Облыстық ҚОҒамдық-саяси газЕТ

8

oral_oniri@inbox.ru

Сенбі,  27  ақпан 2016 жыл

СҰРАҚ-жАуАП

ДЕМЕУҚАРЖЫ  ҚАЛАй  АЛАМЫН?

  -  Биылдан  бастап  шикізат  өңдеуші,  дайындаушы    ұйымдарға 

қосымша  құн  салығы  бойынша  бюджетке  төленген  салық  шама-

сын демеуқаржылау (субсидиялау) басталмақ. Оған қалай қол жет-

кізуге болады?

 

Ерік СҰЛТАНҒАЛИЕВ, 

жеке кәсіпкер

 Темірлан ТЕМІРӘЛИЕВ, облыстық ауыл 

шаруашылығы басқармасының механи-

зация, мемлекеттік техникалық инспек-

ция және ауыл шаруашылығы өнімін 

өңдеу бөлімінің басшысы:

-  Қазі­р  қайта  өңдеуші­  кәсі­порындар 

мен  дайындаушы  ұйымдар  қосымша  құн 

салығын  (ҚҚС)  жалпы  айналымнан  төлей-

ді­.  Өйткені­  олар  шикі­затты  ҚҚС-ты  төле-

мейті­н  жеке  шаруашылықтар  мен  шаруа 

қожалықтарынан сатып алады. Мұндай шы-

ғын  қайта  өңдеуші­  кәсі­порындар  мен  дайындаушы  ұйымдардың 

соңғы  өні­мі­ні­ң  құнының  өсуі­не  әкеледі­  және  тиі­сі­нше  олардың 

бәсекеге  қабі­летті­лі­гі­н  төмендетеді­.  Сондықтан  тұрғындарда  бар 

шикі­зат көлемі­н ескере отырып, ауыл шаруашылығы нарығында-

ғы  делдалдық  қызметті­  жою  үші­н  өткен  жылдан  бастап  елі­мі­зде 

«Агроөнеркәсі­пті­к  кешен  саласындағы  дайындаушы  ұйымдарға 

есептелген ҚҚС-ы шегі­нде бюджетке төленген қосылған құн салы-

ғы сомасын субсидиялау» бағдарламасы і­ске қосылды. 

АӨК саласындағы дайындаушы ұйымдар, яғни ауыл шаруашы-

лығы  өні­мдері­н  сатып  алу,  сақтау,  тасымалдау  және  сату  қызметі­ 

бойынша  заңды  тұлғалар  бұрын  қалыптасқан  жалпы  тәрті­ппен 

ҚҚС-ты есептеп шығаратын болады. Дайындаушы  ұйымдар арқылы 

бюджетке төленген ҚҚС-тың шамасы  ауыл шаруашылығы өні­мде-

рі­н сатудан алынған табысы жылдық жиынтық табысының 90%-нан 

кем емес болған жағдайда демеуқаржы түрі­нде қайтарылады.

Дайындаушы  ұйымдар  есептелген  ҚҚС-ы  шегі­нде  бюджетке 

төленген  салығын  демеуқаржылау  үші­н  ауыл  шаруашылығы  бас-

қармасына  ті­ркелуге  өті­ні­ш  бері­п,  аккредитациядан  өтуі­  қажет. 

Аталған  бағдарлама  қайта  өңдеуші­  кәсі­порындар  үші­н  ауыл 

шаруашылығы шикі­зат өні­мдері­н (ет, сүт, жүн және былғары, жемі­с­

тер  мен  көкөні­стер)  сатып  алуды  жүзеге  асыратын  дайындаушы 

ұйымдарды құруға бағытталған. Осы бағдарлама аясында облысқа 

54,7 млн. теңге  қаржы бөлі­нді­. Бұл бағдарлама бойынша субсидия 

2017 жылдан бастап төленеді­.

ЖАҢА  ЖҰМЫС  ОРЫНДАРЫ  АШЫЛА  МА?

