Н. Ж. Жақашов, Ж. Ж. Бекмағамбетова, М. Е. Жоламанов, Қ.Қ. Тоғызбаева
жүктеу/скачать 9,48 Mb.
|
Учебник Гигиена-каз
| Мұнай және мұнай өнімдері. Мұнай және мұнай өнімдері Әлемдік мұхитты ластаушылардың ішіндегі ең көп таралған заттар болып табылады. Мұнайдың ең көп мөлшері оны тасымалдау кезінде ысырап болады. Танкерлердің апатқа ұшырауы, олардың шайынды және балласты суларының мұхитқа төгілуі - бұлардың барлығы теңіз трассаларындағы судың үнемі ластануына себеп болады. Мұнайдың көп мөлшері теңіздерге өзен суларымен, тұрмыстық және жауын-шашынның ағынды суларымен келіп түседі. Бұл көздерден түсетін ластаушылардың көлемі жылына 2,0 млн. т. құрайды. Өнеркәсіп орындарының ағынды суларымен жыл сайын 0,5 млн. тонна мұнай теңіздерге төгіледі.
Мұнай негізінен, қаныққан алифатты және гидроароматты көмірсутектерден тұрады. Мұнайдың негізгі компоненттері – көмірсутектер (98% дейін) - 4 класқа бөлінеді: а) Парафиндер (мұнайдың жалпы құрамының 90% дейін) – тұрақты қосылыстар. Жеңіл парафиндердің ұшпалылығы мен суда ерігіштігі ең жоғары болып келеді. б) Циклопарафиндер (жалпы құрамының 30-60%) – қаныққан циклді қосылыстар. Циклопентан мен циклогексаннан басқа, мұнайдың құрамында осы топқа жататын бициклді және полициклді қосылыстар да кездеседі. Бұл көмірсутектер өте тұрақты және олардың биологиялық ыдырауы қиын жүреді. в) Ароматты көмірсутектер (жалпы құрамының 20-40%) – циклопарафиндерге қарағанда, бензол сақинасында көміртектің 6 атомы кем, бензол қатарының қанықпаған циклді қосылыстары. Мұнайда, молекула құрамында бір ғана бензол сақинасы болатын, ұшқыш қосылыстар (бензол, толуол, ксилол сияқты), бициклді (нафталин) және полициклді (пирен) қосылыстар бар. г) Олефиндер (жалпы құрамының 10% дейін) – қанықпаған циклді емес қосылыстар. Диоксиндер. 1872 ж. ашылған олардың бірі – ТСDD, ең уытты жасанды зат және қазіргі кездегі белгілі органикалық қосылыстардың ішіндегі ең уытты қосылыс болып табылады. Оның 3,1•10-9 моль/кг тен концентрациясы өлімге әкеп соғады, бұл цианидтің өлімді тудыратын мөлшерінен 150 мың есе күшті. АҚШ Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі Агенттігінің мәліметтері бойынша, қазіргі таңда диоксиндердің 75 түрі анықталған. Бұл заттар қоршаған орта мен адам ағзасында табиғи жолмен ыдырамайды. Диоксиндердің 90% жуығы адам ағзасына сумен және жануар текті тағаммен түседі. Әдебиеттерде, Ресейдің Чапаевск қаласының, химия өнеркәсібі маңындағы (1-3 км) және одан 5-8 км қашықтықта орналасқан екі микроауданның әйел тұрғындары қанының құрамынан диоксиндер табылған оқиға сипатталған. Диоксиндердің ағзада жинақталуы завод маңында тұратын әйелдерде 3 есе жоғары болған. Бұл зерттеу жұмыстары қатерлі ісік ауруларын зерттеуге арналған Халықаралық агенттігінің гранты бойынша орындалған. Чапаевск қаласы тұрғындар қанындағы диоксиндердің мөлшері жөнінде 1997 және 1998 жылдарда алынған мәліметтер бойынша, Ресейдің басқа қалаларының және әлемнің кейбір елдеріндегі тұрғындармен салыстырғанда, Чапаевск қаласындағы химиялық зауытқа жақын аумақтарда тұратын әйелдердің қанында диоксиндер мен фурандардың концентрациясы жоғары екендігін, сол сияқты қаладағы заводқа жақын және одан қашық тұратын тұрғындар қанының құрамындағы диоксиндердің мөлшерінің айырмашылығы өте жоғары екендігі анықталған. Пестицидтер. Пестицидтер өсімдіктердің зиянкестері мен ауруларына қарсы күресте қолданылатын, жасанды жолмен алынған заттар. Пестицидтер төмендегідей топтарға бөлінеді: инсектицидтер – зиянкес насекомдарға қарсы күресте (мысалы, акарицидтер – зиянкес кенелерге қарсы), фунгицидтер мен бактерицидтер – өсімдіктердің бактериялық ауруларымен күресте, гербицидтер – арамшөптерге қарсы күресте қолданылатын улы химикаттар. Пестицидтер, зиянкестерді жоя отырып, көптеген пайдалы ағзаларға да, тіпті адамның денсаулығы мен жануарларға да зиян келтіретіні мәлім болды. Ауыл шаруашылығында көптен бері айтылып келе жатқан мәселе - зиянкестермен күресудің химиялық әдістерінен (қоршаған ортаны ластаушы) биологиялық әдістерге (экологиялық жағынан таза) ауысу болып отыр. Қазіргі кезде дүние жүзілік сауда айналымына 5 млн т аса пестицид қатысады. Пестицидтерді өнеркәсіпте өндіру кезінде, осы өндірістерден шыққан ағынды сулар көп мөлшердегі түрлі қосымша өнімдермен ластанады. Суда, басқаларға қарағанда, инсектицидтер, фунгицидтер мен гербицидтер көп кездеседі. Синтездеу арқылы алынған инсектицидтер негізгі үш топқа бөлінеді: хлорорганикалық, фосфорорганикалық және карбонаттар. Хлорорганикалық инсектицидтер ароматты және гетероциклді сұйық көмірсутектерді хлорлау арқылы алынады. Оларға, ДДТ және молекула құрамында алифатты және ароматты топтары бірге болғанда, тұрақтылығы күшейе түсетін оның туындылары, хлордиеннің әр түрлі хлорланған туындылары жатады. Бұл заттардың жартылай ыдырау кезеңі бірнеше ондаған жылға дейін жетеді және биологиялық деградациялануға өте тұрақты. Су ортасында полихлорбифенилдер – молекуласында алифатты бөлшегі болмайтын, 210 гомологтары мен изомерлері бар, ДДТ туындылары жиі кездеседі. Полихлорбифенилдер (ПХБ) қоршаған ортаға өнеркәсіп орындарынан шыққан ағынды сулармен және қоқыс үйінділеріндегі қатты қалдықтардың жануы нәтижесінде түседі. Қатты қалдықтар жанғанда, ПХБ атмосфераға ұшып, одан соң жауын-шашынмен бірге бүкіл Жер бетінің барлық аймақтарына таралады. жүктеу/скачать 9,48 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|