VII. Кҥрделі мінез-қҧлық туралы тҥсінік 2

135 
 
Стратегиялар:миға шабуыл, кең ауқымды лекция, Венндиаграммасы 
Сабақтың кӛрнекілігі:Суреттер, видеороликтер, слаидтар 
Сабақтың барысы: 
І. Қызығушылықты ояту: 
 
Суреттер  арқылы  оқушылар  жануарлардың  түрлерімен  олардың  тіршілік 
әрекетін  анықтайды.  Сонымен  қатар,  сұрақ  қою  арқылы  олардың  мінез–
құлық ерекшеліктерін айтады. 
ІІ.Мағынаны  тану:  «Кеңауқымды  лекция»  стратегиясы  бойынша 
оқушыларға  этология  ғылымы  туралы  дәріс  оқылады.  Оқушылар 
дәптерлеріне таныс және жаңа сөздер мен сөйлемдерді жазып отырады. 
-Жануарлардың  қылық-әрекеттерін  зерттеу-адамзаттың  күнделікті 
тәжірибесі.  Біріншіден,  бізқайда  тұрмайық  және  немен  шұғылданбайық 
бізге  жануарлар  мен  күнделікті  жағдайда  қарым-қатынасқа  түсуге  тура 
келеді.  Мысалы,  аңшы  ӛзінің  аңдығанаңының  әрекетін  білуі  керек, 
фермерші-ӛзінің  жануарларының  қылық-әрекетін  және  зиян  келтіретін 
(тышқан,қосаяқт.б.) жыртқыштардан қалай айырылу керектігін, балықшы–
қайда  және  қалай,  қай  кезде  балық  ауланатынын  білу  керек.  Ал  қала 
тұрғындары  үйде  үй  жануарларын  ұстамасада(мысық,ит,құс)  жануарлар 
мен күнделікті ӛмірде бетпе-бет кездесіп жатады. 
Алайда адам тек бақылауға ғана талпыныс жасамайды, әрдайым ӛзі 
ӛмір сүріп жатқан әлемінтануға үнемі ұмтылады. Адамның ғылым-білімге 
деген  қызығушылығымен  құштарлығы  жаңаны  білуге  ұмтылысымен 
танымдық  шығармашылық  әрекетінің  негізінде  пайда  болды.  Сондықтан 
адамдардың  жануарларқылық-әрекетін  танып  білуге  деген  танымдық 
қызығушылығы,  жануарлардың  қылық-әрекетін  ғылыми  тұрғыдан 
зерттеуге әкелді. 
Этология—жануарларының 
мінез-қылығының 
биологиялық 
зандылықтарын  зерттейтін  ғылым  саласы.  «Этология»  деген  атау  грек 
тілінен  алынған,  мінез-құлық  деген  мағына  береді.  Ал  мінез–құлық  деп 
жануардың  тіршілік  ортасы  мен  қарым-қатынасты  қамтамасыз  ету  үшін 
атқаратын қимыл-әрекетінің жиынтығын айтады. 
Этология  ғылым  саласы  ретінде  1930—1950  жылдар  аралығында 
австрия  ғалымы  К.Лоренц,  голландия  ғалымы  Н.Тинберген,т.б. 
ғалымдардың  зерттеулері  нэтижесінде  қалыптаса  бастады.  Классикалық 
этологияның  негізін  инстинктер  мен  олардың  эволюциясын,  жеке 
түрлердің  мінез-қылығының  қалыптасуындағы  тұқымқуалаушылық  пен 
орта  жағдайының  ӛзара  әрекеттестігін  зерттеуге  арналған  зоологтар 

136 
 
еңбектері  құраған.  Этология  зоология  мен  эволюциялық  ілім  негізінде 
пайда  болып,  физиология,  экология,  генетика  және  мінез-қылық 
генетикасы  мен  тығыз  байланыс  түзген.  Этология  негізінен  табиғи,  туа 
біткен мінез-қылықтар мен инстинктерді, олардың дамуын (эволюциясын) 
зерттейді. 
Этология  мінез-қылықты  жануарлардың  сыртқы  ортамен  кӛпқырлы 
әрекеттесуінің бейнесі деп санайды. Этология мінез-қылықтың туа біткен 
құрамаларын  зерттейді,  организмнің  түрлі  реакцияларының  сыртқы 
кӛрінісін  анықтайды.  Ал  физиология  жануарлардың  мінез-қылығын 
қамтамасыз  ететін  ми  қызметінің  нервтік  механизмін  зерттейді.  Осы  мен 
байланысты бұл екі пән бірін-бірі толықтырып, мінез-қылықтың туа біткен 
және жүре пайда болған түрлерінің нақты нервтік механизмін ашады. 
1.  Таныс және жаңа сӛздер: 
Таныссӛз   
 
Жаңасӛз 
 
 
 
 
2.  «Топтастыру»  стратегиясы  бойынша  этология  ғылымы  туралы 
жазады. 
 
мақсаты 
 
 
 
 
міндеті 
 
 
 
 
маңызы 
 
 
 
 
 
 
 
 
     зерттеу объектісі 
ІІІ.  Рефлексия:  Венндиаграммасы  арқылы  этология  және  физиология 
ғылымдарының ерекшеліктерін анықтайды. 
 
 
 
                    Этология       Физиология 
 
 
 
 
 
 
Сабақтың тақырыбы: Инстинктжәнеҥйрену 
Сабақтың  мақсаты:  Күрделімінез–құлықтың  бір  түрі–инстинкт,  оның 
түрлері мен маңызын оқып үйрену; 
Күтілетін нәтиже: 
-  Инстинкт, оның мағынасы, түрлері туралы біледі; 
-  Инстинкттің негізгі қызметі мен механизмдерін анықтайды; 
-  Жануарлар  үшін  инстинкттің  қоршаған  ортаға  бейімделушілігін 
түсіндіре алады; 
Стратегиялар: ой қозғау, семантиалық карта 
Этология 

137 
 
Сабақтың кӛрнекілігі: видеоролик, суреттер, интерактивті тақта, аквариум, 
аквариум балықтары. 
Сабақтың барысы: 
І.Қызығушылықты ояту: 
Оқушылар  аквариум  балықтарына  бақылау  жасайды  және  бақылаудан 
алған  әсерін  жазады.  Өздерін  ұнаған  аквариум  балықтарының  суретін 
таңдап, топқа бөлінеді. 
ІІ.Мағынаны тану: 
Мұғалімсӛзі:-Аквариум  балықтарына  тамақ  берген  кездегі  қимыл-
қозғалыстары инстинктке мысал болады. Инстинкт дегенімізне? (жұпта 
және топта талқылау). 
1топ. Инстинкт, оның қызметі(функциясы) 
2топ. Инстинкт механизмдері. 
3топ. Инстинкт факторлары. 
(әр топ ӛздеріне берілген мәтін бойынша флипчарт қорғайды.) 
Инстинкт—туа  біткен  мінез-қылықтың  жоғары,  күрделі  түрі.  Ол 
организмдердің  сыртқы  және  ішкі  тітіркендіргіштер  ӛзгерістеріне  жауап 
ретінде, тарихи даму барысында туа пайда болған күрделі мінез-қылықтық 
әрекеті,  ол  сол  түрдің  нақты  тіршілік  жағдайларына  бейімделу  формасы. 
Сондықтан  инстинкт  ортаның  белгілі  жағдайларында  түрдің  сақталуын 
және дамуын қамтамасыз етеді. Айта кетер жайт, тек тіршіліктің алғашқы 
сатыларында  ғана  шартсыз  рефлекторлық  реакциялар  таза  күйінде 
кездеседі, кейінірек оларға кӛптеген шартты рефлекстер қабаттасып кетеді. 
Инстинктивті мінез-құлықтың бірліктері-яғни жануарлардың жүйелі және 
стереотипті қозғалыс актісіндегі ерекшеліктер. 
 

жүктеу/скачать 2,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: