Несіпбаев Т., Исхан Қ. Ж., Несіпбаева А.Қ. ҚҰс физиологиясы
Жыныс бездерінің ішкі секрециялық қызметі
жүктеу/скачать 0,92 Mb.
|
Ðан жÑйеÑÑ ÑизиологиÑÑÑ-emirsaba.org
| Жыныс бездерінің ішкі секрециялық қызметі. Жыныс бездері әрі экзокриндік, әрі эндокриндік қызмет атқарады: олар жыныс торшаларын - сперматозойд пен жұмыртқа торшаларын, аталық және аналық жыныс гормондарын бөледі. Жыныс гормондары көбею мүшелерін физиологиялық тонус жағдайында ұстап, негізгі (бастапқы) және қосалқы (сыртқы) жыныс белгілерін дамытады, аталық және аналық дарақтарға тән мінездерді, жыныстық инстинктерді, жыныстық актыларға қабілеттілікті қалыптастырып, өніп-көбеюмен байланысты процестерді, организмнің пісіп-жетілуін реттеуге қатысады.
Жыныс гормондары аталық және аналық болып екі топқа бөлінеді. Олар холестериннің туындылары болып табылады. Химиялық көзінің ортақтығына қарамай аталық және аналық бездерде биосинтез процесін қамтамасыз ететін ферменттердің ерекшеліктеріне байланысты гормон түзілу процесі екі бағытта өрбиді. Бұл гормондар аталық та, аналық та бездерде қатар түзіледі, бірақ олардың мөлшері, ара қатынасы бірдей болмайды. Аталық гормондар - андрогендер еннің аралық ұлпаларындағы Лейдиг торшаларында түзіледі. Бұл ұлпалар жиынтығын жыныстық жетілу безі немесе пубертаттық без деп атайды. Бездің Сертоли торшаларында эстрогендер түзіледі. Бұл гормондар гипофизде ФЖГ-ның түзілуін реттеуде маңызды рөл атқарады. Андрогендерге тестостерон, альдостерон, изоандростерон, дегидро-изоандростерон т.б. жатады. Олардың арасындағы ең белсендісі – тестостерон. Андрогендер анаболизмдік гормондарға жатады. Олар белок алмасуын жандандырып, бұлшық еттерде белоктың түзілуін және жиналуын күшейтеді, оң азоттық баланс қалыптастырады, денеге салмақ қостырады. Сонымен қатар, андрогендер бейорганикалық фосфордың, сульфаттың, натрий мен калий хлоридтерінің қорға жиналуын күшейтеді. Андрогендер бауыр мен ұлпаларда гликогеннің түзілуін бөгеп, көмірсулар алмасуын жандандырады, денеде майдың жиналуын тежеп, өсу процесін үдетеді, сыртқы жыныс белгілерінің (айдар, сырға) қалыптасуын реттейді. Еннің қызметін аденогипофиз реттейді, оның лютеиндеуші гормоны тестостеронның түзілуін жандандырады. Аналық гормондар - эстрогендер аналық жыныс мүшелерін физиологиялық тонуста ұстап, жүмыртқалық жолдың кілегейлі қабығының күйін реттейді. Эстрогендер (эстрадиол, эстрон, эстриол) аналық организмге тән белок пен майдың, су мен минералды тұздардың алмасу деңгейін қалыптастырады, капиллярлар қабырғасының өтімділігін жоғарылатады, орталық жүйке жүйесінің қызметін өзгертеді. Аналық безде сары дененің пайда болмайтынына қарамай прогестерон гормоны мен андрогендер де түзіледі. Андрогендер аналық бездің аралық торшаларында түзіледі, ал прогестеронның түзілу сыры әлі анықталмаған. Құстарда прогестерон овуляция және жұмыртқалау процестерін реттейді, ал прогестеронның түзілуін гипофиздің лютеотропты гормоны жандандырады. Қанда прогестеронның мөлшері көбейсе, жатырда жұмыртқаның болуына қарамастан қосымша овуляция процесі жүреді. Қандағы прогестерон деңгейінің төмендеуімен байланысты жұмыртқалар алдында гипофиздің артқы бөлігінен окситоцин бөлінеді. Жыныс гормондарының алмасуында бауыр маңызды рөл атқарады. Бауырда гормондар белсенділігінен айырылады және олардың бір бөлігі өтпен ішекке бөлінеді. Эстрогендердің бір бөлігі бүйректе жойылады да, зәрмен шығарылады. Құстардың жыныс бездерінің гормон бөлу қызметі қоршаған орта факторларына байланысты өзгеріп отырады. Сыртқы факторлардың арасында жарық маңызды рөл атқарады. Жарық ұзақтығы гипоталамус-гипофиздік механизм арқылы жыныс бездерінің қызметін күшейтеді, сондықтан күн сәулесінің ұзақтығын өзгерте отырып, құстардың жыныстық жетілу мерзімін өзгертуге, жұмыртқалағыштығын жоғарылатуға болады. Бақылау сұрақтары.1. Ішкі секреция бездерінің жалпы сипаттамасы және олардың жіктелуі жайлы не білесіз? 2. Гормондар дегеніміз не, олар қалай жіктеледі? Гормондардың жалпы қасиеттерін атаңыз. 3. Экзокринді және эндокринді бездердің айырмашылығы неде? 4. Гормондардың организмдегі маңызы мен әсерінің механизмі қандай? 5. Аденогипофиз гормондарын атап, олардың маңызын баяндаңыз. 6. Нейрогипофиз гормондары, олардың маңызы. 7. Гипоталамус-гипофиздік жүйе, оның маңызы неде? 8. Қалқанша без қандай гормондар бөледі, олардың маңызы қандай? 9. Қалқанша серік без қандай гормондар бөледі, олардың маңызы қандай? 10. Бүйрек үсті бездің қыртысты бөлігінің маңызы. 11. Жыныс гормондары, олардың маңызы. жүктеу/скачать 0,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|