Начальнику Земельно-кадастрового бюро

Спутниктік навигациялық жүйелер геодезиялық ізденістерге, жерге орналастыру және кадастрлық жұмыстарға арналған міндетті жабдықтардың тізімінде берік орнықты, осыған байланысты олардың мақсаты мен ерекшеліктерін түсіну қажет. Қазіргі уақытта заманауи телефондар алғашқы суперкомпьютерлерге қарағанда ондаған есе қуатты болғандықтан, жаһандық позициялау жүйелерінің жаңа идеологиясын қолдануға мүмкіндік туды. Бүгінгі таңда әркімнің қалтасында GPS қабылдағышы бар, көптеген қызметтер адамдардың өмірін жақсартуға көмектеседі, әрбір жерге орналастыру маманы GPS қабылдағышына негізделген мобильді құрылғысында арнайы қосымшасы бар жер учаскелерінің координаттарын (аумақ, шекаралар) анықтай алады.

ГАЖ пайдалана отырып, аумақтық деңгейде шешілетін негізгі міндеттерге мыналар жатады: жерді картаға түсіру, жылжымайтын мүлікті есепке алу саласында жетілдіру, орналасқан жерін дәл анықтай отырып, меншік тізілімдерін (жер учаскелерін, ғимараттарды, құрылыстарды) жасау, пайдаланудың бас жоспарларын әзірлеу негізінде қалалардың, аудандардың, жекелеген аумақтардың аумағын дамытуды ғылыми негізделген перспективалық және жедел жоспарлау және жерді қорғау, табиғи апаттарды бақылау (өрт, су тасқыны), муниципалды шаруашылықты басқару бойынша шешімдер қабылдау (әлеуметтік және өндірістік инфрақұрылым объектілерін орналастыру, ғимараттар мен құрылыстарды ағымдағы жөндеуді ұйымдастыру, қоғамдық көлік қозғалысының маршруттарын әзірлеу және т.б.) және тағы басқалар.

Кеңістіктік деректер көптеген компьютерлік бағдарламаларда қолданылады, мысалы АЖЖ (AutoCAD Civil 3D, Arg GIS бағдарламасы және т.б.), бірақ ГАЖ әртүрлі басқару шешімдерін қабылдау процесін қамтамасыз ету мүмкіндігіне ие, жинақталған ақпаратты манипуляциялауға, модельдеуге, нәтижелерді сандық карталар, кестелер, графиктер түрінде шығаруға мүмкіндік береді.

Алғашқы ГАЖ 60-шы жылдардың ортасында Канадада, АҚШ-та және Швецияда табиғи ресурстарды зерттеу үшін құрылды, бірақ ХХ ғасырдың аяғында ғана олар кеңінен қолданылды, бұл компьютерлік техниканың өте жылдам дамуымен, ақпаратты енгізу, шығару, сақтау және өңдеу құрылғыларының пайда болуымен байланысты болды. Қазақстанда жер жүйелерін дамытудың негізі 1999 жылдан бастап (2007 жылдан бастап) құрылған мемлекеттік жер кадастрының автоматтандырылған жүйесі (МЖК АЖ) болып табылады. - Мемлекеттік жылжымайтын мүлік кадастрының автоматтандырылған жүйесі, содан кейін жылжымайтын мүлік кадастры) мақсатты бағдарламаларға және Ресей Федерациясы Үкіметінің қаулысына сәйкес. Бұл елде, оның аймақтарында және жерге орналастыру жұмыстарында қолданылатын облысарда бірқатар ГАЖ құруға түрткі болды.

Геоақпараттық жүйелер геокеңістіктік деректердің әртүрлі көздері мен түрлерін біріктіре алатын және, мысалы, Жерді қашықтықтан зондтау материалдарынан алынған ақпараттың басқа түрлерін біріктіруге негіз бола отырып, жер-Ақпараттық жүйелерді дамытудың табиғи технологиялық негізін қамтамасыз етеді. ГАЖ оның деректерімен орындалуы мүмкін геоөңдеу мүмкіндіктерін қосады, алайда бір Геоақпараттық жүйенің көмегімен ГАЖ-тен талап етілетін кеңістіктік деректерді басқару функцияларының толық ауқымы мен масштабын қамтамасыз ету мүмкін емес.

Жер-ақпараттық жүйелерде Жер ресурстары мен жермен тығыз байланысты объектілер туралы мәліметтер бар. Сондай-ақ, ААЖ-да қамтылған жер учаскелері туралы ақпарат жергілікті жердегі жер учаскелерін сенімді геодезиялық байланыстыруды қамтамасыз ету үшін өлшеу дәлдігіне қойылатын арнайы талаптарға сай болуы керек екенін ескерген жөн.

ААЖ құрылымы автоматтандырылған картаға түсіру және жобалау жүйелерін, деректерді қажетті дәлдікпен алуға бағытталған белгілі бір әрекеттерді жасауға мүмкіндік беретін мәліметтер базасын басқару жүйелерін (аудандарды есептеу, координаттарды анықтау және т.б.) қамтиды. ГАЖ-бұл жерді пайдалануды ұйымдастыру және жоспарлау саласында ұтымды шешімдер қабылдауға арналған "аппараттық", технологиялық құралдар. Олар Жерге орналастыруды жобалауды автоматтандыру, жобалардың әртүрлі түрлері мен түрлерінің нұсқаларын, соның ішінде аумақты ұйымдастыру және орналастыру жобаларын әзірлеу үшін қолданылады. Жер-Ақпараттық жүйелерді жүргізу Жер ресурстарын ұтымды және тиімді басқаруға мүмкіндік береді деген қорытынды жасауға болады. Кез-келген жерге орналастыру шешімі, оның ішінде ААЖ-ны қолдану арқылы алынған шешім әрқашан құқықтық, техникалық, әлеуметтік-экономикалық мазмұнға ие болатындығын ескеру қажет, сондықтан ол заңнамаға сәйкес келісіліп, бекітілуі керек. Осыдан кейін ғана шешім өмір сүруге құқылы.

Жақын болашақта Қазақстанда ГАЖ-нің дамуы көбінесе жерге орналастырудың пайда болуын анықтайды. "ААЖ жұмыс істеуінің негізі аумақтың қаңқасын (мысалы, жер меншігінің шекаралары түрінде) және әртүрлі ақпараттық қабаттарды (мысалы, жерлердің құрамы, жер бедері, гидрография және т.б.) құруға мүмкіндік беретін кадастрлық түсірілім (жерді түгендеу) болып табылады, бұл жерді пайдалануды ұйымдастыру мен қорғауды жоспарлау бойынша әртүрлі шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді. Бұл ретте жерді түгендеу ақпараттық қабаттардың құрылымына салынатын барлық қосымша ақпараттың жергілікті жерде дұрыс бекітілуіне кепілдік береді ".

Ақпараттық қабат-бұл белгілі бір мәліметтер жиынтығы, белгілі бір мазмұны бар. Олардың көмегімен әртүрлі жобалар әзірленіп, тақырыптық жерге орналастыру карталары жасалады. ГАЖ шетелде және Қазақстанда кең таралған. Осы жүйелердің көмегімен әр түрлі жерге орналастыру міндеттері шешіледі, мысалы, жер учаскесі туралы ақпарат алу үшін оны орналасқан қабаттағы векторлық картадан тауып, оны жою керек, мониторда осы объект туралы барлық геоақпарат пайда болады, жер учаскесін немесе объектіні оның нөмірі немесе мекен-жайы бойынша іздеу үшін SQL тілінде тиісті сұраныс жасау керек және т.б. аудандастыру, жер мен жылжымайтын мүлікті бағалау кезінде әртүрлі аумақтық аймақтарды бөлу үшін ГАЖ қолданылады.

Жерге орналастыруда ГАЖ маңызды. Олар келесі жерге орналастыру міндеттерін шешу барысында өте пайдалы:

жоспарлы-картографиялық материалды жаңарту (түзету) ;

аумақты жерге орналастыру зерттеп-қарауын жүргізу;

жерді түгендеу;

межевание жер;

шаруашылықаралық және шаруашылықішілік жерге орналастыру, сондай-ақ жұмыс жобалауы міндеттері үшін Жерге орналастыруды жобалау.

Жерге орналастыру жұмыстарын жүргізу кезінде алынатын деректер жер-ақпараттық жүйелердегі ақпаратты толықтыру, сондай-ақ жаңарту үшін қажет. Мысалы, жерді қайта бөлумен байланысты шаруашылықаралық жерге орналастыру жобасын жасағаннан кейін жаңа жер иелері мен жер пайдаланушылар пайда болады. Олар туралы және оларға бекітілген жер учаскелері туралы деректер ААЖ-ға енгізіледі және одан әрі жерді пайдалануға байланысты әртүрлі басқару міндеттерін шешу үшін пайдаланылады.

Ақпараттық технологиялар бітіру, білікті, курстық жұмыстарды орындау тәжірибесіне, сондай-ақ жерге орналастыру бойынша мемлекеттік университеттің профессорлық-оқытушылық құрамының теориялық және практикалық курстарына берік енді. Цифрлық картография саласындағы көшбасшы MapInfo Professional ГАЖ негізінде жерге орналастыру жобаларын автоматтандырылған жобалау және әзірлеу технологиясы "Жерге орналастырудағы автоматтандырылған жобалау жүйелері", "ақпараттық компьютерлік технологиялар", "географиялық және жер-Ақпараттық жүйелер", "жерді Межевание", "оңтайландырудың Экономикалық-математикалық модельдері" сияқты оқу пәндеріне енгізілген жер пайдалану".

Мемлекеттің барлық функцияларының орындалуына әсер ететін маңызды фактор оның көптеген мемлекеттік және жеке ұйымдар мен мекемелер құрған ақпараттық ресурсы болып табылады. Бұл ресурстың едәуір бөлігі мемлекет экономикасын жоспарлау және басқару, азаматтардың өмірі мен денсаулығын қорғау, жеке және заңды тұлғалардың мүлкі, мемлекеттік және муниципалдық мүлік, қоршаған ортаны қорғау саласындағы шешімдерді дайындау және қабылдау үшін кеңістікке бағытталған негіз болып табылады.

Кеңістіктік деректер геодезиялық желілер немесе географиялық объектілер пункттерінің координаттар каталогтары, цифрлық карталар мен жоспарлар (топографиялық, сондай-ақ тақырыптық, салалық, арнайы мақсаттағы), фотопландар, рельефтің цифрлық модельдері, салынған аумақтардың үш өлшемді модельдері, объектілердің үш өлшемді модельдері, қашықтықтан зондтау материалдары (перспективалық аэрофототүсірілім, мультиспектрлік түсірілім, гиперспектрлік түсірілім)түрінде ұсынылады. Ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың қарқынды дамуы географиялық ақпараттық жүйелерді кеңінен қолдануға әкелді, олардың көмегімен кеңістіктік ақпарат Объектілік көрініске ие болады және өңдеу мен талдаудың қуатты құралдарына ие өнеркәсіптік ДҚБЖ-ға жүктеледі, сонымен қатар кеңістіктік деректерді бақылау және репликациялау мақсатында ғаламдық коммуникациялық желілерді (Интернет) пайдалану қажеттілігі.

Қазіргі уақытта мемлекеттік деректер қорларында (МДҚ) аналогтық нысанда сақталатын кеңістіктік деректердің едәуір көлемі ескірген және талап етілмеген күйінде қалып отыр. Оларға қол жеткізу және аналитикалық өңдеу олардың бөлінуі мен гетерогенділігіне байланысты қиын. Соңғы онжылдықтарда мүдделі тұлғаларға ұсынылуы мүмкін тақырыптық бағдарланған материалдар мен деректерді жинақтайтын мәліметтер базасында (ДҚ) жер туралы ақпараттық жүйелерді құруға көп көңіл бөлінді.

Әр түрлі деңгейдегі автоматтандырылған жүйелердің ішінде біз мыналарды атап өтеміз:

Бірыңғай электрондық картографиялық негізді жүргізудің мемлекеттік ААЖ (МЖК ААЖ);

Қоғамдық кадастрлық карта 2ГИС;

Жерді қашықтықтан зондтаудың бірыңғай аумақтық-бөлінген ақпараттық жүйесі (ЖҚЗ ЕҚАЖ);

ААЖ базалық өнімдер Банкі;

Топырақ тізілімі.

Технологиялар белсенді дамуды жалғастыруда, нарықта барған сайын жетілдірілген өлшеу және модельдеу әдістері пайда болуда, бұл олардың жұмысының нәтижесінде геоақпараттық жүйелердің негізін құрайтын кеңістіктік деректердің үлкен көлемін береді. Геоақпараттық жүйелер белсенді дамып келеді. Бүкіл әлемде кеңістіктік деректердің мемлекеттік инфрақұрылымдары құрылуда, бұл үрдістен Ресей де артта қалмайды. Бұл инфрақұрылымға геопорталдар да кіреді.

Цифрландыру-цифрлық технологияларды кез келген жерге енгізу, бұрын адамдар мен ұйымдар орындаған функциялар мен қызметтерді (бизнес-процестерді) цифрлық ортаға көшіру процесі. Цифрландыру ГАЖ моделін құруды білдіреді, онда қабаттар бойынша жүйеленген мәліметтер бар, олар: рельеф, гидрография, жер түрі, елді мекен, экономикалық орталықтар, жолдар, белгілі бір дақылдар алқаптары және басқалар болуы мүмкін. Мұндай ГАЖ көбінесе ArcGIS, MapInfo, AutoCAD сияқты бағдарламалық кешендердің көмегімен жасалады.

Шетелдегі ГАЖ-тің бір мысалы-LIS Framework бағдарламалық пакеті-бұл жер бетіндегі гидрологияны және деректерді ассимиляциялауды жоғары өнімді модельдеуге арналған бағдарламалық құрал, спутниктік және жердегі бақылаулардың деректер өнімдерін біріктіру және оңтайлы жер бетіндегі күй өрістері мен ағындарын алу үшін озық модельдеу әдістері. LIS дамуын NASA-ның Годдард ғарыштық ұшу орталығындағы гидрологиялық ғылымдар зертханасы басқарады. Бағдарламалық жасақтама пакеті үш модельдеу компонентінен тұрады:

1. Жер бетінің деректер құралдарының жиынтығы, жер бетінің параметрлерін өңдеуді, геокеңістіктік түрлендірулерді, орын ауыстыруды түзетуді қоса алғанда, деректерге қатысты LIS талаптарын өңдейтін орта.

2. Land Information System (LIS), физикалық модельдерді, деректерді ассимиляциялау алгоритмдерін, оңтайландыру алгоритмдерін және жоғары өнімді есептеулерді қолдауды қамтитын модельдеу жүйесі.

3. Land Surface Verification Toolkit (LVT), жергілікті деректер өнімдерінің толық жиынтығымен салыстыру, қашықтықтан зондтау, модельдеу және қайта талдау арқылы жылдам прототиптеу және модельдеуді бағалау үшін пайдалануға болатын ресми модельді тексеру және тестілеу ортасы.