Н. УӘЛИҰлы фразеология және тілдік норма Алматы 1 Н. У
жүктеу/скачать 0,6 Mb. Pdf көрінісі
|
| Солай екен-ау, Бәке. Өзіңіз экономистердің жылдық жоспарын
шемішкеше шағады екенсіз...- деп отырғандар ұлардай шулады (Т.Кенеев. Сөз бен іс. «Қазақ әдебиеті», 1981, 5 маусым). Ұлардай шулады-ның бұл контексті «жатырқап» тұрғаны айқын байқалады. Өйткені бұл фразеологизм «қым-қуыт жылады, зар қақты», «өре түрегелді» деген мағынаны білдіреді. Бұл арада контекстің мазмұнын таң-тамаша қаласты тәрізді сөз орамдарының бірін қажет етіп тұрғанын оқырман да оңай аңғарады. Фразеологизмдердің лексикалық құрамына кірмейтін, бірақ мағынасын дәлдеп, айқындап тұру үшін контекстің ыңғайына қарай қосарлана жүретін серіктес сөздер болады. Олар фразеологизмдерді контекспен үйлестіріп тұрады. таза, тап-таза жылан жалағандай түк қалдырмады тып-типыл қылды 119 ұқсас егіздің сыңарындай аумаған айнымаған кенелді шаш етектен мол асады зиянға батты әдемі көз тойғандай мол табысы мол шаш етектен қарызы асады нәрсе жоқ көз тоқтатар зат жоқ еш нәрсе жоқ көрді көзінің қарашығындай сақтады ардақтады мол көз сүріндірер көп әдемі 120 Фразеологизмдердің өзі ғана емес, оның серіктес сөздерін де дұрыс қолданбау фразеологиялық нормаға нұқсан келтіреді. Мұндайда контекст мағына дәлдігінен айырылып қалады. Фразеологиялық нормадан жөнсіз ауытқудың мұндай типін мына тәрізді мысалдардан айқын байқауға болады: Портфелімді қолыма алып, асыға басып мектепке келдім. Кластың іші жылан жалағандай тірі жан жоқ (Лениншіл жас, 1982, 19 тамыз). – Жарайсың Кебекбай. Қазіргі жағдайда орман – маңызды обьект. Көзіңнің қарашығындай қарар деп сенем (Қазақ әдебиеті, 1981, 18 қыркүйек). Ауызша шежіренің де, хатқа түскен жазба деректердің де көрсетуінше қазақ пен қарақалпақ түркі тілдес халықтар ішінде егіздің сыңарындай жақын (Қазақ әдебиеті, 1981, 12 маусым). Бүгін аспанда көз сүріндірер шөкімдей бұлт жоқ (Ж.Бақадыров. Қос қайың). Қыркүйек қалай басталды, солай бұл араның балықшыларының тірліктері шаш етектен асып сала беретіні әдетке айналғалы қашан (Лениншіл жас, 1983, 21 қыркүйек). Сауда тәртібін бұзу деген шаш етектен асады. Үстеме баға косып сату, нағыз керекті заттарды тығып сату дегеннің көкелері бар (Социалистік Қазақстан, 1981, 1 желтоқсан). Фразеологизмдердің әсіресе олардың бейәдеби топтарының стильдік-экспрессиялық реңктерін елеп-ескермей, кез келген контексте беталды қолдану мәтін тілін шұбарлап, тартымсыз көрсетеді. Қарапайым бейәдеби фразеологизмдердің экспрессиялық ренкі, бәсең мазмұны контекстегі салтанатты, көтеріңкі үнмен үйлеспей, оғаштау сезіліп тұрады. Әсіресе репортаж, көркем очерк, хроника жанрында олардың талғаусыз жұмсалуы материалдың мазмұнын төмендетеді. Бірнеше мысал: Бұл күнде егінжайға көңіл елеңдей береді. Саржағал алқаптардағы – сары атан түйелердей сартап болып, сыралғы мінезбен жұмыстың түбін түсіріп жүрген дала кемелерінің қарымын қызықтау қандай ғанибет (Лениншіл жас, 1983, 23 қыркүйек). Москва олимпиадасының чемпиондары классикалық күресті жаңаша дамытудың жарқын өкілдері болды. В.Благидзе, Ш.Серіков, Ш.Русу және Н.Невеньилер техникалық әдістерді судай сапырды, белдесулерін жүктеу/скачать 0,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|