Қожаберген жырау

 
81 
Мінекей, Қаратауды жонғар алмақ, 
Кердері теңізі, Сыр жауда қалмақ. 
Қылышын сҥйретіп қыс ҽлі-ақ келеді, 
Япырым-ау, біздің қазақ қайда бармақ? 
 
Ежелден “Сҧлу тҿбе” – Алшын жері, 
Кҿп еді Сыр бойында Алшын елі. 
Еділ мен Сыр арасын мекен етіп, 
Ҽуелден кҿшіп-қонып жҥруші еді. 
 
Жаласы жапқан Естек жалған еді, 
Орыстың ҿсегіне нанған еді. 
Қазаққа Башқҧртты айдап салу ҥшін, 
Жылқысын қалмақ қуып алған еді. 
 
Сыр бойы, Қаратауды қалмақ алды, 
Алшынды кҥнбатысқа қуып салды. 
Жинаған асыл бҧйым, дҥние мал, 
Бҧйырмай иесіне жауда қалды. 
 
Шіркін-ау, ел-табаны тайған ба еді, 
Дҥние шыныменен жалған ба еді. 
Ҥш жҥзге мҧнша қалмақ ҿшігетін, 
Бҧрыннан кегі алынбай қалған ба еді? 
 
Жаңбырша қорғасын оқ сан бораған, 
Сасқан жҧрт паналар жер таба алмаған. 
Азамат қан майданда соғысып жҥр, 
Қорғансыз бала-шаға ҽйел қалған. 
 
*   *   * 
Бестамды Есентемір тастап кҿшті, 
Дҧшпанға қҧл болман деп қҧлақ кесті. 
Кіші жҥз жасақтары қарсы тҧрды, 
Кҿрсетіп шамасынша жауға сесті. 
 

 
82 
Кҿрген соң дҽу мылтықты ҧраңқайды, 
Теңізден қаша кҿшті Жағалбайлы. 
Керейіт, Алаша, Ысық Арқаға ауды, 
Кетпесе Торғауыттар аямайды. 
 
Жоңғарлар басқа шауып, тҿске ҿрледі, 
Қазаққа оқ жаудырып, дес бермеді. 
Жағынған хан, сҧлтанға бимен бектің, 
Тілегін жаратқан хақ хош кҿрмеді. 
 
Қажыды шаршап талай ер, 
Қиналды елдер жҧтып шер. 
Кҿп сарбазды жалмады, 
Бауыры суық қара жер. 
 
Зерафшанға ел кетті, 
Естілерден ес кетті. 
Мал-мҥлікті тартып ап, 
Қазақты Жоңғар еңіретті. 
 
Қия алмай дала, тау-тасын, 
Қҧрай алмай ел басын. 
Жер-суынан айырылып, 
Халайық тҿкті кҿз жасын. 
 
Мҧсылманға ҽкелді, 
Кҽпір қалмақ ажалды. 
Қазақ,Татар ҧтылды, 
Тойтара алмай тажалды. 
 
Кҿрген жанды жиіркентер, 
Қалмақтардың кескіні. 
Жазығы жоқ жҧртыма, 
Молайып кетті ҿштігі. 
 
 

 
83 
Сақал да жоқ, мҧртта жоқ, 
Ҿңкей кҿсе, кҿнті ауыз. 
Ел шапқанға кҿңілі тоқ, 
Қанға тоймас жалмауыз. 
 
Дариға-ай, ерсілі-қарсылы ел сабылды, 
Алтайда қалған қазақ бері ағылды. 
Кҥш жҧмсап сырға қарай ҿтсе-дағы, 
Тҧсында Алакҿлдің кҿп шабылды. 
 
Кҿңілі жауыздардың жаз болғандай, 
Қуанып ел шапқанға мҽз болғандай. 
Кҿз тікті кҿрші елдердің мекеніне, 
Иесіз Маңғҧл жері аз болғандай. 
 
Тҥріктің Татар, Қырғыз ҥлкен жҧрты, 
Татардың Маңғҧл деген іргелі ҧлты. 
Шыңғыстың бастауымен кҿшіп кеткен, 
Қымбат боп дҥние деген кҿздің қҧрты. 
 
Жиһанға билік қҧру болып арман, 
Татарлар кҿп жерлерді жаулап алған. 
Батысқа Шыңғыс ханмен бірге кҿшкен, 
Маңғҧлдың барлық жері босап қалған. 
 
Сол жерге қоныстанбай кҽпір жоңғар, 
Жер ҥшін кҿрші елдерге шашып ызғар. 
Біз оған ҽуелде де тиген жоқпыз, 
Білмедік кҿңілінде қандай сыз бар. 
 
Кей елдер қоршаудағы кҿше қашып, 
Қҧлжадан бері ҿтті асып-сасып. 
Жетуді Сарысуға арман қылды, 
Соққы жеп қалса-дағы қатты жасып. 
 
 

 
84 
Маңында Найман қақпа тосып алып, 
Алдыңғы кейінгіні қосып алып. 
Сарыарқажер кіндігі қайдасың деп, 
Ілгері жҿнелісті жосып халық. 
 
Жетті олар ҿліп-талып шықпай жаны, 
Қосылды қалған қазақ бізге тағы. 
Дҧшпанмен соғысқа ерлер дайындалды, 
Бимҽлім кімнің соры, кімнің бағы. 
 
Басында Сҧлу тҿбе мҽжіліс қҧрған, 
Таба алмай ақыл-айла кҿп қиналған. 
Бҽрі де бір Алладан тілек етті, 
Қалса деп аман болып шыбындай жан. 
 
Ойласаң аңғалдықтан болған бҽрі, 
Естілді кемпір-шал мен бала зары. 
Сақтанбай алдын ала ата жаудан, 
Не пайда хан мен бектер тапты кҽні? 
 
Арқаға кеткен ғаскер қайтты оралып, 
Сырға жетті атының мойны талып. 
Олар кеп ну қамысқа паналады, 
Қалуға ҿз бастарын аман алып. 
 
Келді ҽскер Еділден арып-ашып, 
Шегіне ҧрыс салып кейін қашып. 
Қалжырап ҧзақ жолдан қайтқан жасақ, 
Майданға шыға алмады жаумен ашық. 
 
Бҧл заман, қай-қай заман, азған заман, 
Ел-жҧртым апат келіп, тозған заман. 
Кҿрші екі ел мылтық беріп есірткен соң, 
Ҥш жҥзден сасық қалмақ озған заман. 
 
 

 
85 
Еділ мен Жайық жақтан кҿш келеді, 
Ат пен нар ҽр кҿш сайын бос келеді. 
Айырылған жер мен судан қиын екен, 
Мҿлтілдеп екі кҿзге жас келеді. 
 
Қор болды бірлігі жоқ біздің қазақ, 
Басынып ата жауым етті мазақ. 
Кҿршілес екі жҧрттан дҽу мылтық ап, 
Кҿрсетті Халхи, Жоңғар елге азап. 
 
Біз-дағы бҧл соғысқа араластық, 
Дҧшпанға қарсы тҧрып тайталастық. 
Бҽрі  бір қайда барсаң, бҽрін де ҧрыс, 
Бет алып Тҥркістанға қарай астық. 
 
Алыстан жау қарасы ҽйгіленді, 
Жиынның болар жері белгіленді. 
Шалғайдан қоршалғанын ҧқты халық, 
Мылтықты қатал дҧшпан кҿрінгелі. 
 
Ноғай мен жетіруды жиі шауып, 
Тҥрікпендер жер алмақшы ебін тауып. 
Ҿңірін Маңғыстаудың жауламақ боп, 
Тҿндірді егіз жҧртқа тағы қауіп. 
 
Кердері теңізі, Сыр, Қаратаудан, 
Ыққан ел соққы жеді қалмақ жаудан. 
Сахарадан таба алмай жанға сая, 
Жҧрт ойлады шығуды зор қоршаудан. 
 
Кҿктебенің басында болып жиын, 
Тҥсінді ел зор апатты болар биыл. 
Қҧрсаулап жан-жақтан жау қысып келед, 
Қоршаудан шығуға айла табу қиын. 
 
 

 
86 
Ауыр боп қазақ ҥшін қанды майдан, 
 Ҥш жҥздің маңдайынан бағы тайған. 
Жағалай жерімізді басып алып, 
Ҽр тҧстан қалмақ қолы қанат жайған. 
 
Мылтығын Ресей, Қытай сатпаған соң, 
Қатынас арадағы тоқтаған соң. 
Сенделді хандар, билер ақыл таппай, 
Кенеттен дҧшпан елді таптаған соң. 
 
Ҿткен жыл Ҽйтеке би дҥниеден ҿтті, 
Келгенде елу алты жасқа ажал жетті. 
Бағыну бір кҿсемге дҧрыс қой деп, 
Боларын осы апаттың болжан кетті. 
 
Тҿреден Ҽйтеке би безін деді, 
Келді ғой кҿсем сайлар кезің деді. 
Қазақты алғыр батыр басқармаса, 
Ата жау быт-шыт қылар сезін деді. 
 
Хан, сҧлтан, тҿре кҥні ҿткен деді, 
Олардан ақыл-айла кеткен деді. 
Ҥш жҥзім ҿзіңді ҿзің тҧтас ел қып, 
Басқарар енді уақыт жеткен деді. 
 
Ҽйгілі топтан кҿсем ізде деді, 
Жҧртыңның амандығын кҿзде деді. 
Қазақты тҿре бастап кҿгертер деп, 
Малтаңды би мен бектер езбе деді. 
 
Данышпан топтан кҿсем сайла деді, 
Ҥш жҥздің келешегін ойла деді. 
Кҿсемге ер-азамат тҥгел еріп, 
Бақытын дҧшпаныңның байла деді. 
 
 

 
87 
Ақылды болсын батыр кҿсем деді, 
Басқарса қазақ болар есен деді. 
Кҿрші елмен татуласып, тіл табысар, 
Тағы да болсын ҿзі шешен деді. 
 
Ҥш жҥзден ҥш ақылшы болсын деді, 
Қазаққа бақ пен дҽулет қонсын деді. 
Сайлаған кҿсемдерің кемеңгер боп, 
Халқыңның болашағын шолсын деді. 
 
Бҧл сҿзді бимен бектер ҧға алмады, 
Бас қосып, дҧрыс кеңес қҧра алмады. 
Ҥш жҥздің шонжарлары тҿре жақ боп, 
Ортадан батыр кҿсем шыға алмады. 
 
Ҿткен кҥн ойлағанмен қайта оралмас, 
Бақыт қҧс ҧшып кеткен қайта қонбас. 
Ҿсиетін Ҽйтекенің естеріне ап, 
Қазыбек, Тҿле, Ақсуат шайқады бас. 
 
Қазыбек, Тҿле, Ақсуат шешен жорға, 
Қиналды ақыл таппай осы жолда. 
Сайланған менен кейін ордабасы, 
Ҥш жҥзде Ер Бҿгенбай басшы ед қолға. 
 
Қанжығалы Бҿгенбай Ақша ҧлы, 
Ол ер де бір Алланың сҥйген қҧлы. 
Тҥскен соң ел басына ауыртпалық, 
Баршаға ортақ болды мал мен пҧлы. 
 
Атанып ордабасы Ер Бҿгенбай, 
Он ҥш жыл жетекші боп қалың қолға-ай, 
Басынан кҿп соғысты ҿткерсе де, 
Бҧл кҥнде тіреліп тҧр тҧйық жолға-ай. 
 
 

 
88 
Бҿгенге кҿмекші боп белгіленіп, 
Беделді болмаса да ел басшысы. 
Сайланды Ҽбілхайыр отыз жаста, 
Кіші жҥз жасағына ғаскербасы. 
 
Деп айтып тҿремізді тҽңірім қолда, 
Алшында бата беріп қожа, молда. 
Билікке Ҽбілхайыр араласты, 
Ҿзінше жҧрт тізгінін алып қолға. 
 
Бҿгенбай, Жҽнібектей жезделері, 
Сайлатты Кіші жҥзге ғаскербасы. 
Ҽйтпесе Ҽбілхайыр дейтін тҿре, 
Кҿрмеген бҧрын болып қолға басшы. 
 
Алшынның жасағына бас болды деп, 
Емес бҧл жас тҿрені кҥндегенім. 
Мҧндайда қол басқару оңай емес, 
Ҥйренсін сардарлардан білмегенін. 
 
Кҿпке ҧнамсыз болған соң, 
Айтпасқа тағы болмайды. 
Ҽбілхайыр сҧлтанға, 
Алшынның кҿңілі толмайды. 
 
Ҽбілхайыр мен Жолбарысқа, 
Бҿгенбай, Жҽнібек жезде еді. 
Балдыздарын кҿтеріп, 
Аттарына сҿз келді. 
 
Қолбасы болуы қиын-ау, 
Тҽжірибесі аз жігіттің, 
Белгілі зайға болары, 
Ондайға артқан ҥміттің. 
 
 

 
89 
Бір кездегі шҽкіртім, 
Ақшаның ҧлы Бҿгенбай. 
Ҽбілхайырды сардар сайларда, 
Біздерге хабар салмады-ай. 
 
Кҥндегенім емес-ау, 
Хан ҽулеті-тҿрені 
Батыр жоқтай сайлатты 
Ҽбілхайыр деген немені. 
 
Жолбарысты хан қойды, 
Жағдайдың ауыр кезінде. 
Сондай жігіт болса да, 
Ҧлы жҥз жҧрты ҿзінде. 
 
Тҿрелерге жол берді, 
Хангелді мен Тҿле де. 
Бҽрі де жолсыз іс қылды, 
Ақылдаспай кҿнеге. 
 
Даңқы шыққан екі Арғын, 
Қос тҿренің жездесі. 
Сардар етті балдызын, 
Алшынның жоқтай ҿзгесі. 
 
Жҽнібек пен Бҿгенбай 
Шҽкіртім еді бір кезде. 
Тым ретсіз іс етті, 
Ақыл салмай біздерге. 
 
Қол басқара біледі, 
Жігіттің батыр естісі. 
Оларға нҧсқа ҥйретер, 
Сардардың біздей ескісі. 
 
 

 
90 
Жас биі Кіші жҥздің Малайсары, 
Ол дағы ақыл-айла таба алмады. 
Бас қосып, Кҥлтҿбеде кеңес қҧрып, 
Жҿн кҿрді қоршау бҧзып қҧтылғанды. 
 
Малайсары Тайҧлы 
Шыққан тегі Байҧлы. 
Байҧлы да  Беріштен, 
Ақылға кҥші сай ҧлы. 
 
Жеті баулы Беріштің, 
Малайсары данасы. 
Есет деген батырдың 
Бірге туған ағасы. 
 
Кім жақсы кҿрер дейсің ҧтылғанды, 
Сонда да апаттан ел қҧтылмады. 
Арасы хан, сҧлтанның ала болып, 
Сақтауға жҧрт бірлігін ҧмтылмады. 
 
Тҿрелер Ҽз Тҽукедей бола алмады, 
Оларға қазақ кҿңілі тола алмады. 
Батыр, Болат, Сҽмеке дҽрменсіз боп, 
Кездейсоқ ел жағдайы оңа алмады. 
 
Еділдің арғы жағын қыстап ҧдай, 
Жҥретін туыс кҿріп бізді қолдай. 
Бірігіп Кіші жҥзбен тізе қосып, 
Қалмаққа қарсы аттанды азғана Ноғай. 
 
Болысар одан басқа халық болмай, 
Қазағым серкесі жоқ болды қойдай. 
Желікті ҿршелене мейірімсіз жау, 
Ішсе де кҥндіз-тҥні қанға тоймай. 
 
 

 
91 
Тасаттық беруге де мҧрша болмай, 
Шҧбырды ел бет-бетіне ҥріккен қойдай. 
Қолданар жауға қарсы қҧрал аз боп, 
Есіл жҧрт ығып кетті-ау, тозып бордай. 
 
Аймағын Маңғыстаудың қыстап ҧдай, 
Ежелден мекендеген Қазақ, Ноғай. 
Кердері мен Маңғытты кҿшірмек боп, 
Тҥрікпендер кҿрсетіп жҥр кҥнде қҧқай. 
 
Қалмақтың шабуылы ҥдеп кетті, 
Шабылған біздің Ҥш жҥз жҥдеп кетті. 
Шҧбырған босқын елдің жҥрісінен, 
Қою шаң кҿтеріліп тҥтеп кетті. 
 
Қҧлақ тҧнды дҽу мылтық дҽбысынан, 
Тоқталды сайгҥліктер шабысынан. 
Бҧйырып жиған малы қалмақтарға, 
Айырылды біздің Ҥш жҥз табысынан. 
 
Қазақта жоқ бекініс, қамал, қорған, 
Неге десең бҽрі де қирап болған. 
Ел тонап, жер алуды мақсҧт еткен, 
Дҧшпанның қан ішкенге кҿңілі толған. 
 
Кҥз болып, ҿсімдіктер қҧрап солған, 
Халқымды Жоңғар оғы шҿптей орған. 
Дҧшпандар дҽу мылтықтан доп атқанда, 
Кҥңіренді тау, ҿзен, кҿл, дҿң, сай, орман. 
 
Қҧтылу қиын болды жау торынан, 
Келгенше амал етті жҧрт қолынан. 
Қаншама арпаласып соғысса да, 
Қырылды бірталай жан жау оғынан. 
 
 

 
92 
Жан қиып, соғысты жҧрт жер-су ҥшін, 
Сан ерлер бойларынан сарқып кҥшін. 
Ҧрысқа ҽйелдер де араласты, 
Келгенін зор алапат содан тҥсіп. 
 
Ҽйелдер қолға ҧстап қҧрық, бақан, 
Қалмаққа қарсы тҧрды ауыл шапқан. 
Сойыл ап қариялар да арпалысты, 
Қорғанбай отырған жоқ қҧр алақан. 
 
Шошынды шар тҥскенде Қазақ, Ноғай, 
Таба алмай паналауға жыра, тоғай. 
Дедік біз қарғыс айтып, назаланып, 
Келетін сҧм қалмаққа кҽрдің жоғы-ай! 
 
Халқыма кез келтірді зор апатты, 
Қырылып қазақ қаны судай ақты. 
Халымыз биылғы жыл мҥшкіл болды, 
Болсақ та сауықшыл жҧрт салтанатты. 
 
Оққа ҧшып ат-матымен қоса қабат, 
Қиылды қыршынынан кҿп азамат. 
Жаудырып қорғасын оқ ҿңкей мҽжнҥн, 
Қара жер сан боздақты жатыр жалмап. 
 
Басқаның бҽрін-дағы қырып-жоймақ, 
Қазақты жер бетіне емес қоймақ. 
Кҿршілес екі ірі елден дҽу мылтық ап, 
Жҧртты қыру ҽдісін тапқан ойлап. 
 
Дҥние кейде оңда, кейде солда, 
Баста бақ, дҽулет ылғи тҧрмас қолда. 
Ту ҧстап, тҧлпар мінген сардарлардың, 
Талайы оққа ҧшып, қалды жолда. 
 
 

 
93 
Іс болды аса қиын таңдай татыр, 
Қорланды жаяу қалып сансыз батыр. 
Жайнаған гҥлдей тҧрмыс ғайып болып, 
Дариға-ай, ойда жоқта болдық пақыр. 
 
Жау керегі меруерт, маржан ба еді, 
Қалмаққа жҧртты қыру арзан ба еді? 
Қашаннан қазақ, қалмақ соғысса да, 
Дҽл мҧндай қырғын, апат болмап еді. 
 
Кҿңілі опасыздың тас болады, 
Халқына ер-азамат бас болады. 
Бҧл қырғынды кҿзімен кҿрген жанның, 
Іші ҿртеніп, кҿзіне жас толады. 
 
Жҿңкілді ел бет-бетіне есі шығып, 
Бҿрі тиген қойларша кетті ығып. 
Жҧрт басын қҧрай алмай ақсақалдар, 
Қорқақ қоян секілді қалды бҧғып. 
 
Қҧлдырап кері кетті қоғамымыз, 
Болды ғой аяқ асты Отанымыз. 
Кетірген Ҥш жҥзімнің берекесін, 
Хан, сҧлтан, бекке болсын обалымыз. 
 
Қорғанар жоқ бекініс, қамалымыз, 
Талды ғой еріксізден табанымыз. 
Жау атқан дҽу мылтыққа тоқтау болмай, 
Таусылды ақыл-айла, амалымыз. 
 
Жаратқан ісімізді оңда қҧдай, 
Майданда ерлерімді қолда қҧдай. 
Ҽз Тҽуке ҿткеннен соң быт-шыт болдық, 
Ҥш жҥздің басын қосар кҿсем тумай. 
 
 

 
94 
Бас қоспай қайран елім бытырады, 
Хал-жағдай кҥннен-кҥнге қҧлдырады. 
Жау атқан дҽу мылтыққа тҿтен берер, 
Қазақтың қолын да жоқ еш қҧралы. 
 
Қолда бар қылыш, қанжар, садақ, найза, 
Айбалта, сойыл, шоқпар кетпен, қайла. 
Осының бҽрін қару етсек-дағы, 
Таппадық қарсыласып ешбір айла. 
 
Бекінді мақҧлҧқ Жоңғар жер ҥй салып, 
Ҥздіксіз атқылайды бҧғып алып. 
Батыс, шығыс кҿрші ден нҧсқа ҥйреніп, 
Соғысқа шебер болды ҽдіс алып. 
 
Қазақты оқ кҥшімен жерден қуып, 
Талайлар алды бетін жаспен жуып. 
“Ҿліспей жер мен суды бермейміз”, - деп, 
Жҥрді ерлер тҽуекелге белді буып. 
 
Кҥз болып қазақ жері кҿркі кетіп, 
Дҧшпанға Ҥш жҥз малы, мҥлкі кетіп. 
Тірліктен нелер жандар кҥдер ҥзді, 
Қолынан билік пен бас еркі кетіп. 
 
Тҥскен соң ел басына ауыр салмақ, 
Апаттан жанын сақтау қиын болмақ. 
Нҽуетек жігіттері жігерсіз боп, 
Бет қойды Ҥргенішке Қарақалпақ. 
 
Қашса да олар ҧзап кете алған жоқ, 
Серттесіп пҽтуа сҿз ете алған жоқ. 
Ағылып ерсілі-қарсылы басы айналды, 
Алшынның ҥстіртіне жете алған жоқ. 
 
 

 
95 
Ҿзгеріп сҧры қашып келбеттері, 
Айналып жоғалуға сҽулеттері. 
Халифат байлығындай ауқатты елім, 
Қажыды қолдан кетіп дҽулеттері. 
 
Елдердің Бҧхар жақта болмай жайы, 
Тышқақтап кҿп қырылды қҧлын-тайы. 
Сҧм қалмақ кҥн қҧрғатпай шабуылдап, 
Ҥш жҥздің оң жағынан тумады айы. 
 
Бір хандық тҿрт хандыққа бҿлінген соң, 
Даңғойға жҧрт билігі берілген соң. 
Қалмақта соны біліп майдан ашты, 
Қазақтың ҽлсіздігі кҿрінген соң. 
 
Ҽйелдерше шашты ҿріп, 
Бҧрым еткен қалмақтар. 
Қалдырып аз шаш тҿбеде, 
Тҧлым қойған қалмақтар. 
 
Сиықсыз сондай сҧмдармен, 
Шықтық талай жекпе-жек. 
Айдарынан ҧстап бас кесіп, 
Алған едік жаудан кек. 
 
Биыл олар басқаша, 
Бҽрінің мылтық қолында. 
Тҥгел атып тастайды, 
Не кездессе жолында. 
 
Ордос, Тумет, Білеуіт, 
Деген қалмақ елдері. 
Ҿршелене соғысты, 
Керек боп қазақ жерлері. 
 
 

 
96 
Шаңға бҿлеп ҽр жерді, 
Кҿк шалынды қҥратты. 
Доңызын ҽкеп лайлап, 
Арамдады суатты. 
 
Аңғал қазақ алданған, 
Тҿренің сҿзін малданған. 
Жан-жағынан жау қамап, 
Жол таба алмай дағдарған. 
 
Шапқыншылар қҧтырып, 
Даламызды таптаған. 
Дҽу мылтығын сҥйретіп, 
Қҧмырысқаша қаптаған. 
 
Қоғамдаспай хан мен бек, 
Қалмақтан халқым ҧтылған. 
Дҽрменсіз басшы сҧлтаннан, 
Жҿн болар елім қҧтылған. 
 
Қалмақпен қҧда кей тҿре, 
Қашуға жҧрттан ҧмтылған. 
Тіліне еріп солардың, 
Қор болды ерлер жҧлқынған. 
 
Шығыста Алтай, Хобдадан, 
Жендеттерін топтаған. 
Батыста Еділ сыртынан, 
Ағайындас жҧртынан 
Қанға тоймас сҧмдарын, 
Мейірімсіз бҧзық қуларын. 
 
Шордан тері жинады, 
Бермесе тауып қинады. 
Қорыққан Тҧба шонжары, 
Қолда барын сыйлады. 

 
97 
Жаулап алған елінен, 
Азық пен киім жеткізіп. 
Бас игізіп қҧлданып, 
Еріксіз қызмет еткізіп. 
 
Кҿршілес екі ел дем беріп, 
Кҽпір қалмақ қҧтырды. 
Жауламақ боп кҿп елді, 
Қанішерлер ілгері ҧмтылды. 
 
Қалмақ келіп жаулаған, 
Еділ мен Жайық арасын. 
Қазақ пен Ноғай шулаған, 
Таппай дерттің дауасын. 
 
Еділ-Жайқ арасын, 
Мекендеген Кіші жҥз. 
Тастап шықты қонысын, 
Болғаннан соң мылтықсыз. 
 
Жайықтан ҿтті сал жасап, 
Жеңіліп жаудан амалсыз. 
Ойылға қарай бет бҧрды, 
Ҽбден болып шарасыз. 
 
Қаратау мен Сыр бойы, 
Кҿшті жаудың қолына. 
Тҥсірмекші Ҥш жҥзді, 
Кҽпір қалмақ торына. 
 
Дҽу мылтықтан доп атып, 
Қазақты қалмақ кҥйретті. 
Жоңғарға мылтық атуды, 
Орыс пен Қытай ҥйретті. 
 
 

 
98 
Айырылған соң қоныстан, 
Ҿкшесі елдің сырылып. 
Қатын-бала, кемпір-шал, 
Ҽр жерде қалды қырылып. 
 
Бҧл заман, қай-қай заман, Орлы заман, 
Орнаған Ҥш жҥз ҥшін торлы заман. 
Атадан ҧл, анадан қыз адасып, 
Жҧртымды тентіреткен сорлы заман. 
 
Қаратаудың басынан кҿш келеді, 
Кҿш бас сайын бие, іңген бос келеді. 
Ауылдар жҧбын жазбай бірге кҿшсе, 
Бір-бірін қиын жолда ес кҿреді. 
 
Бірігіп бҧрынғыша қоғамдасып, 
Сҧлтандар жҥрсе ерлермен ақылдасып. 
Жоңғар да баса-кҿктеп келмес еді, 
Мҧсылман бірлік қҧрса жақындасып. 
 
Біз-дағы бҧл аттанға аттан қостық, 
Деп ойлап қосылмасақ болар бостық. 
Қырғыннан қалған елді сақтау ҥшін, 
Келетін жау ҽскері жолын тостық. 
 
Шабуыл қазақ ҥшін болып ауыр, 
Қоныссыз қаңғып қалды талай ауыл. 
Ҽр жерге топталысты шҧбырған жҧрт, 
Келе ме қайғырғанмен ҿткен дҽуір. 
 
Болмаса бір Алладан елге жҽрдем, 
Тҿніп тҧр ҽр тараптан ҥлкен қауіп. 
Кҿз тігіп Орыс, Қытай торауылдап, 
Кҥн сайын мазалайды қалмақ шауып. 
 
 

 
99 
Қалған соң кҿршілерден кҿңілі суып, 
Талайлар алды бетін жаспен жуып. 
“Берілмей қан майданда ҿлейік!” – деп, 
Соғыстық денемізді намыс буып. 
 
Бір туған Қазақ, Ноғай, Қарақалпақ, 
Ел едік, мал ҿсіріп, жатқан жалпақ. 
Бас салып, ес жиғызбай ауылдарды, 
Мылтықты қанішер жау кетті таптап. 
 
Жазықсыз қанын тҿгіп талай жанның, 
Тҧсында болған қырғын Шыңғыс ханның. 
Осы апат сонымен бірдей боп тҧр, 
Тҥбіне ҽбден жетіп қазақтардың. 
 
Қазақтан бақыт шіркін, тайған ба еді, 
Қалмақта бҧрын мылтық болған ба еді? 
Халқымнан дҽулет қҧсы ҧшып кетіп, 
Жоңғардың шадтарына қонған ба еді? 
 
Басталды елде аштық кҿп ҧзамай, 
Қалмақтың шабуылы аз болғандай. 
Ҧшырады шҧбырындыға жас пен кҽрі, 
Сҧм заман қазақтарға қас болғандай. 
 
Болған соң сахарасы кең жер ғажап, 
Тҧрған жоқ Сыр бойында барлық Қазақ. 
Аштық, жҧт, қырғын соғыс қабаттасып, 
Кҿрем деп кім ойлаған ауыр азап? 
 
Япырым-ау, мынау қҧтсыз жыл ғой қоян, 
Қазаққа дегені ме қанға боян. 
Жаралы һҽм ішетін тамағы жоқ, 
Ҽр жерде аштан ҿлді талай ноян! 
 
 

 
100 
Қирады ақ орданың сҥйектері, 
Кілемнің ыдырады жиектері. 
Соғыс, аштық, суыққа ҧрынған соң, 
Қарттардың селкілдеді иектері. 
 
Бешпенттің қырқылды ғой етектері, 
Жаураған бала-шаға дедектеді. 
Суықта қатын-қалаш, кемпір мен шал, 
Ҥйсіз қап айдалада дірдектеді. 
 
Талды ғой сарбаздардың білектері, 
Шайылды сардарлардың жҥректері. 
Бҿгелді жау оғынан қазақ қолы, 
Кҿрініп қҧлағандай тіректері. 
 
Тозды ғой арулардың желектері, 
Ҿртенді таудың қайың, теректері. 
Тыным жоқ кҥн-тҥн сайын шабысуда, 

жүктеу/скачать 1,24 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: