«Әлеует» ұғымының мәні мен құрылымы

203 
жұмыс істейтін, шығармашылық тұрғыдан ойлай алатын бәсекеге 
қабілетті мұғалімдер қажет. 
Бәсекеге қабілеттілік ғылыми әдебиеттерде әлеуетпен 
байланысты жиі қарастырылады. Тұлға әлеуетін маманның 
бәсекеге қабілеттілігінің басты факторын анықтаған: «Барлық білім 
беру мекемелерінің бітірушілері өздерін нарықтық қарым-
қатынаста жоғалтып алмас үшін тұлғалық әлеуетке ие болуы тиіс»
деп тұжырымдайды (Ю.К.Чернова, В.В.Шипанов).
Тұлғалық әлеует
- келесі құраушыларды біріктіреді: 
іскерлік
әлеуеті
(кәсіби құзыреттілікке негізделген, кәсіби мәнді білімдер, 
іскерліктер және дағдылар); 
психологиялық-физиологиялық
әлеуеті
(жұмысқа қабілеттілік); 
білімдік
әлеуеті
(интеллектуалдық, 
танымдық); 
шығармашылық 
әлеуеті
(креативті 
қабілеті); 
коммуникативтік әлеуеті
(бірлесе жұмыс жасауға, ұжымдық 
ұйымдасуға және өзара әрекеттесуге қабілеттілік); 
дүниетанымдық 
- адамгершілік әлеуеті
(құндылық- мотивациялық сала). 
Философиялық сөздікте 
әлеует
сәйкес «
қозғалысты
» немесе 
«
үдерісті
» іске асыру қабілеттілігі деп қарастырылған. 
Ал, «
әлеует
» түсінігі Аристотельдің «potentia» түсінігінен 
бастау алады. Латын тіліндегі actus және potentia (нақтылық және 
мүмкіндік) - Аристотель философиясының маңызды түсініктерінің 
бірі. 
Әл-Фарабидің еңбектерінде әлеуетті «мүмкіндіктегі сана» 
сапасында жанның бір бөлшегі немесе заттардың формаларының 
мәнін абстракциялауға дайын жанның бір қабілеті ретінде 
қарастырды. Сана заттардың формаларын қабылдамайынша, ол 
мүмкіндіктегі сана болып қалады, ал формалардың санада 
бейнеленіп, іске асу кезінде ол шынайылықтағы санаға ауысады.
Қалыптасудың мәні
мүмкіндіктен нақтылыққа өту. 
Әлеует 
ретінде
«мүмкіндіктің» (potentia) нақтылыққа (actus) өтуі, 
әлеуеттіліктен өзектілікке ауысу қарастырылады. Бұл жағдайдағы 
әлеуеттіліктің өзектілігі кез-келген өзгеріспен қолдау табады. 
Әлеует кез-келген өзгеріске өтуіне ықпал етуші, бір сапалы 
анықтылықтан екіншісі сапаға өту тән үрдіс. Әлеует абсолюттілік 
пен салыстырмалылықпен сипатталады.
Барлық нәрсенің қасиеті болып табылатындықтан жалпы 
барлық әлеуеттер абсолютті. Бірақ әртүрлі әлеуеттер үшін түрлі 
сападағы пәндер мен құбылыстар ескеріледі (энергетикалық, 
күштік, 
мүмкіндіктер, 
қорлар 
және 
т.б.). 
Әлеуеттердің 
көрсеткіштері де оларды тасымалдаушыларға қатысты әртүрлі 

204 
мәнге ие. Бұл мағынада әлеует нақты тасымалдаушыға тән 
болғандықтан салыстырмалы (әлеуметтік әлеует, адами әлеует, 
ғылыми әлеует, педагогикалық әлеует, коммуникативтік әлеует 
және т.б.), басқаша айтқанда, кеңістік пен уақыт сияқты, пәндік 
нақтылау деңгейінде әлеуеттің негізі де салыстырмалы. Ғылыми, 
анықтамалық, энциклопедиялық әдебиеттерде әдетте әлеует ретінде 
мүмкіндік, қабілеттер немесе қорлар деп көрсетіледі. Бірақ олар 
бірлескен түрде де «әлеует» түсінігінің мәнін толыққанды анықтай 
алмайды.
Әлеует
- бұл өзекті немесе әсері анықталған шарттарда 
өзектілендірілуі мүмкін күштер жүйесін белгілейтін түсінік. 

жүктеу/скачать 3,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: