Несіпбаев Іөлеутай биология гылымдарының докторы, профессор, Кдзақстан
жүктеу/скачать 13,53 Mb. Pdf көрінісі
|
nesipbaev t adam zhne zhanuarlar fiziologiiasy
| 46-сүрақ. Қанның қоргагыштық қызметі қалай атқарылады?
Организмді өр түрлі бөгде заттардан қорғауда лейкоциттер ма- ңызды рөл атқарады. Олар организмді өзіне жат генетикалық ақпа- раты бар тірі денелер мен өлі заттардан қорғайды - иммунитет қалыптастырады. Ал бөгде генетикалы қ ақпаратты бактериялар, вирустар, белоктар, торшалар, организмнің өзінің мутант (өзгер- ген)-торш алары тасымалдайды. Осы аталған ф акторлардың бар- лығы антигендер, немесе организмнің иммунды қ реакциясы н ту- дыратын заттар болып табылады. Көбінесе антигендерге белоктар мен нуклеин қышқылдарын жатқызады. Организмді қорғаудың бір түрі — фагоцитоз, немесе лейкоцитгердің бөгде затгарды қарбып, өзінің ішінде қорытып жіберуі. Фагоцитоз құбылысын орыс ғалымы И.И.Мечников ашып, осы жаңалығы үшін ол 1908 жылы Нобель силығын алған. Фагоцитоз қабілеті нейтро- филдерге, моноцитгерге жөне эозинофилдерге төн. Осы ақ түйіршіктер торшалық иммунитетті қалыптастырады. Организмці қорғаудьщ екінші түрі - гуморальды иммунитет. Оны лимфоцитгер қамтамасыз етеді. Лимфоцитгер организмнің иммундық жүйесінің орталық буыны больш саналады. Олар бөгде белокгарды, организмнің өзгерген торшаларын жоятын қоргагыш белоктар — антиде- нелер, немесе иммуноглобулиндер, өндіреді. Лимфоциттерге иммундық ес төн болады, сондықтан олар бөгде затпен қайта кездескенде күшті реак ция береді. Оған лимфоцитгер тіршілігінің ұзақтығы (олардың кейбіреуі адамның бүкіл өмірі бойына тіршілігін сақтайды) мүмкіндік береді. Қызметі мен дамып-жетілу орнына қарай лимфоциттер Т-лимфо- циттер (тимус төуелді) жөне В-лимфоциттер (бурса төуелді) больш бөлінеді. Олар сүйек кемігінде ортақ бастау торшалардан дамиды. Т- лимфоцитгер дамуын тимуста (айырша безде), В-лимфоцитгер - ішекгің лимфоидты ұлпаларында (Пейер шытырмасында), тұйық өсіндіде (ап пендикс), баданада (миндалинде), аңқа белдемшесінде аяқтайды. 33 Т-лимфоциттер бірнеше топқа бөлінеді. Т-киллерлер (жендет тор- шалар) - бөгде торшаларды (ісік торшаларын, мутант-торшаларды, басқа организмнен қондырылған торшаларды) жояды, Т-супрессорлар (басытқылар) - В-лимфоцитгердің белсенділігін реттеп. оның шама- дан артып кетуіне мүмкіңдік бермейді, иммунитетгің үйлесімді қалып- тасуына жағдай туғызады, Т-хелперы (жөрдемшілер) - В-лимфоцитгерді плазмалы торшаларға айналдырып, олардың өрекетін (антиденелер өңдіруін) жандандырады. В-лимфоцитгер антиденелер бөліп, гуморальды иммунитет қалып- тастырады. Антигенмен кездескеннен кейін В-лимфоцитгер көк- бауырға, лимфа түйіндеріне өтіп, плазмалы торшаларға айналады да, антиденелер бөледі. Қазіргі кезде антиденелерді 5 топқа бөледі: ан- титоксиндер (улар мен уьпты заттарды залалсыздандырады), лизин- дер (бөгде денелер мен эритроцитгерді ерітеді), преципитиндер (белокгы денелерді тұнды рады ), агглютининдер (м икробтар мен бөгде эритроциттерді жабыстырады, желімдейді), оксиндер (микробтарды қорытылуға - фагоцитгер өсеріне дайындайды). 47- сурақ. Қанның уюы деген не, оның биологиялық м әні неде? Қанның физикалық қасиеттерінің өзгеріп, сұйық күйден қойырт- пақтаньш қатқылдануын ұю деп атайды. Қанның ұюы оның маңыз- ды қорғағыш қасиеттерінің бірі. Ол организмді қансыраудан сақтай- ды. Қансырауды тоқтатуға (гемостаз) қан тамырларының қабырғасы, тамыр маңындағы ұлпалар, қан плазмасы құрамындағы ұю фактор- лары, барлық қан торшалары қатысады. Бұл процесте биологиялық белсенді затгар да маңызды рөл атқарады. Олар физиологиялық өсеріне қарай қанны ң ұюын жеңілдететін, қанның ұюына кедергі жасайтын жөне ұйықты ерітетін заттар болып бөлінеді. Қ анны ң ұюы тізбекгелген реакциялардан түратын күрделі про цесс. Оның мөні қан қүрамындағы фибриноген белогының физика- химиялық қасиеттерінің өзгеруінде. Үю процесі барысьшда фибри ноген белогынан қы ш қы л пептид бөлінеді де, ол ерімейтін белок - фибринге айналады. жүктеу/скачать 13,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|