–  Елбасымыз  «Қазақстан  жаңа  жаһандық  нақты  ахуалда:  өсім,  реформалар,  даму»  атты  Жолдауында 

жаңа экономикалық саясаттың негізгі төрт бағытын ұсынды. Соған сәйкес өңірімізде атқарылатын ша-

ралар  жайы  қалай?  Облысымызда  индустрияландыру  картасы  бойынша  қандай  жобалар  жүзеге  асуда? 

Өңдеу өнеркәсібін дамытуға қаншалықты көңіл бөлінуде? Жаңа жұмыс орындары ашыла ма?

Данагүл САРИЕВА, 

Батыс Қазақстан индустриалды колледжінің 

арнайы пәндер оқытушысы

Әлия ИМАНҒАЛИЕВА, 

БҚО кәсіпкерлік және индустриалды-инновациялық даму басқармасының 

бас  маманы:

–  Елбасы  Жолдауында  аталған 

тың  мі­ндеттерді­ң  бі­рқатары  – 

экономикалық өсі­м, еңбек өні­мді­лі­гі­н 

арттыру,  өңделген  тауарды  экспорт­

тау мен инвестиция тарту және жаңа 

жұмыс  орындарын  ашу  мақсатында 

Қазақстан  Республикасының  2015-

2019  жылдарға  арналған  мемлекетті­к  индустриалды-инно-

вациялық даму бағдарламасы жүзеге асып жатқаны белгі­лі­. 

2016-2018  жылдары  жоспар  бойынша  елі­мі­зде  өнді­рі­с  көлемі­н  ұлғайтуға  бағытталған  және  дағдарысқа 

қарсы шаралар қолға алынады. 

«Индустрияландыру картасы» бойынша облысымызда 327,7 млрд. теңгеге 2264 жұмыс орнын қамтитын 

40 инвестициялық жоба жүзеге асырылуда. Екі­нші­ бесжылдық жоспарына құны 69,3 млрд. теңге болатын 

сегі­з жоба енгі­зі­лген. Нәтижесі­нде 374 жұмыс орны ашылады деп күті­луде.

Биыл  облыста  бес  жоба  жүзеге  асады.  Атап  айтсақ,  «Аквамәдениетті­ң  тәжі­рибелі­к-өнеркәсі­п  өнді­рі­сі­ 

бойынша  оқыту-ғылыми  кешені­»  ЖШС  тауарлы  бекі­ре  мен  қара  уылдырықты  өнді­реті­н  кешені­н  жасақ-

таса, «Конденсат» АҚ К5 экологиялық класты мотор жанармайын дайындайтын зауыт құрылысын салуды 

бастайды. «Фирма Родник» ЖШС ауыз су құтысын шығаратын кешен ашпақ. «СпецстройСервис» ЖШС әр 

данасы ұсақ бетон бұйымдары зауытының құрылысын қолға алады. «Зенит Орал зауыты» АҚ салмағы 600 

тонна тартатын жаңа кемені­ құрастырмақ және басқа да і­рі­ көлемді­ өні­мдер 

шығармақ.  Бұл  жобаларға  51,8  млрд.  теңге    бөлі­нген.  246  адам 

жұмыспен қамтылады. 

Былтыр  облысымызда  өнеркәсі­п  саласында  өні­м 

алуға 109,7 млрд. теңге жұмсалған. Соның і­ші­нде тау-

кен  қазбаларын  игеруге  97,6  млрд.  теңге,  өні­мді­ 

өңдеу үші­н 6,1 млрд. теңге бағытталған. 

Өңдеу  өнеркәсі­бі­нде  бұйымдар  дайындау 

көлемі­ 1,8 пайызға артқан. Көлі­к және жабдық-

тардан бөлек, дайын металл бұйымдарын шы-

ғару  төрт  есе,  машинақұрылысы  саласында 

өні­м  2,1  есе,  химия  саласында  2,5  есе  өссе, 

металлургия  өнеркәсі­бі­ні­ң  бұйымдары  13,9 

пайызға ұлғайған. 

Машинақұрылысы саласы өні­мдері­ні­ң құны  

1  173,4  млн.  теңгені­  құраған.  Бұл  бағыттағы  өң-

деу өнеркәсі­бі­ні­ң үлесі­ – 19,2%.  Аталған саладағы 

жетекші­ кәсі­порындар – «Зенит» Орал зауыты» АҚ, 

«Оралагрореммаш»  АҚ,  «Омега»  прибор  жасау  зауы­

ты» АҚ, «Орал механикалық зауыты» ЖШС.

«АҚЖАйЫҚТЫҢ» АЛҒАШҚЫ ОйЫНЫ 

ҚАШАН?

-  Өзіміздің  Оралдың  «Ақжайық»  футбол  командасы  жоғары  топ-

қа  шыққанда  барша  батысқазақстандықтар  құсап,  мен  де  қатты 

қуандым.  Енді  премьер-лига  командалары  арасында  ел  чемпио-

натының  басталуын  асыға  күтіп  жүрмін.  Биылғы  чемпионатта 

«Ақжайық» алғашқы ойынын қашан және қай командамен өткізеді?

Ермұқан ЖАНҒАЛИЕВ,

студент,

Подстепный ауылы,

Теректі ауданы

Біз Ермұқанның жауабына нақты жауап беру үшін Қазақстан 

футбол федерациясының ресми сайтына (WWW. KPFL.kz) 

үңіліп, мынандай мәліметтер таптық:

Футболдан  премьер-лига 

командалары  арасындағы 

Қазақстан  Республикасының 

2016  жылғы  чемпионаты 

туар айдың, яғни наурыздың 

он  екі­нші­  жаңасында  жа-

лауын  көтереді­.  Ала  доптың 

ел аумағындағы биылғы аламан бәйгесі­нде 12 клуб бақ сынамақ. 

Чемпионаттың  алғашқы  туры  12-13  наурыз  күндері­  өтеді­.  Орал- 

дың «Ақжайығы» алғашқы ойынды сырт алаңда Қостанайдың «То­

былымен» өткі­зеді­. Ал екі­нші­ турда,  дәлі­рек айтқанда, 19-шы на­

урыз  күні­  бі­зді­ң  команда  өз  алаңында  Керекуді­ң  (Павлодардың) 

«Ерті­сі­н» қабылдайды. Бі­з бұл ойынның жергі­лі­кті­ уақытпен сағат 

нешеде  басталатындығын  және  қай  алаңда  өтеті­нді­гі­н  жанкүйер 

қауымға күн і­лгері­ хабарлауға тырысамыз.      

Қазақстан  кәсі­пқой  футбол  лигасының  алдын  ала  таратқан 

ақпаратына  қарағанда,  ағымдағы  жылғы  чемпионаттың  алғашқы 

айналымы  24  ші­лде  күні­  аяқталып,  келесі­  кезеңде  алты  коман­

да медальдар үші­н бәсеке көрі­гі­н қыздырмақ. Ал қалған клубтар 

жоғары топта қалу үші­н жанталасатын болады.

САДАҚАҒА  СПОРТТЫҚ  КИІМ-КЕШЕКПЕН  БАРУ  КүНӘ  МА?

Осыдан  он  шақты  күн  бұрын  өмірден  өткен  бір  туысқанымыздың  жетісіне  спорттық  костюммен 

барғанмын.  Садақаның  соңын  ала  имам  тікелей  маған  айтпаса  да,  жалпы  жұртқа  қаратып,  садақалық 

шараларға  спорттық  киім-кешекпен  келмеген  жөн  екендігі  хақында  әңгіме  қозғады.  Мешітке,  садақаға 

спорттық киіммен бару күнә ма?

Нұрбол СӘРСЕКОВ, 

студент,

Орал қаласы

Саят ҚАНАТҚАЛИ, 

Орал қаласындағы Тұлбаев Мұхамед Ғариф атындағы мешіттің найб-имамы:

-  Егер  турасын  айтқанда,  спорттық  киі­м-

кешекпен  меші­тке,  садақаға  бару  күнә  деп 

айта  алмаймын.  Алайда  әлгі­ндей  киі­ммен 

ді­ни  қағидалар  атқарылатын  шараларға  бару 

-  ді­ни  әдепке  қайшы  екенді­гі­  ақиқат.  Негі­зі­ 

меші­тке,  әсі­ресе,  исламдық  қағидалар,  яки 

мұсылмандық  әдеп-ғұрып  бойынша  қаралы 

рәсі­мдер  атқарылар  жиындарға  ұстамды 

үлгі­дегі­  әрі­  көрер  көзге  түсі­  де  жалт-жұлт  еткен  емес,  түсі­  бі­ртоға 

киі­ммен барған ләзі­м. Жоғарыда сұрақ қойып отырған студент бауы-

рымыз барған Құран оқу, дұға бағыштау рәсі­мі­не қатысқан имам қара-

лы  жиынға  спорттық  киі­м-кешекпен  келген  бі­рлі­-жарым  адамдарға 

жұрттың    көзі­нше  ті­келей  ескерту  жасамаса    да,  «Келі­ні­м  саған  ай-

тамын, қызым сен тыңда» дегендей, жамағаттың жадында жүрсі­н де­

ген ниетпен мені­ңше, орынды әңгі­ме қозғаған.

9

oral_oniri@inbox.ru

Сенбі,  27 ақпан 2016 жыл

бҰҚАРА

Жаңа  Еңбек  кодексінің 

21  ТАРАУҒА  ЖӘНЕ  155  БАПҚА  

АйЫРМАШЫЛЫҒЫ  БАР...

Таяуда редакциямызға хабарласқан облыстық 

еңбек инспекциясы бойынша басқарма басшысының 

орынбасары Арман Тұйғынбетов жаңа Еңбек 

заңының бұрынғысынан әжептәуір айырмашылығы 

бар екенін айтып, жаңа заңды халыққа түсіндіру  

мекеме қызметкерлерінің негізгі міндеті екенін  

жеткізді. 

Оның  сөзі­нше,    бүгі­нде  елі­мі­з 

бойынша  8,5  миллионнан  астам 

адам  еңбек  етеді­.  Жаңа  заң  осы 

адамдардың  еңбек  құқығын  сақ- 

тау үші­н жасақталған.     

-  Жаңа  Еңбек  кодексі­ні­ң  тұжы- 

рымдамалық  тәсі­лдері­  халықара- 

лық  тәжі­рибеге,  оның  і­ші­нде  бі­-

рі­нші­  кезекте  экономикалық  ын-

тымақтастық  және  даму  ұйымы 

елдері­ні­ң  тәжі­рибесі­не  сүйене 

отырып,  еңбек  заңнамасын  ырық- 

тандыру  мі­ндеттері­не  негі­зделді­.  

Мемлекет  өз  тарапынан  қызмет-

керлерге  базалық  кепі­лді­ктер  мен  

өтемақыларды, төменгі­ еңбек стан-

дарттарын,  негі­згі­  құқықтары  мен 

мі­ндеттері­н белгі­леп, олардың жұ- 

мыс  беруші­лер  тарапынан  орын­

далуына  қатаң  бақылау  жүргі­зеті­н 

болады.  Бұл  ретте  төменгі­  әлеу- 

метті­к  стандарттар  еңбек  бостан-

дығына,  қауі­псі­зді­к  және  гигиена 

талаптарына жауап береті­н еңбек 

жағдайларына, қандай да бі­р кем- 

сі­тусі­з  еңбегі­  үші­н  сыйақыға,  әр-

бі­р  азаматтың  еңбекке  қатысты 

конституциялық  құқықтарын  то- 

лық  көлемде  қамтамасыз  етеді­.  

Жұмыс  беруші­  мен  қызметкер-

лерді­ң  арақатынастары  ұжымдық 

келі­ссөздер  және  олардың  ара-

сындағы  келі­сі­мдер  мен  шарт­

тар  арқылы  жасалатын  болады. 

Заңдардың  қатаңдығы  немесе 

икемді­лі­гі­,  ең  алдымен,  жұмыс 

орындарының  және  халықты  жұ- 

мыспен  қамтудың  көзі­  болып  та­

былатын  кәсі­порындар  үші­н  аса 

маңызды.  Сол  себепті­  жаңа  ко­

дексте  жұмыс  беруші­лер  үші­н 

азаматтарды  белгі­лі­  бі­р  көлемде 

жұмысқа  жалдау,  кадрлық  көтеру, 

жұмыстан  босату,  қызметкерлер-

ді­ң  еңбек  жағдайлары  мен  еңбе- 

гі­не  ақы  төлеуді­  анықтау  рәсі­м- 

дері­  жеңі­лдеті­лді­  және  қызмет-

керлерді­ң  базалық  еңбек  кепі­л­

ді­ктері­ мен құқықтары белгі­лені­п, 

оларды  жеке,  ұжымдық  шарттар 

мен  келі­сі­мдер  арқылы  кеңейту 

мүмкі­нді­гі­ қарастырылды.

Еңбек  кодексі­ні­ң  жаңа  редак- 

циясы  Қазақстан  Республикасы-

ның  Конституциясында  белгі­лен-

ген  принциптермен  қатар,  халық- 

аралық  еңбек  ұйымының  (ХЕҰ) 

ұсынымдары  мен  конвенцияла-

рына,  халықаралық  еңбек  стан-

дарттарының талаптарына сай ке­

леді­.  2016  жылдың  1  қаңтарынан 

бастап қолданысқа енгі­зі­леті­н жа- 

ңа  Еңбек  кодексі­  204-бапты  құ-

райтын бес бөлі­мнен тұрады. Жә- 

не  бұл  құжат  бүгі­нгі­  таңда  еңбек 

қатынастарын  реттейті­н  негі­згі­ 

нормативті­к-құқықтық  заң  болып 

табылады.  Қазі­ргі­  қолданыстағы 

Еңбек  кодексі­ні­ң  бұрынғымен  са-

лыстырғанда 21 тарауға және 155-

бапқа  айырмашылығы  бар,  -  де- 

ген облыстық еңбек инспекциясы 

басқармасының  өкі­лі­  жаңа  еңбек 

заңының негі­згі­ өзгері­стері­не тоқ-

талды.  

Жұмыс  берушінің 

сынақ  мерзімін  белгілеуге 

құқы  бар...

-  Жаңа Еңбек кодексі­ бойынша 

жұмыс  беруші­ні­ң  еңбек  шартын 

белгі­лі­  бі­р  кезеңге  (12  айдан  кем 

болмайтын) және белгі­сі­з бі­р мер­

зі­мге  де  жасауға  құқы  бар.  Егер 

мерзі­мді­  еңбек  шарты  (бі­р  жылға 

немесе одан да астам уақытқа) жа- 

салған  жағдайда  жұмыс  беруші­ге 

ол  шартты  қайта  жасауға  құқық 

бері­леді­,  бі­рақ  мұндай  шартты  сол 

мерзі­мге екі­ реттен аса қолдануға 

болмайды, одан кейі­н еңбек шар­

ты  белгі­сі­з  бі­р  мерзі­мге  жасалған 

болып  саналады.  Сондай-ақ  жаңа 

заң бойынша жұмыс беруші­ге кез 

келген санаттағы азаматтарды жұ- 

мысқа  қабылдаған  кезде  сынақ 

мерзі­мі­н  белгі­леу  құқығы  бері­лді­, 

бұл  жағдай    кәсі­порын,  мекеме­

лерге  жекелеген  санаттағы  азамат­

тарды, мысалы, 18 жасқа толмаған 

жасөспі­рі­мдерді­,  жұмысқа  алғаш 

рет  кі­рген  оқу  орындарының  тү- 

лектері­н,  мүгедектерді­  жұмысқа 

қабылдау  кезі­нде  жұмыс  беруші­- 

ні­  ынталандырады.  Тағы  бі­р  айта 

кететі­н  жәйт,  өнді­рі­с  тоқтап  қал- 

ған  жағдайда,  жұмыс  беруші­  жұ- 

мысшының  жұмыс  орнын  сақтап 

қалу  мақсатында  жұмыскерді­, 

оның денсаулығына зиян келмей­

ті­ндей кез келген басқа бос жұмыс 

орнына  оның  келі­сі­мі­нсі­з  ауысты­

ра алады. Сондай-ақ тәуелді­ заңды 

тұлға  шегі­нде  еңбек  қатынаста- 

рын  тоқтатпай,  бі­р  ұйымнан  бас- 

қа  ұйымға  (і­ссапармен  жі­беру) 

ауыстыру  құқығы  қарастырылған. 

Іссапарға  еңбек  шарты  тарапта- 

рының  жазбаша  келі­сі­мі­мен  ғана 

жі­беруге  болады,  -  деген  Арман  

Орашұлы жаңа еңбек заңы бойын- 

ша  жұмыс  беруші­лерді­ң  жұмыс- 

керді­ң  келі­сі­мі­нсі­з  оның  жалақы-

сынан  ұстап  қалуға  құқы  бар 

екені­н  айтты.  Атап  айтсақ,  мына 

төмендегі­ жағдайларда: 

1)  і­ссапарға  байланысты  шы-

ғыстарды  растайтын  құжаттарды 

бермеген  жағдайда,  жұмсалмаған 

және  уақтылы  қайтарылмаған  ақ-

шалай сомаларды өтеу үші­н;

2)  еңбек  шарты  мерзі­мі­нен  бұ- 

рын бұзылған кезде, жұмыс і­стел­

меген  мерзі­мге  пропорционалды  

оқыту  шарты  болған  кезде,  жұмыс- 

керді­  оқытуға  байланысты  шығын-

дарды  жұмыс  беруші­ге  өтеуді­  көз-

дейті­н жағдайларда;

3)  жалақы  есебі­нен  жұмыскер- 

ге бері­лген авансты өтеу үші­н;

4)  осы  кодексті­ң  95-бабының 

3-тармағын  қоспағанда,  жыл  са- 

йынғы  ақы  төленеті­н  еңбек  дема- 

лысын  ауыстыру  немесе  жұмыс-

керді­ одан шақыртып алу жағдай-

ларында.

Мүгедектерді  жұмыстан 

қысқартуға  болмайды

-  Жаңа  Кодекс  бойынша  жыл 

сайынғы  ақылы  еңбек  демалысы 

қызметкер  мен  жұмыс  берушiнiң 

арасындағы  келiсiм  бойынша  бе- 

рі­леді­,  -  деді­  әңгі­месі­н  одан  әрі­  

жалғастырған  Арман  Орашұлы. 

- Жаңа Кодексте еңбек демалысы- 

ның  ұзақтығы  күнті­збелі­к  екі­  ап­

тадан  кем  болмауы  тиі­с.  Кодекс  

бойынша  мүгедектерді­  жұмыстан 

қысқартуға болмайды және  олар- 

дың  жұмыс  уақытының  қысқар-

тылған  аптасына  36  сағат  қолда-

нылуы солай қалдырылды. Қолда- 

ныстағы Еңбек кодексі­нде қосым-

ша  еңбек  демалысының  ұзақтығы 

1  және  2-топ  мүгедектері­  үші­н  15 

күнті­збелі­к  күн  болып  белгі­лен­

ді­.  Және  жаңа  Еңбек  кодексі­нде 

алты  күннен  кем  емес  ұзақтығы 

белгі­ленді­.  Жаңа  кодекс  жұмыс  

беруші­ге  штатты  емес,  жұмыс  кү- 

ні­н  қысқарту,  қызметкерді­  уақыт-

ша  басқа  жұмыспен  қамтамасыз 

ету  секі­лді­  мі­ндеттер  жүктейді­. 

Экономикалық  қиындықтарға  бай- 

ланысты,  мысалы,  кәсі­порын  жұ- 

мыс  і­стемей  қалғанда,  жұмысшы-

ларды  қысқартуға  жол  бері­леді­. 

Бі­рақ оның өз шарттары бар. Мы- 

салы,  цех  экономикалық  қиындық-

қа  тап  болғанда  қызметкерді­  бас- 

қа  жұмысқа  ауыстыру  мүмкі­нді­гі­ 

болмаған  жағдайда  жұмысшыны 

қысқартуға болады. Ол үші­н жұмыс 

беруші­  қызметкерлерге  еңбек 

шартын  бұзу  үші­н  негі­з  болған 

себептерді­  көрсете  отырып,  оған 

кемі­нде бі­р ай бұрын жазбаша ес­

керту  қағазын  беруі­  тиі­с.  Мұндай 

жағдайда  еңбек  шартының  бұзы-

лып, жұмысшының жұмыстан айы­

рылуына байланысты оған екі­ ай-

ға  орташа  еңбекақы  мөлшері­нде 

өтемақы  төлеу  қарастырылған.  Бұ- 

рын қысқарту жағдайында жұмыс-

шыға  тек  бі­р  айға  ғана  өтемақы 

төлеу қарастырылған болатын.

Жұмыспен қамту 

мекемелеріне 

хабарлауы тиіс

-  Бұдан  басқа  егер  еңбек  және 

ұжымдық  шарттарда  хабарлау- 

дың  аса  ұзақ  мерзі­мі­  қарасты-

рылмаса, жұмыс беруші­ он бес күн 

бұрын  қызметкерге  еңбек  шар­

тын  бұзатыны  туралы  жазбаша 

хабарлауға  мі­ндетті­.  Тараптардың 

келі­сі­мі­  бойынша  хабарлау  мерзі­- 

мі­ жұмыс жасалмаған мерзі­мге тең 

жалақы  төлеумен  алмастырылуы 

мүмкі­н.  Хабарландыруда  жұмыс 

беруші­  еңбек  шартын  бұзуға  не­

гі­з  болған  себептерді­  көрсетуге 

мі­ндетті­.  Сондай-ақ  жұмыс  беру-

ші­  жұмыстан  босату  басталғанға 

дейі­н  кемі­нде  бі­р  ай  бұрын  жұ-

мыс  беруші­ні­ң  экономикалық  жағ- 

дайын  әлсі­ретуге  алып  келген 

өнді­рі­с,  орындалатын  жұмыстар 

мен  көрсеті­леті­н  қызметтер  көле- 

мі­ні­ң  азаюына  байланысты  ал-

дағы  уақытта  қызметкерлерді­ң 

жұмыстан  босайтыны  туралы  ақ- 

паратты  жұмыспен  қамту  орган­

дарына  беруге  мі­ндетті­.  Онда  бо- 

сатылатын  қызметкерлерді­ң  лауа- 

зымдары  мен  кәсі­птері­,  маман-

дықтары,  бі­лі­кті­лі­гі­  және  еңбек-

ақы  мөлшері­,  босатылуы  мүмкі­н 

қызметкерлерді­ң саны мен санат­

тары  және  олар  босатылатын  мер­

зі­мдер көрсеті­луі­ керек.

Жұмыс  беруші­ге  жүкті­лі­гі­  тура- 

лы анықтаманы ұсынған әйелдер- 

мен,  үш  жасқа  дейі­нгі­  баласы  бар 

әйелдермен, он төрт жасқа дейі­н­

гі­  баланы  (он  сегі­з  жасқа  дейі­нгі­  

мүгедек баланы) тәрбиелеп отыр-

ған жалғызбасты аналармен, атал- 

ған  балалар  санатын  анасыз  тәр-

биелеп  отырған  өзге  де  адамдар­

мен,  сондай-ақ  уақытша  еңбекке 

жарамсыз  немесе  демалыстағы 

қызметкерлермен  аталған  негі­з  

бойынша  еңбек  шарты  бұзыл-

майды.

Сондай-ақ  ҚР  Заңында  белгі­­

ленген  зейнеткерлі­к  жасқа  жет- 

кен қызметкерлермен еңбек шар­

тын  тоқтатуға  жұмыс  беруші­ні­ң 

құқығы  қарастырылған,  тоқтату 

тәрті­бі­ нақты реттелген. Жаңа ко­

декске  сәйкес  зейнеткерлі­к  жас- 

қа  жеткен  қызметкермен  еңбек 

шартын  жыл  сайын  ұзарту  мүм-

кі­нді­гі­  бекі­ті­лген.  Енді­  жұмысшы 

63  жасқа  толғанда  бі­р  ай  і­ші­нде 

онымен  еңбек  қарым-қатынасы 

тоқтатылуы  мүмкі­н.  Бі­рақ  соңғы 

шеші­м  тағы  жұмыс  беруші­ні­ң  ер­

кі­нде,  -  деген  Арман  Орашұлы 

бұл  жерде  жастардың,  оның  і­ші­н­

де  дипломы  бар  мамандардың 

арасында  да  жұмыссыздықтың 

орын  алып  отырғанын  ұмытпау 

керекті­гі­н  айтты.  Оның  сөзі­нше, 

белгі­ленген  зейнеткерлі­к  жасқа 

жетуге  екі­  жылдан  аз  уақыт  қал-

ған  қызметкерлерді­  штаттың  қыс- 

қартылуына  немесе  аттестаттау  

нәтижелері­мен  расталған  бі­лі­кті­-

лі­гі­ні­ң  жеті­спеуі­не  байланысты, 

сондай-ақ жұмыс беруші­ мен қыз-

меткерлер  өкі­лдері­ні­ң  тең  саны­

нан  құрылған  комиссияның  оң 

шеші­мі­ні­ң  болмауына  орай  олар­

мен еңбек шартын бұзуға болмай­

ды. 

Еңбек құқығы бұзылса, 

жұмыс беруші 

жауапқа тартылады

 

Арман  Орашұлының  сөзі­нше,  

жаңа  Еңбек  кодексі­ні­ң  жұмысшы-

лар  үші­н  жағымды  тұстары  бар. 

Енді­  кез  келген  қызметкер  күні­не 

8  сағат,  ал  аптасына  40  сағаттан 

артық жұмыс і­стемеуі­ тиі­с. Сондай-

ақ  жыл  сайынғы  еңбек  демалы- 

сын  уақытында  беру  керек  және 

ол  24  күннен  кем  болмауы  тиі­с. 

Еңбекке  ақы  төлеу  мәселесі­нде 

мемлекет  бұрынғыдай  айлық  жә- 

не  сағаттық  жалақының  ең  аз 

мөлшері­не,  мерзі­мі­нен  тыс  және 

түнгі­  уақыттағы  жұмыс  үші­н  тө- 

лемге, мереке және демалыс күн- 

дері­ндегі­  жұмыс  үші­н  төлемге  ке- 

пі­лді­к  береті­н  болады.  Жаңа  Ең- 

бек  кодексі­  бойынша  жұмыс  бе­

руші­  ұжымдық  шартты  жасау  ар- 

қылы  қызметкерлер  өкі­лдері­ні­ң 

бастамасымен  немесе  жұмыс  бе­

руші­  акті­лері­н  қабылдау  арқылы 

қызметкерлер  жалақысының  тү- 

рі­н,  жүйесі­н  және  мөлшері­н  таң- 

дауға құқы бар. Сондай-ақ  мемле- 

кет  еңбек  ету  бостандығы  құқы- 

ғына  кепі­лді­к  береді­.  Еңбек  ету  

бостандығы  құқығына  сәйкес 

қызмет  саласын  таңдау  қызмет- 

керді­ң өзі­не бері­леді­ және қызмет 

түрі­н  таңдағанда  қызметкер  оған 

қамтамасыз  еті­леті­н  әлеуметті­к 

кепі­лді­ктерді­ң  деңгейі­н  –  кодекс- 

ке  сәйкес  еңбекақы  алу,  жұмыс  

уақытын  шектеу  құқығы,  ұзақты-

ғы  ең  аз  еңбек  демалысын  алу  

құқығы  және  қоғамдық  әлеумет-

ті­к кепі­лді­ктерге жататын басқа да  

құқықтар  жайлы  бі­луге  тиі­с.  Қыз-

меткерлерді­ң  еңбек  құқықтары 

бұзылған  жағдайда,  жұмыс  беру- 

ші­лер  жауапкерші­лі­кке  тартыла-

ды. Мысалы, жұмысқа еңбек шар­

тын  жасамай  тарту,  еңбекақысын 

уақтылы  төлемеу,  еңбек  демалы- 

сын  бермеу,  күні­не  жұмыс  і­стеу 

уақытын  арттыру,  жұмыста  кемсі­- 

туге  жол  беру  сынды  құқықбұзу-

шылықтары үші­н әкі­мші­лі­к жауап­

керші­лі­к қарастырылған. 

жүктеу/скачать 3,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: