Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік
жүктеу/скачать 1,17 Mb.
|
әлеуметтану бөж
|
Қожа Ахмет Ясауи атындағы халықаралық қазақ-түрік университеті Тақырыбы: Қазіргі заманғы экономикалық жүйелердің – капитализм, социализм, аралас экономика, саяси экономиканың - ерекшеліктерін талдап беріңіз Дайындаған:Маден Арайлым ӘЖК 111 Қабылдаған:Каныбекова Карлыгаш Қазіргі уақытта екі негізгі экономикалық жүйе бар: капитализм және социализм. Алайда экономикалық жүйелер түрлі саяси және та- биғи жағдайларға бейімделуі керек болғандықтан, таза капитализм немесе таза социализм сирек кездеседі. Заманауи экономикалық жү- йелердің көбі осы екеуінің біраз өзгертілген немесе көбіне құрамдас- тырылған нұсқасы ретінде жүзеге асырылады. Капитализм Капитализм - көптеген байлық (жер, капитал және еңбек) жекеменшікте болатын, ашық нарықта саудаланатын және меншік иелерінің жеке пайдасы үшін қолданылатын экономикалық жүйе. Капитализм нарықтағы бәсекеге негізделеді. Капиталистік экономикалық жүйеде әрбір адам қажырлы еңбек етіп, тауар өндірісінің тиімді әдістерін енгізе отырып, өз табысын арттыруды көздейді. Бұл жүйе адамдарды табанды еңбек етуге, техникалық инновацияларды және тұтынушының сұранысын тудыру мен қанағаттандыру тәсілдерін терең түсінуге ынталандырады. Өйткені жеке бастың мүддесін ойлаған адамның талпынысы да мықты болады; ал бүл жағдай экономикаға жаңа серпін береді.Алайда капиталистік экономиканың да кемшіліктері бар. Бұл кемшіліктер ресурстарды бөлісуге байланысты туындайды. Біріншіден, капиталистік жүйе бәсекелестікке негізделгенімен, жұмысшы және капиталист (салалардың иелері) арасындағы сәйкестік тең емес. Жұмысшыларға қарағанда капиталистердің мүмкіндігі бірдей емес. Осының салдарынан жұмысшылар кедей өмір сүруі мүмкін, ал капиталистердің жағдайы патшадан кем түспейді. Екіншіден, жұмысшылар да, ешқандай жүмыс істемейтіндер (балалар, кәрілер, жұмыссыздар) өмірде жиі ұтылып қалады. Олар басқалардан көмек күтуге мәжбүр болады. Үшіншіден, көшелер мен саябақтарды абаттандыру және сумей жабдықтаудың санитарлық жүйесі сияқты қоғамдық қызмет түрлері мардымды пайда әкелмейтін болғандық- тан, мұндай салаларға капиталистер қызыға бермеуі мүмкін. Алай да олар болмаса, қоғам да қызмет ете алмайды. Демек, капиталистік жүйенің өзінде қажетті тауарлар мен қызметтерді бөлісудің бірқатар амалдары болуы тиіс. Социализм Капитализмде өндіріс бөлістен жоғары болса, социализмде бөліс өн- дірістен жоғары болады. Социализм - қоғам немесе үкімет өндіріс құралдарын баршаның игілігі үшін қолданатын экономикалық жүйе. Күнделікті өмірде социализм мен коммунизмді жиі шатастырады: коммунизм - өндіріс құралдары мен барлық мүлік мемлекет менші- гінде болатын және әрбір адам еңбек етіп, өз қабілеті мен сұранысына қарай жалақы алатын экономикалық жүйе. Карл Маркстің есептеуін- ше, коммунизм социализмнен дамып шығады, бірақ заманауи әлемде коммунизм қоғамы ешқашан болтан емес. Теориялық тұрғыдан социализмнің капитализма қарағанда бір- неше артықшылығы бар. Біріншіден, әлеуметтік ресурстар бай адамдар үшін ғана емес, бүтіндей қоғамның игілігіне қолданылуы мүмкін. Мы- салы, социалистік жүйе корпорациялардың бас пайдасы үшін қорша- ған ортаны ластауына жол бермей, табиғатты қорғай алады. Дәл осылай, социалистік экономика ресурстарды телевизия өнімі сияқты табысты салалардан, білім беру, ауыл шаруашылығы немесе болат өндірісі сияқты келешекте жалпы халыққа пайда әкелуі мүмкін ұзақ мерзімді бағыттарға бұра алады. Бастысы, социализмде әрбір адам өмір сүруі үшіы өзіне керегін алуы тиіс. Сонымен бірге әр адам оргақ мақсатқа жету жолында мүмкіндігінше жұмыс істеуі керек. Бірақ қасындагы жалқау әріптесі көп балалы болғандығы үшін, ягни қажегтілігі артық болғандықтан ғана көбірек жалақы алып отырған кезде баласы жоқ, бірақ еңбекқор әйелдің барын салып жұ- мыс істеуі екіталай емес пе? Сондықтан да социалистік экономика, капиталистік экономикаға қарағанда әділетті, бірақ тиімсіз. Аралас экономикалық жүйе жеке меншік мүмкіндік береді және кәсіпорындар мен тұтынушылар еркін капитал қолдануға мүмкіндік береді экономика. Алайда, аралас экономикада үкіметтер экономиканы реттеу арқылы араласуы мүмкін, егер бұл бәріне тиімді деп есептелсе.Аралас экономикалық жүйелер мемлекет меншігіндегі экономика болып табылмайды, яғни үкімет өндіріс құралдарының барлығына иелік етпейді. Керісінше, таза капитализм – бұл ерікті және бәсекеге қабілетті жеке адамдарға жоспарлауға, өндіруге және қоғамның мәжбүрлі араласуынсыз сауда жасауға мүмкіндік беретін еркін, жеке экономикалық жүйе. Саяси экономия – бұл адамдар, үкіметтер мен мемлекеттік саясаттың өзара байланысына бағытталған әлеуметтік ғылымдардың пәнаралық бөлімі. Саяси экономистер нақты әлемде капитализм, социализм және коммунизм сияқты экономикалық теориялардың қалай жұмыс істейтінін зерттейді. Оның негізінде кез-келген экономикалық теория ресурстардың шектеулі мөлшерін бөлуді көптеген адамдар үшін тиімді етіп бағыттау құралы ретінде қабылданған әдістеме болып табылады.Кең мағынада саяси экономика бір кездері біз қазір экономика деп атайтын салада қолданылатын жалпы термин болды. Адам Смит, Джон Стюарт Милл және Жан-Жак Руссо осы терминді өздерінің теорияларын сипаттау үшін қолданды. Брифер термині 20 ғасырдың басында экономикалық факторларды талдаудың қатаң статистикалық әдістерін дамытумен алмастырылды. Саяси экономика терминін кім енгізген? Адам Смит негізінен экономиканың әкесі және саяси экономиканың әкесі болып саналады. Бірақ бұл термин француз экономисі Антуан де Мончрестиенге жатады, ол саяси экономика туралы шартқа аударылған «Traité de l’économie politique» кітабын жазды. НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕЕЕТ жүктеу/скачать 1,17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|