. O
1
Z = O
1
Y
0
+ Y
0
Z =
=
1
2
+ Y
0
Z = Y
0
Z + ZZ
0
= Y
0
Z
0
= Y G =
1 ? a ? O
1
Z = 1 ? a; ZO
2
= 1 ? b
екенi
ґ©сас дєлелденедi.
O
1
O
2
=
p
O
1
Z
2
+ ZO
2
2
=
=
q
(1 ? a)
2
+ (1 ? b)
2
=
=
?
1 + a
2
? 2a + 1 + b
2
? 2b =
=
q
(a + b ? 1)
2
? 2ab + 1 =
=
q
(a + b ? 1)
2
?
2
16
+ 1 >
>
q
0 ?
2
16
+ 1 =
r 14
16
=
?
14
4
=
r
7
8
Те­дiк орындалатын кез: a + b ? 1 = 0 ? a + b = 1
a6=b
? a
2
+ ab = a ?
a
2
+
1
16
= a ?
? a
2
? a +
1
16
= 0; b
2
? b +
1
16
= 0 ? a, b =
1 ±
q
1 ?
4
16
2
=
1 ±
q
3
4
2
;
a =
1 +
q
3
4
2
; b =
1 ?
q
3
4
2
.
Жауабы:
r 7
8
.
11 сынып
11.1. n
2
< n
2
+ n + 5 < (n + 3)
2
?
не n
2
+ n + 5 = (n + 1)
2
;
не n
2
+ n + 5 =
53


2005-2006 о©у жылы
(n + 2)
2

n
2
+ n + 5 = (n + 1)
2
= n
2
+ 2n + 1 ? n = 4
n
2
+ n + 5 = (n + 2)
2
= n
2
+ 4n + 4 ? 3n = 1, n ? N ? n ? ?
Жауабы: n = 4.
11.2. 1. f (x) ізiлмейтiндiктен жєне f (x) пен f (x ? 1)-тердi­ о­-
терiстiктерi єр тірлi болЎанды©тан, f (x
1
) = 0, x ? 1 < x
1
< x
болатындай
x
1
табылады, мґнда x ? (g, h). Тура солай f (x
2
) = 0, x < x
2
< x + 1
болатындай x
2
табылады, онда x
2
? x
1
< (x + 1) ? (x ? 1) = x + 1 ? x + 1 =
2 ? x
2
? x
1
< 2
жєне x
1
< x < x
2
болЎанды©тан x
1
6= x
2
? 2 > x
2
? x
1
> 0.
2. x
1,2
=
?b ±
?
b
2
? 4ac
2a
=
?b
2a
+
±
?
b
2
? 4ac
2a
.
max
 ?b
2a
±
?
b
2
? 4ac
2a

=
?b
2a
+ max

±
?
b
2
? 4ac
2a

=
?b
2a
+
?
b
2
? 4ac
2
max

±
1
a

=
?b
2a
+
?
b
2
? 4ac
2 |a|
.
Онда: x
2
=
?b
2a
+
?
b
2
? 4ac
2 |a|
,
x
1
=
?b
2a
?
?
b
2
? 4ac
2 |a|
? 2 > x
2
? x
1
=
?
b
2
? 4ac
|a|
> 0 ? 2 |a| >
p
b
2
? 4ac > 0 ?

b
2
> 4ac
4a
2
> b
2
? 4ac орындалу
©ажет.
3. Егер со­Ўы шарт орындалса, есеп шарты орындалатынын дєлелдейiк.

b
2
> 4ac
4a
2
> b
2
? 4ac
? 2 > x
2
? x
1
> 0 ? g = max (x
1
; x
2
? 1) , h =
min (x
2
; x
1
+ 1) ,
кез келген жаЎда йда g < h. x ? (g; h) ішiн x ? 1 < h ? 1 =
min (x
2
; x
1
+ 1) ? 1 =
= min (x
2
? 1; x
1
) 6 x
1
? x ? 1 < x
1
, тура солайша x + 1 > x
2
?
f (x) f (x ? 1) < 0
жєне f (x) f (x + 1) < 0.
Жауабы:

b
2
> 4ac
4a
2
> b
2
? 4ac болатын
f (x)
-тердi­ барлыЎы.
54


Есептi­ шешiмдерi
1. CA-ны­ ортасын симметрия
центрi ©ылып алып, P -Ўа сєйкес P
0
алайы©. Онда ?CP
0
A = 120
0
, BP
0
=
P D, P
0
D = BP ;
°йткенi B мен D, C
мен A бiр бiрiне сєйкес келедi. Онда
?P
0
DA = ?P BC .
2.CP
T P
0
D = X.
?CBA + ?CP A =
180
0
;
?CP
0
A + ?CDA = 180
0
?
A, B, C, P
? ?
1
;
A, D, C, P
0
? ?
2
? ?P
0
CX =
?P
0
CA +
?ACP = ?P
0
DA + ?ABP =
=
?P BC + ?P BA = 60
0
;
?CP
0
D = ?CAD =
60
0
CD = DC, ?ADC = 60
0
 ?
?P
0
CX
?
те­ ©абырЎалы
? CX = CP
0
= AP ; CX = CP +P X ? P X = AP ?CP. P X = x, CP = y.
CA
-ны­ ортасын симметрия центрi ©ылып алып, P -Ўа сєйкес P
0
алайы©.
Онда ?CP
0
A = 120
0
, BP
0
= P D, P
0
D = BP ;
°йткенi B мен D, C мен A
бiр бiрiне сєйкес келедi. Онда ?P
0
DA = ?P BC.
2.CP
T P
0
D = X.
?CBA + ?CP A = 180
0
; ?CP
0
A + ?CDA = 180
0
?
A, B, C, P
? ?
1
; A, D, C, P
0
? ?
2
? ?P
0
CX = ?P
0
CA + ?ACP =
?P
0
DA + ?ABP =
=
?P BC
+
?P BA
=
60
0
;
?CP
0
D
=
?CAD
=
60
0
CD = DC, ?ADC = 60
0
 ? ?P
0
CX?
те­ ©абырЎалы
? CX = CP
0
= AP ; CX = CP + P X ? P X = AP ? CP. P X = x, CP = y.
3.?CXD = 180
0
? ?CXP
0
= 120
0
= ?CP
0
A; CX = CP
0
;
?XCD = 60
0
? ?ACP =
= ?P
0
CA ? ?XCD = ?P
0
CA ? XD = P
0
A = P C = y.
4.
?
?
?
3 = BP = DP
0
= P
0
X + XD = CP
0
+ XD = P A + XD = P X + CP + y =
= x + 2y
?P XD :
2
2
= x
2
+ y
2
? 2xy · cos 120
0
(
косинустар теоремасы)

(x + 2y)
2
= 3
2
4x
2
+ 4y
2
+ 4xy = 4 · 2
2
= 16
? ?3x
2
= ?7 ? x =
r
7
3
.
Жауабы: AP ? CP =
r 7
3
.
55
11.3.


2005-2006 о©у жылы
11.4. x
8
? x
5
+ x
2
? x + 1 =
1
2
x
8
? 2x
5
+ x
2
 +
1
2
x
8
+
1
2
x
2
? 2x + 1
 +
1
2
=
1
2
x
4
? x

2
+
1
2
x
8
+
1
2
(x ? 1)
2
+
1
2
> 0 + 0 + 0 +
1
2
=
1
2
.
11.5. 1.
a
1 + a
2
+ a
4
=
a
(a
2
+ 1)
2
? a
2
=
a
(a
2
+ a + 1) (a
2
? a + 1)
=
1
2 (a
2
? a + 1)
?
1
2 (a
2
+ a + 1)
.
2.
100
X
i=1
1
1 + i
2
+ i
4
=
100
X
i=1
1
2 (i
2
? i + 1)
?
100
X
i=1
1
2 (i
2
+ i + 1)
=
=
100
X
i=1
1
2 (i
2
? i + 1)
?
100
X
i=1
1
2 (i + 1)
2
? (i + 1) + 1
 =
=
1
2 (1 ? 1 + 1)
+
100
X
i=2
1
2 (i
2
? i + 1)
?
99
X
i=1
1
2 (i + 1)
2
? (i + 1) + 1
 ?
?
1
2 (101
2
? 101 + 1)
=
=
1
2
?
1
2 · 10101
=
10100
2 · 10101
=
5050
10101
.
Жауабы:
5050
10101
.
11.6. (10 сынып, ќ 6 есеп).
56


Есептi­ шешiмдерi
2006-2007 о©у жылы
8 сынып
8.1. 1. 523. . . алты та­балы саныны­ со­Ўы орындаЎы 3 цифрынан
©ґралЎан санды A деп °рнектейiк. Онда iзделiндi сан 523000 + A болады.
2. Белгiлi бiр сан 7, 8 жєне 9 санына б°лiнуi ішiн, ол 7 · 8 · 9 б°лiнуi ©ажет.
ђйткенi 7, 8 жєне 9 ©ос-©остан °зара жай: 7 · 8 · 9 = 504.
3. 1 мен 2-ден: 523000 + A = 504k ? 504 (k ? 1037) = 352 + A ? 352 + A =
504s,
мґнда k, s ? N ? A = 152 немесе 152+504, ©алЎан сандар іш та­балы
емес.
Жауабы: 523152; 523656.
8.2. Iзделiндi ©адам саны N болсын. љкесiнi­ бiр ©адамы d ґзынды© бол-
сын.
1. Есеп шартынан, єкесi бiр ©адам жасаЎанда, бала
7
6
©адам жасайды. Онда
єкесi N ©адам жасаЎанда, баласы
7
6
N
©адам жасайды.
2. Баласы 5 ©адам жасап, 3d ©ашы©ты© °тедi екен. Онда баланы­ бiр ©адам
ґзындыЎы
3
5
d
.
3. љкесi мен баласы жірiп °ткен жолдары кездескенде те­есетiнiн ескере-
йiк. Онда Nd = 30 ·
3
5
d +
7
6
N ·
3
5
d ?
9
30
N d = 18d ? N =
18 · 30
9
= 60
.
Жауабы: 60 ©адам.
8.3.
1. ?ABD = 180
0
? ?BAD ? ?ADB =
50
0
= ?ADB ? AB = AD.
2. ?CAD = ?CDA = ?ACD = 60
0
?
AC = AD
1. мен 2. пункттен AB =
AC.?ACB =
=
?ACB + ?ABC
2
=
= 90
0
?
?BAC
2
= 80
0
.
Жауабы: ?ACB = 80
0
.
57


2006-2007 о©у жылы
8.4. 5-ке б°лiнетiн 1000-нан кiшi сандар жиыны A болсын, ал 7-ге б°лiнетiн
1000-нан кiшi сандар жиыны B болсын. Онда iзделiндi сан x = 999 ? |A| ?
|B| + |A
T B| = 999 ?
 999
5

?
 999
7

+
 999
35

= 999 ? 199 ? 142 + 28 = 686.
Жауабы: 686.
8.5.
1
49
>
1
50
=
100
5000
=
1
5000
+
1
5000
+ ... +
1
5000
|
{z
}
100
рет
>
1
5001
+
1
5002
+...+
1
5100
.
Жауабы:
1
49
арты©.
8.6. 12 саны 2 цифрды­ ©осындысы тірiнде 7 рет Ўана °рнектеле алады.
12 = 3 + 9 = 9 + 3; 12 = 4 + 8 = 8 + 4; 12 = 5 + 7 = 7 + 5; 12 = 6 + 6
. Онда
диломатты кепiлдi тірде ашу ішiн е­ аз дегенде 7 вариант ©арап шыЎу
©ажет.
Жауабы: 7
8.7. Егер p 6= 3 болса, онда Е“ОБ(p; 3) = 1 ? p
2
? 1 (mod 3)
сонды©тан
p
2
+ 2

3,
алайда p
2
+ 2
жай сан, онда p
2
+ 2 = 3 ? p = ±1,
©айшылы©.
Онда p = 3, p
2
+ 2 = 9 + 2 = 11
жай сан. Онда p
3
+ 2 = 27 + 2 = 29
жай
сан, дєлелдендi.
8.8. Балаларды­ салмаЎын берiлген рет бойынша a, b, c, d деп белгiлейiк.
?
?
?
a = c + 8
d = b + 4
a + b + c + d = 402
екенiн аламыз.
a + c =
?
?
2a ? 8
не
2c + 8
,
b + d =
?
?
2b + 4
не
2d ? 4
; (a + c) + (b + d) = 402 ?
?
?
?
?
?
?
?
?
2a ? 8 + 2b + 4 = 402
2a ? 8 + 2d ? 4 = 402
2c + 8 + 2b + 4 = 402
2c + 8 + 2d ? 4 = 402
?
?
?
?
?
?
?
?
a + b = 203
a + d = 207
b + c = 195
c + d = 199
? a + b; a + d; b + c; c + d 6=
6= 200; 202 ?

max (a + c; b + d) = 202
min (a + c; b + d) = 200
,
°йткенi бас©а ©осындылар жо©.
? |(a + c) ? (b + d)| = 2 ? |(2a ? 8) ? (2d ? 4)| = 2 ? |2a ? 2d ? 4| = 2 ?
58


Есептi­ шешiмдерi
? |a ? d ? 2| = 1;
егер d > a ? a?d 6 0 ? a?d?2 6 ?2 ? |a ? d ? 2| > 2,
©айшылы©.
? a > d
жєне a > c; d > b ? a > d, c, b ? a?е­ ауыр, онда a + c =
200
(°йткенi a + d, a + b 6= 200)? 2a = 208 ? a = 104.
Жауабы: Ануарды­ салмаЎы 104 кг.
9 сынып
9.1. (8 сынып, ќ 1 есеп).
9.2.
469
1998
= 0, 2 +
69, 4
1998
= 0, 2 +
694
1998 · 10
= 0, 2 +
347
999
·
1
10
=
= 0, 2 + 0, (347) ·
1
10
= 0, 2 (347) .
“тiрден кейiнгi 2-шi сан 3; 3-шi сан 4; 4-шi сан 7 жєне осы ретпен периодты
тірде ©айталанады. 3-шi сан 4, онда 6-шы сан 4, тура солай 3 ©адаммен
3 · 669 = 2007?
сан да 4 болады.
Жауабы: 4.
9.3.
1
2
?
1
3
+
1
4
?
1
5
+
1
6
?
1
7
+
1
8
? .... ?
1
999
+
1
1000
=
=
 1
2
?
1
3
+
1
4
?
1
5
+
1
6

?
 1
7
?
1
8

?
 1
9
?
1
10

? ... ?

1
999
?
1
1000

=
=
30 ? 20 + 15 ? 12 + 10
60
?
1
7 · 8
?
1
9 · 10
? ... ?
1
999 · 1000
<
23
60
<
24
60
=
2
5
,
дєлелдендi!
Жауабы: дєлелдендi.
59


2006-2007 о©у жылы

?CN B = ?N BM (DC //AB)
?N BM = ?N BC
? ?CNB = ?CBN ? CN = CB.
?M BC?
да BN-єрi биiктiк, єрi
биссектриса жататын тізу. Онда
?M BC?
те­ бійiрлi, MB = BC.
BM =
AB
2
? DC = AB = 2BM = 2N C ? N C = DN ; DN = N C = CB = AD ?
?DAN = ?DN A =
?N AM (DC //AB) ?
AN
?DAB?
ны­ биссектрисасы.
Жауабы: AN кесiндiсi DAB бґрышыны­ биссектрисасы
9.5.

1 +
c
a + b
 
1 +
a
b + c
 
1 +
b
a + c

?
a
3
+ b
3
+ c
3
(a + b) (b + c) (c + a)
=
=
(a + b + c)
3
? a
3
+ b
3
+ c
3

(a + b) (b + c) (c + a)
=
=
(a + b)
3
+ 3 (a + b)
2
c + 3 (a + b) c
2
+ c
3
? a
3
+ b
3
+ c
3

(a + b) (b + c) (c + a)
=
=
a
3
+ 3a
2
b + 3b
2
a + b
3
+ 3a
2
c + 3b
2
c + 6abc + 3ac
2
+ 3bc
2
+ c
3
? a
3
? b
3
? c
3
(a + b) (b + c) (c + a)
=
=
3 a
2
b + b
2
a + a
2
c + b
2
c + ac
2
+ bc
2
+ 2abc

(a + b) (b + c) (c + a)
=
3 (a + b) ab + ac + bc + c
2

(a + b) (b + c) (c + a)
=
=
3 (b + c) (c + a)
(b + c) (c + a)
= 3.
Жауабы: 3 ? a, b, c мєндерiне тєуелдi емес.
9.6. a, b?катеттер, c?гипотенуза ґзындыЎы болсын. a
2
+ b
2
= c
2
.
1. Егер a, b 6: 3 ? a
2
, b
2
? 1 (mod 3) ? c
2
= a
2
+ b
2
? 2 (mod 3) ,
алайда
квадрат сандарды 3-ке б°лгенде не 0, не 1 ©алды© бередi, ©айшылы©! Онда
не a, не b 3-ке ©алды©сыз б°лiнедi, онда a · b 3.
2. a) a?да, b?да жґп сандар болса ab 4;
є) a?да, b?да та© сандар болса, онда c
2
= a
2
+ b
2
? 1 + 1 = 2 (mod 4) ,
ал
ондай квадрат сан табылмайды, демек a?да, b?да та© сандар бола алмай-
ды.
60
9.4.


Есептi­ шешiмдерi
б) a?та©, b? жґп болса, онда b
2
= c
2
? a
2
= (c ? a) (a + c) . b
2
4 ?
(c ? a) (a + c)
4, c ? a
< 5 =
a + c?
арасы 2a, онда екеуiнi­ та©-
жґптылы©тары бiрдей. Онда (c ? a) 2; (c + a) 2. (c + a) ? (c ? a) =
2a ? 2 (mod 4) .
Бiра© (c ? a) мен (c + a) -ны­ 4-ке б°лгендегi ©алды©тары єр тірлi жєне
(c ? a) , (c + a)
2 ? (c ? a) (c + a) ?
да (c ? a) жєне (c + a) -ны­ iшiнде
бiреуi 4-ке б°лiнедi, онда (c ? a) , (c + a) 8 ? b 4 ? ab 4.
a?
жґп, b?та© болЎан кезде де тура солай ab 4 дєлелденедi.
3. 1,2: ab 3, ab 4, (3; 4) = 1 ? ab 12 дєлелдендi.
9.7. Тек ©аза© тiлiн бiлетiндердi­ саны x, тек орыс тiлiн бiлетiндердi­ саны
y
, екi тiлдi де бiлетiндер саны z; x + y + z = 94.
1. (x + z) · 70% = z , °йткенi x, z- ©аза©ша с°йлейтiндер; (x + z) ?тi­ 70%-ы
екi тiл бiлетiн z адам. x · 0, 7 = z · 0, 3 ? x =
3
7
z.
2. Тура солай y =
2
8
z
деп жірсем, онда
2
8
z +
3
7
z + z
=
94
?
7 · 2 + 8 · 3 + 56
56
z =
21 + 17 + 56
56
z = 94 ?
94
8 · 7
z = 94 ? z = 56.
Жауабы: 56.
9.8. 1. АлЎаш©ы екi цифр ішiн ішiншi цифр бiрден табылады жєне ол
мєн жалЎыз болады. ЯЎни, a мен b цифрлары ішiн 15 ? a ? b керек цифр.
9 > 15 ? a ? b > 0 ? 6 6 a + b 6 15. Ал b цифры a?Ўа байланысты.
2. a + b = s болса, 6 6 s 6 8 ? 0 6 a 6 s ? s + 1 вариант бар.
3. 9 6 s 6 15 болса, s ? 9 6 a 6 9 (°йткенi b 6 9), онда a ішiн варианттар
саны 9 ? (s ? 9) + 1 = 19 ? s.
4. Барлы© варианттар саны
8
X
s=6
s+1?
15
X
s=9
(19 ? s) = 7+8+9+19·7?
15
X
s=9
s = 24+133?
24 · 7
2
= 157?84 = 73.
Жауабы: 73
10 сынып
10.1. 1. a
2
+ b
2
+ c
2
=
a
2
+ b
2
2
+
b
2
+ c
2
2
+
c
2
+ a
2
2
> ab + bc + ca (орталар
те­сiздiгi)
2. a
2
+ b
2
+ c
2
> 3
3
?
a
2
b
2
c
2
= 3
(орталар те­сiздiгi)
3. a + b + c > 3
3
?
abc = 3
(орталар те­сiздiгi)
61


2006-2007 о©у жылы
4. 1,2,3 пункттердi мішелеп ©осса©: 2 a
2
+ b
2
+ c
2
+a+b+c > 6+ab+bc+ca.
Дєлелдендi.
10.2. Ондай сан a
1
a
2
...a
n
тірiнде жазылсын. a
1
, a
2
, ..., a
n
сєйкесiнше
1, 2, ..., n
орындаЎы цифрлар a
1
a
2
...a
n
> 10 ? n > 2
1. a
1
a
2
...a
n
= a
1
·10
n?1
+a
2
...a
n
= a
1
a
2
...a
n
+a
1
+a
2
+...+a
n
(есеп шартынан)
a
1
+ a
1
a
2
...a
n
6 a
1
· 9 · 9 · ... · 9
|
{z
}
n?1
рет
= a
1
· 9
n?1
+ 1
 =
= a
1
· 9 · 9
n?2
+ 1
 6 a
1
· 9 · 10
n?2
+ 1
 6 a
1
· 9 · 10
n?2
+ 10
n?2
 =
= a
1
· 10
n?1
, a
2
+ a
3
+ ... + a
n
6 10
n?2
a
2
+ ... + 10
n?n
a
n
=
= a
2
...a
n
a
1
a
2
...a
n
+ a
1
+ a
2
+ ... + a
n
6 a
1
· 10
n?1
+ a
2
a
3
...a
n
= a
1
a
2
...a
n
. Есеп
шартынан те­дiк орындалу ©ажет, онда a
1
+a
1
a
2
...a
n
= a
1
+a
1
·9 · 9 · ... · 9
|
{z
}
n?1
рет
=
a
1
· 9
n?1
+ 1
 = a
1
· 9 · 10
n?2
+ 10
n?2
 ?
? a
2
, ..., a
n
= 9, 9
n?2
= 10
n?2
? n = 2 ? n = 2; a
2
= 9.
2. Тексеру: a
1
9 = 10a
1
+ 9 = a
1
· 9 + a
1
+ 9,
орындалды! Онда ондай сандар
19, 29, ..., 99
. БарлыЎы 9 сан.
Жауабы: 9
10.3. NB//CM; NC//BM болатындай N
алайы©.
1. Онда BNCM ? параллелограмм
? N B = CM; ?N BM =
180
0
? ?CMB.
2. ABMD?параллелограмм? AB =
DM ; ?ABM = 180
0
? ?DMB.
3. 1, 2 :

?N BA = 360
0
? ?CMB ? ?DMB = ?CMD
N B = CM ;
BA = M D
? ?N BA =
= ?CM D ? ?N AB = ?CDM = ?CBM = ?N CB
(N C //BM ) ? N, C, A, B ? ?
1
.
4. Онда ?ACB = ?ANB = ?DCM (3 ? те­) ? ?ACD = ?DCM +
?M CA = ?M CA + ?ACB = BCM, дєлелдендi.
10.4. 1. x
2006
(x ? 1)
2
+ y
2006
(y ? 1)
2
+ z
2006
(z ? 1)
2
= x
2006
x
2
? 2x + 1
 +
y
2006
y
2
? 2y + 1
 + z
2006
z
2
? 2z + 1
 =
= x
2008
+ x
2006
? 2x
2007
+ y
2008
+ y
2006
? 2y
2007
+ z
2008
+ z
2006
? 2z
2007
=
= x
2008
+ y
2008
+ z
2008
+ x
2006
+ y
2006
+ z
2006
?2 x
2007
+ y
2007
+ z
2007
 =
62


Есептi­ шешiмдерi
= 2 + 2 ? 2 · 2 = 0.
2. 1-дi­ сол жаЎындаЎы єрбiр ©осылЎыш квадрат сан, онда єрбiр ©осылЎыш
терiс емес, демек те­дiк орындалу ішiн єрбiр ©осылЎыш 0 болу керек, яЎни
єр айнымалы не 0, не 1 болуы ©ажет.
3. x
2006
+ y
2006
+ z
2006
= 2 ?
2-ден бiр айнымалы 0, екеуi 1 болу керекетiгi
тісiнiктi.
Жауабы: (0; 1; 1) , (1; 0; 1) , (1; 1; 0) .
10.5. 1. x ? 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 (mod 7) ? x
2
? 0, 1, 2, 4;
тура солай y
2
?
0, 1, 2, 4; x
2
+ y
2
? 0 (mod 7)
болатындай x
2
, y
2
ішiн мiндеттi тірде
x
2
, y
2
? 0 (mod 7)
болу керек екен, онда x, y ? 0 (mod 7)
2. 1-дегi шарт орындалатындай x, y?тер саны
 1000
7

= 142
(єр©айсысын-
да) x пен y мєндерi бiр-бiрiне тєуелсiз болЎанды©тан, осындай жґптар саны
142 · 142
.
Жауабы: 142
2
.
10.6. 1. a
1
= 2
1
?1; a
2
= 2
2
?1
екенiн бай©айы©. Математикалы© индукция
єдiсiмен a
n
= 2
n
? 1
екенiн дєлелдейiк (барлы© n ішiн), n ? N; n 6 2007
а) n = 1, 2 ішiн орындалды.
є) n 6 k болатындай барлы© n ішiн a
n
= 2
n
? 1
болсын, мґнда k > 2, k 6
2006
б) n = k +1 ішiн a
k+1
= 3a
k
? 2a
k?1
орындалады, онда a
k+1
= 3 · 2
k
? 1
 ?
2 · 2
k?1
? 1
 = 3 · 2
k
? 3 ? 2
k
+ 2 = 2 · 2
k
? 1 = 2
k+1
? 1,
орындалды! Онда
бастап©ы тґжырым дґрыс. a
2007
= 2
2007
? 1.
Жауабы: 2
2007
? 1.
10.7. (9 сынып, ќ8 есеп).
10.8. BL?биссектриса.
L
? AC ? ?LBC =
?ABC
2
=
?LCB ? ?BLC?
те­-бійiрлi
(LB = LC) . LH
?
биiктiгi болсын.
H
? BC ? LH?
єрi медианасы.
?CHL?
да CL > CH =
BC
2
? CA = CL + LA
. Биссектриса ©а-
63


2006-2007 о©у жылы
сиетiнен LA = CL ·
AB
BC
? CA = CL

1 +
AB
BC

=
CL
BC
(BC + AB) >
BC
2BC
(BC + AB) =
BC + AB
2
? 2AC > BC + AB,
дєлелдендi.
11 сынып
11.1. (10 сынып, ќ2 есеп).
11.2. x
2
+ y
2
= 4 ? xy ?
x
2
+ y
2

2
= (4 ? xy)
2
? x
4
+ y
4
+ 2x
2
y
2
=
16 + x
2
y
2
? 8xy ?
x
4
+ y
4
+ x
2
y
2
= 16 ? 8xy ? 8 = 16 ? 8xy ? xy = 1 ? x
2
+ y
2
= 3
x
6
+ y
6
+ x
3
y
3
= x
2
+ y
2

3
? 3x
4
y
2
? 3x
2
y
4
+ x
3
y
3
= 3
3
? 3 x
2
+ y
2
 + 1 =
3
3
? 3
2
+ 1 = 19.
Жауабы: x
6
+ x
3
y
3
+ y = 19,
натурал сан, дєлелдендi!
11.3. 1.CF = |AF ? AC|
2. E, D, F, C ? ?
1
: A
?
ны­ дєрежесiн
?
1
-ден есептейiк:
AC · AF = AE · AD ? AF =
AE · AD
AC
3. ?ACB = 90
0
(диаметрге тiрелген) ?ADB = ?ACB = 90
0
4.
?
?
?
?ACE :
AC = cos ?CAE · AE
(3)
?ADB :
AD = cos ?DAB · AB
(3)
?CAE = ?DAB
(AE ?
биссектриса)
? AF =
AE · AD
AC
=
=
AE · AD
cos ?CAE · AE
=
cos ?DAB · AB
cos ?CAE
= AB.
64


Есептi­ шешiмдерi
5. 1?4: CF
=
|AF ? AC|
=
|AB ? AC|
=
|2R ? AC|
=
2R ?
?
AB
2
? BC
2
(Пифагор теоремасынан) ? CF = 2R ?
?
4R
2
? a
2
=
2R
1 ?
r
1 ?
a
2
4R
2
!
.
Жауабы: CF = 2R
1 ?
r
1 ?
a
2
4R
2
!
.
11.4. f (x) = 1 ? x
2
+ x
3

1000
; g (x) = 1 + x
2
? x
3

1000
.
1.x
20
-ны­ алдындаЎы коэффициенттi салыстырайы©. x
20
= (?x)
20
болЎан-
ды©тан, f (x) пен f (?x) жєне g (x) пен g (?x)-те коэффициенттер (x
20
-ны­ алдындаЎы) те­. Онда f (?x) = 1 ? x
2
? x
3

1000
жєне g (?x) =
1 + x
2
+ x
3

1000
алдындаЎы коэффициенттерiн салыстырса© жеткiлiктi.
2. 20 = 2n + 3m болатын n, m ? N
0
сандары x
2
пен x
3
-ты­ та­далуын
аны©тайтыны тісiнiктi. Кей жаЎдайда n = 7; m = 2 болЎанда, x
20
алдын-
даЎы коэффициент g (?x)-те k болса; f (?x)-те (?1)
7+2
k = ?k
болады, ал
k > 0
(g (?x)-тен тісiнiктi). Онда жеке жаЎдайларда модульдерi те­ бол-
са да, g (?x)-тегi коэффициент тек о­ мєндi коэффициент ©осындысынан
тґрады, ал f (?x)-те кейде кейде о­, кейде терiс ©осылЎыштар кездескен-
дiктен x
20
алдындаЎы коэффициент g (?x)-те f (?x)-тен к°п. Онда g (x)-те
коэффициент f (x) -тен артыЎыра©.
Жауабы: 1 + x
2
? x
3

1000
?
те ілкен болады.
11.5. 2008
2006
· 2006
2008
= (2008 · 2006)
2006
· 2006
2
=
= [(2007 + 1) (2007 ? 1)]
2006
· 2006
2
=
= 2007
2
? 1

2006
· 2006
2
< 2007
2

2006
· 2007
2
= 2007
2·2007
.
Жауабы: 2007
2·2007
ілкен болады.
11.6. 1. x
4
? px
3
= ?q;
x
4
? px
3

|x| ? (?q)
|x| ,
q?
жай сан, онда
x = ±q; ±1.
2. x = ±q ? q
4
? pq
3
+ q = 0 ? q
3
? pq
2
+ 1 = 0;
q
3
? pq
2

q ? 1
q,
©айшылы©!
3. x = ?1 ? 1 + p + q = 0; p, q > 0 ? p + q + 1 > 1, ©айшылы©!
4. x = 1 ? 1 ? p + q = 0 ? p = q + 1, q та© болса, p жґп, онда p 2 ? p =
2 ? q = 1,
©айшылы©. q жґп болса, q 2 ? q = 2 ? p = 3.
Жауабы: q = 2, p = 3.
65


2006-2007 о©у жылы
11.7. 1. CA = CB екенi белгiлi.
(CA, CB?жанама), онда
?CAB = ?CBA.
2. ?DNE = ?CAB (D, N, E, A ? ?
1
,
°йткенi ?NDA + ?NEA = 180
0
)
?DN F = ?ABC
(Тура солай
D, N, F, B ? ?
2
, онда
?DN E
1
бойынша
=
?F N D
)
3. ?N DF = ?N BF (D, N, F, B ? ?
2
)
?N BF = ?N AB (F B?жанама, оны­
©асиетi)
?N AB = ?N ED
(D, N, E, A ? ?
1
),
онда ?NDF = ?NED
4. 2,3:

?DN E = ?F N D
?N ED = ?N DF
? ?DN E ? ?F N D ?
DN
N E
=
F N
N D
?
DN
2
= N E · N F ? N D =
?
N E · N F
, дєлелдендi!
11.8. Бастап©ы іш цифрдан ©ґралЎан санды A (n), со­Ўыларынан
©ґралЎан санды B (n) деп белгiлейiк. Мґнда n?ба©ытты билет н°мiрi.
1. n = A (n) · 1000 + B (n), мґнда A (n) мен B (n) -дегi цифрлар ©осындысы
те­. Ендi m = B (n) · 1000 + A (n) санын ©арастырайы©. Бай©аса©, оны­ да
B (n)
, A (n) ©ґраушыларыны­ цифрларыны­ ©осындысы °зара те­, онда
m?
де ба©ытты билет н°мiрi.
2. Егер A (n) 6= B (n) болса, онда m 6= n. A (n) 6= B (n) болатын ба©ытты
билеттердi (n; m) жґптарына б°луге болады, яЎни A (m) = B (n) , B (m) =
A (n)
болатын кез келген n?нi­ жалЎыз жґбы m бар, онда барлы© осын-
дай билеттер жґптарЎа б°лiнедi. Осындай билеттер н°мiрлерi ©осындысы
осы жґптарды­ н°мiрлерiнi­ ©осындысы, яЎни (m; n) жґптарыны­ m + n
©осындысы болады. Онда бастап©ы ©осынды A (n) · 1001 + B (n) · 1001 =
(A (n) + B (n)) · 77 · 13 ?
єрбiр (m + n) 13 ? жалпы ©осынды 13?ке б°лi-
недi.
3. Егер A (n) = B (n) болса, онда n = 1001A (n) = 77 · 13A (n) 13 ?
осындай n?дер ©осындысы 13?ке б°лiнедi.
4. 2 мен 3-те n?нi­ барлы© тірлерi (ба©ытты билеттердi­) ©арастырылЎан.
Жалпы керек ©осынды 13?ке б°лiнетiнi шыЎады, дєлелдендi!
66


Есептi­ шешiмдерi
2007-2008 о©у жылы
8 сынып
8.1. 14x ? 2x
2
= |x ? 7|
2x (7 ? x) = |x ? 7|
1.x > 7 ? 2x (7 ? x) = x ? 7 ? (7 ? x) (2x + 1) = 0
x > 7 ? 2x + 1 = 0 ? x = ?
1
2
< 7,
©айшылы©!
2.x = 7 ? 0 = 0 ? 2x (7 ? x) = |x ? 7|
3.x < 7 ? 2x (7 ? x) = 7 ? x ? (2x ? 1) (7 ? x) = 0 ? 2x = 1 ? x =
1
2
< 7
Жауабы: x
1
= 7, x
2
=
1
2
.
8.2. Тєсiлдер саны 2007 = x + 5y те­деуiнi­ шешiмдерi санымен сєйкес
екенi тісiнiктi, мґнда x, y ? N
0
.
2007 ? 2 (mod 5) ? 2 ? x + 5y ? x (mod 5) ? x = 5t + 2, t ? N
0
? 2007 =
= 5t + 2 + 5y ?
2005 = 5 (t + y) ? t + y = 401; t, y ? N
0
? t ? [0; 401] , y = 401 ? t ? t?
ны­
402
мімкiн мєнi бар, сєйкесiнше x?тi­ жєне y?тi­ мєндерi аны©талады
402
шешiм, онда 402 тєсiл бар.
Жауабы: 402 тєсiл.
67
8.3. 1. Птолемей те­сiздiгiнен
AD
· BC + AB · CD
2
>
AC · BD
2
; AC ? BD = O, S
ABCD
=
S
AOB
+ S
BOC
+ S
COD
+ S
DOA
=
=
1
2
sin ?AOB (AO · OB + OB · OC + OC · OD + OD · OA) =
=
1
2
sin
?AOB ·AC ·BD 6
1
2
· AC ·BD,
°йткенi sin ?AOB 6 1.
Есеп шартынан S
ABCD
=
AD · BC + AB · CD
2
>
AC · BD
2
> S
ABCD
. Де-
мек, те­сiздiктерде те­дiк шарты орындалады. Онда sin ?AOB = 1 ?
?AOB = 90
0
;
Птолемей те­сiздiгiнде те­дiк ABCD?Ўа сырттай ше­бер
сызуЎа болатын жаЎдайда орындалады. ‰ыс©асы, BD?AC; A, B, C, D ?
?
1


2007-2008 о©у жылы
2. ?BCD = 180
0
? ?BAD = ?ABC ? ABCD?те­ бійiрлi трапеция. Онда
AB = DC; ?ABO = ?DCO;
?BAO = ?CDO ? ?ABO = ?DCO ?
? BO = CO ? ?CBO = 90
0
?
?BOC
2
= 45
0
? ?ABO = ?ABC ??CBO =
= 180
0
? ?BAD ? ?CBO = 75
0
3.CD = AB =
BO
cos ?ABO
=
BO
cos 75
0
=
cos 45
0
BC
cos 75
0
=
cos 45
0
· 5
cos (30
0
+ 45
0
)
=
=
?
2
2
· 5
cos 30
0
cos 45
0
? sin 30
0
sin 45
0
=
?
2
2
· 5
?
2
2
·
?
3
2
?
?
2
2
·
1
2
=
5
?
3
2
?
1
2
=
=
10
?
3 ? 1
=
10 ·
?
3 + 1

2
= 5

?
3 + 1

.
Жауабы: CD = 5
?
3 + 1

.
8.5. Ол сан abcd тірiнде болсын ?abcd · 4 = dcba. 1.dcba < 12000 ?
dcba
4
=
abcd <
12000
4
= 3000 ? 0 < a < 3.
2. a = 1 болса, dcba?та© болады, бiра©
dcba = abcd · 4?
жґп, ©айшылы©!
3. a = 2 болады, онда 4 · abcd > 4 · 2000 = 8000 ? dcba > 8000 ? d > 8.
4. d = 9 болса, dcba = abcd · 4 ? d · 4 ? 36 ? 6 (mod 10) , бiра© dcba ? a ?
2 (mod 10)
, ©айшылы©!
5. d = 8 болады, онда 2bc8 · 4 = 8cb2 ? (2008 + 100b + 10c) · 4 = 8002 +
100c + 10b ?
? 8032+400b+40c = 8002+100c+10b ? 30+390b = 60c ? 1+13b = 2c 6 2·9 =
18 ? 13b < 26 ? b < 2 ? b 6 1.
6. b = 0 болса, 1 = 2c ? c =
1
2
, ©айшылы©! (c ? N
0
)
68
8.4. Сызбадан бєрi аны© к°рiнiп тґр. 18 · 8 = 9 · 16 = (3 · 4)
2
= 12
2
. Онда
шаршыны­ ©абырЎасы 12 болады.
.


Есептi­ шешiмдерi
7. b = 1 болады, c =
14
2
= 7.
Жауабы: 2178.
Ескерту: 2178 · 4 = 8712, дґрыс!
8.6. 1. AD = AC ? ?DAC?те­
бійiрлi,AH?биiктiк, онда
AH
?
биссектриса.
K = AH
T DC ? ?DAK = ?CAK.
2.?BAO = ?ABO =
?BAO + ?ABO
2
=
=
180
0
? ?AOB
2
=
180
0
? 2?ACB
2
=
= 90
0
? ?ACB = 90
0
? ?ACK = ?CAK.
3.?OAD = ?BAD ? ?BAO = ?DAC ? ?BAO = ?DAC ? ?CAK = ?DAK
4.1, 2, 3 : ?BAO = ?OAD = ?DAH = ?HAC
5. AD ? OH?©а перпендикуляр, онда AD ? ?OAH?ты­ биiктiгi, єрi 4-
тенAD?биссектриса, онда ?OAH?те­ бійiрлi, яЎни OA = HA
6. OM?AB, M ? AB болсын. E = BH T AC. Онда ?MAO =
?EAH; AO = AH; ?AOM = 90
0
? ?MAO = 90
0
? ?EAH =
= ?AHE ? ?M AO = ?EAH.
7. OM? те­ бійiрлi ?AOB?ны­ биiктiгi, онда OM?єрi медиана? AM =
1
2
AB.
8. 6-дан AE = AM;7-ден AM =
1
2
AB ? AE =
1
2
AB.
9. ?AEB = 90
0
? 8 :
cos ?BAE =
AE
AB
=
1
2
? ?BAE = 60
0
(°йткенi
?BAE < 90
0
).
10.?ACB = ?ACK = 90
0
? ?CAK = 90
0
?
1
4
· ?BAC = 90
0
? 15
0
= 75
0
11.?ABC = 180
0
? 60
0
? 75
0
= 45
0
Жауабы: ?BAC = 60
0
, ?CBA = 45
0
, ?ACB = 75
0
.
69


2007-2008 о©у жылы
9 сынып
9.1. Н°лдердi­ саны 10?ны­ ©анша дєрежесiне б°лiнетiндiгiн тісiндiредi.
10 = 2 · 5
, яЎни к°бейтiндiдегi 10?ны­ дєрежесi к°бейтiндiдегi 5?тi­ дєре-
жесiмен те­. ђйткенi, 2 5?ке ©араЎанда жиiрек кездеседi. Тек 5?ке б°лi-
нетiн сандар саны
 100
5

= 20;
кейбiр сандар 5?ке екi рет б°лiнедi, яЎни
25?
ке, сондай сандар саны
 100
25

= 4.
Ал іш рет б°лiнетiн сан жо©, онда
жалпы 5к°бейтiндiде 24 рет кездеседi. Онда 0?дер саны да 24.
Жауабы: 24.
9.2. (8 сынып, ќ 2 есеп).
2. X, Y сєйкесiнше AB, CD?ны­ орталары. Тiк бґрышты ішбґрышты­
медианасы гипотенузаны­ жартысы болатыны белгiлi. Онда MX =
AB
2
.
Тура солай NY =
CD
2
, онда ?MXB; ?NY C?те­ бійiрлi.
3. ?XMB + ?CBM = ?MBX + ?CBM = 2?MBX + ?XBC =
= 2 ·
180
0
? ?XBC
2
+ ?XBC = 180
0
? XM // BC.
Тура солай NY //BC.
XY ?
орта сызы©, онда XY //BC.
Бiр ніктеден бiр тізуге тек бiр параллель жіргiзуге болады, онда
M, X, Y ? l
1
, тура солай X, Y, N ? l
2
? M, X, Y, N ? l
1
; l
1
= l
2
.
4. MN = MX + XY + Y N =
1
2
AB +
1
2
(BC + AD) +
1
2
CD
=
1
2
(AB + BC + CD + DA) ?
периметрдi­ жартысы, дєлелдендi!
9.4. (ab + bc + ca)
2
= a
2
b
2
+ b
2
c
2
+ c
2
a
2
+ 2 a
2
bc + b
2
ac + c
2
ab
 =
=
a
2
b
2
+ b
2
c
2
2
+
b
2
c
2
+ c
2
a
2
2
+
c
2
a
2
+ a
2
b
2
2
+ 2 a
2
bc + b
2
ac + c
2
ab
 >
70
9.3. 1.?BMA = 180
0
?
?M BA
?
?M AB =
= 180
0
180
0
? ?ABC
2
180
0
?
?BAD
2
=
=
360
0
?
180
0
+ ?ABC
?
180
0
+ ?BAD
2
=
?ABC + ?BAD
2
=
=
180
0
2
= 90
0
(BC //AD)
. Тура солай ?CND = 90
0
.
?
?


Есептi­ шешiмдерi
> 3 a
2
bc + b
2
ac + c
2
ab
 = 3abc (a + b + c) ? ab+bc+ca >
p3abc (a + b + c),
дєлелдендi!
9.5. (8 сынып, ќ6 есеп).
9.6. 1?ден 127?ге дейiнгi натурал сандар ©осындысы
128·127
2
= 64 ·
127, 127?
жай сан. Керi жорып, топтар саны та© болатын жаЎдай бар делiк.
љр топта сандар ©осындысы °зара те­. Онда бґл ©осынды x та© сан = бар-
лы© сандар ©осындысы = 64 · 127, топ саны  та© жєне 1?ден арты©, онда
топ саны ?127, °йткенi 127?жай сан, ал 64?жґп.
127?
топты­ єр©айсысында сандар ©осындысы 64, алайда бiр топта мiндет-
тi тірде 127 болады, онда осы топтаЎы сандар ©осындысы 64?тен арты©.
‰айшылы©! Онда топ саны жґп болу керек, дєлелдендi!
10 сынып
10.1. n > 3 ішiн n т°бесi д°­ес к°пбґрышты­
n (n ? 3)
2
диагоналi болады.
ђйткенi єр т°бе к°ршi екi т°бе жєне °зiнен бас©а ©алЎан n ? 3 т°бесiмен
©осылып, диагональ ©ґрайды, алайда єр диагональ екi ґшы ішiн есептел-
гендiктен
n (n ? 3)
2
диагоналi болады.
Есеп шартынан
n (n ? 3)
2
n ?
n (n ? 3)
2n
? N ?
n ? 3
2
? N ? (n ? 3) 2 ?
(n ? 3) ?
жґп, онда n?3 = 2k, k ? N ? n = 2k +3. n = 3 болса диагональ
саны 0 (n > 2 болатыны тісiнiктi)
Жауабы: 2k + 3, k ? N
0
.
10.2. (9 сынып, ќ3 есеп).
10.3. 1.
mn + 1
m + n
= n?1,
мґнда m = n
2
?n?1
. Осы тґжырымды тексерелiк.
mn + 1
m + n
=
n
2
? n ? 1
 n + 1
n
2
? 1
=
n
2
? 1
 n ? n
2
+ 1
n
2
? 1
= n ? 1,
дєлелдендi!
2. Барлы© n ? N, n > 2 ішiн m = n
2
? n ? 1 > n
2
? n ? (n ? 1) = (n ? 1)
2
>
1 ? m > 1, m ? N.
3. Кез келген a ? N ішiн n = a + 1; m = (a + 1)
2
? (a + 1) ? 1
алса©, онда
mn+1
m+n
= a
екенi шыЎады (1-ден). 2-ден n, m ? N.
Жауабы: барлы© натурал сандар
mn + 1
m + n
тірiне келтiрiледi.
71


2007-2008 о©у жылы
10.4. (9 сынып, ќ4 есеп).
10.5. 1.X = MC ?AL. ABMN = LBCK;
AB = KC ? BM = BC.
BL = KC = AB = M N ; LK = BC =
BM = N A.
2.
(
?M BC = 90
0
+ ?ABC = ?ABL
M B
AB
=
BC
BL
? ?M BC ? ?ABL
жєне екеуi де те­ бійiрлi (MB = CB; AB = LB).
3. ?BMX = ?BMC = ?BAL = ?BAX ? B, M, A, X ? ?
1
? X ?
? (M BA)
, тура солай N ? ? (MBA), °йткенi ?NMB + ?BAN = 180
0
?
N, M, B, X, A ? ?
1
? ?BXN = ?BAN = 90
0
.
Тура солай ?BXK = 90
0
екенi дєлелденедi.
4.?BXN + ?BXK = 180
0
? N, X, K ? l
1
? X ? N K ?
? (M C ? AL) ? N K ? M C ?AL?N K = X.
Онда осы іш тізу бiр ніктеде
©иылысады, дєлелдендi!
10.6. (9 сынып, ќ 6 есеп).
11 сынып
11.1. (10 сынып, ќ 1 есеп).
11.2. 1. 2x = z +
2
z
? 2 |x| =
z +
2
z
= |z| +
2
z
, °йткенi z пен
2
z
?
нi­
о­-терiстiгi бiрдей. Онда 2 |x| = |z| +
2
z
> 2
q
|z| ·
2
z
= 2
?
2 ? |x| >
?
2 ?
x
2
> 2
Тура солай y
2
, z
2
> 2.
2. 2x = z+
2
z
=
z
2
+ 2
z
? 2xz = z
2
+2
. Тура солай 2xy = x
2
+2, 2zy = y
2
+2
. Онда 2x
2
· 2y
2
· 2z
2
= 2xy · 2yz · 2zx =
= x
2
+ 2

y
2
+ 2

z
2
+ 2
 6 x
2
+ x
2

y
2
+ y
2

z
2
+ z
2
 =
72


Есептi­ шешiмдерi
= 2x
2
· 2y
2
· 2z
2
, яЎни те­сiздiктерде те­дiк шарты орындалады. x
2
, y
2
, z
2
=
2.
3. 2xz = z
2
+ 2 > 0 ? xz > 0
, тура солай xy > 0. Демек, x =
?
2
болса,
y = z =
?
2
болу керек. Тура осылайша x = ?
?
2
болса, y = z = ?
?
2
болу
керек.
Жауабы:
?
2;
?
2;
?
2
 ; ?
?
2; ?
?
2; ?
?
2

.
11.3. 1. P ?AC доЎасыны­ ортасы, ал B
екi ґшынан бiрдей ©ашы©ты©та,
яЎни BA = BC ? BP
?
AC
-Ўа орта
перпендикуляр.
Онда берiлген ше­бердi­ центрi
O
? BP
, яЎни BP ?диаметр.
2. BP ?диаметр, онда
?BM P = ?BCP = 90
0
? P C =
sin ?P BC · BP =
= sin
?ABC
2
· BP = sin 30
0
· BP =
BP
2
= BO.
N ?BM
-ортасы, O?BP -ны­ ортасы, онда NO//MP ? ?BNO = ?BMP =
90
0
= ?CKP
?KCP = ?M CP = ?M BP = ?N BO,
?
?
?
BO = CP
?BN O = ?CKP
?N BO = ?KCP
? ?BN O = ?CKP ? BN = CK.
3.
?
?
?
BA = CA
?ABN = ?ABM = ?ACM = ?ACK
BN = CK
? ?ABN = ?ACK
4.3?
те­ ?BAN = ?CAK ? ?NAK = ?CAK+?CAN = ?BAN+?CAN =
= ?BAC = 60
0
;
AN = AK ? ?AN K = ?AKN =
180
0
? 60
0
2
= 60
0
, ?NAK те­ ©абырЎа-
лы, дєлелдендi.
11.4. (9 сынып, ќ4 есеп).
73


2007-2008 о©у жылы
11.5. 1. BC
1
= BA
1
(жанамалар);
BH
1
? A
1
C
1
= X ? BX
те­-бійiрлi
?A
1
B
1
C
1
?
нi­ биiктiгi, онда
X
? C
1
A
1
-нi­ ортасы, яЎни
C
1
X = A
1
X
.
2. ?XC
1
I =
?BC
1
I
? ?BC
1
A
1
; ?BC
1
I = 90
0
,
°йткенi BC
1‘
?
жанама, ал I?iштей
сызылЎан ше­бер центрi.
?XC
1
I = 90
0
?
?BC
1
A
1
=
?XA
1
H
1
(°йткенi A
1
H
1
?
биiктiк).
3. BH
1
?
єрi биссектриса (1), тура солай CH
2
??A
1
CB
1
-нi­ биссектрисасы,
яЎни BH
1
? ?B, CH
2
? ?C -нi­ биссектрисалары, онда BH
1
? CH
2
= I
.
Онда B, H
1
, X, I ? l
1
? ?IXC
1
= ?H
1
XA
1
4. 1,2,3-ден ?IXC
1
= ?H
1
XA
1
? H
1
X = IX ? X ? H
1
I
-дi­ ортасы.
Y = CH
2
T A
1
B
1
ішiн осылайша Y ? IH
2
-нi­, A
1
B
1
-дi­ ортасы болады.
5. XY ? ?C
1
A
1
B
1
-дi­, ?H
1
IH
2
-дi­ орта сызыЎы, онда C
1
B
1
//XY //H
1
H
2
.
Онда ?IH
1
H
2
= ?IXY
= ?IXA
1
? ?Y XA
1
= 90
0
? ?Y XA
1
=
90
0
? ?B
1
C
1
A
1
= 90
0
? ?A
1
C
1
I ? ?B
1
C
1
I = 90
0
? 90
0
? ?BC
1
A
1
 ?
90
0
? ?AC
1
B
1

= ?BC
1
A
1
+ ?AC
1
B
1
? 90
0
=

90
0
?
?C
1
BA
1
2

+
90
0
?
?C
1
AB
1
2
 ? 90
0
= 90
0
?
?C
1
BA
1
+?C
1
AB
1
2
=
?BCA
2
= ?BCI = ?BCH
2
.
Онда ?BCH
2
+?BH
1
H
2
= ?BCH
2
+180
0
??IH
1
H
2
= 180
0
? BH
1
H
2
C?
Ўа
сырттай ше­бер сызуЎа болады. Дєлелдендi!
11.6. 1. Тiк т°ртбґрышттарды ©арама-©арсы 2 т°бе аны©тайтыны тісiнiк-
тi, яЎни A (a
1
; b
1
) , C (a
2
; b
2
)
ніктелерi ©арама-©арсы т°белер болса, онда
B (a
1
; b
2
) , D (a
2
; b
1
)
ніктелерi де т°бе болуы керек. Бай©аЎандай, єрбiр
жґп ©арсы т°белерге бiр Ўана тiк т°ртбґрыш, ал єрбiр тiк т°ртбґрыш©а
екi жґп ©арсы т°белер сєйкес келедi (єрине, мґндаЎы тiк т°ртбґрыштар 
есептi ©анаЎаттандыратындары Ўана).
2. Т°белердi­ координаталарыны­ абцисса жєне ордината мєндерi 0?ден
n?
ге дейiн ©абылданады, яЎни n + 1 бітiн саннан. Онда жалпы ніктелер
саны (n + 1)
2
. Осы ніктелерде екi жґп нікте та­дау тєсiлдер саны C
2
(n+1)
2
.
Алайда, оларды­ iшiнде бiр-бiрiне ©арсы т°бе бола алмайындар бар, яЎни
абцисса не ордината мєнi бiрдейлерi (b
1
= b
2
болса, мысалы онда B мен
D
,A мен C жґптары беттеседi. a
1
= a
2
?
де тура солай). Ондай т°белер
саны:
1) Егер a
1
= a
2
? (n + 1) · C
2
n+1
(яЎни, бiр абцисса мєнiнде (n + 1) т°бе
бар, онда C
2
n+1
?
2 т°бе та­дау тєсiлi, ал жалпы абциссалар саны n + 1.
74


Есептi­ шешiмдерi
2) Егер b
1
= b
2
? (n + 1) · C
2
n+1
, тура солай. Онда мімкiн жґп т°белер
саны:C
2
(n+1)
2
?2 (n + 1)·C
2
n+1
. љрбiр тiк т°ртбґрыш©а екi жґп сєйкес келедi,
ал жґптары орта© екi тiк т°ртбґрыш жо©, онда тiк т°ртбґрыштар саны
C
2
(n+1)2
2
? (n + 1) · C
2
n+1
.
3. Егер тiк т°ртбґрыштарды­ °здерi таза ілкен квадрат iшiнде болуы ке-
рек болса, яЎни т°белерi осы квадрат бойында жатпаса, онда тура сондай
жолмен жауап:
C
2
(n?1)2
2
? (n ? 1) · C
2
n?1
екенi шыЎады, мґнда n > 3. n = 1, 2
болса, жауап 0 екенi тісiнiктi.
Жауабы: есеп шарты толы©тыруына байланысты не
C
2
(n+1)2
2
? (n + 1) ·
C
2
n+1
, не
C
2
(n?1)2
2
? (n ? 1) · C
2
n?1
S 0
(n = 1, 2 жаЎдайларында).
75


2008-2009 о©у жылы
2008-2009 о©у жылы
8 сынып
8.1. E жєне F ніктелерi сєйкесiнше AB
жєне BC ©абырЎаларыны­
ше­бермен жанасу ніктелерi
болсын. AM = AE = x; BE =
BF = y;
F C = CM = z
болсын.
p =
AB + BC + AC
2
=
2 (x + y + z)
2
= x + y + z.
p
?
BC = x + y + z
?
(y + z) =
x + y + z
? y ? z = x = AM.
8.2. (3x + 2y) 23 ? 2 · (3x + 2y) = (6x + 4y) 23
17x + 19y = 23x ? 6x + 23y ? 4y = (23 (x + y) ? (6x + 4y))
23.
8.3. Белгiлi бiр т°бенi та­дап алайы©. љрбiр сызылЎан тґйы© иректi та­-
далЎан т°беден басталатын сєйкес ретпен орналас©ан т°белер комбинаци-
ясы деп ©арастырайы©, яЎни комбинациядаЎы тiзбектес т°белер кесiндi-
мен ©осылЎан. Бiрiншi орында мiндеттi тірде та­далЎан т°бе болЎанды-
©тан, комбинациялар саны ©алЎан 5 т°бенi­ орналасуына байланысты, яЎ-
ни комбинациялар саны 5! . Бай©аса©, єрбiр тґйы© иректi бiз дєл екi рет
©арастырамыз: бiр рет саЎат баЎытымен, ал екiншi рет оЎан ©арсы баЎытта.
Осылайша барлы© тґйы© иректер саны
5!
2
Жауабы:
5!
2
8.4. I тєсiл.
a
2
+ 4 > 4a
b
2
+ 4 > 4b
c
2
+ 4 > 4c
?
?
?
? a
2
+ b
2
+ c
2
+ 12 > 4 (a + b + c)
II тєсiл. a
2
+ b
2
+ c
2
+ 12 ? 4 (a + b + c) = a
2
? 4a + 4 + b
2
? 4b + 4 + c
2
? 4c + 4 =
= (a ? 2)
2
+ (b ? 2)
2
+ (c ? 2)
2
> 0 ? a
2
+ b
2
+ c
2
+ 12 > 4 (a + b + c) ,
a = 2, b = 2, c = 2
болса, те­дiк орындалады.
76


Есептi­ шешiмдерi
8.5. Суреттегiдей ?ABC = ? деп алса©,
?CHM = 90
0
? ?MHB = ?B = ?.
?HN C = ?HM C = 90
0
болЎанды©тан, H, M, C, N ніктелерi
бiр ше­бер бойында.
?M N C = ?M HC = ? = ?B. Ал C
бґрышы орта© болЎанды©тан,
?M N C ? ?ABC
болады.
8.6. Бiр жылда 12 ай болатынды©тан, 40 : 12 = 3 (4 ©алды©). Дирихле
принципi бойынша бiр айда туылЎан кінiн тойлайтын 4 о©ушы болмасын,
е­ к°п дегенде єр айда 3 о©ушы болсын деп алЎанны­ °зiнде 4 о©ушы асып
©алады. Демек, сол 12 айды­ бiрiнде туылЎан кінiн тойлайтын таЎы бiр
о©ушы табылады. Онда туылЎан кіндерiн е­ болмаса 4 о©ушы тойлайтын
ай табылады.
9 сынып
9.1. x
2
? y
2
? x + y = (x ? y) (x + y) ? (x ? y) = (x ? y) (x + y ? 1) = 10 =
2 · 5 = 1 · 10
a) x, y ? N болЎанды©тан:

x ? y = 2
x + y ? 1 = 5
немесе

x ? y = 5
x + y ? 1 = 2 .
Те­деулер жійесiн шешемiз:

x ? y = 2
x + y ? 1 = 5
?

x = 4
y = 2
;

x ? y = 5
x + y ? 1 = 2
?

x = 4
y = ?1
болады.
x, y ? N ? x = 4, y = 2.
є) x, y ? N болЎанды©тан:

x ? y = 1
x + y ? 1 = 10
немесе

x ? y = 10
x + y ? 1 = 1
Те­деулер жійесiн шешемiз:

x ? y = 1
x + y ? 1 = 10
?

x = 6
y = 5
;

x ? y = 10
x + y ? 1 = 1
?

x = 6
y = ?4 болады.
x, y ? N ? x = 6, y = 5.
77


2008-2009 о©у жылы
Бай©аса©, x + y ? 1 > 1 + 1 ? 1 > 0. Сонды©тан барлы© жаЎдайлар ©арас-
тырылды.
Жауабы: (4; 2), (6; 5).
Сонымен, AE = AB +BC +AC ?AF, онда AE +AF = AB +BC +AC, яЎни
2AE = AB + BC + AC.
Демек, AE =
AB + BC + AC
2
.
Дєлелдеу керегi де
осы болатын.
9.3. Есеп шартынан n = a
1
+ a
2
+ ... + a
k
болатын те­деу тібiрлерiнi­
мімкiн мєндер санын табу керек. љрбiр a
1
, a
2
, ..., a
k
? N ? a
1
, a
2
, ..., a
k
>
1 ? n = a
1
+ a
2
+ ... + a
k
> k ? n > k, яЎни n < k болса келтiрулер саны 0
болады.
љрбiр a
1
, a
2
, ..., a
k
келтiруiне 1...1
|{z}
a
1
0 1...1
|{z}
a
2
0... 1...1
|{z}
a
k?1
0 1...1
|{z}
a
k
санын сєйкестендiрей-
iк. љрбiр келтiруге осындай тек бiр сан, ал єр осындай санЎа тек бiр келтi-
ру сєйкес келетiнiн бай©айы©, яЎни биекция орындалады. Онда келтiрулер
саны осындай сандарды­ санына те­. Осы сандар a
1
+ a
2
+ ... + a
k
= n
бiрлiктен жєне (k ? 1) н°лден тґратынын бай©айы©. Н°лдердi­ арасында
кемiнде бiр бiрлiк бар жєне басында єрi со­ында кемiнде бiр бiрлiк бар.
ЯЎни екi н°л ©атар келмейдi жєне олар бiрлiктердi­ арасында орналас©ан.
1...1
|{z}
n
саныны­ к°ршi бiрлiктердi­ арасы болатындай (n ? 1) орын бар. љр
орында к°п дегенде бiр н°л бола алады. БарлыЎы (k ? 1) н°л бар. љрбiр ©а-
растырылатын сан осы н°лдердi берiлген (n ? 1) орынЎа орналастырумен
аны©талады. Осындай сандар саны (n ? 1) орыннан (k ? 1) орын та­дау
керек. ЯЎни C
k?1
n?1
тєсiл бар. Демек, келтiрулер саны C
k?1
n?1
, °йткенi ©арас-
тырылЎан сандар келтiрулерге сєйкес келедi.
Жауабы: C
k?1
n?1
.
78
9.2. Суреттегiдей O ше­берi ABC
ішбґрышыны­ BC ©абырЎасын
жєне AB мен AC ©абылЎаларыны­
созындыларын сєйкесiнше D, E, F
ніктелерiнде жанап °тсiн. Онда
AE = AF, BD = BE, CD = CF
болЎанды©тан,
AE = AB+BE = AB+BD = AB+(BC ? CD) = AB+BC?CD =
= AB + BC ? CF = AB + BC ? (AF ? AC ) .


Есептi­ шешiмдерi
9.4. a) f (x) функциясын іш тірлi жаЎдайда ©арастырайы©:
1) x 6 1 болса, f (x) = |x ? 1|?|x ? 2| = ?x+1+x?2 = ?1. ЯЎни f (x) = ?1.
2) 1 6 x 6 2 болса, f (x) = |x ? 1| ? |x ? 2| = x ? 1 + x ? 2 = 2x ? 3. ЯЎни
f (x) = 2x ? 3
.
3) x > 2 болса, f (x) = |x ? 1| ? |x ? 2| = x ? 1 ? x + 2 = 1. ЯЎни f (x) = 1.
Осы іш жаЎдайды бiрiктiргенде функция графигi суреттегiдей:
б) g (x) = |x ? 3| функциясыны­ графигi g (x) = x ? 3 функциясыны­
графигiнi­ Ox осiнi­ асты­Ўы жаЎындаЎы б°лiмiн Ox осiне ©арата біктеу
болЎанды©тан, a)-даЎы графиктi ескере отырып екi функцияны­ графигiн
бiрге салса© т°мендегi суреттегiдей екi функцияны­ графигiмен шектелген
фигураны­ ауданы табаны 2, биiктiгi 1 болатын ішбґрыш ауданына те­,
яЎни
S =
1
2
· 2 · 1 = 1
болады.
Жауабы: 1.
79


2008-2009 о©у жылы
9.5. Суреттегiдей AB жєне HK-ны­
©иылысу ніктесi E, BC жєне
HP
-ны­ ©иылысу ніктесi D болсын,
KP
кесiндiсi AB, BC
©абырЎаларымен сєйкесiнше N, M
ніктелерiнде ©иылыссын.
?BAC = ? болсын.
?AHE = 90
0
? ?, ?AHB = 90
0
, онда ?BHE = ?. ?HEB = 90
0
, ?HDB =
90
0
болЎанды©тан, H, E, B, D ніктелерi бiр ше­бер бойында, ?BDE =
?BHE = ?. HE = EK, HD = DP болЎанды©тан ED // KP, ?N M B =
?EDB = ?. Симметрия бойынша
?AHB = ?AKB
болЎанды©тан
?AKB = 90
0
, ?BAK = ?. Демек, ?BAK = ?KM B = ?. Онда K, B, M, A
ніктелерi бiр ше­бер бойында. ?AMB = 180
0
? ?AKB = 90
0
.
Онда
AM ?BC.
Сол сия©ты AB?CN екенiн де дєлелдеп алуЎа болады.
9.6. Есеп тґжырымы ©ате деп керi болжайы©. Онда таныстарды­ саны
бiрдей екi адам табылмайтын жаЎдай бар. Осы жаЎдайда мiндеттi тірде
n
адамны­ таныстарыны­ саны °су ретi бойынша 0, 1, . . . , n ? 1 болады.
ђйткенi таныстарды­ саны е­ к°п дегенде n ? 1, ал е­ аз дегенде o, жєне 0
мен n ? 1-дi­ арасында дєл n сан бар. Сонда осы жаЎдайда бєрiн танитын
жєне ешкiмдi танымайтын адам бар. Алайда ешкiмдi танымайтын адам
бєрiн танитiнмен мiндеттi тірде таныс. Осыдан ©айшылы© туындайды,
яЎни есеп тґжырымы дґрыс.
10 сынып
10.1. (I тєсiл)(a + b + c)
2
= 0 ? a
2
+ b
2
+ c
2
= ?2 (ab + bc + ca)
(1)
a
2
+ b
2
+ c
2

2
= (?2 (ab + bc + ca))
2
? a
4
+ b
4
+ c
4
+ 2a
2
b
2
+ 2a
2
c
2
+ 2b
2
c
2
=
= 4a
2
b
2
+4b
2
c
2
+4c
2
a
2
+8a
2
bc+8ab
2
c+8abc
2
= 4a
2
b
2
+4b
2
c
2
+4c
2
a
2
+8abc(a+b+c) ?
? a
4
+ b
4
+ c
4
= 2a
2
b
2
+ 2a
2
c
2
+ 2b
2
c
2
= 50 ?
?
a
2
b
2
+ a
2
c
2
+ b
2
c
2
= 25
a
2
+ b
2
+ c
2

2
= 4a
2
b
2
+ 4a
2
c
2
+ 4b
2
c
2

?
? a
2
+ b
2
+ c
2

2
= 4 · 25 ? a
2
+ b
2
+ c
2
= 10.
80


Есептi­ шешiмдерi
(1) ? ab + bc + ca = ?
a
2
+ b
2
+ c
2
2
= ?5.
(II-тєсiл) a + b + c = 0 ? c = ? (a + b)
ab + bc + ca = ab + c (a + b) = ab ? (a + b)
2
= ? a
2
+ b
2
+ ab

Айталы©:
x = a
2
+ b
2
, y = ab
a
4
+ b
4
+ c
4
= 50 ? a
4
+ b
4
+ (a + b)
4
= 50 ?
? x
2
? 2y
2
+ (x + 2y)
2
= 50 ? x
2
? 2y
2
+ x
2
+ 4y
2
+ 4xy = 50 ?
? 2x
2
+2y
2
+4xy = 50 ? (x + y)
2
= 25 ? x+y = ±5, x+y = (a+
1
2
b)
2
+
3
4
b
2
> 0 ?
x + y = 5 ? ? a
2
+ b
2
+ ab
 = ?5 ? ab + bc + ca = ?5.
(III-тєсiл) b
1
= a + b + c = 0,
b
2
= ab + bc + ca,
b
3
= abc
50 = a
4
+ b
4
+ c
4
= b
1
4
? 4b
2
1
b
2
+ 4b
1
b
3
+ 2b
2
2
?
? 2b
2
2
= 50 ? b
2
2
= 25 ? b
2
= ±5.
b
2
=
b
2
1
? (a
2
+ b
2
+ c
2
)
2
=
?(a
2
+ b
2
+ c
2
)
2
6 0, онда b
2
= ?5.
Жауабы: ab + bc + ca = ?5
81
10.2. ?CAB = 2?, ?CBA = 2? болсын. O
инцентр болсын. AN = AM
болЎанды©тан ?AMN = ?ANM =
180
?
? 2?
2
= 90
?
? ?.
онда
?P M B = 180
?
? ?P MA =
90
?
+ ?.?COB = 180
?
? ?OCB ? ? =
180
?
?
1
2
?ACB ? ? =
90
?
+ (90
?
?
1
2
?ACB ? ?) = 90
?
+ ?.
Сонды©тан ?P MB = ?COB.
Сонымен ©атар
?P BM = ?CBO = ?.
Онда
4P M B ? 4COB
, яЎни
P B
M B
=
CB
OB
.
ТаЎы ?CBP = ?OBM = ?, осыдан
4CBP ? 4OBM .
Онда
?BP C = ?BM O = 90
?
.
O


2008-2009 о©у жылы
10.3.
?
?
?
?
?
?
?
?
?
2010! + 2
2
2010! + 3
3
2010! + 4
4
...
...
...
...
2010! + 2010
2010
ЖоЎарыдаЎы 2009 тiзбектес сандарды­ єр©айсысы °зiнен кiшi жєне бiрден
ілкен натуран санЎа б°лiнедi, яЎни оларды­ барлыЎы ©ґрама.
10.4.
x
1
, x
2
, ..., x
n
> 0
1 + x
1
> 2
?
x
1
, 1 + x
2
> 2
?
x
2
, ..., 1 + x
n
> 2
?
x
n
Те­сiздiктердi­ о­-солын к°бейтсек:
(1 + x
1
) (1 + x
2
) ... (1 + x
n
) > 2
n
?
x
1
· x
2
· x
3
· ... · x
n
(1 + x
1
) (1 + x
2
) ... (1 + x
n
) > 2
n
.
Те­дiк x
1
= x
2
= . . . = x
n
= 1
болЎан кезде орындалады.
10.5. (9 сынып, ќ6 есеп).
10.6. (I-тєсiл) Айталы©,
AB = BC = CA = a,
BE
?AK
болатындай, E ? AK ніктесiн
алайы©. ?ABE = ?.
P N ? M K
болатындай, N ? MK
ніктесiн алай©.
?CAK = 90
0
? ?
 ? 60
0
= 30
0
? ?,
?ACK = 90
0
? 30
0
? ?
 = 60
0
+ ?,
?BCM = 180
0
? 60
0
? 60
0
+ ?
 = 60
0
? ?.
M K = BE = a · cos ?,
BM = a · sin 60
0
? ?
 ,
AK = a · sin 60
0
+ ?

P N =
1
2
(BM + AK) =
1
2
a sin 60
0
? ?
 + sin 60
0
+ ?
 =
=
1
2
a·2·sin
60
0
? ?
 + 60
0
+ ?

2
·cos
60
0
+ ?
 ? 60
0
? ?

2
= a·sin 60
0
·cos ? =
=
?
3
2
a · cos ?
82


Есептi­ шешiмдерi
M N
P N
=
1
2
a · cos ?
?
3
2
a · cos ?
=
1
?
3
= tg? ? ? = 30
0
,
мґнда ? = ?MP N
P M = P K ? ?M P K = 60
0
? ?P MK = ?MKP = 60
0
? P M = M K = P K.
(II-тєсiл) P N?MK болатындай
N ? M K
ніктесiн алса©,
AK //P N //BM
AP = BP

? M N = N K ?
P M = P K
CP ?AB ? ?AP C = 90
0
,
?AKC = 90
0
Онда A, K, C, P ніктелерi бiр ше­бер бойында. Сонды©тан ?P KC =
?P AC = 60
0
.
Онда ?P MK = ?P KM = 60
?
, яЎни P M = P K = MK.
11 сынып
11.1. (10 сынып, ќ1 есеп).
11.2. (10 сынып, ќ2 есеп).
11.3. 1. (n + 1)! + 2, (n + 1)! + 3, ..., (n + 1)! + (n + 1) сандар ©атарын
©арастырайы©, мґнда барлыЎы n сан жєне єр©айсысы ©ґрама. ђйткенi
оларды­ бєрi (n + 1)! + k тірiнде, мґнда 2 6 k 6 n + 1; ал (n + 1)! =
1 · 2 · ... · k · ... · (n + 1) ? (n + 1)!
k
, осыдан ((n + 1)! + k)
k
жєне
(n + 1)! + k > k ? (n + 1)! + k?
©ґрама, яЎни ©арастырЎан ©атарда жай
сан жо©.
2. 2, 3, ..., n + 1 ©атарын ©арастырайы©, мґнда n сан жєне кемiнде бiр жай
сан бар (2?жай сан). (n + 1)! + 2 > 2 екенiн бай©айы©.
3. Есеп шарты орындалмайды деп керi тґжырым жасайы©. АлЎаш©ы ©а-
тарды еске тісiрейiк. ѕЖылжытуї процесi деп ©атарды­ єрбiр санын 1?ге
азайту ірдiсiн атаймыз. Бґл ірдiстен кейiн, бiр жа­а сан ©осылады, ал бiр
сан жойылады. Осы процестi е­ кiшi сан 2?ге те­ескенге дейiн жасай бе-
рейiк. Осы ©атарда (ірдiстен кейiнгi) бiрден 2 не одан к°п жай сан ©осыла
алмайды, °йткенi алды­Ўы ©атарЎа тек бiр сан ©осылды. ЯЎни е­ к°п де-
генде 1 жай сан ©осылады. љрбiр ѕжылжытуданї кейiнгi шы©©ан жа­а
©атарда n сан болады жєне оларды­ еш©айсысында дєл бiр жай сан бола
алмайтынды©тан, басында жай сан болмаЎанды©тан, ѕжылжытуї бiрден
83


2008-2009 о©у жылы
2
не одан к°п жай сан ©оса алмайтынды©тан, єрбiр процесстен кейiн жай
сан мілдем ©осылмайды. ѕЖылжытаї берiп, бiр кезде ©атар 2, 3, ..., n + 1
©атарымен беттеседi. Ал, бґл ©атарда жай сан бар, ©айшылы©. Онда есеп
тґжырымы дґрыс.
11.4. Виет теоремасы бойынша x
1
+ x
2
= b,
x
1
· x
2
= c
, онда x
2
1
+ x
2
2
=
(x
1
+ x
2
)
2
? 2x
1
· x
2
= b
2
? 2c = 5 ? b
2
= 5 + 2c
.
Ендi бiр жаЎынан дискриминанты b
2
? 4c > 0 ? b
2
> 4c. Демек, b
2
=
5 + 2c > 4c ? c 6 2, 5 жєне де b
2
= 5 + 2c > 0 ? c > ?2, 5. c бітiн
болЎанды©тан, c = ?2, ?1, 0, 1, 2.
c = ?2
болЎанда b
2
= 5 + 2c = 1 ? b = ±1
c = 2
болЎанда b
2
= 5 + 2c = 9 ? b = ±3
Ал, c = ?1, 0, 1 мєндерiнде b бітiн болмайды.
Жауабы: (b; c)-Ўа cєйкес бітiн сандар жґбы: (?1; ?2), (1; ?2), (?3; 2) ,
(3; 2)
.
11.5. AD диаметр болЎанды©тан,
?AM D = 90
0
.
?M AB =
90
0
? ?AMB
?DM C = 180
0
? ?DMA ? ?AMB =
180
0
? 90
0
? ?AMB = 90
0
? ?AMB.
?M AB = ?DM C жєне ?M BA = ?DCM = 90
?
.
Онда ?ABM ? ?MCD ?
AB
M C
=
BM
CD
? BM · M C = AB · CD
.
11.6. Барлы© ше­берлердi шаршыны­ AB ©абырЎасына проекциялайы©.
Проекцияны­ ґзындыЎы сєйкес ше­бердi­ диаметрiнi­ ґзындыЎына те­
болады. Ал диаметрдi­ ґзындыЎы ше­бер ґзындыЎынан ? есе кем. Онда
проекцияларды­ ґзынды©тарыны­ ©осындысы
10
?
> 3
болады. Дирихле
принципi бойынша ґзындыЎы 1 болатын AB ©абырЎасында 4 проекцияЎа
тиесiлi нікте табылатыны тісiнiктi. Онда осы ніктеден AB? Ўа перпенди-
куляр тізу сєйкес 4 ше­бердi ©иып °тедi.
84


Есептi­ шешiмдерi
2009-2010 о©у жылы
8 сынып
8.1. k = 2009 деп алса©, берiлген °рнек келесiдей жазылады:
1
4
+ 2009
4
+ 2010
4
1
2
+ 2009
2
+ 2010
2
=
1 + k
4
+ (k + 1)
4
1 + k
2
+ (k + 1)
2
=
(1 + k
2
)
2
? 2k
2
+ (k + 1)
4
1 + k
2
+ k
2
+ 2k + 1
=
=
(1 + k
2
)
2
? k
2
+ (k + 1)
4
? k
2
2(k
2
+ k + 1)
=
=
(1 + k
2
? k)(1 + k
2
+ k) + ((k + 1)
2
? k)((k + 1)
2
+ k)
2(k
2
+ k + 1)
=
=
(1 + k
2
+ k)(1 + k
2
? k + k
2
+ 3k + 1)
2(k
2
+ k + 1)
= k
2
+ k + 1 = 2009
2
+ 2010
Жауабы: 2009
2
+ 2010.
8.2. CE ? BD = болсын. BC = CD
болЎанды©тан, ?CBD = ?CDB =
180
?
?
108
?
2
= 36
?
.
Онда
?ABD = 96
?
? 36
?
= 60
?
.
Тура
солай ?DCE = ?DEC = 36
?
. Онда
?BOC = 180
?
? ?OBC ? ?BCO =
180
?
? 36
?
? (108
?
? 36
?
) = 72
?
=
?BCO ? BC = BO = AB ?
?BAO = ?AOB = 60
?
. Онда
AO = AB.
Алды­ЎыЎа ґ©сас ?EOD = ?EDO ? EO = ED = AB = AO.
?AOE = 180
?
? 60
?
? 72
?
= 48
?
? ?OAE = ?AEO = (180
?
? 48
?
) : 2 = 66
?
?
?AED = 66
?
+ 36
?
= 102
?
.
Жауабы: 102
?
.
8.3. ‰орапта y конфет болды делiк. Онда Айжанда 0.7y, Таняда 0.25y,
Маржанда 0.05y конфет болды. Кейiнгi ірдiстердi ескере отырып, келесi-
дей те­дiктi аламыз:
3 ·
0, 25y + (0, 05y + 20)
2
= 0, 7y ? 20 ? 0, 9y + 60 = 1, 4y ? 40 ? y = 200
Айжанда 0, 7 · 200 ? 20 = 120 конфет,
85


2009-2010 о©у жылы
Маржанда
0, 3 · 200 + 20
2
= 40
конфет болды.
Аяз Ата таЎы x конфеттен сыйлаЎанын ескерсек:
2(40 + x) = 120 + x ? 80 + 2x = 120 + x ? x = 40.
Жауабы: 40.
8.4. 2
4
= 16 ? 1(mod5), 3
4
= 81 ? 1(mod5)
болЎанды©тан m жєне n?дi 4-ке
б°лгендегi ©алды©пен ©арастырайы©.
Онда m = 4k + 1, (k = 0, 1, 2, ...) болса, 2
m
= 2
4k+1
= 2
4

k
· 2 ? 2 (mod5)
m = 4k + 2, (k = 0, 1, 2, 3, ...)
болса, 2
m
= 2
4k+2
= 2
4

k
· 2
2
? 4 (mod5)
m = 4k + 3, (k = 0, 1, 2, 3, ...)
болса, 2
m
= 2
4k+3
= 2
4

k
· 2
3
? 3 (mod5)
m = 4k, (k = 0, 1, 2, 3, 4...)
болса, 2
m
= 2
4k
= 2
4

k
? 1 (mod5)
Ал, n = 4t + 1, (t = 0, 1, 2, 3, ...) болса, 3
n
= 3
4t+1
= 3
4

t
· 3 ? 3 (mod5)
n = 4t + 2, (t = 0, 1, 2, 3, ...)
болса, 3
n
= 3
4t+2
= 3
4

t
· 3
2
? 4 (mod5)
n = 4t + 3, (t = 0, 1, 2, 3, ...)
болса, 3
n
= 3
4t+3
= 3
4

t
· 3
3
? 2 (mod5)
n = 4t, (t = 0, 1, 2, 3, ...)
болса, 3
n
= 3
4t
= 3
4

t
? 1 (mod5)
Сонды©тан 2
m
+ 3
n
саны 5-ке б°лiну ішiн, m = 4k + 1 болЎанда, n = 4t + 1
болу керек, осы кезде 2
n
+ 3
m
= 2
4t+1
+ 3
4k+1
? 2 + 3 ? 0(mod5)
,
m = 4k + 2
болЎанда, n = 4t, осы кезде 2
n
+ 3
m
= 2
4t
+ 3
4k+2
? 1 + 4 ?
0(mod5)
,
m = 4k + 3
болЎанда, n = 4t + 3, осы кезде 2
n
+ 3
m
= 2
4t+3
+ 3
4k+3
? 3 + 2 ?
0(mod5)
,
m = 4k
болЎанда, n = 4t + 2, осы кезде 2
n
+ 3
m
= 2
4t+2
+ 3
4k
? 4 + 1 ?
0(mod5)
.
Дєлелдеу керегi де осы болатын.
8.5. 1-жаЎдай: AS биiктiк болсын. Онда
тiкбґрышты ?ABS ішбґрышында
гипетенузаЎа жіргiзiлген SM
медианасы оны­ жартысына те­,
яЎни MS =
1
2
AB = M B.
Тура солай
N S = N C.
Онда
(M B ? M S ) (N C ? N S) = 0
2-жаЎдай: AS биiктiк емес. Онда ?ASB мен ?ASC? нi­ бiреуi сійiр, ал
екiншiсi доЎал, °йткенi ?ASB + ?ASC = 180
?
.
Жалпылы©ты жоЎалтпай,
?ASB сійiр делiк. M S < M B деп болжайы©. Онда бґрыштар те­сiздiгiнен
?SM B?
де ?MBS < ?BSM. Тура солай ?AMS?те ?MAS < ?ASM,
86


Есептi­ шешiмдерi
°йткенi MS < MB = MA. Онда 90
?
< 180
?
? ?ASB = ?ABS + ?BAS =
?M BS + ?M AS < ?BSM + ?ASM = ?ASB < 90
?
,
яЎни 90
?
< 90
?
,
ал бґл
мімкiн емес. Сонды©тан MS < MB тґжырымы ©ате. Осыдан MS > MB
шыЎады, °йткенi MS 6= MB, ?BSA = 90
?
болады.
Ендi ?ASC?де жаЎдай керiсiнше NS > NC деп болжаса, 90
?
> 90
?
деген
©ате тґжырым шыЎады. Осыдан NS < NC екенi тісiнiктi, °йткенi NS 6=
N C,
єйтпесе ?ASC = 90
?
екенi шыЎады. Сонда (MB ? MS) (NC ? NS) <
0. ?ASB доЎал болатын жаЎдай да тура солай шыЎады.
Барлы© жаЎдайлардан (MB ? MS)(NC ? NS) 6 0 екенi шыЎады.
8.6. Мысалы, осы 90 жаман са­ырау©ґла©тарда 10 ©ґрттан болса, ал 10
жа©сы са­ырау©ґла©тарда мілдем ©ґрт болмаса, онда єрбiр жаман са­ы-
рау©ґла©тан бiр-бiр ©ґрттан бiрдей м°лшерде жа©сы са­ырау©ґла©тарЎа
к°шсе, єрбiр са­ырау©ґла©та 9 ©ґрт болады, яЎни барлыЎы жа©сы са­ы-
рау©ґла© болады.
Жауабы: мімкiн.
9 сынып
9.1. (8 сынып, ќ1 есеп).
9.2. (8 сынып, ќ2 есеп).
9.3. (a + b + c)
 a
3
x
2
+
b
3
y
2
+
c
3
z
2

>
 a
2
x
+
b
2
y
+
c
2
z

2
>
 (a + b + c)
2
x + y + z

2
=
(a + b + c)
2
?
 a
3
x
2
+
b
3
y
2
+
c
3
z
2

> a + b + c.
Коши-Буняковский те­сiздiгi: (x
2
1
+ x
2
2
+ . . . + x
2
n
)(y
2
1
+ y
2
2
+ . . . + y
2
n
) >
(x
1
y
1
+ x
2
y
2
+ . . . + x
n
y
n
)
2
.
Коши-Буняковский те­сiздiгiнi­ салдары:
(x
1
+ x
2
+ x
3
)
 y
2
1
x
1
+
y
2
2
x
2
+
y
2
3
x
3

> (y
1
+ y
2
+ y
3
)
2
?
y
2
1
x
1
+
y
2
2
x
2
+
y
2
3
x
3
>
(y
1
+ y
2
+ y
3
)
2
x
1
+ x
2
+ x
3
.
87


2009-2010 о©у жылы
9.5. 1. 8
m
саныны­ цифрларыны­ ©осындысы 8, яЎни осы сан 9-Ўа б°лгенде
8 ©алды© бередi. Онда m саны та©. ђйткенi m = 2k болса, 8
m
= 8
2k
=
(64)
k
? 1(mod 9)
,ал 1 6= 8.
2. 8
1
? 8(mod 10), 8
2
? 4(mod 10), 8
3
? 2(mod10), 8
4
? 6(mod 10), 8
5
? 8
4
·8 ?
6 · 8 ? 8(mod 10)
, яЎни 8-дi­ дєрежелерiнi­ 10-Ўа б°лгендегi ©алды©тары
4-ке те­ периодпен °згерiп отырады. Бай©аса©, m = 4k болЎанда Ўана,
8
m
? 6(mod 10),
яЎни m?жґп сан. Алайда бґл 1-пунктен ©айшы, яЎни
ондай m табылмайды.
Жауабы: мімкiн емес
9.6. (8 сынып, ќ 6 есеп).
10 сынып
10.1. a) f (g (x)) = ?x ? f (f (g (x))) = ?f(x) = f(?x), g (f (x)) = ?x ?
g (g (f (x))) = ?g(x) = g(?x)
, f, g-та© .
b) f(x) = x; g(x) = ?x.
88
9.4. 1.AC ? BD = O болсын.

?AOB = ?DOC
?ABO = ?DCO
болЎанды©тан,
?AOB ? ?DOC.
Онда
AO
DO
=
AB
DC
=
1
2
? DO = 2AO,
тура
солай OC = 2BO. Онда
2
3
=
BD
AC
=
BO + OD
AO + OC
=
BO + 2AO
AO + 2BO
? 2AO + 4BO = 3BO +
6AO ? 4AO = BO ?
AO
BO
=
1
4
.
2.

?AOD = ?BOC
?DAO = ?CBO
болЎанды©тан, ?AOD ? ?BOC, яЎни
DA
BC
=
AO
BO
=
1
4
.
Жауабы: 1 : 4.


Есептi­ шешiмдерi
10.3. Мысалы, n = 101! ? 101, яЎни 1 · 2 · ... · 101
|
{z
}
101
·102 · ... · (101! ? 1)
|
{z
}
n?1
=
102 · ... · (101! ? 1)
|
{z
}
n?1
·101!,
мґнда сол жа©та тiзбектес n+100 сан, ал о­ жа©та
тiзбектес n сан.
10.4.
Бiрiншi тамаша шектi­ дєлелдеуiнен sin x 6 x екенi белгiлi. Онда
x cos x = x sin

?
2
? x

6 x

?
2
? x

.
Ал орталар те­сiздiгiнен x

?
2
? x

6
 x +
?
2
? x
2

2
=
?
2
16
,
яЎни x cos x 6
?
2
16
.
Те­дiк x =
?
2
? x,
яЎни x =
?
4
болЎанда орындалу ©ажет. Алайда
?
4
cos
?
4
=
?
4
·
?
2
2
6=
?
2
16
,
яЎни те­дiк белгiсi орындалмайды. Онда x cos x <
?
2
16
.
10.5. (9 сынып, ќ5 есеп).
89
10.2. ?CED = 180
?
? ?ABC =
180
?
?CDA = ?CDE ? CD =
CE ? ?CDE = ?DEC =
?,
?DCE = 180
?
? 2?,
?ADF = ?, ?EAF = ?ECF = 180
?
? 2?
? ?AF D = ? ? AF = AD,
?ECD
-ны­ CM биссектрисасын
жіргiземiз, мґнда M ? ?, ?ECM =
?EAM =
180
?
? 2?
2
= 90
?
? ?
, яЎни
CM ED
ны, AM F D ны
перпендикуляр ©а© б°ледi.
Сонды©тан M ніктесi EDF
ішбґрышыны­ сырт©ы центрi.
?
?
?


2009-2010 о©у жылы
10.6.
1. A?ны­ кез келген x элементiн ©арастырайы©. 3
x
= x + 2
болЎанды©тан,
log
3
(x + 2) + log
2
(3
x
? x) = log
3
(3
x
) + log
2
2 = x + 1 = 3
x
? 1,
яЎни x ? B,
x
кез келген болЎанды©тан, A ? B.
2. y
1
= 3
x
, y
2
= x + 2
графиктерiн сызайы©. Бай©аса©, y
1
= y
2
болатын
екi нікте бар. Бiреуi x = 1 ніктесiнде, екiншiсi x = x
0
ніктесiнде, мґнда
x
0
6= 1.
Осы x
0
иррационал екенiн дєлелдейiк.
Керi жорып, x
0
=
p
q
тірiндегi рационал сан болды дейiк, мґнда
p
q
?
©ыс©армайтын б°лшек, p ? Z, q ? N.
1) 3
x
0
= x
0
+ 2.
яЎни 3
p
q
=
p
q
+ 2,
онда 3
p
q
· q = p + 2q, 3
p
· q
q
= (p + 2q)
q
.
Е“ОБ(p + 2q; q)
=
Е“ОБ (p; q)
=
1
екенiн бай©айы©, онда
Е“ОБ ((p + 2q)
q
; q
q
) = 1,
алайда (p + 2q)
q
q
q
,
онда q
q
= 1, q ? N .
Онда q = 1, яЎни x
0
= p, p ? Z.
2) 3
p
= p + 2, 3
1
= 1 + 2
екенiн бай©айы©. y
1
= 3
x
ln 3,
ал y
2
= 1. x > 1
болса, y
1
> y
2
.
Осыдан x > 1 болЎанда, 3
x
> x + 2.
Онда p < 1, яЎни p 6 0.
Егер p = 0 болса, онда 3
0
= 1,
ал p + 2 = 2, мґнда 1 6= 2, онда p 6= 0.
Егер p = ?1 болса, онда 3
?1
=
1
3
,
ал ?1 + 2 = 1, мґнда 1 6=
1
3
,
онда p 6= ?1.
Егер p 6 ?2 болса, онда 3
p
> 0 = ?2 + 2 > p + 2, Осыдан 3
p
= p + 2
те­дiгi
p 6= 1
болЎан кезде орындалмайды.
Онда x
0
рационал емес, яЎни ол иррационал.
3. 1 саны рационал, ал x
0
иррационал. 1, x
0
? A,
ал A ? B, онда 1, x
0
? B.
ЯЎни B жиыны рационал да, иррационал да сандардан тґрады.
11 сынып
11.1. (f(x))
3
? f (x) = f (x) (f (x) ? 1) (f (x) + 1) = 0
те­деуiнi­ 3 тібiрi
бар. Тібiрлердi­ саны f (x) = 0, f (x) ? 1 = 0, f (x) + 1 = 0 те­деулерiнi­
тібiрлерiнi­ сандарыны­ ©осындысына те­.
90


Есептi­ шешiмдерi
Тібiр сандары дискриминант©а тiкелей байланысты, егер ол о­ сан болса,
2 тібiр бар, егер 0 болса, 1 тібiр бар, ол терiс болса, тібiр жо©.
Бiзде сєйкесiнше b
2
? 4ac, b
2
? 4a (c ? 1) , b
2
? 4a (c + 1)
дискриминантта-
ры бар. Осы сандарды­ еш©айсысы 0-ге те­ болмаса, тібiрлер саны жґп
болады, ал есеп шарты бойынша ол сан 3-ке те­. Онда кемiнде бiр дискри-
минант 0-ге те­. b
2
6= 4ac
болсын. Онда не b
2
= 4a (c ? 1)
, не b
2
= 4a (c + 1)
.
жалпылы©ты жоЎалтпай b
2
= 4a (c ? 1)
болсын. Онда 0 6= b
2
? 4ac =
b
2
? 4a (c ? 1) ? 4a = ?4a, b
2
? 4a (c + 1) = b
2
? 4a (c ? 1) ? 8a = ?8a,
яЎни b
2
? 4ac
жєне b
2
? 4a (c + 1)
сандарыны­ о­-терiстiгi бiрдей.
Осыдан f (x) = 0 жєне f (x) + 1 = 0 те­деулерiнi­ тібiрлерiнi­ саны не 0,
не 4. Екi жаЎдайда да f (x) (f(x) + 1) (f(x) ? 1) = 0 те­деуiнi­ тібiрлерiнi­
саны 3-ке те­ емес, яЎни бґл жаЎдай мімкiн емес.
Тура солай b
2
= 4a (c + 1)
жаЎдайыны­ мімкiн еместiгi дєлелденедi.
Ендеше, b
2
= 4ac
жаЎдайын ©арастырайы©. b
2
? 4a (c ? 1) = b
2
? 4ac + 4a =
4a
, ал b
2
? 4a(c + 1) = b
2
? 4ac ? 4a = ?4a
, яЎни екi дискриминантты­
о­-терiстiгi єртірлi, °йткенi a 6= 0 .
Осыдан f (x) = 1 жєне f (x) = ?1 те­деулерiнi­ бiреуiнде 2 тібiр, екiн-
шiсiнде тібiр жо©, яЎни есеп шарты орындалады.
Осыдан ішмішелiктi­ графигiнi­ т°бесiнi­ ординатасы
4ac ? b
2
4a
= 0
Жауабы: 0.
11.2. (10 сынып, ќ2 есеп).
11.3. 1. Iзделiндi n 6 3334 болсын. Егер n жґп болса, 9997n саны да жґп
болады. Сєйкесiнше со­Ўы цифры жґп болады. Онда n та© болу керек.
2. n та©, онда n 6 3333.Осыдан 3n < 10000.
3. n -нi­ онды© жазылуы a
1
a
2
...a
k
болсын. n та© болЎанды©тан,
a
k
да та©. Бай©аса©, 10000n ? 9997n
<
10000;
ал 1000
=
a
1
a
2
...a
k
0000 ? a
1
a
2
...(a
k
? 1)0000, a
k
> 1 екенiн ескерейiк. Онда 9997n >
10000n ? a
1
a
2
...a
k
0000 + a
1
a
2
...(a
k
? 1)0000 = a
1
a
2
...(a
k
? 1)0000,
яЎни
a
1
a
2
...a
k
0000 = 10000n > 9997n > a
1
a
2
...(a
k
? 1)0000.
Онда 9997n =
a
1
a
2
...(a
k
? 1)a
k+1
a
k+2
a
k+3
a
k+4
;
яЎни осы санны­ жазылуында (a
k
? 1)
цифрасы, яЎни жґп цифр бар. a
1
a
2
...(a
k
? 1) 6= 0
екенiн бай©айы©, °йт-
кенi n > 1.
4. Iзделiндi n 6 3334 бола алмайды екен. Онда n = 3335 санын ©арасты-
райы©. 9997n = 33339995, яЎни бґл iзделiндi сан.
Жауабы: n = 3335.
11.4. (10 сынып, ќ4 есеп).
91


2009-2010 о©у жылы
11.5. Керi жору тєсiлiн ©олданамыз: Е“ОБ(a; b; c) = 1 болсын.
1. Е“ОБ(a; b) = d
1
; Е“ОБ(b; c) = d
2
; Е“ОБ(a; c) = d
3
болсын.
1 =
Е“ОБ(a; b; c) = Е“ОБ(d
1
; c),
онда Е“ОБ(d
2
; d
1
) = 1,
°йткенi c d
2
.
Тура солай Е“ОБ(d
1
; d
3
) = 1,
Е“ОБ(d
2
; d
3
) = 1
.(*)
2. (*)-ден b = d
1
d
2
b
0
, c = d
2
d
3
c
0
екенi шыЎады, мґнда b
0
, c
0
? N. bc (b + c),
онда Е“ОБ(bc; b + c) = b + c, яЎни Е“ОБ(d
2
2
d
1
d
3
b
0
c
0
; d
2
(d
1
b
0
+ d
3
c
0
)) =
d
2
(d
1
b
0
+ d
3
c
0
).
Онда Е“ОБ(d
1
d
2
d
3
b
0
c
0
; d
1
b
0
+ d
3
c
0
) = d
1
b
0
+ d
3
c
0
.
3. Е“ОБ (d
1
; d
1
b
0
+ d
3
c
0
) =
Е“ОБ (d
1
; d
3
c
0
) = 1
, °йткенi Е“ОБ (d
1
; c) =
1
. Тура солай Е“ОБ (d
3
; d
1
b
0
+ d
3
c
0
)
=
1
. Е“ОБ (b
0
; d
1
b
0
+ d
3
c
0
)
=
Е“ОБ (b
0
; d
3
c
0
) 6 Е“ОБ (d
1
b
0
; d
3
c
0
) =
=
Е“ОБ (d
1
d
2
b
0
; d
2
d
3
c
0
)
d
2
=
Е“ОБ (b; c)
d
2
=
1
,
онда
Е“ОБ (b
0
; d
1
b
0
+ d
3
c
0
)
=
1
, °йткенi бґл сан натурал. Тура солай
Е“ОБ (c
0
; d
1
b
0
+ d
3
c
0
) = 1
.
4. Онда Е“ОБ (d
1
d
2
d
3
b
0
c
0
; d
1
b
0
+ d
3
c
0
) =
Е“ОБ (d
2
; d
1
b
0
+ d
3
c
0
) = d
1
b
0
+
d
3
c
0
.
Онда d
2
d
1
b
0
+ d
3
c
0
,
яЎни d
2
> d
1
b
0
+ d
3
c
0
> d
1
+ d
3
,
тура сондай
жолмен d
1
> d
2
+d
3
екенiн табамыз. Онда d
1
+d
2
> d
1
+d
2
+2d
3
,
яЎни d
3
6 0,
ал бґл d
3
? N дегенге ©айшы. Онда бiздi­ е­ бастап©ы тґжырымымыз ©ате,
яЎни Е“ОБ (a, b, c) > 1.
11.6. (10 сынып, ќ6 есеп)
92


Есептi­ шешiмдерi
2010-2011 о©у жылы
8 сынып
8.1.
a
b
= 2 ? a = 2b
b
c
= 5 ? b = 5c
?
?
?
? a = 10c.
a
2
+ b
2
+ c
2
ac
=
(10c)
2
+ (5c)
2
+ c
2
10c · c
=
126c
2
10 · c
2
= 12, 6.
Жауабы: 12, 6.
8.2. Шеренганы­ тек ©ана ©ыздардан тґратын б°лiгiн ©атар деп атайы©.
МґЎалiмнi­ ойын iске асыратын сап табылады делiк. Осындай сапта k ка-
тар болсын.
1. Есеп шартынан іш ©ыз тiзбектесе тґра алмайтыны белгiлi. Онда єрбiр
©атарда к°п дегенде 2 ©ыз болады.
2. ‰атарларды­ арасында тек ґлдардан тґратын тiзбектер болатыны
тісiнiктi. Есеп шартынан бiр ґл бала екi ©атарды­ арасында тґра ал-
майтыны тісiнiктi. Онда єрбiр ©атарлар аралыЎында кемiнде 2 ґл бала
болады.
3. k ©атар ішiн аралы©тар саны (k-1). Осыдан ґлдар саны кемiнде 2(k-1)
екенi шыЎады. Онда 2(k ? 1) 6 29, k ? N, яЎни k 6 15. Онда ©ыздар саны
к°п дегенде 2k = 30, ал бґл есеп шартына ©айшы.
МґЎалiмнi­ ойы iске аспайды деген с°з.
Жауабы: iске аспайды.
8.3. abc іш та­балы санын онды© жазбада abc = 100a + 10b + c тірiнде
жазуЎа болады.
s = ABC + BCA + CAB = 100A + 10B + C + 100B + 10C + A + 100C + 10A +
B =111A + 111B + 111C = 111 (A + B + C) . A, B, C?
єртірлi та© цифрлар
жєне s іш та­балы сан болЎанды©тан, A = 1, B = 3, C = 5.
Сонды©тан s = 111 (A + B + C) = 111 (1 + 3 + 5) = 999
Жауабы: s = 999.
8.4.
1
2x ? 1
+
1
2x + 1
+
7
(2x ? 1) (2x + 1)
= 1
2x + 1 + 2x ? 1 + 7
(2x ? 1) (2x + 1)
=
4x + 7
(2x ? 1) (2x + 1)
= 1
93


2010-2011 о©у жылы
4x
2
? 1 6= 0 ? x 6=
1
2
, x 6= ?
1
2
4x
2
? 1 = 4x + 7
4x
2
? 4x ? 8 = 0
(x ? 2) (x + 1) = 0
x
1
= 2, x
2
= ?1.
Жауабы: x
1
= 2, x
2
= ?1.
8.5. a
i+1
= 2
a
i
, a
0
= 2.
i = 0
болса, a
1
= 2
a
0
= 2
2
= 4;
i = 1
болса, a
2
= 2
a
1
= 2
2
2
;
i = 2
болса, a
3
= 2
a
2
= 2
2
22
;
i = k ? 1
болса, a
k
= 2
a
k?1
= 2
2
2.
..
2
?
?
?
дєрежеде 2 ? ден k рет.
Индукция бойынша, шынымен де, i = k болЎанда, a
k+1
= 2
a
k
= 2
2
2.
..
2
,
мґнда дєрежедегi 2-лер саны k + 1.
k = 0
болса, a
k
= 2,
онда a
k
+ 9 = 2 + 9 = 11
болады.
k = 1
болса, a
k
= 2
2
= 4,
онда a
k
+ 9 = 4 + 9 = 13
болады.
k > 2 болса, a
k?1
= 2
2
..
.
? 0 (mod 4) ,
яЎни a
k
= 2
4l
деп алса©, 2
4l
? 16
l
?
1 (mod 5)
, онда 2
4k
+ 9 ? 1 + 9 ? 0 (mod 5)
жєне a
k
+ 9 > 5,
яЎни (a
k
+ 9)
саны ©ґрама.
Жауабы: 11, 13.
8.6.
Есептi
екi
тірлi
жаЎдайда
©арауЎа
болады.
1) 1-суреттегiдей алса©, ?ADP = 10
0
берiлген. ABCD квадрат
болЎанды©тан, AD = AB єрi
AP = AB ? AP = AD ? ?ADP =
?AP D = 10
0
. ?P AD
-да ?P AD =
160
0
, ?P AB = ?P AD ? 90
0
= 70
0
.
P A = AB ? ?AP B = ?P BA = 180
0
? 70
0
 : 2 = 55
0
, ?AP B = 55
0
.
94


Есептi­ шешiмдерi
2) 2-суреттегiдей, P A = AB = AD ?
?ADP = ?AP D = 10
0
,
онда
?P AD = 180
0
? (?AP D + ?ADP ) =
180
0
? 20
0
= 160
0
;
?P AB = 360
0
? 160
0
? 90
0
=
110
0
; ?AP B = ?ABP (те­ бійiрлi).
?AP B = 180
0
? 110
0
 : 2 = 35
0
.
Жауабы: ?AP B = 55
0
немесе ?AP B = 35
0
.
9 сынып
9.1. (8 сынып, ќ2 есеп).
9.2. Коши-Буняковский те­сiздiгiнi­ салдары бойынша:
(1 ? x)
2
x
+
x
2
1 ? x
>
((1 ? x) + x)
2
(1 ? x) + x
= 1
Егер x =
1
2
болса,
x
2
1 ? x
+
(1 ? x)
2
x
= 1
те­дiгi орындалады.
?DBE = ?DCE, BE = DE жєне DE = EC те­дiктерiнен ?BDE =
180
?
?2·?DBF = 180
?
?2·?DCE = ?DEC екенi шыЎады. ?EDC = ? бол-
сын. Онда ?BDE = ?BDC+? = 90
?
+?
, °йткенi BC-диаметр, ал ?DEC =
180
?
? 2 · ?EDC = 180
?
? 2?
. Осыдан 90
?
+ ? = 180
?
? 2?
, яЎни ? = 30
?
шыЎады. Онда ?BDE = 120
?
= ?DEC, ал ?DBC = 180
?
? ?DEC = 60
?
,
тура солай ?BCE = 60
?
.
Онда ?BCE = 60
0
, ?CED = 120
0
? B
1
C
1
//BC.
95
9.3. DE тізуi AB мен AC
©абырЎаларыны­ созындыларымен
B
1
жєне C
1
ніктелерiнде
©иылыссын.


2010-2011 о©у жылы
?EC
1
C = 60
0
, ?ECC
1
= 180
?
? ?ACB ? ?BCE = 60
?
болЎанды©тан,
DE = EC = EC
1
,
єрi B
1
C
1
// BC
, онда Фалес теоремасы бойынша
N C = C
1
E,
AN
AE
= DE.
AN
AE
= M N,
тура солай BM = MN. Онда
BM = M N = N C.
9.4. p, q, r жай сандар єрi p+q
2
+ r
3
= 200
болса, r < 7 болады. r = 2 болса,
p + q
2
+ 2
3
= 200 ? p + q
2
= 192 ? q < 15
жай санын тексерiп алу ©иын
емес.
?
?
?
r = 2
q = 5
p = 167
жєне
?
?
?
r = 2
q = 11
p = 71
жєне
?
?
?
r = 2
q = 13
p = 23
болады.
Егер r = 3 болса, p+q
2
= 173
болады. 2?ден бас©а жай сандарды­ барлыЎы
та© сан єрi екi та© санны­ ©осындысы жґп сан болЎанды©тан, p мен q-дi­
кемiнде бiреуi 2-ге те­.
Егер p = 2 болса, онда q
2
= 171
, яЎни q-дi­ натурал мєнi жо©. Егер
q = 2
болса,онда p = 169, ал бґл жай сан емес. Осыдан p + q
2
= 173
те­деуiнi­ шешiмдерi жо© екенi шыЎады.
Егер r = 5 болса, p + q
2
= 75
болады. q 6 7 болатын жай санды та­дап алу
©иын емес.
?
?
?
r = 5
q = 2
p = 71
болады.
Жауабы: (p; q; r) = (167; 5; 2) , (71; 11; 2) , (23; 13; 2) , (71; 2; 5) болады.
9.5. (8 сынып, ќ6 есеп).
9.6. Мысал келтiрсек жеткiлiктi.
Пифагор іштiктерi келесi тірде болатынын бай©айы©: a = 2mn, b =
m
2
? n
2
, c = m
2
+ n
2
.
Онда a
2
+ b
2
= c
2
,
мґнда m, n ? N; m > n.
Катеттерi орта© єртірлi 2009 Пифагор іштiктерiн тапса©, мысал ©ґрас-
тыра аламыз. Ондай іштiктерге m · n = 2
4017
болатын m > n натурал
сандары ©ажет. n 1-ден 2
2008
- не дейiн 2- нi­ барлы© дєрежесiнi­ шамала-
рын ©абылдайды, сєйкесiнше m 2
4017
ден 2
2009
дейiнгi дєрежелердi ©ам-
тиды. n °скен сайын, m азаяды. ЯЎни осындай n,m ішiн іштiктер єр-
тірлi болады жєне оларды­ саны 2009. Ал iзделiндi мысал келесi тірде
B, C
1
, C
2
, . . . , C
2009
? l, A /
? l
, бiра© AB ? l.
96


Есептi­ шешiмдерi
AB = 2mn = 2
4018
? N
BC
i
= m
2
i
? n
2
i
=
(2
2008+i
)
2
? (2
2009?i
)
2
? N
AC
i
= m
2
i
+ n
2
i
=
(2
2008+i
)
2
+ (2
2009?i
)
2
? N, мґнда
i ? N, i 6 2009
жєне C
i
C
j
= BC
j
? BC
i
? N, мґнда
j > i, j ? N, j 6 2009.
Бай©аса©, осы 2011 ніктенi­
©ос-©остан алЎан ара©ашы©ты©тары
натурал сандар. Керегi де осы едi.
10 сынып
10.1. (8 сынып, ќ3 есеп).
10.2. (9 сынып, ќ3 есеп).
10.3. ШыЎарЎан есептi ѕ1ї, шыЎармаса ѕ0ї деп белгiлейiк. Онда 1, 2, 3
жєне 4?есептi белгiлеуде сєйкесiнше: 0000 (т°рт есептi де шыЎармаЎан),
0001, 0010, ..., 1111
тірiнде 16 мімкiндiк бар. Бiрiнi­ шыЎармаЎан есептерiн
бiрi шыЎарЎан екi о©ушы табылмайтын жаЎдайды ©арастырайкы©.
0000 ? 1111
0111 ? 1000
1011 ? 0100
1001 ? 0110
1101 ? 0010
1110 ? 0001
1010 ? 0101
0011 ? 1100
Жалпы 8 тірлi жґп©а б°луге болады. Бiр жґпты­ ©ос элементi бiр мезетте
болмайтынын ескерейiк. Онда Дирихле принципi бойынша, мiндеттi тірде,
бiр есептi шыЎарЎан т°рт о©ушы табылады.
ђйткенi
25
8
> 3.
Осыдан не керектi екi о©ушы, не бiр есептi шыЎарЎан т°рт
о©ушы табылатыны белгiлi болады.
10.4. n
k+2
? n
k
= n
k
n
2
? 1
 = n
k
(n ? 1) (n + 1) = A
n > 1, n ? N ? n ? 0, 1, 2 (mod 3)
n ? 0 (mod 3) ? n
k
? 0 (mod 3) ? n
k
(n ? 1) (n + 1) = A ? 0 (mod 3)
n ? 1 (mod 3) ? n ? 1 ? 1 ? 1 ? 0 (mod 3) ? A ? 0 (mod 3)
n ? 2 (mod 3) ? n + 1 ? 2 + 1 ? 3 ? 0 (mod 3) ? A ? 0 (mod 3)
?
?
?
? A 3
97


2010-2011 о©у жылы
Егер n жґп сан болса, k > 1 болЎанды©тан n
k
= (2a)
k
(2a)
2
4
Егер n та© сан болса, k > 1 , n ? 1, 3 (mod 4) .
1)n ? 1 (mod 4) ? n ? 1 ? 0 (mod 4) ? A ? 0 (mod 4)
2)n ? 3 (mod 4) ? n + 1 ? 3 + 1 ? 0 (mod 4) ? A ? 0 (mod 4)
1), 2) - ден A 4.
Е“ОБ(3; 4) = 1, A 3, A 4 ? A 12, яЎни(n
k+2
? n
k
) 12
10.5. x + y + z = 2, x, y, z > 0. Коши-Бунляковский те­сiздiгiнi­ салда-
рынан жєне орталар те­сiздiгiнен
1
x
+
1
y
+
1
z
+
9
4
=
1
x
+
1
y
+
1
z
+
(1 + 1 + 1)
2
2 (x + y + z)
6
6
1
x
+
1
y
+
1
z
+
1
2x
+
1
2y
+
1
2z
=
3
2
 1
x
+
1
y
+
1
z

=
1
3
 (1 + 1 + 1)
2
x + y + z
  1
x
+
1
y
+
1
z

6
6
1
3
 1
x
+
1
y
+
1
z
  1
x
+
1
y
+
1
z

=
1
3
 1
x
+
1
y
+
1
z

2
6
6
 1
x

2
+
 1
y

2
+
 1
z

2
=
1
x
2
+
1
y
2
+
1
z
2
екенi шыЎады.
Те­дiк x = y = z =
2
3
болЎан кезде орындалады.
10.6. (9 сынып, ќ6 есеп).
11 сынып
11.1. AB = a, AC = b, CK = h
a
, BL = h
b
деп алса©, S
?ABC
=
a · h
a
2
=
b · h
b
2
? a · h
a
= b · h
b
єрi
AB + CK = AC + BL ? a + h
a
= b + h
b
(*)
a · h
a
= b · h
b
? h
a
=
b·h
b
a
°рнегiн те­дiкке ©ойса©:
a +
b · h
b
a
= b + h
b
? a
2
+ b · h
b
= ab + h
b
· a ?
98


Есептi­ шешiмдерi
? a
2
? ab + b · h
b
? h
b
· a = 0
a (a ? b) + h
b
· (b ? a) = 0
(a ? b) (a ? h
b
) = 0 ? a = b
немесе a = h
b
.
Демек, ?B = ?C немесе
?A = 90
?
.
Жауабы: ?ABC те­ бійiрлi немесе тiк бґрышты ішбґрыш.
11.2. (10 сынып, ќ3 есеп).
11.3. p > q жай сан деп алайы©.
p
q
?
q
p
=
p
2
? q
2
qp
<
4
?
pq
p
2
? q
2
< 4
?
pq
p + q > 2
?
pq

? p
2
? q
2
< 2 (p + q) ? p ? q < 2.
Онда p 6 q + 1 жєне p > q, яЎни p = q + 1. p > 2 болЎанды©тан, ол та©,
сєйкесiнше q жґп, яЎни q = 2, p = 3. 2q > p жаЎдайында да p = 2, q = 3
жауабы тура солай шыЎады.
p
q
?
q
p
> 0
болЎанды©тан, p 6= q.
Жауабы: (p; q) = (2; 3); (3; 2).
11.4. Орталар те­сiздiгiнен:
r
a
2
+ b
2
+ c
2
3
>
a + b + c
3
=
1
3
? a
2
+ b
2
+ c
2
>
1
3
? (a
2
+ b
2
+ c
2
)
2
>
1
9
ТаЎы орталар те­сiздiгiнен:
ab + bc + ac = (a + b + c)(ab + bc + ac) > 3
3
?
abc · 3
3
?
a
2
b
2
c
2
= 9abc
Осыдан (ab + bc + ca)(a
2
+ b
2
+ c
2
)
2
> 9abc ·
1
9
= abc
Те­дiк шарты, орталар те­сiздiгiнен, a = b = c =
1
3
болЎанда орындалады.
11.5. n! n
2
+ n + 1
 = n! (n + 1)
2
? n
 = (n + 1)! · (n + 1) ? n! · n
s = 2011! 2011
2
+ 2011 + 1
+...+2! 2
2
+ 2 + 1
+1! 1
2
+ 1 + 1
 = 2012!·
2012 ? 2011! · 2011 + 2011! · 2011 ? 2010! · 2010 + ... + 2! · 2 ? 1! · 1 = 2012! · 2012 ? 1.
s + 1
2012!
=
2012! · 2012 ? 1 + 1
2012!
= 2012.
Жауабы:
s + 1
2012!
= 2012.
99


2010-2011 о©у жылы
11.6. Берiлген 7 цифр ар©ылы цифрлары ©айталанбайтын жетi та­балы
санды °су ретiмен жазса©:
1abcdef
тірiндегi сандар P
6
= 6!
болады.
2abcdef
тірiндегi сандар P
6
= 6!
болады.
31abcde
тірiндегi сандар P
5
= 5!
болады.
32abcde
тірiндегi сандар P
5
= 5!
болады.
34abcde
тірiндегi сандар P
5
= 5!
болады.
35abcde
тірiндегi сандар P
5
= 5!
болады.
361abcd
тірiндегi сандар P
4
= 4!
болады.
362abcd
тірiндегi сандар P
4
= 4!
болады.
364abcd
тірiндегi сандар P
4
= 4!
болады.
3651abc
тірiндегi сандар P
3
= 3!
болады.
3652abc
тірiндегi сандар P
3
= 3!
болады.
36541ab
тірiндегi сандар P
2
= 2!
болады.
36542ab
тірiндегi сандар P
2
= 2!
болады.
365471a
тірiндегi сандар P
1
= 1!
болады.
3654721
тірiндегi сандар P
1
= 1!
болады.
3654721
саныны­ н°мiрi: 2 · 6! + 4 · 5! + 3 · 4! + 2 · 3! + 2 · 2! + 2 · 1! = 2010.
Жауабы: 2010.
100


Есептi­ шешiмдерi
2011-2012 о©у жылы
8 сынып
8.1. квадрат ©абырЎасыны­ ґзындыЎы a болсын. Есеп шартынан
100 + p
100

100 ? p
100
a =
99
100
a
2
екенi шыЎады. Сол жа©та тiкт°ртбґрышты­ ауданы.
p% =
p
100
екенiн де ескерту ©ажет. (100 + p) (100 ? p) = 100 · 99 ? 100
2
?
p
2
= 100 · 99 ? p
2
= 100 ? p = 10.
Жауабы: p = 10.
8.2.
2
?
2 +
?
6

3
p
2 +
?
3
 =
2
?
2 1 +
?
3
 ·
p
2 ?
?
3

3
p
2 +
?
3
 p
2 ?
?
3

=
2 1 +
?
3
 ·
p
4 ? 2
?
3

3
q
2 +
?
3

2 ?
?
3

=
=
2 1 +
?
3
 ·
q
?
3 ? 1

2

3
q
2
2
?
?
3

2
=
2 1 +
?
3
 ·
?
3 ? 1

3
=
2
3


?
3

2
? 1
2

=
4
3
.
Жауабы:
4
3
.
8.3. t = x
2
+ x ? (t + 1) · t = 156 ? t
2
+ t ? 12 · 13 = 0 ? (t ? 12) (t + 13) = 0
I. t = ?13 ? x
2
+ x + 13 = 0 ? 0 = x
2
+ 2x ·
1
2
+
1
4
+ 13 ?
1
4
 = x +
1
2

2
+
13 ?
1
4
 > 13 ?
1
4
> 0
, ©айшылы©!
II. t = 12 ? x
2
+ x = 12 ? (x ? 3) (x + 4) = 12 ? x
1,2
= 3; ?4
Жауабы: x
1,2
= 3; ?4.
Тексерсек, орындалады.
8.4. 1. abc + ab + bc + ac + a + b + c = a (bc + b + c + 1) + bc + b + c ?
1001 = a (bc + b + c + 1) + bc + b + c + 1 = (a + 1) (bc + b + c + 1) =
(a + 1) (b + 1) (c + 1) , a, b, c ? N ? a, b, c > 2. ђйткенi 1001 та©.
2. 1001 = 7 · 11 · 13; 7, 11, 13?бєрi жай сан; (a + 1) , (b + 1) , (c + 1) ?
бєрi 1?ден арты©, онда { a + 1, b + 1, c + 1} = { 7, 11, 13} ? { a, b, c} =
{ 6, 10, 12} ? a + b + c = 6 + 10 + 12 = 28.
Жауабы: a + b + c = 28.
8.5. A ит болса, B да ит, онда C ©ас©ыр, онда D ит, E ©ас©ыр, онда A да
©ас©ыр, ©айшылы©! Ит-©ас©ыр болу шарттары айт©ан тґжырымдарына
байланысты.
101


2011-2012 о©у жылы
A
©ас©ыр болса, B да ©ас©ыр, онда C ит, онда D ©ас©ыр, онда E де ©ас©ыр,
ал A ©ас©ыр болып ©алды. Онда 4 ©ас©ыр бар.
Жауабы: 4 ©ас©ыр.
8.6. N жґмысшы N тонна алады, онда 1 жґмысшы сол мезетте жалпы
1
тонна алады. Онда N кінде 1 тонна шыЎарады, онда кінiне
1
N
тонна,
онда тура солай саЎатына
1
N
2
тонна шыЎарды©. M жґмысшы M кін M
саЎаттан iстейтiнi
1
N
2
· M
2
· M
, мґндаЎы M?жґмысшы саны, M
2
?
барлы©
саЎат саны.
Жауабы:
M
3
N
2
тонна шыЎарылады.
9 сынып
9.1. 1. Кез келген рационал санды ©ыс©армайтын б°лшек ретiнде к°рсе-
туге болатынды©тан,
m
n
тірiндегi ©ыс©армайтын, яЎни (m; n) = 1 бола-
тын сандарды ©арастырамыз. Егер (m; n) = d ?
m
n
=
m
d
n
d
; m; n 6 10 ?
m
d
;
n
d
< 10
, онда барлы© сандар ©арастырылады. ЯЎни барлы© керектi
сандар 10?нан аспайтын °зара жай натурал m жєне n сандарымен °рнек-
теледi.
2. n = 1 ? m ? { 1, 2, ..., 10} ? 10 сан
3. n = 2, 4, 8 ? m ? { 1, 3, 5, 7, 9} ? 5 сан
4. n = 3, 9 ? m ? { 1, 2, 4, 5, 7, 8, 10} ? 7 сан
5. n = 5 ? m ? { 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9} ? 8 сан
6. n = 6 ? m ? { 1, 5, 7} ? 3 сан
7. n = 7 ? m ? { 1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 10} ? 9 сан
8. n = 10 ? m ? { 1, 3, 7, 9} ? 4 сан
9. 2?8: 1 · 10 + 3 · 5 + 2 · 7 + 1 · 8 + 1 · 3 + 1 · 9 + 1 · 4 = 63 сан
10. Осы 63 сан арасында те­ сандар жо© екенiн дєледейiк. Керi жорып
табылады деп алайы©.
m
1
n
1
=
m
2
n
2
;
(m
1
; n
1
) = 1;
(m
2
; n
2
) = 1 ? m
1
·n
2
=
= m
2
· n
1
;
m
2
· n
1
m
1
; (m
1
; n
1
) = 1 ? m
2
m
1
? m
2
> m
1
, тура солай
m
1
· n
2
m
2
? m
1
m
2
? m
1
> m
2
> m
1
?
те­дiк белгiсi орындалу
керек, онда m
2
= m
1
;
тура солай n
2
= n
1
;
Онда ол б°лшектер бiрдей, яЎни
барлыЎы 63 сан.
102


Есептi­ шешiмдерi
Жауабы: 63 єртірлi сан.
9.2. Кез келген бiр тізудi ©арастырайы©. Ол тізуге параллель емес ті-
зулер саны дєл т°рт (есеп шарты бойынша). Ендi сол тізумен параллель
тізулер саны іштен аспайды. Егер асса, онда бастап©ы тізуге параллель
емес тізу осы тізумен жєне оЎан параллель тізулермен ©иылысады. Онда
ол ©иылысатын тізулер саны 3 + 1 = 4?тен асады, ©айшылы©! Онда жал-
пы тізулер саны 1 (бастап©ы тізу) + 4 (параллель емес) + 3 (параллель)
= 8?
ден аспайды. Мысалы, 4 параллель тізулер мен олармен ©иылысатын
°зге 4 параллель тізу. Тексерсек, есеп шарты орындалады.
Жауабы: 8 тізу.
9.3. 4
50
· 5
105
= 2
100
· 5
105
= 10
100
· 5
5
= 3125 · 10
100
= 3125
| {z }
4
0...0
|{z}
100
, барлы©
цифрлар саны 100 + 4 = 104.
Жауабы: 104 цифр.
9.4. Жiгiттердi ©атарЎа ©ояйы©. ОларЎа ©арсы ©ыздарды ©атарЎа ©ойып,
©ыздарды­ орнымен ауыстыра берейiк. Осылайша, керек тєсiлдi оп-о­ай
алуЎа болады. ЯЎни ©ыздарды­ орнымен ауысу тєсiлдер саны жалпы жґп-
тарЎа б°лу тєсiлдер санына те­. ‰ыздарды ауыстыру тєсiлдерi 6 ! (олар бiр
©атарда). љр тірлi тєсiл жґптарЎа єртірлi б°ледi.
Жауабы: 6 ! = 720 тєсiл бар.
9.5. 33 те, 60 та 3-ке б°лiнетiнiн бай©айы©. ЯЎни а©ша айырысу-берiсу
кезiнде барлы© сомалар, айырмалар 3-ке б°лiнедi. ђйткенi берiлетiн сома
33a + 60b
болса, алынатын сома 33x + 60y. Онда сатып алушы берген сома
33a + 60b ? 33x ? 60y = 33 (a ? x) + 60 (b ? y) = 3 (11 (a ? x) + 20 (b ? y))
.
Онда е­ минимальды бере алатын сома 3 болады, °йткенi 3·1 е­ кiшi 3?ке
б°лiнетiн о­ сан. Онда осыЎан мысал келтiрейiк: 3 (11 (a ? x) ? 20 (y ? b)) =
3 ? 11 (a ? x) = 20 (y ? b) + 1; a ? x = 11 ? y ? b = 6
; яЎни сатып алушы
33
бiрлiк а©шаны 11 рет берсе, жєне 6 рет 60 бiрлiк а©шаны ©айтып алса,
33 · 11 ? 6 · 60 = 363 ? 360 = 3
бiрлiк а©ша т°лей алады.
Жауабы: 3.
9.6. 1. Барлы© хаттар саны 20 · 10 екенi тісiнiктi. Дирихле принципi бой-
ынша кемiнде
20 · 10
20
= 10
хат алЎан адам табылады. Осы адамды ©арас-
тырайы©.
2. Осы адам 10 адамЎа хат жiбердi. Керi жорып, осы адам ешкiммен хат ал-
маcпады делiк. Онда ол 10 адамнан хат алды, 10 адамЎа хат жiбердi, жєне
103


2011-2012 о©у жылы
олар єртірлi адамдар, онда °зiмен ©оса клубтаЎы адамдар саны 20?дан
асып кеттi, ©айшылы©! Онда осы адам бiреумен хат алмас©ан, яЎни хат
алмас©ан екi адам мiндеттi тірде бар.
10 сынып
10.1. Iшкi тiкт°ртбґрыш aЧb болсын, мґндаЎы a, b сєйкес плитка сандары.
Онда жасыл плиткалар саны ab, ал ©ызыл плиткалар саны 2a+2b+4. Онда
ab = 2a + 2b + 4 ? a (b ? 2) = 2b + 4, b > 0 ? a (b ? 2) > 0; a > 0 ? b ? 2 > 0.
a =
2b + 4
b ? 2
= 2+
8
b ? 2
, a ? N ?
8
b ? 2
? N ? 8 (b ? 2) ; b
1,2,3,4
?2 = 8, 4, 2, 1 ?
? b
1,2,3,4
= 10, 6, 4, 3 ? a
1,2,3,4
= 2 +
8
b
1,2,3,4
? 2
= 3, 4, 6, 10 ? ab = 30, 24.
Барлы© плиткалар саны ab + 2a + 2b + 4 = 2ab = 60, 48.
Жауабы: 60 немесе 48; мысалдар келтiрiлген (олар орындалатыны тек-
серiлдi!).
10.2. |xy| =
2 |xy|
2
=
(|x| + |y|)
2
? |x|
2
? |y|
2
2
=
1 ? x
2
+ y
2

2
=
1 ? a
2
.
1. a > 1 ?
1 ? a
2
< 0 ? 0 6 |xy| < 0 ? x, y ? ?
2. a = 1 ? |xy| = 0 ?
I
x = 0, y = 1
II
x = 0, y = ?1
III
y = 0, x = 1
IV
y = 0, x = ?1
3. a < 1 ? |xy| =
1 ? a
2
;
|x|+|y| = 1 ? (|x| + |y|) |y| = |y| ? |xy|+|y|
2
= |y| ?
? |y|
2
? |y| +
1 ? a
2
= 0.
D = 1 ? 4 ·
1 ? a
2
= 1 ? 2 (1 ? a) = 1 ? 2 + 2a = 2a ? 1
a) D < 0, яЎни a <
1
2
? |y| ? ?
є) D
=
0
, яЎни a =
1
2
?
|y|
1,2
=
1 ±
?
D
2
=
1
2
?
I.
y =
1
2
, x =
1
2
II.
y =
1
2
, x = ?
1
2
III.
y = ?
1
2
, x = ?
1
2
IV.
y = ?
1
2
, x =
1
2
104


Есептi­ шешiмдерi
б) D > 0, яЎни a >
1
2
? |y|
1,2
=
1 ±
?
2a ? 1
2
; D = 2a ? 1 < 2 ? 1 =
1 ?
1 ±
?
D
2
> 0 ? |y| ?
тi­ 2 тібiрi бар, онда y?тi­ 4 тібiрi бар, онда
єр©айсысына сєйкес |x| ? тi­ бiр мєнi бар, яЎни x?тi­ екi тібiрi бар, онда
(x; y)
жґптар саны 4 · 2 = 8. ЯЎни |x| = 1 ? |y| = 1 ?
1 ±
?
2a ? 1
2
=
1 ?
?
2a ? 1
2
? x
2
+ y
2
=
1 ±
?
2a ? 1

2
+ 1 ?
?
2a ? 1

2
4
=
4a
4
= a
, яЎни
тґжырым дґрыс!
Жауабы: a <
1
2
, a > 1 ? x, y ? ? , шешiм жо©; a =
1
2
, a = 1
?
4
тібiр;
1
2
< a < 1
?
8
тібiр.
105
10.3. A
?
6
-Ўа б°лiнуге мысал, B 7-ге,
C
? 8
-ге. Квадратты­ iшiндегi кез
келген квадратты 4 ке б°луге
болады, (квадраттан 4 квадрат
шыЎарып, жалпы квадрат саны
3
ке артады). ЯЎни квадратты
басында A, B, C?даЎыдай б°лiп, 3
квадраттан керегiнше ©осып,
сєйкесiнше
6 + 3k, 7 + 3k, 8 + 3k, k ? N
0
квадрат ала аламыз. Ал бґл сандар
6, 7, 8; 6 + 3; 7 + 3; 8 + 3; ...
деп
кетедi, яЎни
1 + (8 + 3k) = 6 + 3 (k + 1)
, яЎни
©атар ізiлмейдi. Онда есеп
тґжырымы дєлелдендi!
10.4. 1. АЎасы ©арындасына єрдайым е­
аз б°лiк беруге тырысады.
Ы­Ўайлылы© ішiн ішбґрышты
ABC
делiк. АЎасы жіргiзген тізу
барлы© іш ©абырЎаны ©ия
алмайтыны тісiнiктi. Егер тізу
т°беден де °тетiн болса, сол т°бе
тиiстi кез келген бiр ©абырЎаны
©иды деп ойлайы©. (A? дан °тсе,
AB
?
ны, B ішiн BC, C ішiн CA).
Онда тізу єр©ашан екi тізудi ©ияды.
Z
?
?
?


2011-2012 о©у жылы
2. Жалпылы©ты жоЎалтпай центрден жіргiзiлген тізу AB мен AC?ны
©исын: AB?ны X-те, AC?ны Y -те. Центр O болсын. BC?Ўа параллель
тізу (O?дан °тетiн) AB?ны M-де, AC?ны N де ©исын. M ніктесiнен
AC?
Ўа параллель XY ?тi Z те ©исын. Онда ?ZMO = ?ZMN = ?MNY =
?ON Y (M Z //Y N ). AO ? BC-Ўа орта перпендикуляр, онда AO ? M N -ге
де орта перпендикуляр.
?
?
?
?ZM O = ?Y N O
M O = N O
(AO ?
орт.пер.)
?M OZ = ?N OY
(
вертикаль)
? ?M OZ = ?N OY ? S
M OZ
= S
N OY
? S
M AN
= S
M AY O
+ S
OY N
= S
M AY O
+ S
M OZ
6 S
M AY O
+ S
M OZ
+ S
M ZX
=
S
XAY
? ?M AN ?
ауданы е­ кiшi болатын мімкiн б°лiгi. (AB мен AC?ны
©иятындардан)
3. Центрден солай AB, BC, CA?ларЎа параллельдер жіргiзейiк. љр мім-
кiн тізулер ішiн (©иятын ©абырЎаларЎа байланысты) е­ аз аЎасы беретiн
б°лiктi­ ауданы S
M AN
болады (©алЎан екеуi осыЎан те­). Жалпылы©ты
жоЎалтпай, ?MAN iшiнде K ніктесi та­далсын. K? дан MN?ге парал-
лель S
M AN
?
нан арты© емес б°лiкке б°ледi. Онда ©арындасы ?MAN iшi-
нен алмайды. Тура солай A, AB?ларЎа параллель тізулермен шектелген
ішбґрыштарды ©арастырамыз. Осы іш ішбґрыш ілкен ішбґрышты­ бар-
лы© ніктелерiн ©амтиды. ЯЎни центрден бас©а ніктелер ар©ылы аЎасы
S
M AN
?
нан кiшiрек б°лiктер ©алдыра алады. Ал O ішiн е­ минималды
б°лiк S
M AN
=
1
4
S
BAC
. O ішiн е­ минималды болса да, бас©а ніктелер
ішiн алынЎан б°лiктерден ілкенiрек, дєлелдендi!
Жауабы: сырттай сызылЎан ше­бер центрi.
10.5. 1. 10 = 2 Ч 5; n !?ды жай к°бейткiштерге жiктесек, 2?нi­ дєрежесi
5?
тi­ дєрежесiнен к°бiрек болатыны аны©. Онда жалпы 10?ны­ дєрежесi
(со­ындаЎы н°лдер саны) 5?тi­ дєрежесiмен бiрдей.
2. 49!?даЎы 5?тi­ дєрежесi
 49
5

+
 49
25

= 9 + 1 = 10
.
50!?
да:
 50
5

+
 50
25

= 12
.
Онда n > 50 ішiн n ! 50 ! ? n ! 10
12
?
кемiнде 12 н°лге ая©талады. n 6 49
болса 49 ! n ! ? n !?ды­ со­ындаЎы н°л саны 49 !?дiкiнен к°п емес, яЎни
10?
нан к°п емес. Онда дєл 11 н°л болатын n ! жо©.
10.6. 1. c
3
?3c
2
+5c?17 = 0 ? (c ? 1)
3
+2c?16 = 0 ? (c ? 1)
3
+2 (c ? 1) = 14
2. d
3
? 3d
2
+ 5d + 11 = 0 ? (d ? 1)
3
+ 2d + 12 = 0 ? (d ? 1)
3
+ 2 (d ? 1) = ?14
106


Есептi­ шешiмдерi
3. 1, 2 : (c ? 1)
3
+ 2 (c ? 1) + (d ? 1)
3
+ 2 (d ? 1) = 0;
c ? 1 = x , d ? 1 = y ?
? x
3
+ y
3
+ 2 (x + y) = 0 ? (x + y) x
2
? xy + y
2
 + 2 (x + y) = 0 ?
? (x + y)

x ?
1
2
y

2
+
3
4
y
2
+ 2
!
= 0;

x ?
1
2
y

2
+
3
4
y
2
+ 2 > 2 ?
? x + y = 0 ? c ? 1 + d ? 1 = 0 ? c + d = 2.
Жауабы: 2.
11 сынып
11.1.
x
3
+
5
x
= 45x+x
2
?
x
2
+ 15
3x
= 45x+x
2
? x
2
+15 = 3x 45x + x
2
 , x 6=
0 ? x
2
+ 15 = 15 · 9x
2
+ 3x
3
? 15 · 9x
2
? 1
 + 3x
3
? x
2
= 0 ?
? 15 · (3x ? 1) (3x + 1) + x
2
(3x ? 1) = 0 ? (3x ? 1) 15 · (3x + 1) + x
2
 = 0
1. 3x
1
? 1 = 0 ? x
1
=
1
3
2. x
2
+ 15 · (3x + 1) = 0 ? x
2
+ 45x + 15 = 0 ?
x
2,3
=
?45 ±
?
1965
2
; x
2,3
?
иррационал екенiн бай©айы©, онда x
1
6= x
2,3
.
Жауабы: x
1
=
1
3
; x
2,3
=
?45 ±
?
1965
2
.
11.2.
2n
2
+ 9n + 4
=
2n
2
+ 8n + n + 4
= |(n + 4) (2n + 1)| ?
жай сан, он-
да тек бiр жай б°лгiшi бар ? |n + 4| = 1 немесе |2n + 1| = 1.
1. |n + 4| = 1 ? n
1
= ?3; n
2
= ?5 ? |2n
1
+ 1| = |?6 + 1| = 5
(келедi);
|2n
2
+ 1| = 9
(келмейдi).
2. |2n + 1| = 1 ? n
3
= 0; n
4
= ?1 ? |n
3
+ 4| = 4
(келмейдi); |n
3
+ 4| = 3
(келедi).
Жауабы: n
1
= ?3; n
2
= ?1
мєндерiнде
2n
2
+ 9n + 4
сєйкесiнше 5 пен 3
мєндерiн ©абылдайды.
107


2011-2012 о©у жылы
11.5.
f (sin x)
=
f

cos

?
2
? x

=
cos

17

?
2
? x

=
cos

4 · 4 ·
?
2
+
?
2
? 17x

=
= cos

4 · 2? +
?
2
? 17x

= cos

?
2
? 17x

= sin (17x)
, дєледендi!
11.6. D = y
2
? 4x, a = 1 > 0
1. D 6 0 ? t
2
+ yt + x > 0
2. D > 0 ? t
1,2
=
?y ±
py
2
? 4x
2
;
t
2
> t
1
? t
2
+ yt + x > 0 ? t ?
(??; t
1
]
[
[t
2
; +?)
. Онда ?1 6 t 6 1 болуы ішiн [?1; 1] ? (??; t
1
]
немесе
[?1; 1] ? [t
2
; +?)
болуы ©ажет. Онда 1 6 t
1
не t
2
6 ?1 болуы ©ажет. ЯЎни
a) 1 6
?y ?
py
2
? 4x
2
? 2 6 ?y ?
p
y
2
? 4x ?
p
y
2
? 4x 6 ?y ? 2 ?
? (y + 2) > 0 ?
? y + 2 6 0 ? y 6 ?2;
p
y
2
? 4x

2
6 (y + 2)
2
? y
2
? 4x 6 y
2
+ 4y + 4 ?
108
?CAO = ?CBO, ?ABO = ?ACO 2. 1: ?BAO + ?ABC =
180
0
2
= 90
0
, тура
солай бас©алары ішiн, яЎни AO?BC,
тура солай BO?AC, CO?AB ?
O ?
ортоцентр.
3.R
ABC
=
BC
2 sin ?BAC
=
BC
2 sin ?BOC
·
sin ?BOC
sin ?BAC
=
= R
BOC
·
sin 180
0
?
?CBO
?
?BCO

sin (
?BAO + ?CAO)
=
1
·
sin (?BCO + ?CBO)
sin (
?BAO + ?CAO)
= 1
, дєлелдендi!
11.4. 1. Барлы© ємияндарда а©ша бар
жаЎдайларды ©арастырайы©. 12 тиын-
ды ©атар тiзiп, арасындаЎы 11 орынЎа
5
тая© ©ояйы© (єр орында к°п дегенде бiр тая© болады). Онда 5 тая©пен
шектелген 6 орын (монеталармен) бар. Осындай тая© ©ою тєсiлдер саны
ємияндарЎа а©ша б°лу тєсiлдерiмен сєйкес екенiн бай©айы©. Онда тєсiлдер
саны
?
C
5
11
(11 орыннан 5 орын та­дау тєсiлi)
2. Бiр ємиян бос ©алса, 1-дегi шешудi 5 ємиян ішiн орындаса© C
4
11
болады.
љмияндар єр-тірлi. Онда 6 ємиянны­ єр©айсысы бос бола алып, єр тірлi
тєсiлдердi к°ре аламыз. ЯЎни жаЎдайлар саны 6 · C
4
11
.
3. 1,2: жалпы тєсiл саны C
5
11
+ 6
· C
4
11
= 2442.
Жауабы: 2442 .
11.3. 1. ?
1
= ?
3
? ?BAO = ?BCO
(°йткенi BO-Ўа тiрелген). Тура солай
?
1
?
3
?
2
·
·


Есептi­ шешiмдерi
y > ?x ? 1. ЯЎни y
2
> 4x;
y > ?x ? 1;
y 6 ?2 орындалса ©ажеттi шарт
орындалады.
є) ?1 >
?y +
py
2
? 4x
2
? ?2 > ?y +
p
y
2
? 4x;
a)-Ўыдай: y > 2; y
2
>
4x;
x + 1 > y.
Графигiн салайы©:
4
2. a)
2. 
?)
1
109


2012-2013 о©у жылы
2012-2013 о©у жылы
8 сынып
8.1. I. тєсiл. 1 + 2 + 2
2
+ 2
3
+ ... + 2
75
+ 2
76
+ 2
77
=
= 2
0·3
+ 2
0·3+1
+ 2
0·3+2
+ 2
1·3
+ ... + 2
25·3
+ 2
25·3+1
+ 2
25·3+2
=
= 2
0
+ 2
1
+ 2
2

2
0
+ 2
3
+ ... + 2
25·3
 = 7 · 2
0
+ 2
1·3
+ ... + 2
25·3

7 ?
? 1 + 2 + ... + 2
77

7.
II. тєсiл. 1 + 2 + 2
2
+ 2
3
+ ... + 2
77
? 2
78
? 1 ? 2
3

26
? 1 ? 8
26
? 1 ?
? 1
26
? 1 ? 0 (mod 7) ? 1 + 2 + 2
2
+ 2
3
+ ... + 2
77

7.
Жауабы: б°лiнедi.
8.2. (a + b + c)
2
= 3 (ab + bc + ca) ? a
2
+ b
2
+ c
2
+ 2ab + 2bc + 2ca =
3 (ab + bc + ca) ? a
2
+ b
2
+ c
2
? ab ? bc ? ca = 0 ?
?
a
2
+ b
2
? 2ab
2
+
b
2
+ c
2
? 2bc
2
+
c
2
+ a
2
? 2ca
2
= 0 ?
? (a ? b)
2
+ (b ? c)
2
+ (c ? a)
2
= 0
, квадрат сан еш©ашан терiс болмайды,
онда (a ? b)
2
+ (b ? c)
2
+ (c ? a)
2
> 0, те­дiк белгiсi єрбiр квадрат 0?ге те­
болЎанда орындалады, онда a = b = c болады, дєлелдендi!
8.3. a ? b = t деп °рнектейiк. Есеп шартынан

kb + (9 ? k)a
=
100
lb + (11 ? l)a
=
100
те­деулерiнi­ натурал шешiмдерi бар. ЯЎни 100 = kb + (9 ? k)a =
kb + (9 ? k)(t + b) = 9b + (9 ? k)t ? (100 ? 9b)
t.
Тура солай
(100 ? 11b)
t. sb + (10 ? s)a = 100
те­деуiнi­ натурал шешiмi жо©, яЎни
100 ? 10b = (10 ? s)t
бола алмайды. 10 ? s =
100 ? 10b
t
; 10 ? s?
натурал, ал
100 ? 10b
t
натурал емес болуы ©ажет.
Ескерту. 100 ? 11b = t(11 ? l) > 0 ? 100 ? 10b > 100 ? 11b > 0.
100 ? 9b
t
= 9?k 6 9, яЎни
100 ? 10b
t
<
100 ? 9b
t
< 10 ? 10 >
100 ? 10b
t
> 0
,
онда 10 > 10 ? s > 0 болады.
Аралы©тар s-тi­ о­ мєн ©абылдайтынына жєне 10-нан аспайтынына ©ай-
шы болмайды. Сонды©тан те­дiк орындалу ішiн
100 ? 10b
t
-нi­ натурал
110


Есептi­ шешiмдерi
болмауы ©ажеттi жєне жеткiлiктi шарт.
((100 ? 9b) ? (100 ? 11b)) t ? 2b t.
(100 ? 10b) 6
t; (100 ? 11b + b) 6
t ? b 6
t.
Е“ОБ(b;t)=p, онда b = pb
0
; t = pt
0
,
мґнда Е“ОБ(b
0
; t
0
) = 1; b
0
, t
0
? N ?
2b = 2pb
0
t ? 2pb
0
pt
0
? 2b
0
t
0
? 2 t
0
. b 6
t ? b
0
6
t
0
? t
0
6= 1 ? t
0
= 2,
ал b
0
6
t
0
? b
0
= 2q + 1(
та© сан), q ? N.
(100 ? 9b)
t,
яЎни (100 ? 9(2q + 1)p) 2p ? (100 ? p ? 18qp ? 8p) 2p ?
(100 ? p) 2p ? 100 ? p = 2pr ? 100 = (2r + 1)p. 100 4 ? (2r + 1)p 4 ?
p 4 ? t = 2p ? t 8
, ал b = p ? b 4.
Ескерту. Есеп шыЎару барысында ©олданЎан айнымалыларды­ бєрi
о­ бітiн сандар ретiнде алынЎан. a > b болЎанды©тан, t ? N екенi тісiнiктi.
100 ? 11b = (11 ? l)t > 0 ? 11b 6 100 ? b < 10 ?
? b 6 9, b 4, b ? N ? b = 4 немесе b = 8.
1)b = 8 ?

(100 ? 9b)
t
(100 ? 11b)
t
?

28
t
12
t
? (28 ? 2 · 12) t ? 4 t ?
t 6 4, алайда t 8 ? t > 8, ©айшылы©!
2) b = 4 ?

(100 ? 9b)
t
(100 ? 11b)
t
?

64
t
56
t
? (64 ? 56) t ? 8 t ?
8 > t, єрi t 8 ? t = 8, b = 4 ? a = 12.
Тексеру. k = 1, l = 4 тібiрлерi керектi те­деулерге сєйкес келедi. Ал 4s +
12(10 ? s) = 100
те­деуiнде s = 2.5, яЎни натурал шешiмi жо©.
Жауабы: a = 12; b = 4.
8.4. Екi орынды санды ab тірiнде белгiлейiк. a 6 9, b 6 9 ? a + b 6 18; a >
1, b > 0 ? a + b > 1 ? тек 1 6 1
2
, 2
2
, 3
2
, 4
2
6 18 < 5
2
квадраттары ішiн ab
табылады.
1) a + b = 1 болса, a > 1 ? a = 1, b = 0 ? 1 жауап;
2) a + b = 4, a > 1 ? (a; b) = (1; 3) не (2; 2) не (3; 1) не (4; 0) ? 4 жауап;
3) a + b = 9, a > 1 ? (a; b) = (1; 8) не (2; 7) не (3; 6) не (4; 5) не (5; 4)
не (6; 3) не (7; 2) не (8; 1) не (9; 0) ? 9 жауап;
4) a+b = 16, b 6 9 ? a > 7; тура солай (a; b) = (7; 9) не (8; 8) не (9; 7) ? 3
жауап.
Жауабы: 17 сан.
111
8.5. Мысалы, мґнда єрбiр кiшкене
квадратты­ ©абырЎасы a/5 , ал
бастап©ы шаршыны­ ґзындыЎы a.
Жауабы: жо©, ол ©ателесiп тґрЎан жо©.


2012-2013 о©у жылы
8.6. x
4
+ y
4
= x
2
+ y
2

2
? 2x
2
y
2
= x
2
+ y
2

2
?
(2xy)
2
2
=
= x
2
+ y
2

2
?
(x + y)
2
? x
2
+ y
2

2
2
= 10
2
?
4
2
? 10

2
2
= 100 ?
36
2
= 82.
Жауабы: 82.
9 сынып
9.1. A =
1
99

1 +
1
2
+ ... +
1
99

=
1
99
+
1
99
 1
2
+ ... +
1
99

=
99 + 1
99 · 100
+
1
99
 1
2
+ ... +
1
99

=
=
1
100
+
1
99
 1
2
+ ... +
1
99
+
1
100

>
1
100
+
1
100
 1
2
+ ... +
1
100

=
=
1
100

1 +
1
2
+ ... +
1
100

= B ? A > B.
Жауабы: A > B.
9.2. 999...9
3
|
{z
}
100?
рет
=
10
100
? 1

3
=
10
300
? 3 · 10
200
+ 3 · 10
100
? 1
=
10...0
| {z }
300
?3 00...0
| {z }
200
+3 0...0
|{z}
100
?1 =
= 99...9
| {z }
99
7 0...0
|{z}
200
+2 9...9
|{z}
100
= 99...9
| {z }
99
7 0...0
|{z}
99
2 9...9
|{z}
100
Жауабы: 199.
112
9.3. a) Iштей сызылЎан ше­бер центрi I
болсын. I ? BD, єрi BI- биссектриса.
Онда ?ABD = ?CBD ;
DC //AB
? ?ABD = ?BDC (iшкi
ай©ыш), онда ?BDC = ?ABD =
?CBD ? ?DCB?
те­бійiрлi, яЎни
CD = CB
; тура солай BA = DA
жєне ABCD? параллелограмм,
онда DC = AB ? AB = BC = CD =
DA
? ABCD?
ромб.


Есептi­ шешiмдерi
9.4. 1.
x
2
+ 3xy + y
2

25
?
x
2
+ 3xy + y
2

5
?
x
2
+ 5xy + y
2
? 2xy

5 ?
?
x
2
? 2xy + y
2

5 ? (x ? y)
2
5,
5?
жай сан, онда (x ? y)
5 ?
(x ? y)
2
25.
2. x
2
+ 3xy + y
2

25 ?
(x ? y)
2
+ 5xy

25 ? 5xy
25 ? xy
5 ?
кемiнде не x, не y 5?ке б°лiнедi.
3. (x ? y) 5, егер x 5 ? y 5 , тура солай егер y 5 ? x 5, дєлелдендi!
9.5. Кеше ©ыздарды­ саны n болсын. Онда кешегi ґлдарды­ саны 1, 5n.
Бігiн ©ыздар саны n ? 7, ал ґлдардiкi 1, 5n ? 6. Есеп шартынан 1, 5n ? 6 =
(n ? 7)
2
? 1, 5n ? 6 = n
2
? 14n + 49 ?
? n
2
? 15, 5n + 55 = 0 ? 2n
2
? 31n + 110 = 0 ? (2n ? 11) (n ? 10) = 0 ?
n
1
= 5, 5; n
2
= 10,
алайда n ? N ? n = 10 ? кеше 10 ©ыз, 1, 5 Ч 10 = 15 ґл
болЎан.
Жауабы: 25.
9.6. 1 · 1! + 2 · 2! + 3 · 3! + ... + n · n! = (2 ? 1) · 1! + (3 ? 1) · 2! + (4 ? 1) · 3! +
... + (n + 1 ? 1) · n! =
= (2! ? 1!)+(3! ? 2!)+(4! ? 3!)+...+((n + 1)! ? n!)= (2! + 3! + ... + (n + 1)!)?
(1! + 2! + 3! + ... + n!) = (n + 1)! ? 1,
дєлелдендi!
10 сынып
10.1. Математикалы© индукция єдiсiн ©олданайы©. 1) n = 1 : 2 · 3
1
= 6 =
2 + 4 = 2
1
+ 4
1
,
есеп тґжырымы орындалды, єрi те­дiк шарты орындалды.
113
б) Сырттай сызылЎан ше­бер центрi
O болсын.
AC
T BD = M ; ABCD?
параллелограмм,
онда M ? AC-ны­ ортасы. O ? AC-Ўа
орта перпендикулярда жатыр, онда
M O
?AC; M ; O ? DB ? BM ?
орта
перпендикуляр, онда BM?єрi
медиана, єрi биiктiк. Демек,
?ABC?
те­бійiрлi, онда
AB = CB ; ABCD
?
параллелограмм
? CD = AB = CB = DA ? ABCD
-
ромб.
Жауабы: а) шын; б) шын.


2012-2013 о©у жылы
2) n = k ішiн 2 · 3
k
6 2
k
+ 4
k
,
k ? N орындалсын.
3) n = k + 1 ішiн 2
k+1
+ 4
k+1
? 2 · 3
k+1
= 2 · 2
k
+ 4 · 4
k
? 6 · 3
k
=
= 2 · 2
k
+ 4
k
? 2 · 3
k
 + 2 · 4
k
? 3
k
 > 2 · 4
k
? 3
k
 > 0 ? n = k + 1
ішiн
2
k+1
+ 4
k+1
> 2 · 3
k+1
,
яЎни те­сiздiк дґрыс, алайда те­дiк шарты барлы©
k + 1
ішiн орындалмайды, k ? N болЎанды©тан, (k + 1) ? N жєне k +1 > 2,
яЎни n > 2 ішiн те­дiк орындалмайды.
10.2. 1. Толы© квадрат сан 4?ке б°лгенде 0 не 1 ©алды© бередi. ђйткенi
?x : x ? 0, 1, 2, 3 (mod 4) ? x
2
? 0, 1 (mod 4) .
2. Бес жылдан со­ бєрiнi­ жасы толы© квадрат, яЎни 4?ке б°лгенде 0 не
1
©алды© беретiн сан болады. Онда ©азiр оларды­ жастары 0 не 3 ©алды©
бередi. ‰азiр оларды­ жастары жай сандар, онда 0 ©алды© бере алмайды,
тек 3 ©алды© бередi. Демек 5 жылдан со­ 4?ке б°лiнетiн квадрат сандар
болады.
3. 2-пункттегiдей сандар келесi: 4; 16; 36; 64; 100, ал єрi ©арай °мiрде єлi
кездеспеген жастар. 5 жыл бґрын ?1; 11; 31; 59; 95 болушы едi. ?1 мімкiн
емес, ал 95?©ґрама сан. ‰алЎан 11; 31; 59 сандары жай сандар, онда есеп-
пен сєйкес болатын жалЎыз жауап. Ата е­ ілкен болЎанды©тан, ©азiр ол
59?
да, ал немересi 11-де. Онда немересi туЎан кезде атасы 48-де болды.
Жауабы: 48.
10.3. A
0
, B
0
, C
0
сєйкесiнше P ?ны­
BC, AC, AB
?
Ўа ©атысты
симметриялы ніктелерi болсын.
Онда A
0
, B
0
, C
0
, A, B, C ? ?
1. P мен A
0
BC
?
Ўа ©атысты
симметриялы болЎанды©тан,
BC
P A
0
?
ке орта перпендикуляр,
яЎни биiктiк, єрi медиана.
Сонды©тан BP = BA
0
, CP = CA
0
орындалады. Тура солай
AP = AB
0
, CP = CB
0
, AP =
AC
0
, BP = BC
0
.
P
2. 1) BP = BA
0
, єрi BC?орта перпендикуляр болЎанды©тан, BC?єрi бис-
сектриса. Онда ?P BC = ?A
0
BC
, тура солай ?P AC = ?B
0
AC.
2) B
0
C = P C = A
0
C ? ??
ны­ B
0
C, A
0
C
хордаларыны­ ґзынды©тары те­,
онда оларЎа тiрелген iшкi бґрыштар да °зара те­ (єрине сійiр iшкi бґры-
штары ?B
0
AC < 90
0
, °йткенi ?AXB
0
= 90
0
, мґнда X = AC T P B
0
, тура
солай ?A
0
BC < 90
0
), онда ?B
0
AC = ?A
0
BC
(бiрдей хордаларЎа тiрелген.)
3) 1),2)-нi ©олданса©, ?P AC = ?B
0
AC = ?A
0
BC = ?P BC; ?P AC = x =
?P BC.
114


Есептi­ шешiмдерi
Тура солай ?P CA = y = ?P BA; ?BAP = z = ?BCP.
3. ?BAC = ?, ?ABC = ?, ?ACB = ? ? ? = x + z; ? = x + y; ? = z + y ?
x =
2x
2
=
1
2
((x + z) + (x + y) ? (z + y)) =
1
2
(? + ? ? ?) =
=
1
2
(? + ? + ? ? 2?) =
1
2
180
0
? 2?

= 90
0
? ?,
онда ?P AC + ?BCA =
x + ? = 90
0
? AP ? BC?
Ўа перпендикуляр, онда AP ?биiктiк. Тура солай
BP, CP ?
биiктiктер, онда P ? биiктiктердi­ ©иылысу ніктесi, дєлелдендi!
10.4. (*) 2006-2007 жж. ауданды© олимпиада, 9 сынып, ќ6 есеп.
Тiкт°ртбґрышты­ т°белерi A, B, C, D болсын (белгiленген ретпен). Он-
да ?BAD тiкбґрышты (?BAD = 90
0
), онда есеп шартынан BA, DA, BD
бітiн сандар болЎан. Онда (*) бойынша (BA · AD) 12, ABCD?ны­ ауда-
ны BA · AD, онда ауданы 12?ге б°лiнедi.
10.5. Квадратты­ iргелес екi ©абырЎалары бойымен координата жі-
йесiнi­ осьтерiн жіргiзейiк. Онда кез-келген екi ніктенi­ ара©ашы©тыЎы
q
(x
2
? x
1
)
2
+ (y
2
? y
1
)
2
болатыны белгiлi, мґнда (x
1
, y
1
) , (x
2
, y
2
)
сєйкесiн-
ше бiрiншi жєне екiншi ніктелердi­ координаталары.
Квадратты­ ©абырЎалары 10 екенi белгiлi. Онда iшкi ніктелер ішiн
(x
2
? x
1
)
мен (y
2
? y
1
) ?
дi­ е­ ілкен мєндерi 10 екенi тісiнiктi. Онда е­
ілкен ара©ашы©ты©
?
10
2
+ 10
2
= 10
?
2 < 10
?
2, 25 = 15 ?
екi нікте ара-
сындаЎы ©ашы©ты© 15?тен кем. Берiлген 6 нікте ішiн барлы© ©ашы©-
ты©тар-натурал сандар. Онда ол сан 1?ден 14?ке дейiн 14 єртірлi мєн
©абылдай алады (ніктелерi беттеспейдi). Алайда жалпы ©ашы©ты©тар са-
ны C
2
6
=
6·5
2
= 15
. Онда Дирихле принципi бойынша ара©ашы©ты©тар
арасында бiрдей екеуi табылады, дєлелдендi!
10.6. Терiс емес a?лар ішiн f (a) = 2
a
°спелi екенi белгiлi. Онда sin x =
2
sin
2
x
> 2
0
= 1,
°йткенi sin
2
x > 0 . Осыдан sin x = 1 екенi шыЎады, °йткенi
sin x 6 1 єрi sin x = 2
sin
2
x
> 1 ? 1 6 sin x 6 1.
Те­дiк шарты орындалып ©алЎанды©тан 2
sin
2
x
= 2
0
болу керек, яЎни
sin
2
x = 0 ? sin x = 0
. Онда sin x єрi 0?ге, єрi 1?ге те­, ал бґл мім-
кiн емес, яЎни шешiм жо©.
Жауабы: ?.
11 сынып
11.1. Берiлген трапеция ABCD болсын (AD // BC). BH, CE
115


2012-2013 о©у жылы
биiктiк болсын. Ше­бер ? болсын. ??ны­ радиусы R болсын.
1.BC //AD ? ?BAD + ?ABC = 180
0
A, B, C, D ? ? ? ?CDA + ?ABC =
180
0
. Онда ?BAD = ?CDA ?
ABCD?
те­бійiрлi трапеция, онда
AB = CD
.
Есеп шартынан AB + CD = 4
?
10 ?
AB = CD = 2
?
10
.
2. ?AHB тiкбґрышты, онда AH =
?
AB
2
? BH
2
=
?
40 ? 36 = 2
. Тура
солай CE биiктiгiнен ED = 2.
3. S
ABCD
=
AD + BC
2
· BH =
AH + HE + ED + BC
2
· 6 S
ABCD
= 72.
Онда
AH + HE + ED + BC = 24
.
BC //AD ? ?CBH = ?BHE = 90
0
, тура солай ?BCE = ?CEH = 90
0
?
BCEH?
тiкт°ртбґрыш, онда BC = HE ?
? 2BC + AH + ED = 24 ? 2BC = 20 ? BC = 10, AD = 14.
4. ?ABC ??Ўа iштей сызылЎан. Онда iзделiндi R =
abc
4S
,
мґнда a, b, c, S
сєйкесiнше BC, AC, AB ©абырЎаларыны­ ґзынды©тары жєне ?ABC?ны­
ауданы. ?CEA?тiкбґрышты, онда CA =
?
CE
2
+ AE
2
=
?
36 + 144 =
?
180 = 6
?
5
. A-дан, BC-Ўа тісетiн биiктiктi­ ґзындыЎы BH-тiкiне те­, °йт-
кенi BC//AD.
R =
abc
4S
=
10 · 2
?
10 · 6
?
5
4 ·
BC·BH
2
=
10 · 6
?
50
10 · 6
= 5
?
2
Жауабы: R = 5
?
2.
11.2. 100 ? 10 = 100 ? (9 + 1) = 100 ? 9 + (100 ? 9) = 100 ? 9 + 91 =
= 100 ? (8 + 1) + 91 = 100 ? 8 + (100 ? 8) + 91 = 100 ? 8 + 92 + 91 =
= ... = 100 ? 1 + 99 + 98 + ... + 91 = 100 ? 0 + 100 + 99 + ... + 91 == 100 + ... + 91 =
=
191 · 10
2
= 955.
Жауабы: 955.
11.3. x = 2 болЎанда 100 + 121 + 144 = 365 = 169 + 196, яЎни те­дiк
орындалады. x > 2 ішiн 10
x
+ 11
x
+ 12
x
= 100 · 10
x?2
+ 121 · 11
x?2
+ 144 ·
12
x?2
< 12
x?2
(100 + 121 + 144) =
116


Есептi­ шешiмдерi
= 12
x?2
(169 + 196) < 13
x?2
13
2
+ 14
2
 = 13
x
+ 13
x?2
· 14
2
< 13
x
+ 14
x
,
яЎни
те­дiк орындалмайды; a, y > 0 ішiн f (a) = a
y
°спелi екенi ©олданылЎан.
Тура солай x < 2 ішiн 10
x
+ 11
x
+ 12
x
=
=
10
2
10
2?x
+
11
2
11
2?x
+
12
2
12
2?x
>
10
2
+ 11
2
+ 12
2
12
2?x
=
13
2
+ 14
2
12
2?x
=
=
13
2
12
2?x
+
14
2
12
2?x
>
13
2
13
2?x
+
14
2
14
2?x
= 13
x
+ 14
x
,
яЎни те­дiк орындалмайды.
Жауабы: x = 2.
11.4. Сан 3?ке б°лiну ішiн оны­ цифрларыны­ ©осындысы 3?ке б°лiнуi
©ажеттi жєне жекiлiктi шарт екенi белгiлi. Онда 6 цифрды­ ©осындысы
3?
ке б°лiнедi. АлЎаш©ы 5 цифрды­ ©осындысы 3?ке б°лгенде d ©алды©
берсе, мґнда 1 6 d 6 3, онда со­Ўы цифр мiндеттi тірде 3?d болады. Онда
0 6 3 ? d 6 2 (3 ? d ©алды© беретiн 2?ден аспайтын жалЎыз сан). 3 ? d мiн-
деттi тірде 0, 1, 2?нi­ бiрi екенi тісiнiктi. ЯЎни барлы© iзделiндi алтыта­-
балы сандар алЎаш©ы 5 цифрларымен аны©талады. Демек, оларды­ саны
алЎаш©ы 5 цифрды­ мімкiн мєндерiмен сєйкес келедi. АлЎаш©ы цифр 0
бола алмайды, яЎни тек 2 мімкiн мєн бар. Ал ©алЎан 4 цифрды­ єр©айсысы
не 0, не 1, не 2 бола алады, яЎни 3 мімкiн мєндерi бар. Бґл цифрлар бiр-
бiрiне тєуелсiз. Онда жалпы iзделiндi сандар саны 2·3 · 3 · 3 · 3 = 2·3
4
= 162
.
Жауабы: 162.
11.5. 2
a
· 3
b
? 3
b+1
+ 2
a
= 13
, яЎни (2
a
? 3) 3
b
+ 1
 = 10.
3
b
?
єр©ашан та© сан, онда 3
b
+ 1
 ?
жґп сан. Бай©аса©, 3
b
+ 1 > 1. 10 =
2 · 5 = 1 · 10
тірiнде Ўана жазылады. Онда 3
b
+ 1
саны не 2, не 10-Ўа те­.
1) 3
b
+ 1 = 2
болса, b = 0, сєйкесiнше 2
a
? 3 = 5,
яЎни a = 3.
2) 3
b
+ 1 = 10
болса, b = 2, сєйкесiнше 2
a
? 3 = 1
, яЎни a = 2.
Жауабы: (a; b) = (2; 2) не (3; 0)
11.6.
1
a + b
+
1
b + c
=
3
a + b + c
?
2b + a + c
(a + b) (b + c)
=
3
a + b + c
?
? 3ab + 3ac + 3bc + 3b
2
= 2ba + 2b
2
+ 2bc + a
2
+ ab + ac + ac + bc + c
2
?
? b
2
= a
2
+ c
2
? ac.
Косинустар теоремасы бойынша cos ? =
a
2
+ c
2
? b
2
2ac
=
1
2
, 0
0
< ? < 180
0
? ? = 60
0
,
мґнда ? ? b ©абырЎасына ©арсы бґрыш.
180
0
= 60
0
· 3,
онда ??е­ кiшi, не е­ ілкен бґрыш бола алмайды. Онда
??
орта­Ўы бґрыш.
Жауабы: 60
0
.
117


2013-2014 о©у жылы
2013-2014 о©у жылы
8 сынып
8.1.
(
a + b = 6
1
a
+
1
b
= 6
?

a + b = 6
a + b = 6ab
?

a + b = 6
ab = 1
(a + b)
2
= 36 ? a
2
+ 2ab + b
2
= 36 ? a
2
+ b
2
= 34
a
b
+
b
a
=
a
2
+ b
2
ab
=
34
1
= 34
Жауабы: 34.
8.2. 7
1
? 7 (mod 100)
7
2
? 49 (mod 100)
7
3
? 43 (mod 100)
7
4
? 01 (mod 100)
7
2013
= 7
4

503
· 7 ? 1
503
· 7 ? 7 (mod 100)
Жауабы: 07.
8.3. 7, 9 жєне 11 3 - ке б°лгенде сєйкесiнше 1, 0 жєне 2 ©алды© беретiнiн
бай©айы©. Екi тістi ©ґбылЎы кездескенде, олар тісiн ауыстырады, яЎни
осы екi тістi­ єр©айсысы ішiн осы тіске боялЎан ©ґбылЎылар саны 1-ге
азаяды. Сєйкесiнше 3-ке бєлгендегi ©алдыЎы 1-ге азаяды. Ал ішiншi тіске
боялЎан ©ґбылЎылар саны 2- ге артады, сєйкесiнше 3- ке б°лгендегi ©ал-
дыЎы 1- ге азаяды, °йткенi 2-3 =-1 . Онда екi ©ґбылЎы кездескеннен кейiн
©алды©тар сєйкесiнше 0, 2 жєне 1 болады. Бай©аса©, єрбiр кездесуден кейiн
©алды©тар 0, 1 жєне 2 болады, тек ©ана оларды­ ретi ауысады. Сонды©тан
е­ со­ында 0, 0 жєне 0 ©алды© бола алмайды, яЎни 0, 0 жєне 27 белгiлi бiр
тістегi ©ґбылЎылар болуы мімкiн емес
Жауабы: бола алмайды.
8.4. N = P
?
1
1
P
?
2
2
...P
?
n
n
,
онда d(N) = (?
1
+ 1) ... (?
n
+ 1) = 10.
Мґнда P
i
-
лар єртурлi жай сандар. Е“ОБ(9; 5) = 1 болЎанды©тан, n > 2.
N
3
2
,
онда белгiлi бiр ?
i
> 2, яЎни ?
i
+ 1 > 2.
Онда 10 = 2 · 5 тірiнде
жазылу ©ажет Демек, ?
1
= 1, ?
2
= 4. N 3
2
болЎанды©тан, N = 3
4
·5 = 405.
Жауабы: 405.
118


Есептi­ шешiмдерi
8.5.
?
x
2
? 8x + 41 +
py
2
+ 6y + 25 =
q
(x ? 4)
2
+ 25 +
q
(y + 3)
2
+ 16 = 9.
q
(x ? 4)
2
+ 25
>
5;
q
(y + 3)
2
+ 16
>
4
жєне p(x ? 4)
2
+ 25 +
p(y + 3)
2
+ 16 = 9
болЎанды©тан, те­сiздiктерде те­дiк шарты орындалу
©ажет. Демек, x = 4, y = ?3.
Жауабы: x = 4; y = ?3.
8.6. A
1
мен A BC ішiн бiр
жартыжазы©ты©та жататындай
BA
1
C
те­бійiрлi тiк бґрышты
ішбґрышын ©арастырайы©, мґнда
A
1
B = A
1
C.
Осы ішбґрышты­
A
1
D
1
биiктiгi, сонымен ©атар,
медиана болады. Ал тiк бґрышты
ішбґрышта медиананы­ ґзындыЎы
гипотенузаны­ ґзындыЎынан екi есе
кiшi болады.
Онда A
1
D
1
=
1
2
BC = AD.
Жєне де A
1
D
1
// AD
, онда A
1
D
1
DA
-тiк т°рт-
бґрыш. Демек, A
1
A // BC.
Ендi D центрi болатын, радиусы
1
2
BC
-Ўа те­
ше­бер сызайы© AA
1
? DA
болЎанды©тан, AA
1
осы ше­бермен, жана-
сады. AB осы ше­бердi екiншi рет E ніктесiнде ©исын. Онда ?BAC =
?BEC ? ?ACE 6 ?BEC = ?BAC = 90
?
.
Онда ?BAC доЎал емес.
Жауабы: бола алмайды.
9 сынып
9.1. MN = MD болЎанды©тан,
?M DN = ?DN M = x, ?ADM = y
болсын.
Симметриядан,
?ABM = y, M B = M D, ?AM B =
?AM D = 180
0
? 45
0
? y = 135
0
? y
Онда ?MBN = 90
0
? y = ?MNB ?NDC = 90
0
? (x + y) , ?DNC = x +
y, ?M N B+?DN M +?DN C = 90
0
?y+x+x+y = 180
0
, 2x = 90
0
,
x = 45
0
.
Жауабы: 45
?
.
119


2013-2014 о©у жылы
9.2.
a
3
? b
3
(a ? b)
3
=
(a ? b) a
2
+ ab + b
2

(a ? b)
3
=
73
3
? 70a
2
? 149ab + 70b
2
= 0.
a =
149b ±
p(149b)
2
? 4 · 70 · 70b
2
140
=
149b ± 51b
140
=

10
7
b
7
10
b
a > b ? 7a = 10b,
Е“ОБ(a; b) = 1 болЎанды©тан, a = 10, b = 7, a ? b = 3.
Жауабы: 3.
9.3. (8 сынып, ќ 3 есеп).
9.4.
k
4
+ 64 = k
4
+ 16k
2
+ 64 ? 16k
2
= k
2
+ 8

2
? (4k)
2
=
= k
2
? 4k + 8

k
2
+ 4k + 8
 = (k ? 2)
2
+ 4
 · (k + 2)
2
+ 4

.
(k ? 2)
2
+ 4 > 1,
(k + 2)
2
+ 4 > 1.
Онда k
4
+ 64
саны єр©ашан ©ґрама.
Жауабы: мімкiн емес.
9.5. (8 сынып, ќ 3 есеп).
9.6. Виет теоремасынан x, y, z сандары келесi те­деудi­ тібiрлерi екенi
шыЎады.
t
3
?(a + 1) t
2
+2at?a = 0 ? t
3
?at
2
?t
2
+2at?a = 0 ? t
2
(t ? 1)?a (t ? 1)
2
= 0
(t ? 1) t
2
? at + a
 = 0 ? t = 1
немесе t
2
? at + a = 0 ? D = a
2
? 4a > 0 ?
a (a ? 4) > 0
Жауабы: a ? (??; 0] S [4; +?) .
10 сынып
10.1. Есеп шартынан ©абырЎаларыны­
ґзындыЎы a, a, a болатын бiр
ішбґрыш табылатынын о­ай
бiлемiз. Ол ішбґрыш ABC болсын.
”зындыЎы a-Ўа те­ таЎы бiр кесiндi
DC болсын. Суреттегiдей,
ішбґрыштар те­сiздiгi бойынша
BD < 2a, AD < 2a
болып, іш нікте
бiр тізу бойында болмаЎанда 2a
болатын ©абырЎа табылмайды.
a
a
a
a
a
120


Есептi­ шешiмдерi
Жалпылы©ты жоЎалтпай, B, C, D бiр тізу бойында болсын, AB =
BC, AC
=
DC
болЎанды©тан, ?BAD
=
?BAC + ?CAD
=
2?BAC + 2?CAD
2
=
(?ABC + ?BAC) + (?CDA + ?CAD)
2
= 90
?
.
Де-
мек, a
2
+ b
2
= (2a)
2
,
яЎни b =
?
3a,
онда
b
a
=
?
3.
Жауабы:
?
3
.
10.2. 1 + 3 + 5 + ... + (2m ? 1) = m
2
2 + 4 + 6 + ... + 2n =
(2n + 2) · n
2
= n
2
+ n.
m
2
? n
2
+ n
 = 212 ? n
2
+ n ? m
2
+ 212 = 0 ?
? n =
?1 ±
p1 + 4 (m
2
? 212)
2
=
?1 ±
?
4m
2
? 847
2
.
n
?
N болЎанды©тан , 4m
2
? 847
=
k
2
?
4m
2
? k
2
=
847
?
(2m ? k) (2m + k) = 1 · 847 = 7 · 121 = 11 · 77,
мґнда k ? N.

2m ? k = 1
2m + k = 847
;

2m ? k = 7
2m + k = 121
;

2m ? k = 11
2m + k = 77
?
?

m = 212
k = 423
;

m = 32
k = 57
;

m = 22
k = 33
?
?

m = 212
n = 211
;

m = 32
n = 28
;

m = 22
n = 16
.
Жауабы: (22; 16); (32; 28); (212; 211).
10.3.
x
2013
+1
(x+1)
3
=
(x+1)
(
x
2012
?x
2011
+x
2010
?...?x+1
)
(x+1)
3
=
x
2012
?x
2011
+x
2010
?...?x+1
(x+1)
2
.
x
2012
? x
2011
+ x
2010
? ... ? x + 1 = q (x) · (x + 1)
2
+ ax + b
x=?1
? ? a + b = 2013,
туынды алса©,
2012x
2011
?2011x
2010
+2010x
2009
?...+2x?1 = q
0
(x)·(x + 1)
2
+2 (x + 1) q (x)+a
x=?1
?
121


2013-2014 о©у жылы
? ?2012 ? 2011 ? 2010 ? ... ? 2 ? 1 = a ? a = ?2013 · 1006
?a + b = 2013 ? b = 2013 + a = 2013 ? 2013 · 1006 = ?2013 · 1005
ax + b = ?2013 · 1006x ? 2013 · 1005
x
2013
+ 1 ? (x + 1) · (q(x) · (x + 1)
2
+ ax + b) = q(x) · (x + 1)
3
+ (ax + b)(x + 1).
Жауабы: (?2013 · 1006x ? 2013 · 1005) · (x + 1) .
10.4. f (1 ? x) =
(1 ? x)
2
? (1 ? x) + 1

3
(1 ? x)
2
(1 ? x ? 1)
2
=
1 ? 2x + x
2
? 1 + x + 1

3
(1 ? x)
2
x
2
=
x
2
? x + 1

3
(x ? 1)
2
x
2
= f (x)
f
 1
x

=

1
x

2
?
1
x
+ 1

3
1
x

2
1
x
? 1

2
=

1
x
2
?
x
x
2
+
x
2
x
2

3
1
x
2
1?x
x

2
=
(
1?x+x
2
)
3
x
6
(1?x)
2
x
4
=
=
1 ? x + x
2

3
x
6
·
x
4
(1 ? x)
2
=
x
2
? x + 1

3
x
2
(x ? 1)
2
= f (x) .
F
E
Менелай теоремасынан:
AC
CM
·
M P
P B
·
BN
N A
= 1 ?
3a
2a
·
M P
P B
·
a
2a
= 1 ?
M P
P B
=
4
3
; P M =
4
7
BM =
4
7
?
7a .
cos ? =
BM
2
+ CM
2
? BC
2
2BM · CM
=
7a
2
+ 4a
2
? 9a
2
2
?
7a · 2a
=
1
2
?
7
.
AP
2
= AM
2
+ M P
2
? 2AM · M P cos 180
0
? ?

P C
2
= CM
2
+ M P
2
? 2CM · M P cos ?
AP
2
+ P C
2
= a
2
+ 4a
2
+ 2
 4
7
?
7a

2
+ 2 (AM ? CM ) · M P cos ? =
122
10.5. AB = BC = CA = 3a болсын.
BM =
q
(2a)
2
+ (3a)
2
?
2 · 2a · 3a · cos 60
0
=
?
7a


Есептi­ шешiмдерi
= 5a
2
+
32
7
a
2
? 2a ·
4
?
7
7
a ·
1
2
?
7
= 5a
2
+
28
7
a
2
= 9a
2
= AC
2
.
Демек, ?AP C = 90
?
.
10.6. љрбiр уа©ыт мезетiндегi (x
1
+ 1)(x
2
+ 1) . . . (x
k
+ 1)
тірiндегi к°бей-
тiндiнi ©арастырайы©, мґнда x
1
, x
2
, . . . , x
k
-сол мезетте та©тада жазылЎан
барлы© сандар. Белгiлi бiр операцияЎа дейiн к°бейтiндi (a + 1)(b + 1)(x
1
+
1) . . . (x
k?2
+ 1)
болды, мґнда a мен b та­далынатын сандар. Оларды­ ор-
нына a+b+ab жазылады, онда к°бейтiндi (a+b+ab+1)(x
1
+1) . . . (x
k?2
+1)
тірiнде болады. ОперацияЎа дейiн жєне одан кейiн к°бейтiндi °згермедi,
яЎни к°бейтiндi єр©ашан тґра©ты. Басында к°бейтiндi (1 + 1)(
1
2
+ 1)(
1
3
+
1) . . . (
1
100
+ 1)
болды, яЎни 2 ·
3
2
·
4
3
· . . . ·
101
100
= 101
болды. Со­ында ол x + 1
болады, мґнда x?со­Ўы ©алЎан сан. Онда x + 1 = 101, яЎни x = 100
Жауабы: 100.
11 сынып
11.1. (8 сынып, ќ3 есеп).
11.2. (10 сынып, ќ2 есеп).
11.3. x = [x] + {x} , мґнда {x} ? xсаныны­ б°лшек б°лiгi.
1. 0 6 {x} <
1
6
;

x +
1
6

+

x +
3
6

+

x +
5
6

= [x] +

x +
2
6

+

x +
4
6

?
? [x] + [x] + [x] = [x] + [x] + [x]
2.
1
6
6 {x} <
2
6
;

x +
1
6

+

x +
3
6

+

x +
5
6

= [x] +

x +
2
6

+

x +
4
6

?
? [x] + [x] + [x] + 1 = [x] + [x] + [x] ? 0 6= 1
3.
2
6
6 {x} <
3
6
;

x +
1
6

+

x +
3
6

+

x +
5
6

= [x] +

x +
2
6

+

x +
4
6

?
? [x] + [x] + [x] + 1 = [x] + [x] + [x] + 1 ? 1 = 1
4.
3
6
6 {x} <
4
6
;

x +
1
6

+

x +
3
6

+

x +
5
6

= [x] +

x +
2
6

+

x +
4
6

?
? [x] + [x] + 1 + [x] + 1 = [x] + [x] + [x] + 1 ? 2 6= 1
123


2013-2014 о©у жылы
5.
4
6
6 {x} <
5
6
;

x +
1
6

+

x +
3
6

+

x +
5
6

= [x] +

x +
2
6

+

x +
4
6

?
? [x] + [x] + 1 + [x] + 1 = [x] + [x] + 1 + [x] + 1 ? 2 = 2
6.
5
6
6 {x} < 1;

x +
1
6

+

x +
3
6

+

x +
5
6

= [x] +

x +
2
6

+

x +
4
6

?
? [x] + 1 + [x] + 1 + [x] + 1 = [x] + [x] + 1 + [x] + 1 ? 3 6= 2
Жауабы: {x} ?

0;
1
6

S
 2
6
;
3
6

S
 4
6
;
5
6

болатын сандар.
11.4. ‰ос-©остан те­ емес a, b, c на©ты сандары ішiн те­дiк орындалсын
деп алайы©.
(a ? b)
5
+ (b ? c)
5
+ (c ? a)
5
= 0
(a ? b)
5
+ (b ? c)
5
= (a ? c)
5
(a ? b)
5
+ (b ? c)
5
= ((a ? b) + (b ? c))
5
(a ? b)
5
+ (b ? c)
5
= (a ? b)
5
+ (b ? c)
5
+ 5(a ? b)
4
(b ? c) + 10(a ? b)
3
(b ? c)
2
+
10(a ? b)
2
(b ? c)
3
+ 5(a ? b)(b ? c)
4
? 5(a ? b)(b ? c)((a ? b)
3
+ (b ? c)
3
+ 2(a ?
b)
2
(b ? c) + 2(a ? b)(b ? c)
2
) = 0
(a ? b)(b ? c)(a ? c)(a
2
+ b
2
+ c
2
? ab ? ac ? bc) = 0
a, b, c
-лар ©ос-©остан те­ болмаЎанды©тан, a
2
+ b
2
+ c
2
? ab ? ac ? bc = 0
болады, онда (a ? b)(b ? c)(a ? c) = 0
Бґл a, b, c ©ос-©остан °зара те­ емес дегенге ©айшы. Сонды©тан ©ос-©остан
те­ емес a, b, c на©ты сандары ішiн те­дiк орындалмайды.
Жауабы: мімкiн емес.
11.5. (10 сынып, ќ5 есеп).
11.6. (10 сынып, ќ6 есеп).
124


Есептi­ шешiмдерi
2014-2015 о©у жылы
8 сынып
8.1. a
2
? 0, 1, 4 (mod 8) ,
мґнда a?кез келген бітiн сан. Онда x
2
+ y
2
+ z
2
?
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6 (mod 8) ,
алайда 2015 ? 7 (mod 8) . Онда x
2
+ y
2
+ z
2
= 2015
те­деуiнi­ бітiн шешiмдерi жо©.
Жауабы: бітiн шешiмдер жо©.
8.2. 2 (c ? b) (b ? a) > 0 ? 2cb + 2ab > 2b
2
+ 2ac ?
? a
2
+ c
2
> 2b
2
+ 2ac ? 2cb ? 2ab + a
2
+ c
2
?
? a
2
+ c
2
? b
2
> b
2
+ a
2
+ c
2
+ 2ac ? 2ba ? 2bc = (c ? b + a)
2
.
Бiрiншi те­сiздiктен те­дiк шарты b = c не b = a орындалЎанда орын
алады.
8.3. “шбґрыштар те­сiздiгiнен

AM + M P > AP
P N + N C > P C
?
? AP + CP < AM + M N + N C =
1
2
(AB + AC + BC ) .
Тура солай

AK + KQ > AQ
BN + N Q > BQ
?
? AQ + BQ < AK + KN + N B =
=
1
2
(AC + AB + BC)
Онда AP + AQ + CP + BQ < AB + BC + CA, онда есеп шартындаЎы екi
те­дiк бiр уа©ытта орындалмайды.
Жауабы: мімкiн емес.
8.4. 2015 саны натурал сандарды­ ©ґрамында немесе оларды­ жие-
гiнде кездесуi мімкiн. Толы©тай кездесетiн жаЎдай саны?13, яЎни
2015, 12015, 22015; 20150, 20151, ..., 20159.
2015
саны іш не одан к°п сандар жиегiнде кездесе алмайтыны тісiнiк-
тi. Онда екi санны­ жиегiнде тґратын жаЎдайларды ©арастырайы©. Екiн-
шi сан 0?ден бастала алмайды, 2?ден басталмайтыны да тісiнiктi.
1?
ден басталсын, яЎни к°ршi тґрЎан сандар 15... тірiнде екенi тісiнiк-
тi. Онда алЎаш©ы сан 15...20 тірiнде. Ондай сандар саны ?11, яЎни
1520, 15020, 15120, ..., 15920
. Тура солай екiншi сан 5?тен басталса, бiрiншi
125


2014-2015 о©у жылы
сандар 5...201 тірiнде болады. ЯЎни тек 5201, °йткенi сандар 30000?нан
кiшi. Жалпы, 13 + 11 + 1 = 25 рет кездеседi.
Жауабы: 25.
8.5. A тґрЎан жол мен B тґрЎан баЎанны­ ©иылысуындаЎы сан C болсын.
Есеп шартынан A > C > B екенi шыЎады. C саны A?мен жеке, B?мен
жеке, не екеуiмен бiрдей беттесуi мімкiн.
Жауабы: A > B.
8.6. s кесiндiсiнi­ ґштары A, B болсын. l
тізуiнен C жєне D ніктелерiн
алайы©.
AC
T BD = X, AD T BC = Y.
Онда ABCD трапециясыны­
тамаша ©асиетiнен XY ? AB-ны­
ортасынан °тедi. ЯЎни
XY
T AB = Z
?
iзделiндi нікте. l
шексiз ґзын болЎанды©тан AC//BD
жаЎдайында D?ны­ орнына бас©а
ніктенi ©арастыруЎа болады.
9 сынып
9.1. ?CAD = ?CBD (бiр хордаЎа
тiрелген). ABDE iштей сызылЎан.
Онда ?ABD + ?AED = 180
0
.
?ABC + ?AED =
?CBD + ?ABD + ?AED =
180
0
+
?CBD = 180
0
+
?CAD = 230
0
.
Жауабы: 230
?
.
9.2. p (p + n) + p = p (p + n + 1) = (n + 1)
3
? (n + 1)
3
p, p?
жай сан, онда
(n + 1)
p, n?
натурал сан, бґдан n + 1 = pk, мґнда k?натурал сан. Онда
p (p + pk) = p
3
k
3
? 1 + k = pk
3
, pk
3
k, k k ? 1 k ? k = 1 ? 2 = p.
Жауабы: p = 2, онда n = 1.
126


Есептi­ шешiмдерi
9.3. I тєсiл. Индукция бойынша n < 100 натурал сандары ішiн
r
n +
q
(n ? 1) + ... +
p
2 +
?
1 < 11
екенiн дєлелдейiк.
1. n = 1 болЎанда,
?
1 = 1 < 11,
те­сiздiк орындалады.
2. n = k болЎанда, орындалсын, яЎни
r
k +
q
(k ? 1) + ... +
p
2 +
?
1 < 11
3. n = k + 1 болЎанда,
s
(k + 1) +
r
k +
q
(k ? 1) + ... +
p
2 +
?
1
<
?
k + 1 + 11 =
?
n + 11 <
?
100 + 11 <
?
121 = 11,
дєлелдендi.
ЯЎни n = 99 ішiн де те­сiздiк орындалады.
s
100 +
r
99 +
q
98 + ... +
p
2 +
?
1 <
?
100 + 11 <
?
121 = 11,
дєлелдендi!
II тєсiл. Индукция бойынша
r
n +
q
(n ? 1) + ... +
p
2 +
?
1 <
?
n + 1
екенi
дєлелденедi. n = 100 болЎанда, керектi те­сiздiк шыЎады.
9.4. “шiншi есептi шыЎарЎан адам саны 85%, онда x 6 85. “шiншi есептi
шыЎарЎан барлы© о©ушы бiр мен екiншi есептi шыЎарса, керектi мысалды
аламыз, °йткенi 98 > 85, 90 > 85.
Бiрiншi есептi 2%, екiншiнi 10%, ішiншiсi 15% шыЎармады. Онда кемiнде
бiр есеп шыЎармаЎан о©ушылар саны 27%?дан аспайды. ЯЎни барлы© есеп
шыЎарЎан о©ушылар саны 73%?дан кем емес. Бiрiншiнi шыЎармаЎандар
екi мен іштi шыЎарса, екiншiнi шыЎармаЎандар бiр мен іштi шыЎарса, іштi
шыЎармаЎандар бiр мен екiнi шыЎарса, керектi мысалды аламыз.
Жауабы: 73; 85.
9.5. (8 сынып, ќ5 есеп).
127
9.6. 1. ?ABE = ?CBE ? AE = CE
(ше­бер хордалары)
2. ?EDC = ?BDC =
180
0
? ?DBC ? ?BCD = 180
0
?
?ABC
2
?
?BCA ? ?ACD = 180
0
?
?ABC
2
??BCA?
 180
0
? ?BCA
2

=
90
0
?
?ABC
2
?
?BCA
2
.


2014-2015 о©у жылы
3. ?ECD = ?ACD ? ?ACE =
180
0
? ?BCA
2
? ?ABE = 90
0
?
?BCA
2
?
?ABC
2
.
4. ?EDC = ?ECD ? ED = EC . Онда ?ACD?да EA = EC = ED, яЎни
E ? ?ACD
-Ўа сырттай сызылЎан ше­бердi­ центрi.
10 сынып
10.1.
?
?
?
(x + 1) (y + 1) = x + y + xy + 1 = 20
(y + 1) (z + 1) = y + z + yz + 1 = 12
(z + 1) (x + 1) = z + x + zx + 1 = 15
? (x + 1)
2
=
=
(x + 1) (y + 1) · (x + 1) (z + 1)
(y + 1) (z + 1)
=
20 · 15
12
= 25.
Онда x + 1 = ±5.
1) x + 1 = 5, онда y + 1 = 4, z + 1 = 3 ? x = 4, y = 3, z = 2.
2) x + 1 = ?5, онда y + 1 = ?4, z + 1 = ?3 ? x = ?6, y = ?5, z = ?4.
Жауабы: (x; y; z) = (4; 3; 2) немесе (?6; ?5; ?4) .
10.2. 1. X = l T AD; Y = l T BC, M ? DC
-ны­ ортасы. XY ? A жєне М ішiн
симметрия тізуi, онда XY ?AM
жєне ©а© б°ледi, яЎни Z ? XY,
мґнда Z ? AM-ны­ ортасы.
AB = BC = CD = DA = a
болсын.
y
2. AX
2
= M X
2
= XD
2
+ DM
2
= (AD ? AX)
2
+
1
4
a
2
= (a ? AX)
2
+
1
4
a
2
= a
2
+ AX
2
? 2 · AX · a +
1
4
a
2
? AX =
5
8
a, XD =
3
8
a.
3. a
2
+ BY
2
= AY
2
= M Y
2
= M C
2
+ CY
2
=
=
1
4
a
2
+ (a ? BY )
2
=
1
4
a
2
+ a
2
+ BY
2
? 2 · BY · a ? BY =
1
8
a, CY =
7
8
a.
4.
S
ABY X
S
DCY X
=
1
2
· AB · (AX + BY )
1
2
· DC · (DX + CY )
=
5
8
a +
1
8
a
3
8
a +
7
8
a
=
6
10
=
3
5
,
мґнда
ABY X, DCY X?
трапециялар.
Жауабы:
3
5
.
128


Есептi­ шешiмдерi
10.3.
8n ? 25
n + 5
=
p
q
!
3
, мґнда p ? Z, q ? N, єрi Е“ОБ(p; q) = 1. Онда
(8n ? 25) q
3
= (n + 5) p
3
,
яЎни 8n?25 = p
3
k, n + 5 = q
3
k ? 8n + 40 = (2q)
3
k
? 65 = (8n + 40) ? (8n ? 25) = (2q)
3
k ? p
3
k = (2q ? p) 4q
2
+ 2pq + p
2
 k =
= (2q ? p) (p + q)
2
+ 3q
2
 k
, мґнда (p + q)
2
+ 3q
2
> 3q
2
> 3.
65 = 1 · 65 = 5 · 13,
бас©аша натурал сандарды­ к°бейтiндiсi тірiнде к°р-
сетiлмейдi.
x = (q + p)
2
+ 3q
2
? (q + p)
2
? 0, 1 (mod 3) ;
онда x 6= 65, 5; x > 3 ? x = 13.
(q + p)
2
+ 3q
2
= 13 = 10 + 3 = 7 + 6 = 4 + 9 = 1 + 12,
°йткенi 13?тен
кiшi 3?ке б°лiнетiн натурал тек 3, 6, 9, 12 сандары бар, яЎни 3q
2
мімкiн
мєндерi осындай. Осы варианттар iшiнде тек бiреуi сєйкес келедi. 3q
2
=
12, (q + p)
2
= 1;
яЎни q = 2, q + p = ±1.
1) q + p = 1 ? p = ?1
8n ? 25
n + 5
=

?
1
2

3
= ?
1
8
? 64n ? 8 · 25 = ?n ? 5 ? 65n = 39 · 5 ? n = 3,
яЎни
8 · 3 ? 25
3 + 5
= ?
1
8
.
2) q + p = ?1 ? p = ?3
8n ? 25
n + 5
=

?
3
2

3
= ?
27
8
?? 64n ? 8 · 25 = ?27n ? 27 · 5 ? 91n = 5 · 13 ?
n =
5
7
/
? N, ©айшылы©!
Жауабы: n = 3.
10.4. Ондай сан n болсын. Онда 2015n = 5
?
1
· 13
?
2
· 31
?
3
· p
4
?
4
· ... · p
k
?
k
,
°йткенi 2015 = 5 · 13 · 31 жєне олар p
4
, ..., p
k
секiлдi єр- тірлi °зара жай
сандар, мґнда ?
1
, ?
2
, ..., ?
k
, k ? N.
Белгiлi те­дiк бойынша (?
1
+ 1) (?
2
+ 1) (?
3
+ 1) · ... · (?
k
+ 1) = 12,
мґнда
?
1
+ 1, ?
2
+ 1, ?
3
+ 1, ..., ?
k
+ 1 > 2 . Сол жа©та кемiнде 3 к°бейткiш бар.
12 = 2·2·3
, бґл 12?нi 3 не одан к°п к°бейткiштерге жiктеудi­ жалЎыз тєсiлi.
ЯЎни k = 3; ?
1
, ?
2
, ?
3
?
тердi­ бiреуi 2, ©алЎаны 1?ге те­. Онда iзделiндi
2015n = 5
2
· 13 · 31
немесе 13
2
· 5 · 31
немесе 31
2
· 5 · 13
, сонды©тан n = 5, 13, 31.
Жауабы: 5; 13; 31.
10.5. f(x) =
x
4
+ 6x
2
+ 1
x
3
+ x
=
x
4
+ 2x
2
+ 1 + 4x
2
x(x
2
+ 1)
=
(x
2
+ 1)
2
+ (2x)
2
2x(x
2
+ 1)
· 2 >
>
2
p(x
2
+ 1)
2
· (2x)
2
2x(x
2
+ 1)
· 2 =
2(x
2
+ 1) · 2x
2x(x
2
+ 1)
· 2 = 4
Те­сiздiктен те­дiк белгiсi x
2
+ 1 = 2x
болЎанда, яЎни (x ? 1)
2
= 0 ? x = 1
болЎанда, орындалады. minf(x) = f(1) = 4, °йткенi f(x) > 4.
129


2014-2015 о©у жылы
Жауабы: 4.
10.6. ‰ара шаршыларды­ бєрi
та­далатынды©тан, есеп шартынан
бiзге єрбiр жол мен єрбiр баЎанда
дєл 3 а© шаршы та­далатындай
©анша тєсiл бар екенiн табу керек.
БаЎандарды келесiдей н°мерлейiк.
Бай©аса©, та© н°мiрлi баЎандардаЎы
а© шаршылар жґп н°мiрдегiлермен
еш©андай жолда бiрге жатпайды,
яЎни та© н°мiрдегi а© шаршыларды
та­дау жґп н°мiрдегiлерге еш©алай
єсер етпейдi.
1, 3, 5, 7?
баЎандар бар келесi
фигураны ©арастырайы©. љр баЎан
мен єр жолда дєл 3 а© шаршыдан
та­дау єр баЎан мен єр жолда дєл
бiр а© шаршыны та­дамаумен сєйкес
келедi. 1?баЎаннан 4 а© шаршыны­
бiреуiн та­дамауды­ 4 тєсiлi бар,
2
?
баЎаннан 3 тєсiл, °йткенi алдында
та­далмаЎан бiр шаршы б°лгiлi бiр
жолЎа тиесiлi, ал єрбiр жолда дєл
бiр а© шаршы та­далмайтынды©тан,
3
-баЎанда сол жолЎа тиесiлi
шаршыны мiндеттi тірде
та­дауымыз керек, яЎни та­дамауЎа
болатын шаршы саны 3 болады.
5?
баЎанда єр-тірлi 2 жолЎа тиесiлi шаршыларды мiндеттi тірде та­дай-
мыз (ол жолдардан бiз а© шаршыларды алдында та­дамады©), яЎни тєсiл
саны 2, тура солай 7?баЎанда тєсiл саны 1 екенi дєлелденедi. Сонды©тан
жалпы осы 4 баЎаннан шаршы та­дамау мімкiндiктер саны 4 · 3 · 2 · 1 = 24-
ке те­. Жґп орындаЎы баЎандарда жаЎдай тура сондай, яЎни тєсiл саны
24
-ке те­. Та© пен жґп орындаЎы баЎандар бiр-бiрiне тєуелсiз. Онда жалпы
тєсiлдер саны 24·24 = 576-Ўа те­. Сєйкесiнше, есеп шарты орындалатындай
та­далу саны 576-Ўа те­.
Жауабы: 576.
130


Есептi­ шешiмдерi
11 сынып
11.1. f(x) = cos
2
x + sin x = 1 ? sin
2
x + sin x =
5
4
?
1
4
? sin
2
x + sin x =
=
5
4
?

sin
2
x ? sin x +
1
4

=
5
4
?

sin x ?
1
2

2
.

sin x ?
1
2

2
> 0 ? f (x) 6
5
4
,
те­дiк белгiсi sin x =
1
2
, яЎни x = (?1)
k
?
6
+
?k, k ? Z болЎанда орындалады. ?
3
2
= ?1 ?
1
2
6 sin x ?
1
2
6 1 ?
1
2
=
1
2
?
sin x ?
1
2
6
3
2
?

sin x ?
1
2

2
6
9
4
? f (x) >
5
4
?
9
4
= ?1,
те­дiк
белгiсi sin x ?
1
2
= ?
3
2
,
яЎни sin x = ?1, яЎни x = ?
?
2
+ 2?k, k ? Z болЎанда
орындалады.
Онда f(x) ?

?1;
5
4

.
Жауабы:

?1;
5
4

.
11.2. AM ? ED = X, BCDE
параллелограм
? BE //DC, BE //AM, X ? AM ?
M X //BE, M X //DC ?
Фалес теоремасы бойынша
BM
M C
=
EX
XD
, M ? BC
-ны­ ортасы
?
EX
XD
= 1
? X ? ED
-нi­ ортасы
? AX ? 4EAD?
нi­ медианасы.
2. BEDC-параллелограмм ? BC //ED, яЎни MB//XE жєне MX //BE ?
M XEB?
параллелограмм ? MX = BE ?
AM
M X
=
AM
BE
= 2.
3. M
0
? 4AED
-нi­ ауырлы© центрi болсын. Онда AM
0
- медиана, онда
A, M
0
, M ? AX.
Медианалар ауырлы© центрiмен т°беден бастап, 2 : 1
©атынаста б°лiнетiнi белгiлi. Сонды©тан
AM
0
M
0
X
= 2 ? M = M
0
,
яЎни EM ?
?AED
-нi­ медианасы. Демек, EM тізуi AD кесiндiсiн ©а© б°ледi.
11.3. Математикалы© индукцияны ©олданайы©.
1. n = 1 болЎанда, берiлген °рнек 7?ге те­ болады, ал 7 ? жай сан, яЎни
оны­ бiр жай б°лгiшi бар.
131


2014-2015 о©у жылы
2. n = k болЎанда, тґжырым орындалсын, яЎни 2
2
k
+ 2
2
k?1
+ 1
саныны­
кем дегенде k єр-тірлi жай б°лгiшi болсын. Мґнда k ? N.
3. n = k + 1 болЎанда, тґжырымды тексерейiк.
2
2
k+1
+ 2
2
k
+ 1 = (2
2
k
+ 2
2
k?1
+ 1)(2
2
k
? 2
2
k?1
+ 1).
3.1. Е“ОБ(2
2
k
+ 2
2
k?1
+ 1; 2
2
k
? 2
2
k?1
+ 1)
=Е“ОБ(2
2
k
+ 2
2
k?1
+ 1 ? (2
2
k
?
2
2
k?1
+ 1); 2
2
k
? 2
2
k?1
+ 1) =
Е“ОБ(2 · 2
2
k?1
; 2
2
k
? 2
2
k?1
+ 1) = 1
°йткенi
Е“ОБ(2; 2
2
k
? 2
2
k?1
+ 1) = 1
.
3.2. 2
2
k
? 2
2
k?1
+ 1 = 2
2
k?1
· 2
2
k?1
? 2
2
k?1
+ 1 = 2
2
k?1
(2
2
k?1
? 1) + 1 >
2
2
0
(2
2
0
? 1) + 1 = 2 + 1 = 3
яЎни 2
2
k
? 2
2
k?1
+ 1 > 1 ? (2
2
k
? 2
2
k?1
+ 1) p
жєне 3.1-ден Е“ОБ(2
2
k
+ 2
2
k?1
+ 1; p) = 1,
мґнда p - жай сан.
3.3. 2?пункттен
2
2
k
+ 2
2
k?1
+ 1
!
-дi­ кем дегенде k єр-тірлi жай б°лгiшi
бар жєне 3.2-ден солардан °зге кем дегенде таЎы бiр жай б°лгiшi бар. Сон-
ды©тан n = k + 1 жаЎдайда кем дегенде k + 1 єр тірлi жай б°лгiштер бар.
Онда индукция дєлелдендi, сєйкесiнше есеп тґжырымы дєлелелдендi.
11.4. Осы ішбґрыш ©абырЎаларыны­ ґзынды©тары a, b жєне c болсын,
мґнда c?доЎал бґрыш©а ©арсы ©абырЎаны­ ґзындыЎы. Есеп шартынан
a, b, c ? N жєне a + b + c = 40.
1. “шбґрыштар те­сiздiгiнен 40 = a + b + c > c + c = 2c, яЎни c < 20
шыЎады. c ? N, онда c 6 19.
2. ? осы ішбґрышты­ доЎал бґрышыны­ шамасы болсын. Бiр ішбґрышта
екi доЎал бґрыш болмайтыны тісiнiктi. Онда косинустар теоремасынан
c
2
= a
2
+ b
2
? 2ab cos ?,
мґнда 90
?
< ? < 180
?
? c
2
= a
2
+ b
2
? 2ab cos ? >
a
2
+ b
2
, °йткенi cos ? < 0, c
2
> a
2
+ b
2
>
(a + b)
2
2
(орталар те­сiздiгiнен),
яЎни c >
a + b
?
2
=
40 ? c
?
2
?
?
2c > 40 ? c ? c >
40
?
2 + 1
= 40(
?
2 ? 1) >
40 · 0.4 = 16, c ? N ? c > 17.
Жалпылы©ты жоЎалтпай c > b > a деп алуЎа болады.
3. I. c = 17 болса, b + a = 23, a 6 b < c = 17, онда мімкiн (a; b) жґптары
келесiдей: (7; 16); (8; 15); (9; 14); (10; 13); (11; 12). Алайда c
2
> a
2
+ b
2
шарты
тек бiрiншi екi жґп ішiн орындалмайды, яЎни тек 3 іштiк шарт©а сєйкес
келедi.
II. c = 18 болса, b + a = 22, a 6 b < c = 18, онда мімкiн жґптар келесi-
дей: (5; 17); (6; 16); (7; 15); (8; 14); (9; 13); (10; 12); (11; 11). Осы жґптар бар-
лы© шарттарды ©анаЎаттандырады.
III. c = 19 болса, b + a = 21, a 6 b < c = 19, онда мімкiн жґптар келесiдей:
(3; 18); (4; 17); (5; 16); (6; 15); (7; 14); (8; 13); (9; 12); (10; 11)
. Мґнда да барлы©
жґптар келедi. Онда жалпы 3 + 7 + 8 = 18 керектi іштiк бар.
132


Есептi­ шешiмдерi
Жауабы: 18.
11.5. 2x
2
+ 2x + 3 = a; 3x
2
+ 2x ? 1 = b, 4x
2
+ 2x + 5 = t
болсын. Онда
берiлген те­деу келесiдей жазылады:
?
a +
?
t ? a =
?
b +
?
t ? b ? (
?
a +
?
t ? a)
2
= (
?
b +
?
t ? b)
2
?
? t+2
p
a(t ? a) = t+2
p
b(t ? b) ? a(t?a) = b(t?b) ? (a?b)(a?(t?b)) = 0.
I. a = b болса, 2x
2
+ 2x + 3 = 3x
2
+ 2x ? 1 ? x
2
= 4 ? x
1,2
= ±2.
II. a = t ? b болса, 2x
2
+ 2x + 3 = x
2
+ 6 ? x
2
+ 2x ? 3 ? (x ? 1)(x + 3) =
0 ? x
3
= 1, x
4
= ?3
.
Жауабы: ?3; ?2; 1; 2.
11.6. (10 сынып, ќ6 есеп).
133


2015-2016 о©у жылы
2015-2016 о©у жылы
8 сынып
8.1. 9n 9, ал 9?Ўа б°лiнгiштiк белгi бойынша осы санны­ цифрларыны­
©осындысы 9?Ўа б°лiну керек. x осы санны­ цифрларыны­ саны болсын,
x > 0,
°йткенi 9n > 9. Онда (1 + 1 + . . . + 1)
|
{z
}
x
9
, яЎни x 9, онда x > 9.
Сонды©тан 9n = 1 . . . 1
| {z }
x
> 1 . . . 1
| {z }
9
? n > 111111111
|
{z
}
9
= 12345679
, n = 12345679
болса, есеп шарты орындалады. ЯЎни n?нi­ е­ кiшi мєнi 12345679.
Жауабы: 12345679.
8.2. a бастап©ы баЎа болсын. Онда есеп шартынан
a ·
100 + x
100
·
100 ? y
100
= a ? (100 + x)(100 ? y) = 100
2
? 100x ? 100y = xy ?
?
1
y
?
1
x
=
x ? y
xy
=
100(x ? y)
100xy
=
1
100
.
Жауабы:
1
100
8.4. Есеп шартынан ab = ab + a + b болу керек, мґнда a, b - екi та­балы
санны­ цифрлары. a бiрiншi цифр, онда a 6= 0. 10a + b = ab = ab + a + b ?
134
8.3. DX //AB болатындай X ? BC
ніктесiн алайы©.
1. ABCD?трапеция, онда AD//BC,
яЎни AD//BX, DX //AB ? ABXD?
параллелограмм, яЎни
BX = AD = 3
.
2. XC = BC ? BX = 10 ? 3 = 7 =
DC ? 4DCX
те­бійiрлi
? ?CDX = ?CXD, AD//BC ?
?CXD = ?XDA ? CDX =
?XDA ? ?XDA =
?ADC
2
= 70
?
.
3. ABXD?параллелограмм ? ?ABC = ?ABX = ?ADX = 70
?
.
Жауабы: 70
?


Есептi­ шешiмдерi
10a = ab + a ? 10 = b + 1 ? b = 9
. Осы шарт©а сєйкес келетiн барлы©
сандар: 19, 29, 39, 49, 59, 69, 79, 89, 99. Бай©аса©, бґл сандарды­ бєрi шарт©а
сєйкес келедi.
Жауабы: 19, 29, 39, 49, 59, 69, 79, 89, 99
8.6. Бiрiншi жірiсiнде A ойыншы 30 санын айтсын. Онда келесi жірiстерде
A
жєне B 30 бен °зара жай сандарды атайды жєне оларды­ бєрi 31?ден
кiшi. Осындай сандарЎа тек 1, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29 жатады, мґнда барлыЎы
8
сан. Осы санны­ бєрi ©ос-©остан °зара жай, яЎни келесi жірiстерде бґл
сандарды­ бєрi та­далынады. Сандар саны ? 8, онда бiрiншiден кейiнгi
жірiстер саны - 8. Сонды©тан со­Ўы санды A айтады. Бґл - A ішiн ґтыс
стратегиясы.
Жауабы: A ойыншысында ґтыс стратегиясы бар.
135
8.5. AM-ге орта перпендикуляр C-дан
°тетiнi тісiнiктi
? ?ACP = 90
?
, AB = AC ?
?ABC = ?ACB = ? болсын. 1.BC ?
P M
? ?CBP + ?BP M = 90
?
?
?BP M = 90
?
?.
P C
? 4AP M
-ге
орта перпендикуляр, яЎни 4AP M
те­бійiрлi, яЎни P A = P M. Онда
P C
?
єрi медиана, єрi биiктiк, єрi
биссектриса.
?AP C =
?AP M
2
= 45
?
?
?
2
.
2. ?CBP + ?BP C + ?P CB = 180
?
(ішбґрышты­ iшкi бґрыштары).
?CBP + ?BP C + ?P CB = ? + 45
?
?
?
2
+ 90
?
+ ? = 135
?
+ 1, 5?
135
?
+ 1, 5? = 180
?
? 1, 5? = 45
?
? ? = 30
?
.
3. ?MAP = ?CAP = 180
?
? ?BAC = ?ABC + ?ACB = 2? = 60
?
жєне
?M AP = ?AM P
, °йткенi P A = P M ? ?AP M = 180
?
??MAP ??AMP =
60
?
=
?AM P = ?M AP
. Онда 4AP M те­©абырЎалы, дєлелдендi!
?


2015-2016 о©у жылы
9 сынып
2. 4BML ? 4BAH, °йткенi ?MBL орта©, ал ML // AH. Онда
BL
BH
=
BM
BA
=
1
2
. Онда 2BL = BH, яЎни BL = LH. BL мен LH сєйкесiнше
M BCN
мен AMND трапецияларыны­ биiктiктерi.
3.
?
?
?
S
M BCN
=
1
2
(BC + M N ) · BL;
S
AM N D
=
1
2
(AD + M N ) · LH.
?
5
7
=
S
M BCN
S
AM N D
=
BC + M N
AD + M N
°йткенi S
M BCN
< S
AM N D
. Онда
5
7
=
b +
1
2
(a + b)
a +
1
2
(a + b)
=
2b + (a + b)
2a + (a + b)
=
3b + a
3a + b
? 15a + 5b = 21b + 7a
яЎни 8a = 16b ?
a
b
= 2
.
Жауабы: 2
9.2. Мімкiн деп болжайы©. Же­iмпаз x рет же­дi, y рет те­ тістi, z
рет ґтылды делiк, мґнда x, y, z ? N
0
. Онда екiншi адам x рет ґтыл-
ды, y рет те­ тістi, z рет же­дi. Онда келесi те­деулер жійесi шыЎады.

4x + 2y + z
= 90
x + 2y + 4z
= 80 , яЎни
3(x ? z) = 10 ? x ? z =
10
3
, мґнда x ? z ? Z,
алайда
10
3
/
? Z, ©айшылы©!
Жауабы: мімкiн емес.
9.3.

2x
2
+ y
2
= 4
2xy ? 2x
= ?5
? 2x
2
+ y
2
+ 2xy ? 2x = ?1 ? (x + y)
2
+ (x ? 1)
2
=
?1 + 1 = 0
(x + y)
2
> 0, (x ? 1)
2
> 0, те­дiк орындалу ішiн x + y = 0, x ? 1 = 0 болу
136
9.1. ABCD - ©арастырылып отырЎан
трапеция, мґнда
AD//BC (AD = a, BC = b)
болсын.
Жалпылы©ты жоЎалтпай, a > b
делiк. MN - оны­ орта сызыЎы.
Онда MN =
1
2
(a + b),
мґнда
M
? AB, N ? CD.
1. BH ? AD болатындай H ? AD
алайы©. BH ? MN = L болсын, онда
BL ? M N
, °йткенi MN //AD.


Есептi­ шешiмдерi
керек. Онда x = 1, y = ?x = ?1. Алайда 2x
2
+ y
2
= 3
, ал есеп шартында
2x
2
+ y
2
= 4
, ©айшылы©.
Жауабы: шешiм жо©.
9.4. 1.
p
9 ?
?
77 ·
?
2
=
p
18 ? 2
?
77
=
p
11 ? 2
?
11 ·
?
7 + 7
=
q
(
?
11 ?
?
7)
2
=
?
11 ?
?
7
2. (
?
11 ?
?
7)
2
= 18 ? 2
?
77 = 2 · (9 ?
?
77)
3. a = 2 · (9 ?
?
77)(9 +
?
77) = 2 · (81 ? 77) = 8
, онда a ? Z, дєлелдендi!
9.5. ABCDEF GH - дґрыс сегiзбґрыш,
онда оны­ єрбiр бґрышы
180
?
· (8
2)
8
= 135
?
болады. Онда
?ABC = 135
?
.
ABIJ
- шаршы?
?BIJ = 90
?
, ?ABI = 90
?
? ?CBI =
135
?
? 90
?
= 45
?
,
?JBI = 45
?
,
°йткенi тiкбґрышты 4BIJ-да
IB = IJ
. Онда
?CBJ = 45
?
+ 45
?
= 90
?
?
Пифагор
теоремасы бойынша
CJ =
?
CB
2
+ BJ
2
=
?
1 + BI
2
+ IJ
2
=
?
1 + 2AB
2
=
?
3.
Жауабы: CJ =
?
3.
9.6. Жауабы: (8 сынып, ќ 6 есеп).
10 сынып
10.1.
2
?
x +
?
1 ? 4x = 1
(2
?
x +
?
1 ? 4x)
2
= 1
2
4x + 2 · 2
?
x ·
?
1 ? 4x + 1 ? 4x = 1
2
4
?
x ·
?
1 ? 4x = 0
I.
?
x = 0 ? x = 0
II
?
1 ? 4x = 0 ? x =
1
4
Тексеру:
Тексеру:
2 · 0 +
?
1 = 1
2
r 1
4
+ 0 = 1
137
?


2015-2016 о©у жылы
Жауабы: x
1
= 0, x
2
=
1
4
.
10.2. 1. (a, 20) = b ? a b; (b, 15) = c ? b c ? a = ck, k ? N, (a, c) = 5 ?
c(k, 1) = 5 ? c = 5.
2. (b, 15) = 5 ? b = 5b
0
,
єрi (b
0
, 3) = 1
, мґнда b
0
? N. (a, 20) = 5b
0
? a =
5b
0
a
0
, a
0
? N ? (b
0
a
0
, 4) = b
0
? 4 b
0
.
a) b
0
= 1 ? (a
0
, 4) = 1 ? a
0
- та© сан. Онда (a, b, c) = (5a
0
, 5, 5),
мґнда a
0
та© сан, a
0
? N. Тексерсек, есеп шарты орындалады.
b) b
0
= 2 ? (2a
0
, 4) = 2 ? (a
0
, 2) = 1,
яЎни a
0
- та© сан. Онда (a, b, c) =
(10a
0
, 10, 5)
, мґнда a
0
- та© сан, a
0
? N. Тексерсек, есеп шарты орындалады.
3) b
0
= 4 ? (4a
0
, 4) = 4 ? (a
0
, 1) = 1,
яЎни a
0
- кез келген сан. Онда
(a, b, c) = (20a
0
, 20, 5)
, мґнда a
0
? N . Тексерсек, есеп шарты орындалады.
Жауабы: (a, b, c) = (5a
1
, 5, 5), (10a
2
, 10, 5), (20a
3
, 20, 5)
, мґнда a
1
, a
2
, a
3
?
N, жєне a
1
мен a
2
-та© сандар, ал a
3
кез келген.
10.3. O = BD ? AC болсын.
1. Шаршыда ?ABO = ?BAO = 45
?
екенi белгiлi, онда ?BOA = 90
?
,
яЎни P D ? AQ. Сонды©тан
S
AP QD
= S
AP Q
+ S
ADQ
=
1
2
AQ · P O +
1
2
AQ · OD =
1
2
AQ · P D
.
M
2. ?AQD = ?OQD = 180
?
? ?QOD ? ?QDO = 90
?
? ?QDO = 90
?
?
?M DB; A, B, M, D ше­бер бойында болЎанды©тан, ?M DB = ?M AB. Он-
да ?AQD = 90
?
? ?MAB = ?MAD = ?P AD, °йткенi ?BAD = 90
?
.
3. ?P DA = 45
?
= ?DAQ жєне ?P AD = ?DQA ? 4P DA ? 4DAQ, яЎни
P D
DA
=
DA
AQ
.
Онда AQ · P D = DA
2
= 1
4. S
AP QD
=
1
2
AQ · P D =
1
2
.
Жауабы:
1
2
.
10.4. 1. x = y = 0 жґбы келетiнiн бай©аса©, онда °зге шешiмдерiн iздейiк.
x, y
терiс емес болЎанды©тан, 5x(1?x) > 5xy, °йткенi 1 > x+y. Тура солай
5y(1 ? y) > 5xy. Сонды©тан 5x(1 ? x) + 5y(1 ? y) > 10xy = 8xy + 2xy > 8xy
2. Те­дiк белгiсi орындалу ішiн барлы© жерде ол орындалу ©ажет. Онда
10xy = 8xy
, яЎни 2xy = 0. Жалпылы©ты жоЎалтпай, x = 0 деп алайы©. Со-
нымен ©атар 1 ? y = x болу ©ажет. Онда x = 0, y = 1. Тексерсек, шынымен
келедi. Тура солай x = 1, y = 0 шешiмi табылады.
138


Есептi­ шешiмдерi
Жауабы: тек x
1
= 0, y
1
= 0; x
2
= 0, y
2
= 1
жєне x
3
= 1, y
3
= 0
жаЎдайла-
рында те­дiк орындалады
10.5. O = AC ? BD болсын.
1. S
ABC
= S
BCD
, S
ABC
=
S
ABD
+ S
OBC
, S
BCD
=
S
OBC
+ S
CDO
? S
ABO
= S
CDO
.
Тура солай S
BOC
= S
AOD
2.
?
?
?
S
ABO
=
1
2
sin ?AOB · BO · AO
S
CDO
=
1
2
sin ?COD · CO · DO =
1
2
sin ?AOB · CO · DO
AO · BO = CO · DO
. Тура солай AO · DO = BO · CO.
3.

AO · BO
= CO · DO
AO · DO
= BO · CO
? AO
2
· BO · DO = CO
2
· BO · DO ?
? AO = CO
Тура солай BO = DO. Онда BD мен AC диагональдары ©а©
б°лiнедi, сонды©тан параллелограммны­ белгiсi бойынша ABCD - парал-
лелогамм, дєлелдендi!
10.6. 2015 = 182 · 11 + 13 екенiн бай©айы©. Сонды©тан алЎаш©ы жірiсте
11
мен 13 сандары алынып, 24 саны жазылады. Кейiн ол санЎа ©айтадан
11?
дi ©осып, жа­а сан саламыз. Ол санЎа ©айтадан жанаЎы ірдiстi iстей-
мiз. Осылайша бiр єрекеттi 182 рет iстеймiз, яЎни санЎа 11?дi ©осамыз.
Жауабы: болады.
11 сынып
11.1. a, b, c, d?нi­ кемiнде бiреуi 7?ге б°лiнсе, есеп тґжырымы орында-
латыны тісiнiктi. Сонды©тан оларды­ еш©айсысы 7?ге б°лiнбейтiн жаЎ-
дайды ©арастырайы©. Ол сандар 7?ге б°лгенде 1, 2, 3, 4, 5, 6 ©алды© беруi
мімкiн. Осы ©алды©тарды келесiдей жґптайы©: 1 мен 6, 2 мен 5, 3 пен 4.
Жґптар саны 3, сандар саны 4. Онда Дирихле принципi бойынша кемiнде
2
сан тиесiлi болатын ©алды©тар жґбы табылады. Жалпылы©ты жоЎалт-
пай, ол сандар a жєне b болсын. Онда a мен b не бiрдей ©алды© бередi, не
оларды­ ©алды©тарыны­ ©осындысы 7 болады. Онда a
2
? b
2
саны мiндеттi
тірде 7?ге б°лiнедi, яЎни есеп тґжырымы осы жаЎдайда да орындалады.
Cєйкесiнше, осы тґжырымны­ растыЎына к°з жеткiздiк.
139


2015-2016 о©у жылы
11.2. H = F G ? AB, BD = d, DE = EF =
F G = GD = x, D
? B
мен E?нi­
арасында.
1. ?GDE = 90
?
,
?F GD = 90
?
?
?BDG = 90
?
,
?DGH = ?HBD =
90
?
, онда BDGH - тiкт°ртбґрыш.
2. BH = x ? AH = 5?x, HG = d, AG = AB = 5, ?AHG = 180
?
? ?BHG =
90
?
.
Пифагор теорамасы бойынша d
2
+ (5 ? x)
2
= 5
2
,
яЎни d
2
+ x
2
? 10x = 0
.
3. EF ? BC, AB ? BC ? EF//BA ? 4CEF ? 4CBA, яЎни
EF
EC
=
BA
BC
=
5
10
=
1
2
? EC = 2x ? 10 = BC = d + 3x
яЎни d = 10 ? 3x.
4. 0 = d
2
+x
2
?10x = (10?3x)
2
+x
2
?10x = 100+10x
2
?70x ? x
2
?7x+10 =
0 ? (x ? 5)(x ? 2) = 0
x = 5
болса, d = ?5, алайда d = BD > 0, ©айшылы© . Онда x = 2, d = 4.
Тексерсек, есеп шарты осы мєндер ішiн орындалады. Сонды©тан S
DEF G
=
x
2
= 4, E ? B
мен D?нi­ арасында болса, S
DEF G
= 25.
Дєлелдеуi тура
жоЎарыдай, алайда E = B, F = A, BD = 5,ал G?ше­бер бойында, °йткенi
AG = F G = 5.
Жауабы: 4 немесе 25.
11.3. x + y > 2
?
xy = 4 ? 5x + 5y + 30 6 26 + 6x + 6y ? 5(x + y + 6) 6
2(13 + 3x + 3y) ?
2
5
>
x + y + 6
13 + 3x + 3y
=
x + y + 6
3x + 3y + 9 + xy
=
x + 3 + y + 3
(x + 3)(y + 3)
=
1
x + 3
+
1
y + 3
? max (
1
x + 3
+
1
y + 3
) =
2
5
, тендiк x = y = 2 болЎанда
орындалады, °йткенi x + y = 2
?
xy ? (
?
x ?
?
y)
2
= 0
болу керек.
Жауабы:
2
5
11.4.
p
2 +
?
3 ·
p
2 ?
?
3
=
?
4 ? 3
=
1
екенiн бай©айы©. Онда
(
p
2 +
?
3)
r
= a
болса, (
p
2 ?
?
3)
r
=
1
a
болады. Онда a +
1
a
= 14
, яЎни
a
2
? 14a + 1 = 0.
a
1,2
=
14 ±
?
196 ? 4
2
= 7 ±
?
48 = 7 ± 4
?
3.
2. (
p
2 +
?
3)
4
= 7 + 4
?
3, (
p
2 +
?
3)
?4
= (
p
2 ?
?
3)
4
= 7 ? 4
?
3
екенiн бай-
©айы©. Онда r
1
= 4, r
2
= ?4
екенi шыЎады, °йткенi (
p
2 +
?
3)
r
функциясы
°спелi, яЎни a
1,2
мєндерiн тек r
1,2
-де ©абылдайды.
140


Есептi­ шешiмдерi
Жауабы: 4 жєне ?4.
11.5. (10 сынып, ќ6 есеп).
11.6. 1. T C = T O ? T D = DO = OB,
°йткенi AC мен BD O ©иылысу
ніктесiнде ©а© б°лiнедi. Онда
T C = OB
жєне T C//OB. Осыдан
OBCT
параллелограмм екенi
шыЎады.
2. OBCT -дан BC//OT , яЎни ?OT B = ?T BC = ?OBT екенi шыЎады. Осы-
дан OB = OT шыЎады. Тура солай BC = CT , яЎни OB = BC = CT = T O.
Онда OBCT ?ромб, ал ромбта диагональдар °зара перпендикуляр, яЎни
BT ? OC
онда AO ? BT , яЎни AO?биiктiк. Те­ бійiрлi 4BOT ?ны­
биiктiгi AO бойында жатыр, ал те­бійiрлi ішбґрышта т°беден жіргiзiл-
ген биiктiк єрi медиана болады, яЎни AO BT ?Ўа орта перпендикуляр. Сєй-
кесiнше AB = AT шыЎады.
Тура солай BA = BT шыЎады. Онда ?ABT те­©абырЎалы, °йткенi BT =
AB = AT
. Сєйкесiнше, осы ішбґрышты­ барлы© бґрыштары 60
?
.
Жауабы: 60
?
.
141


2016-2017 о©у жылы
2016-2017 о©у жылы
8 сынып
8.1. 1. Серiлер саны 50?ден арты©, яЎни кем дегенде 51 деп ©арайы©. Он-
да бiрiншi шы©©ан серi шынды©ты айтатынды©тан, бiрiншi рет серi шы©-
са, серiлер кем дегенде 50, °тiрiкшiлер к°п болЎанда 49 ©алатынды©тан,
бiрiншi рет серi шыЎуы мімкiн емес. Онда °тiрiкшi шыЎады, ал єрi ©арай
°тiрiкшiлер саны азая беретiндiктен, серiлер шы©©ан жо©. Ал е­ со­ында
дєрiсханада 40 адам ©алды, бiра© серiлер саны 50?ден арты©. Онда шы©-
©ан адамдарды­ iшiнде серiлер болуы керек, бґл мімкiн емес, ©айшылы©!
Онда серiлер саны 50?ден арты© емес.
2. Серiлер саны 50?ден кем, яЎни к°п болЎанда 49 болсын, онда °тiрiк-
шiлер кем дегенде 51 болЎанды©тан, бiрiншi рет °тiрiкшi шыЎа алмайды,
єрi ©арай да °тiрiкшiлер шыЎа алмайды. љр ретте серiлер шыЎып отырады.
Ал шы©©ан адамдар саны 60, серiлер е­ к°п болЎанда 49, бґл ©айшылы©!
Онда серiлер саны 50?ден кем емес.
ЖоЎарыдаЎы 1,2-ден серiлер саны 50 болады. Серiлер саны 50 болЎанда,
бiр серi, сонан кейiн бiр °тiрiкшiден шыЎып отырЎанда, есеп шарты орын-
далатынын бiлу ©иын емес.
Жауабы: 50.
8.2. Егер n та© сан болса, онда ?n = (n ? 1) жґп, ? (?n) = (n ? 1)
2
? 1 =
3 ? n
2
? 2n ? 3 = 0 ? n
1
= 3, n
2
= ?1.
Егер n жґп сан болса, онда ?n = n
2
? 1
та© сан.
? (?n) = n
2
?1?1 = 3, n
2
= 5, n = ±
?
5
бітiн сан емес. Онда n = 3, n = ?1
болады.
Жауабы: -1 ; 3.
142


Есептi­ шешiмдерi
?BDA = ?BCD + ?DBC = 2?ACE + ?ABD.
?P AD = 90
0
? ?P DA = 90
0
? (2?ACE + ?ABD)
?N AP
=
?N AD ? ?P AD
=
90
0
? ?ABD ? ?ACE ?
90
0
? 2?ACE ? ?ABD

= ?ACE. Ал A, P, N, Q ніктелерi бiр ше­бер
бойында болЎанды©тан, ?NAP = ?P QN , онда ?P QN = ?ACE = ?ECB,
демек, P Q//BC.
б) a)-дан QG = GC, тура солай BF = F P болады. ?AQG = 90
0
? ?CQG =
90
0
? ?ACQ = ?QAC. Онда AG = GQ = GC, демек, ABC ішбґрышыны­
F G
орта сызыЎы. F G =
1
2
a, AG =
1
2
b, AF =
1
2
c.
P Q = QF +F P = QG?F G+F P = CG?F G+BF =
1
2
b?
1
2
a+
1
2
c =
b + c ? a
2
.
Жауабы: P Q =
b + c ? a
2
.
8.4. Алты адамды 1?ден 6?Ўа дейiн н°мiрлесек, суреттегiдей орналасты-
руЎа болады.
Жауабы: болады.
143
N
B
Q
F
E
P
G
C
A
a) Суреттегiдей BD, CE
биссектрисалары AP ?BD, AQ?CE
болсын. BD мен CE ©иылысу
ніктесiн N, QP?ны­ AB?мен
©иылысу ніктесiн F , AC?мен
©иылысу ніктесiн G деп белгiлейiк.
Биссектрисалар бiр ніктеде
©иылысатынды©тан,
?N AC =
1
2
?BAC =
1
2
180
0
? ?ABC ? ?ACB
 =
90
0
? ?ABD ? ?ACE
8.3.
D


2016-2017 о©у жылы
8.5. n = 2k болсын. Онда n
2
? 12n + 46 = 4k
2
? 24k + 46
жґп сан, ал
жґп сан болатын жай сан тек 2 болЎанды©тан, 4k
2
? 24k + 46 = 2 ?
k
2
? 6k + 11 = 0
те­деуiнi­ дискриминанты н°лден кiшi болЎанды©тан,
шешiмi болмайды, демек n жґп сан бола алмайды. n = 2k ? 1 болсын.
n
2
? 10n + 23 = (2k ? 1)
2
? 10 (2k ? 1) + 23 = 4k
2
? 24k + 34
°рнегi жґп сан
болЎанды©тан, 4k
2
? 24k + 34 = 2 k
2
? 6k + 8 = 0,
бґдан k = 4 немесе k = 2.
Онда n = 7 немесе n = 3 шыЎады, ал осы екi натурал санды іш °рнекке
©ойып к°рсек есеп шартын ©анаЎттандырады.
Жауабы: n = 7 не n = 3.
8.6. Алдымен т°рт апельсиннi­ арасына 6 алманы екi-екiден ©ояйы©. Бiз
ендi келесi алмаларды ©алай орналастырса© та есеп шарты орындалады.
љрбiр алманы т°рт апельсиннi­ іш аралыЎын жєне сырт©ы екi шетiн ©оса
есептегенде 5 тірлi орынЎа орналастыруЎа болады. Осы т°рт апельсин мен
©алЎан 9 алманы­ орналасуыны­ мімкiн тєсiлдерi барлы© жемiстi­ орна-
ласуыны­ мімкiн тєсiлдерiмен сєйкес келедi. Онда тєсiлдер саны C
4
13
, яЎни
©атар тґрЎан 13 жемiстi­ iшiнде 4 апельсиннi­ орналасу мімкiндiктерi. Ал
бастап©ы 6 алма апельсиндердi­ араларында жата бередi.
Жауабы: C
4
13
= 715
.
9 сынып
9.1. I тєсiл.
1
x
+
1
y
+
1
z
= 0 ?
xy + yz + zx
xyz
= 0 ? xy + yz + zx = 0
болады,
онда (xy + yz + zx) x
2
y
2
+ y
2
z
2
+ z
2
x
2
? x
2
yz ? xy
2
z ? xyz
2
 = 0
x
3
y
3
+ y
3
z
3
+ z
3
x
3
? 3x
2
y
2
z
2
= 0
x
3
y
3
+ y
3
z
3
+ z
3
x
3
= 3x
2
y
2
z
2
, x 6= 0, y 6= 0, z 6= 0
болЎанды©тан, те­дiктi­
екi жаЎын x
2
y
2
z
2
?
©а б°лсек,
xy
z
2
+
yz
x
2
+
zx
y
2
= 3,
дєлелдендi!
II тєсiл.
xy
z
2
+
yz
x
2
+
zx
y
2
=
xyz
z
3
+
xyz
x
3
+
xyz
y
3
= xyz
 1
x
3
+
1
y
3
+
1
z
3

=
= xyz
 1
x
+
1
y
+
1
z
  1
x
2
+
1
y
2
+
1
z
2
?
1
xy
?
1
yz
?
1
zx

+
3
xyz

=
= xyz

0 +
3
xyz

= 3.
144


Есептi­ шешiмдерi
III тєсiл.
1
x
+
1
y
+
1
z
= 0 ? xy + yz + zx = 0 ?
xy + yz + zx
z
2
+
yz + zx + xy
x
2
+
zx + xy + yz
y
2
= 0 ?
xy
z
2
+
yz
x
2
+
zx
y
2
+
y
z
+
x
z
+
z
x
+
y
x
+
x
y
+
z
y
= 0 ?
?
xy
z
2
+
yz
x
2
+
zx
y
2
+
yx
zx
+
yx
zx
+
xy
zy
+
zy
xy
+
yz
xz
+
xz
yz
+
zx
yx
+
xy
xy
+
yz
yz
+
zx
zx
= 3 ?
?
xy
z
2
+
yz
x
2
+
zx
y
2
+
yx + yz + xy
zx
+
xy + yz + zx
zy
+
zy + zx + xy
xy
= 3 ?
?
xy
z
2
+
yz
x
2
+
zx
y
2
= 3.
9.2. AE = x, AB = BC = CD = AD =
?
2x
болсын. Онда
DE =
?
AD
2
+ AE
2
=
?
3x, BD =
?
AD
2
+ AB
2
= 2x
. Суреттегiдей,
DEB
ішбґрышына сырттай
сызылЎан ше­бер центрi O болсын.
R =
DE · EB · DB
4S
?DEB
=
?
3x · EB · 2x
4 ·
1
2
· BE ·
?
2x
=
r
3
2
x = OB = OF.
CK
BD?
Ўа орта перпендикуляр, онда O ? CK.
CK //BF, OH?BF, KB?BF ? OH = BK = CK =
1
2
BD = x.
BH =
1
2
BF =
p
OB
2
? OH
2
=
r
3
2
x
2
? x
2
=
?
2
2
x.
Сонды©тан BF =
?
2x = AB.
Демек, ABF ішбґрышы BF = AB болатын-
дай те­ бійiрлi ішбґрыш.
9.3. Осы 2016 шамшыра©ты саЎат тiлi баЎытымен тiзбектей 0,1,2 деп н°-
мiрлеп шыЎайы©, яЎни єрбiр н°мiр 672 рет кездеседi. Шенеунiк єрбiр кез-
де єртірлi н°мiрлi, яЎни 0,1,2 -шi шамшыра©тарды­ кійiн ауыстырады.
љр шамшыра© ішiн оны­ кійi ауыс©ан кезде, оны­ ѕдєрежесiнеї 1 ©о-
сылады. АйтылЎан мезетте барлы© шамшыра©тарда ѕдєрежеї 0, тек °шiп
тґрЎанында ѕдєрежеї1 болсын. Онда кій ауыс©ан сайын ѕдєреженi­ї та©-
жґптылыЎы °згередi. ЯЎни шамшыра© жанЎан кезде, ѕдєрежеї жґп, °ш-
кенде та© болады. Белгiлi бiр мезетте барлы© шамшыра© °шiп ©алды деп
болжайы©, яЎни барлыЎында дєреже та©. Сонда н°мiрлерi бiрдей шамшы-
ра©тарды­ ѕдєрежелерiнi­ї ©осындысы 672 та©=жґп болады. Алайда бiр
145


2016-2017 о©у жылы
Ўана шамшыра© °шiп тґрЎан кезде, °шкен шамшыра©пен бiрге бiрдей н°-
мiрлi шамшыра©тарды­ ѕдєрежелерiнi­ї ©осындысыны­ та©-жґптылыЎы
°зге н°мiрге тиiстi мґндай ©осындыны­ та©-жґптылыЎынан °згеше бола-
ды. Ал шенеунiк кій ауыстырЎан кезде єрбiр н°мiрдi­ сондай ©осындысына
1 ©осылады, сонды©тан ©осындыларыны­ та©-жґптылыЎы °згеше болЎан
н°мiрлерде сол °згешелiк са©талады. Сонды©тан бiр мезетте, барлы© ©о-
сындылар ѕжґпї бола алмайды, яЎни барлы© шамшыра© °шiрулi болмай-
ды, ©айшылы©! Онда шенеунiкке ©оры©пауЎа болады.
Жауабы: ©ор©уды­ ©ажетi жо©.
9.4. M ніктесiнен BC ©абырЎасына
жіргiзiлген орта перпендикулярды­
табаны N, AB жєне CD
доЎаларыны­ ортасы E жєне F
болсын. MN?BC жєне BN = CN
болЎанды©тан хордаЎа
перпендикуляр диаметр теоремасы
бойынша MN тізуi O центрден
°тедi, єрi NM ?AD. Бґдан BC//AD,
онда AB = DC. Демек, AE = DF.
Симметриядан ?EOM = ?F OM
жєне де OE = OF, OM = OM
болЎанды©тан, ?OEM = ?OF M ,
бґдан ME = MF шыЎады. Бiзге
дєлелдеу керегi де осы.
9.5. I тєсiл. x
2
+ y
2
= 2x + xy + 2y ? x
2
? (2 + y) x + y
2
? 2y = 0
x?
ке байланысты квадрат те­деу ретiнде ©арастырайы©.
D = (2 + y)
2
? 4 y
2
? 2y
 = 4 + 4y + y
2
? 4y
2
+ 8y = ?3y
2
+ 12y + 4 > 0
3y
2
? 12y ? 4 6 0 ? ?
4
?
3
+ 2 6 y 6
4
?
3
+ 2.
y
бітiн болЎанды©тан, 0 6 y 6 4 болады да, бґл аралы©таЎы бітiн сандар-
ды тексерiп алу ©иын емес.
y = 0
болЎанда, x
2
? 2x = 0
болады да, x = 0 немесе x = 2.
y = 1
болЎанда, x бітiн болмайды.
y = 2
болЎанда, x = 0 немесе x = 4.
y = 3
болЎанда, x бітiн болмайды.
y = 4
болЎанда, x = 2 немесе x = 4.
II тєсiл. x
2
+ y
2
= 2x + xy + 2y
2x
2
+ 2y
2
= 4x + 2xy + 4y
146


Есептi­ шешiмдерi
x
2
? 4x + 4 + y
2
? 4y + 4 + x
2
? 2xy + y
2
= 8
(x ? 2)
2
+ (y ? 2)
2
+ (x ? y)
2
= 8
Сол жа©таЎы єрбiр ©осылЎыш терiс емес болЎанды©тан,
(x ? 2)
2
6 8 ? ?2
?
2 + 2 6 x 6 2
?
2 + 2
x
бітiн болЎанды©тан 0 6 x 6 4 арасындаЎы бітiн сан, жоЎарыдаЎыдай
x = 0, 1, 2, 3, 4
болЎандаЎы y?тi­ бітiн мєндерiн тексерiп тауып аламыз.
Жауабы: (0; 0) , (0; 2) , (2; 0) , (2; 4) , (4; 2) , (4; 4) .
9.6. Мысалы, 1008 адам тек ©аза© пен орыс тiлiн, 1008 адам тек орыс пен
аЎылшын тiлiн, 1008 адам тек аЎылшын мен ©аза© тiлiн бiлсiн. Онда єр
тiлдi бiлетiн деп, p адам болатын жаЎдайды ©арастырайы©. љрбiр жаЎдай-
даЎы тiлдiк топтан x, y, z адам болсын, онда p = x + z, p = x + y, p = y + z
орындалады.
Онда x = y = z шыЎады, яЎни p = 2x шыЎады, онда p-жґп сан єрi x-тi­
мєнiне сєйкес p барлы© 2016-дан аспайтын жґп сандарЎа те­ болады.
Осы жаЎдайдан p ? {2, 4, . . . , 2016} екенi шы©ты. Ал бiзге p-ны­ єрбiр жаЎ-
дай ішiн мiндеттi тірде табылатын мєндерiн аны©тауымыз керек.
Онда єр©ашан p ? {2, 4, . . . , 2016} орындалатынын дєлелдейiк.
Кез келген n > 4 натурал санын ©арастырайы©. Ендi есеп шартын
2016 ішiн емес, n ішiн ©арастырайы©. Осындай аудармашылар арасы-
нан p = 2 болатындай топ табылатынын дєлелдейiк. љр аудармашы ішiн
оны­ѕдєрежесiнї есептейiк, мґнда ѕдєрежеї дегенiмiз бiлетiн тiлдер саны.
Онда n ішiн барлы© аудармашыларды­ ѕдєрежелерiнi­ї ©осындысы 3n
болады, мґнда 3n > 12.Тґжырым орындалмасын делiк. “ш тiлдi бiлетiн
адам саны 1-ден аспасын, єйтпесе p = 2 болатындай топ табылады. Он-
да ©алЎан адамдар ішiн ѕдєрежелерї ©осындысы кемiнде 9. Тiлдердi сєй-
кесiнше ©, о, а деп белгiлейiк.
Егер де © мен о, о мен а, а мен © бiлетiн кемiнде бiр-бiр адамнан табылса,
p = 2
тобы табылады. Онда, жалпылы©ты жоЎалтпай, а мен © бiлетiн адам
жо© делiк. © мен о бiлетiн адам саны x , о мен а бiлетiн y болсын, тек о
бiлетiн z . Тiлдердi­ ѕдєрежелерiї °зара те­, о ішiн дєреже x + y + z не
x + y + z + 1
, бґл ©, о, а бiлетiн адамны­ бар жоЎына байланысты. Онда ©
ішiн де не x+y+z, не x+y+1+z, яЎни тек Ўана © бiлетiн адамдар саны y+z,
онда барлы© p 6 y болатындай тек © мен (о жєне а) бiлетiн адамдардан
©ґралЎан топ табылады. Тґжырым орындалмасын делiк. Онда y 6 1. Тура
солай x 6 1. Онда екi жаЎдайдаЎы ѕдєрежелердi­ї ©осындысы 3x + 3y бо-
лады. ЯЎни єлi тек ©аза©, тек орыс жєне тек аЎылшын бiлетiн бас©а топ©а
кiрмейтiн аудармашылар саны єр©айсысы ішiн z, p = 2 болмау ішiн z 6 1.
Онда жалпы ѕдєрежелерї ©осындысы 3 + 3x + 3y + 3z 6 12-ден аспайды.
Алайда, 3n > 12. Онда те­дiк шарты орындалу керек, сонда ©, о, а бiлетiн
147


2016-2017 о©у жылы
ѕдєрежелерiї 3-ке те­ топтар саны 4 , яЎни p = 1 болатындай 4 топ бар.
Осылардан екi топты та­дап алса©, p = 2 тобы табылады. ЯЎни кез келген
жаЎдайда p = 2 тобы табылады.
Онда 2016-лы© топтан p = 2 тобын аламыз, кейiн ©алЎан 2014-тiк топ-
тан p = 2 тобын аламыз, солай жалЎастыра 4- тiк топтан p = 2 то-
бын аламыз, со­ында p = 2 тобы ©алады. Осындай кiшкентай топтардан
p =
жґп болатындай кез келген топты ©ґруЎа болады, яЎни шынымен де
p ? {2, 4, . . . , 2016}
, яЎни жґп сандар.
Жауабы: p - барлы© жґп сандар, p 6 2016.
10 сынып
10.1.
(1 + x) 1 + x
2

1 + x
4
 ... 1 + x
2048

=
(1 ? x) (1 + x) 1 + x
2

1 + x
4
 · ... · 1 + x
2048

1 ? x
=
=
1 ? x
4096
1 ? x
=
(1 ? x) 1 + x + x
2
+ x
3
+ ... + x
4094
+ x
4095

1 ? x
=
= 1 + x + x
2
+ x
3
+ ... + x
4094
+ x
4095
.
10.2. (9 сынып, ќ 2 есеп).
10.3. (9 сынып, ќ 3 есеп).
10.4. Натурал санны­ квадратыны­ бiрлiк цифры 6 болуы ішiн, сол на-
турал сан 4?ке немесе 6?Ўа ая©талуы керек, демек ол жґп сан. Ал жґп
санны­ квадраты 4?ке б°лiнедi. 4?ке б°лiнгiштiк белгiсi бойынша натурал
санны­ со­Ўы екi орнындаЎы сан 4?ке б°лiнуi керек.
a
2
= xb6
болсын, мґндаЎы b онды© орнындаЎы цифр. x сол онды© орынны­
алдындаЎы барлы© сан.
a
2
= xb6 = 100x + 10b + 6 ? 2b + 2 ? 2 (b + 1) (mod 4)
. Онда b + 1 жґп болу
керек, демек b та© сан.
Керiсiнше натурал санны­ квадратыны­ онды© цифры та© болсын. Нату-
рал санны­ квадраты 1, 4, 5, 6, 9 цифрларына ая©талады.)
a
2
= xbc = 100x + 10b + c ? 2b + c (mod 4)
148


Есептi­ шешiмдерi
1. a та© сан болса, c - та© сан, онда ол 1, 5, 9 болып 4?ке б°лгенде бiр ©ал-
ды© бередi, ал b?та© болЎанды©тан b = 2m+1 десек, 2b+c ? 2 (2m + 1)+c ?
4m + 2 + 1 ? 3 (mod 4)
, ал та© натурал санны­ квадраты 4?ке б°лгенде
бiр ©алды© бередi (2k + 1)
2
= 4k
2
+ 4k + 1

, ©айшылы©!
2. c?жґп сан болса, онда ол 4 немесе 6 болады. Онда a саны да жґп болЎан-
ды©тан, a
2
? 0 (mod 4) .
c = 4
болса, 2b + c = 2 (2m + 1) + 4 ? 2 (mod 4) ,©айшылы©!
c = 6
болса, 2b + c = 2 (2m + 1) + 6 ? 0 (mod 4)
ЖоЎарыдаЎы 1,2 жаЎдайларды ©орыта келгенде, натурал санны­ квадра-
тыны­ онды© цифры та© болса, онда оны­ бiрлiк цифры 6 болады.
10.5. Математикалы© индукцияны пайдаланайы©.
1. n = 2 болЎанда, A мен B екi ©иылыстары арасындаЎы жолдарды ©арас-
тырамыз. Оларды ©осатын жолдарды­ бiрiне бiржа©ты ©озЎалыс жасаса,
онда керi баЎытта да жол жіруге болатындай екiншi жол болу керек. Онда
осы жолды­ баЎытын бiрiншi жолдiкiне керi ©ылса©, есеп шарты орында-
лады.
2. n 6 k болатын барлы© n ішiн есеп шарты орындалын, мґнда k ? N.
3. n = k + 1 болса, ешбiр ©иылыс кездеспейтiн жолмен ©осылЎан к°ршi екi
©иылыс A мен B-ны ©арастырайы©. Осы жолды ж°ндеу жґмыстары жір-
гiзiлген кезде бiржа©ты ©озЎалыс орнайды. Жалпылы©ты жоЎалтпай, ол
баЎыт A-дан B-Ўа болсын. Есеп шарты бойынша B-дан A-Ўа баратын жол
болуы керек. Сол жол бас©а ©иылыстарды ©амтуы мімкiн. Осы жолды
B-дан A-Ўа баЎытта ©алдырайы©. Бай©аса©, бiзде бiрнеше ©иылыстардан
тґратын ше­бер пайда болады. Ол ше­берде ©озЎалыс айналмалы, яЎни
бiр ©иылыстан екiншiсiне баруЎа болады. Егер ше­берге тиiстi емес ©иы-
лыс болмаса, есеп шы©ты деген с°з. Егер бар болса, осы ілкен ше­бердi
бiр ©иылыс деп есептейiк. ЯЎни ше­берге тиiстi жолдар бiр Ўана ©иылыс©а
тиiстi болсын. Онда ©иылыстар саны азайды, ал есеп шарты єлi де орын-
далады, °йткенi ше­берден °тетiн барлы© жолдар кiшкентай Ўана ©иы-
лыспен ©амтылып кетедi. Онда индукция бойынша бiр жа©ты ©озЎалыс
жасай аламыз, ал ше­бердi­ iшiндегi ©озЎалыс та бiр жа©ты. Осымен есеп
тґжырымыны­ растыЎы дєлелденедi!
10.6. 1. y = 1 болсын, онда f (f (x) + 1) = x + f (1) .
f (1) = c,
x = ?c
болса, онда f (f (?c) + 1) = 0.
2. x = f (?c) + 1 болсын, бастап©ы те­дiкке ©ойса© жєне 1-дi пайдаланса©:
y · f (1) = f (?c) + 1 + f (y) ? f (y) = c · y ? 1 ? f (?c) .
3. y = 1-дi 2-ге ©ойса© жєне f (1) = c?ны пайдаланса©, c = c ? 1 ? f (?c) ?
f (?c) = ?1
.
149


2016-2017 о©у жылы
4. y = ?c болсын. Оны 2-ге ©ойса© жєне 3-тi ©олданса©, ?c
2
= ?1 ? c
2
=
1 ? c = ±1.
Осыны 2-ге ©ойса© жєне 3-тi ©олданса©, f (y) = cy ? 1 ?
f (?c) ? f (y) = ±y,
та­ба тек c-нi­ мєнiне байланысты, яЎни ол тґра©ты.
Жауабы: f (x) = x немесе f (x) = ?x.
11 сынып
11.1. ABCDE?©арастырылатын д°­ес
бесбґрыш. Жалпылы©ты
жоЎалтпай, е­ ґзын бесбґрыш
диагоналi AC болсын. Осы
диагональ, бай©аса©, бесбґрышты­
бiр жаЎында B?ны, ал екiншi
жаЎында D мен E?ны ©алдырады.
Екiншi жа©ты­ т°белерiн
©арастырайы©.

?ABC + ?BCD + ?CDE + ?DEA + ?EAB = (5 ? 2) · 180
0
= 540
0
?ABC < 180
0
?
? ?BCD + ?CDE + ?DEA + ?EAB > 360
0
?
осы 4 бґрышты­ кемiнде
бiреуi 90
0
?
тан асады. ЯЎни доЎал болады.
Жалпылы©ты жоЎалтпай, ол бґрыш ?BCD болсын. Онда ?BCD?да
BD > CD
болады. Онда ?ACD?ны ©арастырайы©. Осы ішбґрышта
AC < AD + CD < AD + BD
. Онда AC, AD, BD диагональдарымен іш-
бґрыш ©ґрастыруЎа болады. ђйткенi ішбґрыштар те­сiзiдiктерi орында-
лады:
AD + BD > AC
AC + AD > BD
, °йткенi AC?е­ ґзын диагональ.
AC + BD > AD
, °йткенi AC?е­ ґзын диагональ.
‰алЎан жаЎдайларда керектi диагональдар ґ©сас жолмен табылады.
Дєлелдендi!
11.2. S = sin
6
1
0
+ sin
6
89
0
 + sin
6
2
0
+ sin
6
88
0
 +...+ sin
6
44
0
+ sin
6
46
0
 +
sin
6
45
0
= sin
2
1
0
+ cos
2
1
0

sin
4
1
0
? sin
2
1
0
cos
2
1
0
+ cos
4
1
0
 +
+ sin
2
2
0
+ cos
2
2
0

sin
4
2
0
? sin
2
2
0
cos
2
2
0
+ cos
4
2
0
 + ...
... + sin
2
44
0
+ cos
2
44
0

sin
4
44
0
? sin
2
44
0
cos
2
44
0
+ cos
4
44
0
 +
1
8
=
150


Есептi­ шешiмдерi
= sin
2
1
0
+ cos
2
1
0

2
?3 sin
2
1
0
cos
2
1
0
+ sin
2
2
0
+ cos
2
2
0

2
?3 sin
2
2
0
cos
2
2
0
+...
... + sin
2
44
0
+ cos
2
44
0

2
? 3 sin
2
44
0
cos
2
44
0
+
1
8
=
= 44 +
1
8
?
3
4
· sin
2
2
0
+ sin
2
4
0
+ sin
2
6
0
+ ... + sin
2
88
0
 =
= 44
1
8
?
3
4
· sin
2
2
0
+ cos
2
2
0
 + sin
2
4
0
+ cos
2
4
0
 + ... + sin
2
44
0
+ cos
2
44
0
 =
= 44
1
8
?
3
4
· 22 = 27
5
8
.
Жауабы: S = 27
5
8
.
11.3. Жалпылы©ты жоЎалтпай, m > n делiк.
1. m = n болса, (m + 1)! + (n + 1)! = 2 (m + 1)! (m + 1) , алайда m
2
n
2
=
m
4
6
(m + 1)
, °йткенi Е“ОБ(m; m + 1) = 1.
Сонды©тан (m + 1)! + (n + 1)! 6= m
2
n
2
, ©айшылы©!
2. m
>
n + 2
болса, (m + 1)! + (n + 1)!
>
(m + 1)!
=
(m + 1) m (m ? 1) (m ? 2) · ... · 1
> (m + 1) m (n + 1) n > m
2
n
2
,
яЎни
бґл жаЎдайда да те­дiк орындалмайды!
3. m = n + 1 жаЎдай Ўана ©алды.
(m + 1)!+(n + 1)! = (n + 2)!+(n + 1)! = (n + 1)! (n + 3) = m
2
n
2
= (n + 1)
2
n
2
n 6= 1
екенi тісiнiктi, онда n > 2. Онда (n + 1)
2
n
2
= (n + 3) (n + 1)! =
(n + 3) (n + 1) n (n ? 1)!,
яЎни
(n + 1) n
=
(n + 3) (n ? 1)!
?
(n + 1) n (n ? 1) ,
алайда Е“ОБ(n; n ? 1) = 1 ? (n + 1) (n ? 1) ? 2 n?1,
яЎни n
1
= 2, n
2
= 3.
n = 2
болЎанда, m = 3. Тексерсек, 4! + 3! = 30 6= 3
2
· 2
2
,
©айшылы©!
n = 3
болЎанда, m = 4. Тексерсек, 5! + 4! = 144 = 3
2
· 4
2
.
Шынымен де,
n = 3, m = 4
жґбы те­деу шешiмi болады. Бiра© n > m жаЎдайын ескерген
ж°н. Те­деу симметриялы болЎанды©тан, шешiм де симметриялы, яЎни
n = 4, m = 3.
Жауабы: (m; n) = (3; 4); (4; 3).
11.4. x
2
+ y
2
= a, x
3
+ y
3
= b, x
4
+ y
4
= c
деп алайы© жєне a, b, c-рационал
сан.
c = x
4
+y
4
= (x
2
+y
2
)
2
?2x
2
y
2
= a
2
?2x
2
y
2
.
Онда x
2
y
2
=
a
2
? c
2
, демек x
2
y
2
да рационал сан болады. Сонды©тан, x
2
y
2
= d
деп алайы©, d - рационал
сан.
a
3
? b
2
= (x
2
+ y
2
)
3
? (x
3
+ y
3
)
2
= x
2
y
2
(3(x
2
+ y
2
) ? 2xy) = d(3a ? 2xy)
,
151


2016-2017 о©у жылы
онда xy =
3
2
a ?
a
3
? b
2
2d
. Рационал сандарЎа тібiр табу амалынан бас©а
©олданылЎан барлы© амалдар нєтижесi рационал сан болатынды©тан xy те
рационал сан болады. xy = e болсын. Ал, b = x
3
+y
3
= (x+y)(x
2
?xy+y
2
) =
(x + y)(a ? e)
, демек x + y =
b
a ? e
- рационал сан.
Бай©аса©, бiз d 6= 0, a 6= e жаЎдайларын ©арастырды©. Егер d = 0 болса,
онда не x = 0, не y = 0. Жалпылы©ты жоЎалтпай, x = 0, y 6= 0 болсын.
Онда y =
y
3
y
2
=
b
a
?
рационал, яЎни x+y = 0 рационал. Егер x = y = 0 болса,
x + y = 0
, яЎни рационал. Егер d 6= 0, a = e болса, b = (x + y)(a ? e) = 0
болады. Осыдан x
3
= ?y
3
,
яЎни x = ?y. Онда x + y = 0, таЎы да рационал.
Жауабы: єр©ашан рационал болады.
11.5. DF ? AB болатындай, F ? AB
ніктесiн алайы©.
1. Биссектриса ©асиетiнен
AB
AC
=
BL
LC
=
1
2
? AB < AC ?
бґрыштар те­сiздiгiнен
?ACB < ?ABC, ?DCB = ?DAB =
?DAC = ?DBC,
онда ?ACD < ?ABD, екiншi жаЎынан ?ACD + ?ABD = 180
0
,
°йткенi
ABCD
iштей сызылЎан. Онда ?ACD < 90
0
,
яЎни K ніктесi A мен C?ны­
арасында. Ал ?ABD > 90
0
,
онда F ніктесi AB?ны­ созындысында.
2.
?
?
?
AD = AD
?DAF = ?DAK
?DF A = DKA = 90
0
? ?DAF = ?DAK ? AF = AK, DF = DK.
3.
?
?
?
?F BD = 180
0
? ?ABD = ?ACD = ?KCD
DF = DK
?DF B = ?DKC = 90
0
? ?DF B = ?DKC ? BF = CK.
4.
1
2
=
AB
AC
=
AF ? BF
AK + KC
=
AK ? KC
AK + KC
? AK + KC = 2AK ? 2KC ?
? AK = 3KC ?
AK
KC
= 3.
Жауабы:
AK
KC
= 3.
11.6. (10 сынып, ќ 6 есеп).
152


Есептi­ шешiмдерi
2017-2018 о©у жылы
8 сынып
8.1. n = 1 болса, 1! = 1 = 1
2
, m = 1
болады.
n = 2
болса, 1! + 2! = 3, m натурал саны табылмайды.
n = 3
болса, 1! + 2! + 3! = 9 = 3
2
, m = 3
болады.
n = 4
болса, 1! + 2! + 3! + 4! = 33, m натурал саны табылмайды.
n > 5 болса, 1! + 2! + 3! + 4! + ... + n! со­Ўы цифры 3 пен ая©талатын сан
шыЎады. (5! дан ілкен сандарды­ со­Ўы цифры 0 болады). Кез келген на-
турал санны­ квадраты 0, 1, 4, 5, 6, 9 цифрларымен ая©талады. Сонды©тан
m
2
со­Ўы цифры 3 бола алмайды.
Жауабы: (m; n) = (1; 1); (3; 3).
8.2. 6 а© шарларды екi-екiден 3 топ©а б°лейiк. Осы топтарды­ бiреуiн
тексерейiк. Егер радиоактивтi шар бар болса, онда тек бiр тексеру ар©ы-
лы керектi топты табамыз. Егер радиоактивтi шар жо© болса, онда ©алЎан
екi топты­ бiреуiн тексеремiз. Тексерiлетiн топта радиоактивтi шар табыл-
са, керектi топты табамыз, егер ондай шар табылмаса, онда сол шар со­Ўы
тексерiлмеген топта деген с°з. ЯЎни к°п дегенде екi тексеру ар©ылы радио-
активтi шар бар топты табамыз. Ендi сол топты­ бiр шарын тексеремiз.
Радиоактивтi болса, онда керектi шар табылды деген с°з. Ол радиоак-
тивтi болмаса, онда со­Ўы ©алЎан шар радиоактивтi. Сонда со­Ўы тексеру
радиоактивтi шарды табамыз, яЎни бiзге а© радиоактивтi шарды табу ішiн
3 тексеру ©ажет болды.
5
©ызыл шарды да 3 топ©а (екеуi 2?ден, бiреуiнде жалЎыз) б°лейiк. Онда
к°п дегенде екi тексеру ар©ылы радиоактивтi шар бар топты табамыз. Сол
топта бiр шар болса, онда ол радиоактивтi екенi тісiнiктi. Ал сол топта
екi шар болса, бiр тексеру ар©ылы радиоактивтi шарды аны©тай аламыз.
ЯЎни к°п дегенде іш тексеру ар©ылы ©ызыл радиоактивтi шарды аны©тай
аламыз.
Сонды©тан осылайша к°п дегенде 6 тексеру ар©ылы екi радиоактивтi шар-
ды аны©тай аламыз.
153


2017-2018 о©у жылы
8.3. ?IKC те­ бійiрлi, онда 3 єр тірлi
жаЎдай орындалуы мімкiн.
IC = IK
жєне KC = KI
жаЎдайлары мімкiн емес екенi
бґрыштарды есептеуден шыЎады.
Онда CI = CK.
?CAB = ? болсын. Онда ?AEC = ?, ?ACE = 180
0
? 2?
.
Онда ?ECB = 2? ? 90
0
,
яЎни ?ICK = ? ? 45
0
,
онда ?IKC =
180
0
? ? ? 45
0

2
, ?EBC = 90
0
? ? ?
? ?KEB = ?IKC ? ?EBK =
180
0
? ? + 45
0
2
? 90
0
? ?
 =
45
0
+ ?
2
?
? ?CEB = 2?KEB = 45
0
+ ?
Онда ? + 45
0
+ ? = ?AEC + ?CEB = 180
0
? ? =
135
0
2
= 67, 5
0
.
?LCB = ? ? 45
0
= 22, 5
0
= 90
0
? ? = ?LBC ? CL = BL, ал
?ACL = 90
0
? ?LCB = 90
0
? 22, 5
0
= 67, 5
0
= ? ? CL = AL ?
?
CL
AB
=
CL
AL + LB
=
CL
2CL
=
1
2
.
Жауабы:
CL
AB
=
1
2
.
8.4.
x
2
+ 3x + 2
 P (x) + 9x + 10 = 2x
4
+ 9x
3
+ 8x
2
P (x) =
2x
4
+ 9x
3
+ 8x
2
? 9x ? 10
x
2
+ 3x + 2
=
x
2
? 1

2x
2
+ 9x + 10

(x + 1) (x + 2)
=
=
(x ? 1)(x + 1)(x + 2)(2x + 5)
(x + 1)(x + 2)
= (x ? 1)(2x + 5) = 2x
2
+ 3x ? 5,

x 6= ?2
x 6= ?1
P (x) = ax
2
+ bx + c
квадрат ішміше болЎанды©тан, a = 2, b = 3, c = ?5
болады.
Жауабы: P (x) = 2x
2
+ 3x ? 5.
154


Есептi­ шешiмдерi
8.5. I тєсiл.
AK = KL =
1
2
KB = x
?CAB = 45
0
, ?CKB = 60
0
?LKA = 120
0
? ?KCA = 15
0
A
мен L-дi, B мен L-дi ©осса©:
AK = KL ? ?KLA = ?KAL = 30
0
?
? ?LAC = 15
0
. Онда
?LCA = ?LAC, яЎни AL = CL.
Косинустар теоремасы бойынша:
BL
2
= x
2
+ 4x
2
? 4x
2
· cos 60
0
= 3x
2
AL
2
= x
2
+ x
2
? 2x
2
· cos 120
0
= 3x
2
, онда CL = AL = BL. Дєлелдендi!
8.6. x + 1, x + 1, x + 1, ..., x + 1
|
{z
}
m
, x, x, x, ..., x
|
{z
}
n
. тірiндегi ©осылЎыштар ©олда-
нылады. Е­ кiшi ©осылЎышты x деп алайы©. ‰осынды о­ сан болЎанды©-
тан жєне ©осылЎыштар саны бiрнеше болЎанды©тан, 1 6 x < 2017. Онда
(x + 1) m + xn = 2017,
x (m + n) + m = 2017.
N = m + n
болсын, онда
xN + m = 2017,
мґнда m, n, N ? N.
1 6 x =
2017 ? m
N
6
2017
N
.
Онда ©осылЎыштар саны N ішiн 2 6 N 6 2017 орындалады, яЎни N-нi­
мімкiн 2016 мєнi бар.
љрбiр N ішiн (2017 ? m) N, m < N, яЎни m 2017?нi N-ге б°лгендегi
©алды© болады, ал ондай сан жалЎыз, сєйкесiнше керектi x те жалЎыз.
Онда єрбiр N ішiн ©осындыны­ бiр Ўана тєсiлi сєйкес келедi.
Жауабы: 2016.
9 сынып
9.1. 5 ©ызыл, 6 а© болатын 11 шарды келесiдей іш топ©а б°лейiк:
155


2017-2018 о©у жылы
1) 2 а©, 1 ©ызыл
2) 4 ©ызыл
3) 4 а©.
Онда I жаЎдай: 1-топта жо© болса (бiр тексеру ар©ылы аны©тауЎа
болады), онда 2-топты 2 рет, 3-топты 2 рет, жалпы 5 рет тексеру
ар©ылы табуЎа болады (8 сынып, ќ2 есепте к°рсетiлгендей).
II жаЎдай: 1-топта бар болса (бiр тексеру ар©ылы аны©тауЎа болады),
1. ‰ызыл радиоактивтi шар табылса (бiр тексеру ар©ылы аны©тауЎа
болады), онда 2 а© шарда бар немесе жо© деп бiр рет Ўана тексеру
ар©ылы бiлуге болады. Бар болса, онда таЎы бiр тексеру ар©ылы 2
шарды­ ©айсысы радиоактивтi екенiн аны©тауЎа болады (жалпы 4
тексеру). Егер екi а© шарда табылмаса, онда 2-топтан екi рет тек-
серiп, жалпы 5 тексеру ар©ылы табуЎа болады.
2. ‰ызыл радиоактивтi шар табылмаса (бiр тексеру ар©ылы аны©тауЎа
болады), екi а© шарды­ бiреуiн бiр тексеру ар©ылы табуЎа болады.
3-топтан 2 тексеру, жалпы 5 тексеру ар©ылы табуЎа болады.
9.2. P (Q (x)) = x
4
? 5x
2
+ 7
, Q (x ? 1) = x
2
? 2x ? 1 ? x = t + 1
болса.
Q (t + 1 ? 1) = Q (t) = (t + 1)
2
? 2 (t + 1) ? 1 = t
2
? 2
Q (t) = t
2
? 2
t?x
? Q (x) = x
2
? 2.
P (Q (x)) = P x
2
? 2
 = x
4
? 5x
2
+ 7
P x
2
? 2
 = x
2
? 2

2
? x
2
? 2
 + 1
P x
2
? 2
 = x
2
? 2

2
? x
2
? 2
+1
x
2
?2=a
?
P (a) = a
2
?a+1
a?x
? P (x) = x
2
?x+1.
Жауабы: Q (x) = x
2
? 2 , P (x) = x
2
? x + 1.
9.3. ‰а­©ызы жіре алатын е­ ©ыс©а
жолды­ ґзындыЎы S болсын. Ол
параллелепипедтi­ АВ-Ўа параллель
беттерiмен жоЎарыЎа ©арай x
1
см,
о­Ўа ©арай y
1
см жірдi делiк. Осы
беттермен алдыЎа ©арай жіре
алмайтындыЎы тісiнiктi. Тура солай
ВС-Ўа параллель беттермен
жоЎарыЎа ©арай x
2
см, алдыЎа z
1
см
жірсiн. Ал, ©алЎан беттермен о­Ўа
©арай y
2
см, алдыЎа z
2
см жірсiн.
Жірген жолды­ траекториясыны­ ґзындыЎы б°лiктеп алЎан орын ауыс-
тыруларды­ жалпы ґзындыЎынан кем болмайтынды©тан, S = px
2
1
+ y
2
1
+
156


Есептi­ шешiмдерi
px
2
2
+ z
2
1
+
py
2
2
+ z
2
2
. Онда S >
r
(x
1
+ y
1
)
2
2
+
r
(x
2
+ z
1
)
2
2
+
r
(y
2
+ z
2
)
2
2
=
?
2
2
(x
1
+ y
1
+ x
2
+ z
1
+ y
2
+ z
2
) =
?
2
2
(x
1
+ x
2
+ y
1
+ y
2
+ z
1
+ z
2
).
Бай©аса©,
бiр т°беден ©арсы т°беге жету ішiн жоЎарыЎа ©арай 20 см, о­Ўа ©арай 10
см, алдыЎа 10 см жіру керек. Осыдан x
1
+ x
2
= 20
см, y
1
+ y
2
= 10
см жєне
z
1
+ z
2
= 10
см екенi тісiнiктi. Демек,S >
?
2
2
· 40
см= 20
?
2
см. ”сынылЎан
мысалда ©а­©ызы А, В жєне С ніктелерi ар©ылы 20
?
2
см жол жіредi,
яЎни 20
?
2
.
Жауабы: бастап©ы т°беден сол т°беден жєне оЎан ©арсы т°беден °тпей-
тiн, 20 см-лiк ©ырды­ ортасына тiкелей жетiп, сол жерден ©арсы т°беге
тiкелей бару керек. Осы е­ ©ыс©а жол, оны­ ґзындыЎы S = 20
?
2
см.
9.4. (8 сынып, ќ5 есеп).
9.5.
?
?
?
x
2
+ x ? 6 > 0
?x
2
? x + 6 > 0
x ? 2 6= 0
,
?
?
?
x
2
+ x ? 6 > 0
x
2
+ x ? 6 6 0
x 6= 2
?
x
2
+ x ? 6 = 0
x = ?3
x = ?3
болса, A =
?
x
2
+ x ? 6 +
?
?x
2
? x + 6
|x ? 2|
+(5 + x)
2017
= (5 + x)
2017
=
2
2017
Со­Ўы 2 цифрын аны©таймыз:
‰арапайым есепдеулерден кейiн 2
20
? 76(mod 100)
екенiн аны©таймыз.
Бай©аса©, 76 · 76 ? 76(mod 100). Демек, 2
2000
? (2
20
)
100
? 76
100
?
76(mod 100).
Онда 2
2017
? 2
2000
· 2
17
? 76 · 72 ? 72(mod 100).
Жауабы: 72.
9.6. (8 сынып, ќ6 есеп).
10 сынып
10.1. A =
3
r
24 +
3
q
24 +
3
p
... +
3
?
24 <
3
r
24 +
3
q
24 +
3
p
... +
3
?
27 = 3
A =
3
s
24 +
3
r
24 +
3
q
... +
3
?
24 >
3
?
8 = 2
2 < A < 3 ? [A] = 2
157


2017-2018 о©у жылы
Жауабы: [A] = 2.
10.2. x = 0 ішiн 3f(0) + f(0) = 0, яЎни f(0) = 0.
x > 0
ішiн

3f (x) + f (?x) = 5x
3f (?x) + f (x) = ?x
?

9f (x) + 3f (?x) = 15x
3f (?x) + f (x) = ?x
?

8f (x) = 16x
f (?x) = 5x ? 3f (x)
?

f (x) = 2x
f (?x) = ?x
Онда f(x) =

x, x 6 0
2x, x > 0
Демек, те­деудi­ 2 жаЎдайы бар.
1) Егер x 6 0 болса, x = f(x) = x
2
? 1 ? x
2
? x ? 1 = 0 ?
аны©талу
облысын ескерсек, x =
1 ?
?
5
2
.
2) Егер x > 0 болса, 2x = f(x) = x
2
? 1 ? x
2
? 2x ? 1 = 0 ?
аны©талу
облысын ескерсек, x = 1 +
?
2.
Жауабы:
1 ?
?
5
2
; 1 +
?
2
.
10.3. AB = BD = AD ? ?ABD =
?BDA = ?DAB = 60
0
?DCE = 60
?
, CE = CD
болатындай
E
алайы©. E мен A
CD?
ны­ екi
тірлi жартыжазы©ты©тарында
жатсын.
Онда ?DCE те­©абырЎалы. Демек, DE = DC. Сонымен ©атар ?EDB =
60
?
+ ?CDB = ?CDA жєне DB = DA. Онда ?EDB = ?CDA, яЎни EB =
CA,
єрi ?BCE = 30
?
+ 60
?
= 90
?
болЎанды©тан, EB =
?
BC
2
+ CE
2
= 13.
Демек, AC = 13.
Жауабы: 13.
10.4.
Шаршыны­
белгiлi
бiр
©абырЎасын
©арастырайы©.
Ол
тiкт°ртбґрыштар ©абырЎаларымен 1?ге, 2?ге не 3?ке б°лiнуi мім-
кiн. Сонда, жалпы жаЎдайда, шаршы келесiдей б°лiнедi:
158


Есептi­ шешiмдерi
1-жаЎдайда
3
тiкт°ртбґрышты­
ілкен
©абырЎалары
те­
жєне
тiкт°ртбґрыштар ґ©сас, онда олар те­, яЎни осы жаЎдайда тек бiр
б°лiнiс бар.
2-жаЎдайда оларды­ орта© ©абырЎасы сєйкес болуы мімкiн немесе бол-
мауы мімкiн. Ай©ынды© ішiн єрiптердi енгiзейiк.
a) Олар сєйкес болсын, онда EBF H = HF CG.
BE = CG = F H = a, BF = F C = b
болсын.
Онда EG = 2b, ал EA = AB ? BE = BC ? BE = 2b ? a.
Онда
2b
2b ? a
=
a
b
не
b
a
.
1)
2b
2b ? a
=
a
b
? 2b
2
= 2ba ? a
2
? b
2
+ (a ? b)
2
= 0 ? a = b, b = 0,
©айшылы©!
2)
2b
2b ? a
=
b
a
? 2ab = 2b
2
? ab ? 3a = 2b ? a =
2
3
b,
ал b =
1
2
BC, a =
1
3
BC,
яЎни тек бiр б°лiнiс!
є) F H?сєйкес емес, яЎни
BF
F H
=
F H
F C
болсын. F H = a, BF = b болса, F C =
F H
2
BF
=
a
2
b
.
Онда BE = CG = F H = a, BC = b +
a
2
b
,
сєйкесiнше BA = b +
a
2
b
.
EA = b ? a +
a
2
b
.
Сонда
EG
EA
=
BF
F H
не
F H
BF
,
яЎни
b +
a
2
b
b ? a +
a
2
b
=
b
a
не
a
b
.
Екi
жаЎдайда да x
3
? x
2
y + 2xy
2
? y
3
= 0
тірiндегi те­деу шыЎады.
Осы те­деу шешiмi y = 1 болса, x ? 0, 56984 болады екен. ЯЎни осы x, y
негiзделе таЎы бiр мысал табылады. Ал ©арастырылып отырЎан екi жаЎдай
ґ©сас екенi шыЎады.
Жауабы: жалпы 3 б°лiнiс.
10.5. R (8) · R (12) · R (2017) = P (8) · P (12) · P (2017) · Q (2017) · Q (12) · Q (8)
R(8) = P (8) · Q(8), R(12) = P (12) · Q(12), R(2017) = P (2017) ·
Q(2017)
болатындай R(x) к°пмішелiгi табылса жеткiлiктi. P (8) · Q(8) =
y
1
, P (12) · Q(12) = y
2
, P (2017) · Q(2017) = y
3
болсын. Онда координаталары
(8; y
1
); (12; y
2
); (2017; y
3
)
болатын ніктелерден не тізу, не парабола °тетiнi
мектеп курсынан белгiлi, °йткенi осы ішеуi - єртірлi ніктелер. ђтетiн тізу
не параболаны­ формуласы iзделiндi R(x) болады.
10.6. 1. n > 19 болатындай мысал табылды делiк. Онда алЎаш©ы 19 жолды
©арастырайы©. Осы жолдар ішiн де есеп шарты орындалады. љрбiр жол-
ды­ алЎаш©ы екi ґяшыЎын ©арастырайы©. Оларды бояуды­ 3 · 3 = 9 тєсiлi
бар, ал бiзде ондай ґяшы© жґптары саны 19. Дирихле принципi бойынша
159


2017-2018 о©у жылы
алЎаш©ы екi ґя©шы©тары бiрдей тєсiлмен боялЎан 3 жол табылады. Осы
3
жолды­ єр©айсысыны­ со­Ўы 4 ґяшы©тарын ©арастырайы©. Бґл жол-
дарда ґ©сас боялЎан ґяшы©тар саны 2 болЎанды©тан, ©алЎан 4 баЎандаЎы
сєйкес ґяшы©тар єртірлi боялады, яЎни єрбiр сондай баЎанда 3 жолды­
ґяшы©тары 3 єртірлi тіске боялады. Осы 3 жолдан °зге бiр жолды ©а-
растырайы©. Оны­ со­Ўы 4 ґяшыЎы белгiлi бiр тістерге боялЎан, єрбiр
ґяшы©ты­ тісi оны­ баЎанына тиiстi жєне 3 жолды­ бiрiнде жататын ґя-
шы©ты­ тісiмен бiрдей. Жолдарды­ саны 3, ал баЎан саны 4 болЎанды©-
тан, бiр жолда - со­Ўы 4 ґяшы©ты­ кемiнде екеуi - та­далЎан жолдаЎы
сєйкес ґяшы©тармен бiрге бiрдей тіске боялЎан. Онда та­далЎан жолды­
алЎаш©ы екi ґяшыЎы 3 жолды­ алЎаш©ы екi ґяшыЎынан б°лек тістерге
боялЎан. Онда та­далЎан жолда кемiнде бiр тіс алЎаш©ы 2 ґяшы©та кез-
деспейдi. Тура солай ©алЎан 15 жол ішiн де орындалады.
2. АлЎаш©ы екi ґяшы©тары сєйкесiнше бiрдей боялЎан 4 жол табылмайты-
ны тісiнiктi. љйтпесе оларды­ iшiнде 3?шi ґяшыЎы ґ©сас боялЎан 2 жол
табылады, яЎни ґ©сас боялЎан жґптар саны 2?ден асады, ал бґл есеп шар-
тына ©айшы.
3. 1-пункттен алЎаш©ы 3 жолдан °зге жолдарда алЎаш©ы 2 ґяшы© ішiн
белгiлi бiр тіс ©олданылмайды, °йткенi ол алЎаш©ы 3 жолЎа тиесiлi. Онда
©алЎан жолдарды­ алЎаш©ы ґяшы©тарын к°п дегенде 2 тіс, сєйкесiнше
2 · 2 = 4
бояуды­ тєсiлi ©олданылуы мімкiн. 2-пункттен боялу тєсiлдерi
ґ©сас жолдар саны 3?тен аспайды, сєйкесiнше ©алЎан жолдар саны 3 · 4 =
12?
ден аспайды. АлЎаш©ы 3 жолды ескерсек, n 6 12 + 3 = 15, ©айшылы©!
4. Онда n 6 18. n = 18?ге мысал бар екен.
1 1 11 11
11 22 23
12 13 33
12 32 12
13 21 32
13 33 21
2 1 12 32
21 33 13
22 23 22
22 31 31
23 11 23
23 22 11
3 1 23 31
31 31 22
32 12 21
32 21 13
33 13 12
33 32 33
Мґнда 1, 2, 3 ґяшы©тарды­ нешiншi тіске боялЎанын к°рсетедi.
Жауабы: n = 18.
11 сынып
11.1. Интегралды­ аны©тамасы бойынша S =
Z
a
0
[x] dx
болсын. Онда S =
160


Есептi­ шешiмдерi
1 + 2 + ... + ([a] ? 1) + [a] · (a ? [a]) =
[a ? 1] · [a]
2
+ [a] · (a ? [a]).
S = 2017 ?
[a ? 1] · [a]
2
< S <
[a] · [a + 1]
2
,
°йткенi a ? [a] < 1.
2016 < S < 2018 ? [a] = 64.
Онда S = 2016 + 64 (a ? 64) = 2017 ? a = 64
1
64
.
Жауабы: a = 64
1
64
.
2f (3 ? t)?g (t + 1) = 2t
2
?19t+26
t?x
?

2f (3 ? x) ? g (x + 1) = 2x
2
? 19x + 26
(1)
f (3 ? x) + g (x + 1) = x
2
? 5x + 19
(2)
(1) + (2) ? 3f (3 ? x) = 3x
2
? 24x + 45 ? f (3 ? x) = x
2
? 8x + 15
(3)
(2) ? x
2
? 8x + 15 + g (x + 1) = x
2
? 5x + 19.
g (x) = 3x + 4
(3)
x=t+1
? f (3 ? (t + 1)) = (t + 1)
2
? 8 (t + 1) + 15.
f (2 ? t) = t
2
? 6t + 8
t?x
? f (2 ? x) = x
2
? 6x + 8.
f (2 ? x) = g (x + 1) ? x
2
? 6x + 8 = 3x + 4 ? x =
9 ±
?
65
2
.
Жауабы: x =
9 ±
?
65
2
.
161
11.2. 2f (x + 1)
?
g (3
?
x) =
2x
2
+ 11x
? 4
x??t+2
?
2f (
?t + 2 + 1) ?
g (3 ? (?t + 2)) =
2 (?t + 2)
2
+ 11 (?t + 2) ? 4


2017-2018 о©у жылы
?DOC?
да ?COD = 90
0
, ?COQ = 60
0
, ?P OB = ?QOD =
30
0
, ?OCD = 90
0
? 30
0
= 60
0
,
онда ?OQD мен ?OQC те­ бійiрлi.
?AOD ?
да DO =
r
4 ?
3
4
=
?
13
2
.
?OQD ?
да QT ? биiктiк, єрi медиана, онда
QT = tg30
?
. OT =
1
?
3
·
1
2
OD =
?
13
4
?
3
,
яЎни OQ = 2QT =
?
39
2 · 3
.
Жауабы: OQ =
?
39
6
.
11.4. Берiлген алтыбґрыш ABCDEF
болсын. Белгiленген нікте O, ал
©ызыл ішбґрыштар AOB, COD
жєне EOF болсын, ©алЎаны жасыл
тістi. O ніктесiнен AB-Ўа, BC-Ўа,
CD-Ўа, DE-Ўа, EF-©а, FA-Ўа тіскен
биiктiктер сєйкесiнше
h
1
, h
2
, h
3
, h
4
, h
5
, h
6
болсын.
1. AB, CD жєне EF ©абырЎаларын ©ос-©остан ©иылыс©анша дейiн соза-
йы©. Ол ішбґрыш XYZ болсын, мґнда X = AB ? EF, Y = AB ? CD жєне
Z = CD ? F E.
‰арапайым бґрыштарды есептеуден XYZ те­©абырЎалы
екенi шыЎады.
162
11.3. ?CDB = 30
0
=
?BAC (BC
доЎа
орта©)
?AOB : AB = 1 ? BO =
1
2
, AO =
?
3
2
?ABO = 60
0
? ?P OB = 30
0
?
? P B =
1
2
OB =
1
4
, AP =
3
4


Есептi­ шешiмдерi
O ніктесiнен XZ-©а параллель l тізуiн сызайы©. l ? XY = X
1
,
ал l ? ZY =
Z
1
.
Онда X
1
Y Z
1
де те­©абырЎалы, O ніктесiнен ендi YZ-ке параллель
тізу жіргiзiп, оны­ X
1
Y Z
1
?
нi­ X
1
H
биiктiгiмен ©иылысу ніктесiн Y
1
делiк. Y
1
H//OC
1
жєне ?X
1
Y
1
O = 90
?
.
‰арапайым бґрыштар есептеу ар©ы-
лы ?B
1
X
1
O = ?Y
1
OX
1
жєне ?B
1
OX
1
= ?Y
1
X
1
O
екенiн бай©ауЎа бо-
лады. Сонымен ©атар X
1
O = OX
1
,
онда ?B
1
X
1
O = ?Y
1
OX
1
,
яЎни
X
1
Y
1
= OB
1
= h
1
, y
1
H = Oc
1
= h
3
.
Демек, те­©абырЎалы ішбґрыш
x
1
yz
1
?
де h
1
+ h
3
= AH = Y T,
мґнда Y T ? AD.
Y T ? XZ = T
1
,
онда T T
1
= h
5
,
ал Y T = AH. Онда h
1
+ h
3
+ h
5
= Y T
1
=
?
3
2
· XY =
?
3
2
· 3AB =
3
?
3
2
AB,
яЎни тґра©ты сан.
2. ‰ызылдарды­ ауданы
AB · h
1
+ CD · h
3
+ F E · h
5
=
AB(h
1
+ h
3
+ h
5
) =
3
?
3
2
AB
2
.
Жасылдарды­ ауданы
BC · h
2
+ DE · h
4
+ AF · h
6
=
AB(h
2
+ h
4
+ h
6
) =
3
?
3
2
AB
2
.
Демек,
екi аудан °зара те­.
X
Y
11.5. (10 сынып, ќ5 есеп).
11.6. Бiрiншi ©ораптаЎы алмалар саны x, апельсин саны y, мандарин саны
z
болсын. Онда есеп шартынан xyz = (674 ? x) (674 ? y) (674 ? z) екенi
шыЎады. Осыдан
2xyz ? 674xy ? 674yz ? 674xz + 674
2
x + 674
2
y + 674
2
z ? 674
3
= 0
xyz ? 337xy ? 337yz ? 337xz + 337 · 674x + 337 · 674y + 337 · 674z ? 337 · 674
2
= 0
Бай©аса©, 0 337 жєне xyz?тен °зге мішелердi­ коэффиценттерi 337-ге
б°лiнедi. Онда xyz 337. 337-жай сан, онда x, y, z?тi­ кемiнде бiреуi 337?ге
б°лiну керек. Есеп шартынан 0 < x, y, z < 674 = 337 · 2, онда x, y, z?тi­
кемiнде бiреуi 337?ге те­. Жалпылы©ты жоЎалтпай, x = 337 болсын.
Онда 337yz = 337 · (674 ? y) (674 ? z), яЎни
yz = 674
2
? 674y ? 674z + yz
674y + 674z = 674
2
y + z = 674
163


2017-2018 о©у жылы
Осыдан y?тi­ 1?ден 673?ге дейiнгi єрбiр натурал мєнiне z?тi­ тек бiр
натурал мєнi сєйкес келедi, яЎни тєсiлдер саны 673. y = 337, z = 337 болЎан
кездерде де тєсiлдер саны 673?тен. Алайда жаЎдайларЎа орта© тєсiл бар:
x = y = z = 337.
Осы тєсiл ©айта 2 рет есептелгендiктен, тєсiлдер саны
673 · 3 ? 2 = 2017.
Жауабы: 2017.
164


Есептi­ шешiмдерi
Мазмґны
АлЎы с°з . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3
Шарттары Шешiмдерi
2005-2006 о©у жылы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 . . . . . . . . . . . 47
2006-2007 о©у жылы . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 . . . . . . . . . . . 57
2007-2008 о©у жылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 . . . . . . . . . . . 67
2008-2009 о©у жылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 . . . . . . . . . . . 76
2009-2010 о©у жылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 . . . . . . . . . . . 85
2010-2011 о©у жылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 . . . . . . . . . . . 93
2011-2012 о©у жылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 . . . . . . . . . . 101
2012-2013 о©у жылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 . . . . . . . . . . 110
2013-2014 о©у жылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 . . . . . . . . . . 118
2014-2015 о©у жылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 . . . . . . . . . . 125
2015-2016 о©у жылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 . . . . . . . . . . 134
2016-2017 о©у жылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 . . . . . . . . . . 142
2017-2018 о©у жылы. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 . . . . . . . . . . 153
165


Мєуiт Ырысбек, Нарбаев Ба©дєурен, ‰айсаґлы љрiн,
ђрлеу Наржол
Жалпы бiлiм беретiн пєндер бойынша
республикалы© олимпиаданы­
МАТЕМАТИКА
пєнiнен ауданды© кезе­iнi­
тапсырмалар жинаЎы
ѕБиКАї баспа-полиграфиялы© кешенiнде басылды.
Мекен-жайы: Астана ©аласы,
А©арыск°шесi 31 ій, 2 ке­се.
Телефоны: +7 (717) 265-12-29, +7 701 773 98 33
электронды пошта: tokabaeva74@mail. ru
Таралымы 2000 д. Тапсырыс ќ1144.
Тапсырыс берушiнi­ дайын файлынан басуЎа жiберiлдi.


Достарыңызбен бөлісу:




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет