354
Жалпы дене дайындығы тҥрлі жҧмысты табысты орындаудың алғы-
шарты болып табылатын ағзаның қимыл сапасы мен вегетативтік қызметін,
тҧлға
пішінін дамытуға, қимыл дағдыларын меңгеруге бағытталған.
Арнайы дене дайындығы нақты жҧмысты табысты орындауды алғы
шарты болып табылатын қимыл дағдыларын меңгеру мен ағзаның
вегетативтік қызметін, дене пішіні мен қимыл сапасын дамытуға
бағытталған.
«Жалпы» және «арнайы» дене даярлығы ҧғымдары спортшының
жекелеген спорт тҥрлерінен дене жағдайын сипаттауға да пайдаланылады.
Мысалы, жҥзгіштің, желаяқтың ЖДД мен АДД бӛліп қарастыру.
Спортшының жалпы және арнайы дене дайындығы ӛзара байланыста
болады. Жекелеген спорт тҥрлері бойынша арнайы және жалпы спот
тҥрлеріндегі ЖДД мен АДД-ң бірлігі қандай да бір спорт тҥрлерінен жақсы
нәтижеге жету ҥшін машықтану сабақтарына оның басқа тҥрлерін де
ендіруді білдіреді.
Жалпы дене дайындығының маңызды шарты жақсы денсаулық болып
саналады. Кішігірім сырқат, жарақат, тыныс алу жолдарының
қанағаттандырмайтын жағдайы, ауыз қуысының ауруы және т.б. қимыл
мҥмкіндіктері мен адамның дене жағдайына тҥгелдей әсер етеді. Негізінен
денсаулығы мықты адамдардың денсаулығын сақтау мен нығайтуға
бағытталған шамалар ӛмір салтының тиімділігін табиғаттың табиғи
кҥштерін пайдалану және дене жаттығуыларымен жҥйелі айналысу болып
табылады.
Дене тәрбиесі мен спорттың барлық қимыл қҧралдарының (адамның
денсаулығына әсеріне қарай) тӛмен қарқынмен және жаттығу қарқынын
бірте-бірте ҧлғайтып орындалатын айналымдық спорт жаттығуларына тән
болуы тиіс. Кӛп машықтанатын спортшылардың денсаулығын нығайту ҥшін
сабақ мазмҧнына спорт мамандығы пәнінің қҧрылымы, талабы (ағзаға
қойылатын) бойынша сай келмейтін ойындарды кезекпен ендіру қажет.
Адамның дене дайындығын қамтамасыз етудің негізгі жолы-бҧл оның
қимыл сапаларын дамыту болып табылады.
Қимыл сапасы – бҧл адамдардың туылғаннан болмаған қимыл сапасын
тудыру міндеті болып табылады.
Мынадай қимыл
сапалары бар; кҥш, шапшаңдық, тӛзімдіклік, иілгіштік,
ептілік, тепе-теңдіктің тҧрақтылығы, жҧмыс барысында бҧлшықетті
босаңсыту қабілеті, ырғақтылық, секіргіштік, қимыл жҧмсақтығы, дәлдік.
Аталған қимыл сапасының кӛпшілігі ӛзінше дербес қҧбылыс болып
табылады. Мысалы, шапшаң кҥш, жылдамдықты тӛзімділік, кҥш тӛзімділігі,
жылдам ептілік, кҥш ептілік т.б. Осыған қоса қимыл әрекетінің кӛрсетілген
сапаларының пайда болуы тек кҥш, шапшаңдық және тӛзімділіктің тҥрлері
емес, керісінше ӛзінше дербес қимыл сапалары бола алады.
Ӛз дамуы мен пайда болу барысында қимыл сапалары бір-біріне жақсы
ықпал етеді. Бҧл қҧбылыс қимыл сапасын ауыстыру ретінде анықталады.
Оның негізгі екі тҥрі бар. Оның бірі қандайда бір дене жаттығуымен бірге
дамыған жаттығуда кӛрінетін қимыл сапасы басқа да дене жаттығуларын,
355
еңбек және тҧрмыс әрекеттерін орындауға ауысады. Мысалы, ауыр
атлетикамен шҧғылдану нәтижесінде дамыған кҥш балға лақтыруда жоғары
нәтижеге жетуге кӛмектеседі, онда ол ӛте қажет; алысқа жҥгіруде дамыған
тӛзімділік шаңғымен сырғанауда жоғарғы нәтижеге жетуге кӛмектеседі.
Қимыл сапасын ауыстырудың екінші туындауы екі немесе одан да кӛп
қимыл сапасын бір-біріне оң немесе кері әсер етуінен қҧралады. Мысалы,
шапшаңдықты дамытуда кҥш ҧлғаюы мҥмкін немесе керісінше кҥшті
дамыту тӛзімділікке кҥш әсер етуі мҥмкін (кері ауыстыру).
Достарыңызбен бөлісу: