Несіпбаев Т., Исхан Қ. Ж., Несіпбаева А.Қ. ҚҰс физиологиясы
Оттегінің қанмен тасымалдануы
жүктеу/скачать 0,92 Mb.
|
Ðан жÑйеÑÑ ÑизиологиÑÑÑ-emirsaba.org
- Бұл бет үшін навигация:
- Көмір қышқыл газдың қанмен тасымалдануы.
| Оттегінің қанмен тасымалдануы. Өкпе капиллярларынан О2 қанға өтеді де, эритроцит құрамындағы гемоглобинмен қосылып, оңай ажырасатын, қайтарымды қосылыс – оксигемоглобин түзеді. Өкпе капиллярларындағы оттегінің үлес қысымы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым қанда оксигемоглобин мол түзіледі.
Қанның оттегімен қанығу деңгейі оның құрамындағы көмір қышқыл газдың мөлшеріне де байланысты. Вена қанында СО2 көп болса, оксигемоглобин түзілуі азаяды, себебі СО2 - ның бір бөлігі карбогемоглобин түрінде гемоглобинмен қосылыста болады. Қанда және ауада бөгде заттың (аммиак, сутекті күкірт, СО) болуы гемоглобиннің О2 байланысу қабілетін төмендетеді. Қанда сутегі иондарының мөлшері артса, рН төмендеп, оттегіні сіңіру деңгейі азаяды. Бұл қанда қышқылдар, әсіресе сүт қышқылы жинақталғанда байқалады. Ұлпаларда оттегінің үлес қысымы күрт төмендейді, сондықтан капиллярларда оттегі оксигемоглобиннен ажырап, алдымен ұлпа сұйығына, содан кейін торшаларға өтеді. Ұлпаларда температура жоғарыласа, оксигемоглобиннің ажырауы (диссоциациясы) шапшаңдайды, температура төмендесе - баяулайды. Гемоглобинмен қатар организмде миоглобин деген зат болады. Ол әсіресе суда жүзетін және сүңгуір құстарда көп болады. Миоглобин О2 қоймасы (депосы) болып табылады. Ол құрамындағы оттегіден осы газдың ұлпадағы үлес қысымы күрт төмендеген жағдайда ғана ажырайды. Соның арқасында сүңгіген құс организмінде су астында тыныс алу уақытша тоқтағанның өзінде биологиялық тотығу процесі жоғарғы деңгейде жүреді. Көмір қышқыл газдың қанмен тасымалдануы. Зат алмасудың ақырғы өнімі ретінде ұлпаларда пайда болған СО2 ұлпа сұйығында жиналып, одан қанға өтеді. Оған газдың үлес қысымының айырмасы себепкер болады. Үйректерде көмір қышқыл газдың ұлпадағы қысымы с.б. 60 мм болса, артерия қанында 53-55 мм деңгейінде сақталады. Қанға өткен көмір қышқыл газдың аз ғана мөлшері (2 көлемдік %) плазмада ериді де, қалған негізгі бөлігі сумен қосылып, көмір қышқылын түзеді. (СО2 + Н2О Н2СО3). Бұл реакцияны карбоангидраза ферменті жандандырады. Карбоангидраза қандағы көмір қышқыл газдың концентрациясына байланысты Н2СО3 түзілуіне де, ыдырауына да қатысады. Бұл қышқыл өкпе капиллярларында ыдырайды да, одан бөлінген СО2 қаннан өкпенің ауа капиллярларына өтеді. Өкпе капиллярларына қышқыл ыдырағанда босанған судың да біраз мөлшері өтіп, ол бу түрінде деммен шыққан ауамен бөлінеді. Тауық қабылдаған суының 19-18%-ын, ал балапандар - 22-33%-ын дем арқылы буландырып шығарады. Температура мен ылғалдылықтың жоғарылауы деммен шығарылатын су мөлшерін ылғалдылық 1,5-2 есе арттырады. Көмір қышқылы қанда плазма белоктарымен, карбонатты, фосфатты қосылыстармен де байланысады. Осының нәтижесінде белокты қосылыстар мен бикарбонаттар түзіледі. Көмір қышқыл газды тасымалдауда эритроциттер де маңызды рөл атқарады. Эритроцитке өткен СО2 – Н2СО3 айналып, өз кезегінде ол Н+ және НСО-3 иондарына оңай диссоциацияланады. Эритроцитте жиналған НСО-3 плазмаға шығады да, оның орнына эритроцитке хлор иондары (Cl-) өтеді. Осының нәтижесінде плазмада Na иондары бос қалады да, олар НСО3- әрекеттесіп, Na бикарбонатын (NaHCO3) түзеді. Ұлпа капиллярларында Н2СО3 – түзілуімен қатар оксигемоглобиннің оттегіден ажырау процесі жүреді. Қалыпқа келген гемоглобиннің қышқылдық қасиеті оксигемоглобин мен көмір қышқылынан төмендеу болады, сондықтан Н2СО3 оксигемоглобиннен калийді ығыстырадыда, босанған калий НСО-3 ионымен қосылып, калий бикарбонатын түзеді, ал Н+ иондары гемоглобинмен қосылады: КHbO2 + H2CO3=HHb+O2+KHCO3. Гемоглобин (Нb) СО2 қосылып, карбогемоглобин түзіледі. Сонымен СО2 қан арқылы негізінен Na және К бикарбонаты түрінде тасымалданады. Құстарда сүт қоректілермен салыстырғанда артерия мен вена қандарындағы көмір қышқыл газдың айырмасы көбірек (с.б. 10-11 мм). Бұл олардың организмінде зат алмасу процесінің қарқынды жүруінің салдары. жүктеу/скачать 0,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|