ЖАСӚСПІРІМДЕР АРАСЫНДАҒЫ БОКСШЫЛАРДЫҢ

63 
 
республиканың барлық облыстарының ӛкілдері қатысты. Бірнеше кҥн бойы 
тәжірибелі мамандардан білім алған олар осы жиыннан қайтып оралысымен 
ӛз  облыстарында  бокс  ҥйірмелерін  қҧрды.  Сӛйтіп,  Ҧлы  Отан  соғысы 
басталғанға дейін-ақ Қазақстанның кӛптеген облыстарында бокс ҥйірмелері 
жҧмыс  істей  бастады.  Ал  ел  басына  қауіп  тӛнген  қаһарлы  жылдарда 
майданға аттанған боксшыларымыз асқан ерліктің, табандылықтың, Отанға, 
ӛз халқына сҥйіспеншіліктің ҥлгісін кӛрсетті. 
Ҧлы  Отан  соғысы  аяқталысымен  Алматыда,  Қарағанды  мен 
Шымкентте,  Семей  мен  Жамбылда,  Петропавл  мен  Актӛбеде,  Балқаш  пен 
Талдықорғанда  бокс  ҥйірмелері  қайтадан  ҧйымдастырылды.  Спорт  шебері 
Г.Кирштейн 1946 жылы Қарағандыда бес ҥйірме қҧрды. Балқашта 17 жасар 
М. Хайрутдинов бір топ жастың басын қосып, алғашқы жаттығуларға кірісіп 
кетті. 
1946 жылы Алматыда жастар спорт мектебі ашылды. "Динамо" ерікті 
спорт  қоғамында  жаттықтырушы  Д.  Муллаевтың  басшылығымен  жас 
шеберлер  бой  кӛрсете  бастады.  Дәулеткерей  Муллаев  кейін  белгілі 
боксшыларды,  республика  чемпиондарын,  Бҥкілодақтық  жарыстардың 
жеңіпаздары  мен  жҥлдегерлерін  тәрбиелеп  шығарды.  Оның  шәкірттері  Г. 
Рожковтың, И. Ивановтың, А. Кадетовтың есімдері тек республика кӛлеміне 
ғана  емес,  бҥкіл  елімізге  әйгілі  болды.  Ол  кезде  жас  боксшылардың 
шеберлігін артуына, қала, облыс, республика біріншіліктері ғана емес, Орта 
Азия республикалары мен Қазақстан спартакиадалары да елеулі ҥлес қосты. 
1946  жылы  Қазақстан  боксшылары  Бҥкілодақтық  жарысқа  қатысты. 
Қазақстандықтар  кҥштілер  қатарында  саналып  жҥрген  Белоруссия,  Арме-
ния,  Эстония  қҧрамаларын  артқа  тастап,  командалық  алтыншы  орынға  ие 
болды.  Бҧл  ірі  жарысқа  тҧңғыш  қатысып  отырған  жас  боксшылар  ҥшін 
ҥлкен табыс еді. Жекелей біріншікте Махмут Омаров қола жҥлдегер атанып, 
Аскар Ҥсенов тӛртінші орынға шықты. 
1950 
жылы 
Орта 
Азия 
республикалары 
мен 
Қазақстан 
спартакиадасында  республикамыздың  боксшылары  бірінші  орынға  шығып, 
басжҥлдені  жеңіп  алды.  Жекелей  біріншілікте  де  боксшыларымыз  топ 
басында кӛрінді. 
Қазақстан  боксының  есуіне  қалааралық,  республикалар  қҧрама  
командаларының  жолдастық  кездесулері,  басқа  да  жарыстар  елеулі  әсер  
етті.  1950  жылы  Апматы  боксшылары  ЦСКА  қҧрама    командасының 
мҥшелерімен  жолдастық  кездесу  ӛткізді.  Армияшылардың  қатарында 
рингтің  атышулы  шеберлері  А.  Грейнер,  Л.  Сегалович,  В.  Степанов  және 
басқалары  бар  еді.  Алматының  жас  боксшылары  Е.  Хасанов,  Махмуд 
Омаров  және  Г.  Рожков  атақты  қарсыластарынан  басым  тҥсті.  1953  жылы 
алматылық  Г.  Рожков  еліміздің  студенттер  қҧрама    командасында 
қабылданды 
да, 
Бухарестте 
еткен 
Бҥкілдҥниежҥзілік 
студенттік 
универсиадада жҥлдегерлер тобына қосылды.  
1956  жылы  ӛткен  КСРО  халықтарының  бірінші  спартакиадасы 
спорттың  нлғашқы  ҥлкен  байқауы  болды  дей  аламыз.  Қазақстанның 
боксшыларының  шеберлігі  жақсы  әсер    қалдырды.  Спартакиада  жекпе-

64 
 
жектерінде  жерлестеріміз  Мақсҧт  Омаров,  И.  Иванов,  Г.  Рожков,  М. 
Хайрутдинов, А. Кадетов шеберлік кӛрсетті. 
Ҥш  жылдан  кейін  КСРО  халықтарының  екінші  спартакиадасында 
Казакстан  қҧрама  командасы  тӛртінші  орынға  кӛтерілді.  Жартылай  ауыр 
салмақта  алматылық  А.  Кадетов  Қазақстан  боксшыларының  арасынан 
бірінші  болып  КСРО  чемпионының  алтын  медалін,  Мақсҧт  Омаров  кҥміс 
медальді, Владимир Каримов қола медальды жеңіп алды. 
1963  жылы  КСРО  халықтарының  ҥшінші  спартакиадасында  Ю. 
Селиверстов  пен  А.  Кадетов  қола  медаль  алды.  Сол  жылы  Ә.  Нҧрмаханов 
Джакартада еткен ГАНЕФО ойындарында чемпион атанды. Ол кейін КСРО 
халықтарының  мерекелік  тертінші  спартакиадасында  жеңіс  тҧрғынының 
ҥшінші сатысына кӛтерілді. 
Жаттықтырушылар  мен  боксшылар  осы  спартакиадалардан  алған 
тәжірбиелерін  ортаға  салып,  кемшіліктердің  орнын  толтыруға  тырысты. 
Аянбай тер тӛгіп, бҧрынғы қол жеткен табысты қайталауға кҥш салды. 1968 
жылы  Б.  Кошевин,  М.  Жақсыбаев,  Ю.  Селиверстов  КСРО  біріншілігінде 
қола  жҥлдегер  атанды.  Ал  келесі  жылы  еліміздің  біріншілігінде  А. 
Әбдірахманов  КСРО  чемпионы  атағына,  ал  Ж.  Кекімов  екінші,  О.Гуров 
ҥшінші орынға ие болды. 
1971 жылы КСРО халықтарының бесінші спартакиадасында Қазақстан 
қҧрама  командасы  бесінші  орынға  кӛтерілді.  О.  Гуров  алтын  медальды 
жеңіп алды. Тӛрт жылдан кейін алтыншы спартакиадада осы табыс тағы да 
қайталанып,  командалық  есепте  Қазақстан  қҧрамасы  бесінші  орынды 
иемденді. 
1979 
жыл Қазақстанның былғары қолғап шеберлері ҥшін ең табысты 
жыл болды дей аламыз. Кӛктемде ӛткен  Европа біріншілігінде жамбылдық 
Серік  Қонақбаев  пен  алматылық  Виктор  Демьяненко  қҧрлық    чемпионы 
атағын  жеңіп  алды.  Осыған  дейін  қазақстандық  бірде-бір  боксшы  мҥндай 
атаққа ие болған жоқ еді. Ал бҥдан бір жыл бҧрын ғана дҥниежҥзінің екінші 
чемпионатында алматылық Валерий Рачков жеңіске жеткен болатын. 
Бірнеше айдан соң жетінші спартакиада ӛтті. Қазақстан қҧрама коман-
дасы  осы  дҥбірлі  сында  жҥделі  екінші  орынды  жеңіп  алды.  Камил  Сафин, 
Виктор Демьяненко спартакиадада чемпионы атанды. Бір топ қазақстандық 
боксшылар жҥлдегерлер тобына қосылды. 
Осы  жылдың  соңғы  айында  Америка  Қҧрама  Штаттарында  бокстан 
тҥңғыш рет әлем кубогы ҥшін жарыс етті. Осы жарыста еліміздің намысын 
қорғады.  С.  Қонақбаев  пен  В.  Демьяненко  қарсыластарынан  басым  тҥсіп, 
кубок иесі атанды. 
1980 
жылы  Москвада  жазғы  XXII  олимпиялық  ойындар  ӛткізілді. 
Еліміздің қҧрама командасының сапасында сынға тҥскен С. Қонақбаев  пен 
В. Демьяненко кҥміс медальға ие болды. 
Олимпиададан  кейінгі  жыл  да  ірі  жарыстарға  толы  еді.  Европа 
чемпионатына қатысқан С. Қонақбаев екінші рет жеңіс тҧрғынының ең биік 
сатысына  кӛтерілді.  Ол  тағы  да  әлем  кубогы  ҥшін  жарысқа  қатысты.  Бҧл 
жолы  Канаданың  бокс  жанкҥйерлері  С.  Қонақбаевтың  шеберлігіне  қол 

65 
 
соқты.  Ол  екінші  рет  әлем  кубогын  жеңіп  алды.  Мҧндай  жетістікті  әлемде 
ешбір боксшы қайталанған жоқ. 
Қазақстан боксшылары шетелдік әріптестерімен де талай рет кездесті. 
Әлем  чемпионы  В.  Рачков,  әлем  кубогының  екі  дҥркін  жеңімпазы  С. 
Қонақбаев,  Европа  чемпионы  В.  Демьяненко,  С.  Нурқазов,  еліміздің 
чемпиондары мен жҥлдегерлері А. Кадетов, В. Каримов, Ә. Нурмаханов, Г. 
Рожков, И. Гильдин, ағайынды Омаровтар, Ю. Селиверстов, Ж. Кӛкімов, В. 
Баранов, Б. Кошевин, М. Жақсыбаев, О. Гуров, А. Әбдірахманов, Б. Сапеев, 
К.  Сафин,  Б.  Нҥрмағамбетов,  В.  Зарочинцев,  В.  Плакуший,  Ж.  Тҥсіпов,  А. 
Мирошниченко, К. Әбдірахманов, Р. Каспер. Р. Кабиров, В. Присяжнюк, М. 
Юрченко, А. Қилымов және басқалары Венгрия, Англия, Болгария. Польша, 
Чехословакия,  ГДР,  АҚШ,  ФРГ,  Югославия,  Гвинея,  Румыния,  Нигерия, 
Египет,  Канада,  Италия,  Латын  Америкасы  боксшыларымен  жолдастық 
кӛздесулер ӛткізді. 
Қазақстан  боксшылары  Бҥкілодақтық  және  халықаралық  жарыстарда 
айтарлықтай  табысқа  жетті.  Оларды  тәрбиелеп,  жеңіс  тҧғырына    кӛтерген 
ҧстаздар  -  КСРО-ның  еңбек  сіңірген  жаттықтырушылары  А.Болдырев  пен 
Л.Аникин,  Ю.Цхай,  Қазақ  ССР-нің  еңбек  сіңірген  жаттықтырушылары 
Ш.Бӛлтекҧлы,  К.Әшляев,  К.Омаров,  М.Хайрутдинов,  Е.Хасанов  және 
басқалары. 
Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін республиканың спорты, оның ішінде 
бокс  ерекше  қарқынмен  дамыды.  1992  жылы  Барселонода  ӛткен 
олимпиялық  ойындарға  ҥш  боксшымыз  ТМД  (Тәуелсіз  мемлекеттер 
достастығы)  елдерінің  қҧрама  командасының  сапында  қатысуға  тиісті 
болатын. Бірақ әртҥрлі себептермен олар рингке шыға алмады. 
Барселонодан  кейін  республикадағы  бокстың  тізгінін  еңбегі  сіңген 
спорт шебері, белгілі педагог-ғалым Әбдісалан Нҧрмаханов қолға алды. Ол 
бастaп  апарған  Азия  чемпионатында  қазақстандық  алты  боксшы  алтын 
медальдарға  ие  болды.  Сӛйтіп,  қазақстандық  былғары  қолғап  шеберлері 
клемдік аренаға атойлап енді. 
Ел  арасында  ӛте  беделді  азамат  Әбдісалан  Нурмаханов  талантты 
жастардан  қҧрама  команданы  жасақтап  тҥрлі  жаттығу  жиындарын  ӛткізді, 
алыс-жақын шет мемлекеттерге шығып мҥмкін болған жарыстарға қатысты, 
тәжірибе жинақтады, жас боксшыларға әке орнына әке, шеше орнына шеше 
бола  білді.  Соның  нәтижесі  Америка  Қҧрама    Штаттарының  Атланта 
қаласында  ӛткен  кезекті  жазғы  Олимпиялық  ойындарда  кӛрінді.  Мҧнда 
Болат Жумаділов кҥміс, алтын медальді (кубалықтардың беделі алып кетті), 
Ермахан Ибраимов пен Болат Ниязымбетов қола медальдарға ие болды. Ал 
Василий  Жиров  алтыннан  алқа  тағумен  бірге  Олимпиялық  ойындардың  ең 
ҥздік  боксшысына  берілетін  Вал  Баркердің  жҥлдесіне  ие  болды.  В.Баркер. 
АИБА-ның  1920-1930  жылдар  арасындағы  президенті,  әуесқой  бокстық 
әлемде  тарап,  ӛркендеуіне  кереметтей  ҥлес  қосқан  қайраткер.  Бҧл  жҥлдеге 
ие  болу  ӛзінің  ӛмірін,  бойындағы  бар  талантын  спорттың  осы  бір  тамаша 
тҥріне арнаған әрбір пенденің ең асыл арманы. 

66 
 
Мемлекеттік  жаттықтырушы  бола  жҥріп  Әбекең  алыстағы  Кубаның 
атақты  жаттықтырушысы  Сагарамен  арадағы  достық  қарым-қатынас, 
Олимпиялық  ойындардың  ҥш  мәрте  чемпионы  Теофильио  Стивенсонмен 
жететаныстықтың 
арқасында 
Куба-Қазақстан, 
Қазақстан-Куба 
боксшыларымен жолдастық кездесулер, біріккен жаттығулар ӛткізді. Соның 
нәтижесі  Сидней  қаласында  2000  жылы  ӛткен  Олимпиялық  ойындарда 
кӛрінді.  Осы  жолы  ӛмірден  қыршын  кеткен  Бекзат  Саттарханов  алтын, 
Мҥқтархан  Ділдабеков  пен  Болат  Жҧмаділовтар  кҥміс  медальға  ие  болды. 
Қазақстан боксшылары ресми емес есепте Куба мен Ресей командаларынан 
кейінгі командалық ҥшінші орынға ие болды. 
Аркадий  Топаевтың  әлем  кубогіне,  Геннадий  Головкин  мен  Галиф 
Джапаровтың әлем  чемпионы атануына да Ә.Нҧрмахановтың қосқан ҥлесі 
мол.  Ол  қолы  жеткен  табысқа  тоқмейілсіп  қалған  жоқ,  Астанаға  барып, 
талай  талай  кабинеттердің  есігін  қағып  жҥріп  республикада  боксқа 
мамандандырылған  балалар  мен  жасӛспірімдердің  тӛрт  мектебінің 
ашылуына мҧрындық болды. 
Афина  ойындарында  Бақтияр  Артаевтың  чемпион  атанып  В.Баркер 
кубогіне  ие  болуы  мен  2005  жылы  Қытайда  ӛткен  әлем  чемпионатында 
Ердос  Жаңабергенов  пен  Серік  Сапеевтың  жеңіске  жетуінде  де  Ә.Нурма-
ханов салған жеңімпаздық із жатыр. 
 

жүктеу/скачать 2,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: