Орфографиялық СӨздік
жүктеу/скачать 1,84 Mb. Pdf көрінісі
|
ішіп-жем ішіп-жеу ішірткі, ішірткі беру іші-сырты іші-тысы Э эбонит (хим.), эбонитке, эбониті эвакуация эвакуациялану, эвакуацияланбау, эвакуацияланған эвакуациялық эвапотранспирация (бот.) эвен, эвенге, эвендер эвенк, эвенкілер эвкалипт (бот.), эвкалиптіге, эвкалиптісі эволюционист, эволюциониске, эволюционисі эволюция эволюциялық эврибионттар (экол.) эвригигробиоиттар (экол.) эвриоксибионт (биол.) эвристика эвристикалық эвритермия (экол.) эвритермофиттер (өс.) эврифагия (экол.) эфтаназия (биол.) эвфемизм (лингв.) эвфемистік эвфония (әдеб.) эгопсихология (психол.) эдасфера (экол.) эжектор (қару.), эжекторға эзоп: эзоп тілі эзотерика эзотеристік эйдетизм (психол.) эквайринг (экон.), эквайрингіге, эквайрингісі эквалайзер (тех.) эквивалент эквивалентті эквиваленттік, эквиваленттігі эквилибрист, эквилибриске, эквилибрисі, эквилибристер эквилибристика экзарация (экол.) экзекватура (экон.) экзистенциализм (әдеб.) экзобиология (биол.) экзогамия (биол.) экзогенді экзоспоралар (биол.) экзосфера (астр.) экзоцитоз (биол.) экипаж (зек.) эккаутинг (экон.), эккаутингіге, эккаутингісі, эккаутингілер эклампсия (мед.) эклектика (архитек.) эклектикалық эклектика эклиптика (астр.) экоахуал экобиоморфтар экожүйе экожүйелік, экожүйелігі эколог, экологке, экологі экология экологиялаидыру экологиялық экономайзер (тех.), экономайзер- ге, экономайзері экономгеография эконометрия (экон.) экономика экономикалық, экономикалық бақуаттылық, экономикалық бейтараптылық
экономистер экономия экоорталық экоөнім, экоөнімге экопсихология экосаясаттану экосаяси экосейсмикалық экотехника экотехнология экотиптер экотоксикология экоцид (хим.), экоцидке, экоциді, экоцидтер экран, экранға экрандалу экрандау экрандық эксгаустер (тех.) эксгумация (заң.) эксикатор (ыдыс) экскаватор (тех.) экскаваторшы эксклюзивті экскурсия экскурсиялық экспансионизм экспатриант экспедиция экспедициялық экспериментті, эксперимента фонетика эксперименттік, эксперименттік зерттеу
эксплантация (мед.) экспликация эксплозив: эксплозив дауыссыздар эксплозия (тау-кен.) эксплозиялық экспозиция (өнер.) экспонат эскпонент, экспонентке, экспоненті экспонометр, экспонометрге, экспонометрі экспорт, экспортқа, экспорты экспортталу экспорттау экспорттаушы экспорттық экс-президент экспрессема (әдеб.) экспрессивті (лингв.),экспрессивті лексика
экспрессионизм (әдеб.) экспромитация (экон.) экспроприация (заң.) экссудат (мед.) экстенсивті, экстенсивті шаруашылық экстенсивтілік, экстенсивтілігі экстерн, экстернге, экстерні экстернат экстра (экон.) экстрагенттер (хим.) экстрадация (қоғ.-саяси) экстракция экстралингвистикалық экстраполяция (зерттеу әдісі) экстрасенсорика (псих.) экстремизм эктремистік экструзия (тех.) экструзиялық эксцедент (экон.) эксцентрик, эксцентрик ашасы экс-чемпион, экс-чемпионға эктоферменттер (биол.) экуменизм (діни) экфрасис (өнер.) экю (экон.), экюге, экюі эластопластар (хим.) элебарго (заң.) элеватор элегист, элегиске, элегисі элегия (әдеб.), элегияға, элегиясы элегиялық элективтік электорат, электоратқа, электора- ты
электрара электраспап, электраспабы электрбұрғы электрдәнекерлеу электрдәнекерлеуші электрдиализ, электрдиализге электрдиірмен, электрдиірменге электреттер электржөндеуші электресептеуіш электркорунд (хим.), электркорундыға, электркорундысы электрқозғалтқыш электрқыздырғы электрқырықтық, электрқырықтығы электрлендіру электрлену, электрленбеу, элек- трленген электрлі электрлік электрмәшине (құрал) электркардиограмма электркардиограф электркардиография электркардиостимулятор электркоагуляция электркосмос электрмагнетизм электрмагнит, электромагнит өрісі электрметаллургия электрмеханик, электрмеханикке, электрмеханигі электрмобиль, электромобильге, электромобилі электрмонтаж, электрмонтажға, электрмонтажы электробус, электробусы электрод, электродқа, электроды, электродтар электрон, электронға электронды, электронды пошта электрондық, электрондық кесте электронография, электроногра- фиясы
электрөткізгіш электрпеш электрпойыз, электрпойызға электрсайман, электрсайманға электрстансы, электрстансысы электрстатика электрстатикалық электрсүзгі, электрсүзгісі электрталдау электртасымалдау электртермиялық электртерістілік, электртерістілігі электртасымалдағыш электртехник, электртехнигі электрфорез, электрофорезге электрхимия электрхимиялық элемент элениум (форм.),элениумға, эле- ниумы
элерондар (эуе.) элеутерококк (өс.),элеутерококка, элеутерокогы элизия (лингв.), элизияға, элизиясы эллинизм (миф.) эллипс, эллипске, эллипсі эллипсис (лингв.) эллипсограф, эллипсографқа, эллипсографы эллипсоид (мат.),эллипсоидке, эллипсоиді, эллипсоидтер эллипсті эллипстік эльбор (хим.),эльборга, эльборы элювий (геол.),элювийге, элювийі элюент (хим.),элюентке, элюенті эмаль, эмальга, эмалі эманация (физ.),эманациясы эманометр (физ.),эманометрі эмбарго (экон.) эмболия (мед.),эмболияға, эмбо- лиясы
эмбриолог (биол.), эмбриологке, эмбрилогі эмбриология эмбрион (биол.), эмбрионга, эмбри- оны
эмбриондық эмиссия (экон.), эмиссияға, эмис- сиясы
эмотивті эмоционалды эмоция эмоциялы эмоциялық эмоциялылық, эмоциялылығы эмпатия (психол.), эмпатияға, эмпатиясы эмпиризм (филос.) эмпирик, эмпирикке, эмпиригі эмпирикалық эмпирия, эмпирияға, эмпириясы эму (зоол.), эмуға, эмуы эмульгатор эмульгирлену, эмульгирленбеу, эмульгирленген эмулятор (инф.) эмфаза (лингв.) эмфизема (мед.) эмфитевзис (экон.), эмфитевзисі эндемизм (экол.) эндемия (мед.), эндемияға, энде- миясы
эндогамия (этн.), эндогамияға, эндомагиясы эндогендік эндокардит (ауру.), эндокардитке, эндокардиті эндокринді, эндокринді бездер эндокринолог, эндокринологке, эндокринологі эндокринология эндокриноциттер эндоскоп, эндоскопы эндотермиялық эндшпиль (шахмат), эндшпильге, эндшпилі энеолит (археол.), энеолитке, энеолиті
энергетик, энергетикке,энергетигі энергетика энергетикалық энергожүйе, энергожүйесі энерготиімділік, энерготиімділігі энзимология энкомьендеро (тар.), энкомьендероға, энкомьендеросы энтеровирустар энтомолог, энтомологке, энтомологі энтомология энтомофауна энтропия (психол.) энцефалит (мед.), энцефалитке, энцефалиті энциклопедия энциклопедиялық энциклопедияшы эозин (хим.), эозинге эолдық (геол.) эолит (археол.), эолитке, эолиті эпентеза (лингв.) эпигенез, эпигенезге, эпигенезі эпигон (миф.),эпигонға эпигондық, эпигондығы эпиграмма (әзіл өлең) эпиграф, эпиграфқа, эпиграфы эпиграфика эпидемиолог, эпидемиологке, эпидемиологі эпидемиология эпидерма (анат.) эпизоотия (мал індеті) эпизоотология эпикалық (әдеб.) эпилог (әдеб.), эпилогке, эпилогі эпиляция (мед.),эпиляцияға, эпи- ляциясы
эпиорталық, эпиорталығы эпистема (филос.),эпистемаға, эпистемасы эпистемиология эпистолярлық эпитаксия (хим.), эпитаксияға, эпи- таксиясы эпитафия, эпитафияға, эпитафиясы эпитезам (лингв.) эпителий (анат.), эпителий ұлпасы эпитет (әдеб.) эпитеттік эпифауна (биол.) эпифиз (мед.), эпифизге, эпифизі эпифора (әдеб.) эпифоралық, эпифоралығы эполет (тар.), эполетке, эполеті эпопея (әдеб.),эпопеяға, эпопеясы эпос эпостық эпостану эпостанушы эргативтік эргономика эректор (тау-кен.),электорға эритроцит (мед.), эритроцитке, эритроциті эрмитаж эскадра (әск.) эскадрилья (әск.), эскадрильяға, эскадрильясы эскадрон (әск.), эскадронға эскалатор (тех.) эскалоп (тағам), эскалопқа, эска- лопы
эскарп (эск.), эскарпқа, эскарпы эскимос, эскимостар экскроу (экон.), экскроуға, экс- кроуы
экскурсия эсминец (әск.), эсминецке, эсминеці эспадрон (спорт.),эскадронға эсперанто, эсперанто тілі эссе (әдеб.), эссеге, эссесі эстакада (тех.) эстафета (спорт.), эстафетасы эстафеталық эстетика эстетикалық эстон, эстонға, эстондар эстрада (өнер.) эстрадалық эстрогендер (мед.) эсхатология (діни) эталон, эталонға этанол (хим.) этил, этил спирті этилдеу этилен (хим.), этиленге этимолог, этимологке, этимологі этимология (лингв.) этимологиялық этиология (мед.) этникалық этноаумақ, этноаумағы этноаумақтық этноәдіснама, этноәдіснамасы этноәдіснамалық этноәлеуметтік этногенез этногенездік, этногенездігі этнограф, этнографқа этнография этнографиялық этнолингвистика (лингв) этнолингвистикалық этнология этномаркерлі этномәдени этноним, этнонимге, этнонимі этноорталық, этноорталығы этнопедагогика этнопедагогикалық этнопсихология этнопсихологиялық этнос, этносқа, этносы этносаралық этносаясат этносаяси этностық, этностығы этнотәрбие, этнотәрбиеге, этнотәрбиесі этнотоп, этнотобы этнофобия, этнофобияға, этнофо- биясы
этнофобиялық этношектеулік, этношектеулігі этноэкология этноэкологиялық этология (зоол.) этологиялық этюд (муз.), этюдке, этюді, этюдтер эфиоптар эфир, эфирге, эфирі эффузия, эффузияға, эффузиясы эхинококк (мед.), эхинококқа, эхинокогы эхолот (құрал), эхолотқа, эхолоты эшафот, эшафотқа, эшафоты эшелон (тар.), эшалонға Ю юань, юаньға, юані ювеналдық, ювеналдық сот ювенильді (экол.) юглон (хим.) югославтар юзанс (экон.),юзансқа, юзансы юзер (инф.), юзерге, юзері юнга (кеме.), юнгаға, юнгасы юнион: юнион кард юниор (спорт.),юниорға, юниоры юнкер (эск., тар.) юра (геол.) юра жүйесі юра кезеңі ют (кеме.), ютқа, юты Я я (шыл.), я болмаса яғни (шыл.) ядкар (кіт.), ядкары ядро ядро қабықшасы ядро сөлі ядро қаруынсыз аймақ
ядролық алапат ядролық жарылыс ядролық қалдықтар ядролық паритет ядролық оқ-дәрілер ядрошық (бот.), ядрошығы ядрошықты яки (шыл.) якудза, якудзаға якут, якуттар ямайлық ямб (әдеб.), ямбқа, ямбы ян (миф), янға яппи (экон.), яппиге, яппиі япыр-ай япыр-ау япырым-ай ярд, ярдқа, ярды ясин (діни), ясинге яхта яхт-клуб, яхт-клубқа, якт-клубы яһуди (діни), яһудиге, яһудиі яһудилік (діни) яшма (мин.) ҚОСЫМША БАС ӘРІППЕН ЖАЗЫЛАТЫН КҮРДЕЛІ-ҚҰРАМА АТАУЛАР І Ертегі, миф, аңыз-әпсана кейіпкерлерінің аттары Ай астындағы Айбарша сұлу Ақдәу Ақжелек
Ақмоншақ Ақ Серке
Ақінген Ала тайлы Аңшыбай Алдаркөсе Алпыс отаулы Қаражын Алтын айдар Алтынбалық Алтын Сарыалып Алып карақұс Ақборық Арыстан алып Аспандағы Төрт атты Аязата
Әзірейіл Әулие ата Баба Әли Баба Омар әулие Баға тархан Байшегір баба Бәдікбас Бекарыс
Бекторы Боз атты Боран батыр Бозінген Бойы бір қарыс, сақалы қырық қарыс Бөрлі сұлу Бөрте атты, торы тайлы Бұғыана
Білмес Бізбике
Винни-Үрпек Гөзел шах Ғалил Мәлік Ғайып ерен Қырық шілтен Дәлу Дәупері
Дәуторы Дудар қыз Дөнен Қара Бағыс Ер Төстік Жалбыр торы Жалғыз жігіт Жалдықара Жалмауыз кемпір Жанбауыр Шөгел Жарты Төстік Жарықбас Жәбірейіл Жедді Жекешұнақ Жерден шыққан Желім батыр Жетіасар
Жирен тай мінген Елші қыз Жолбарыс терісін жамылған батыр Жоямерген Жұла (жын аты) Жылқыайдар Жылан Бапыхан Жылан қабықты жігіт Жынбала
Зауза Зәузәмір
Зеңгібаба (сиырдың пірі) Зымырық
Идіқұт Келте тонды Келмембет Кенже Қара Бағыс Керқұла атты Кендебай Кершолақ Көгелдей мерген Көзбояушы
Көкжорға Көксерек
Көкшешайыр Көлтаусар Күлмесхан Күлшаһар
Күнайым Күн астындағы Күнікей қыз Күн Кіші әулие Қақтырақай Қанатты қара Қасқа Қан Шентей Қамбарата (жылқының пірі) Қаңбақшал Қараауыз төбет Қарабура әулие Қарадәу Қаражын
Қаракер Қаракөзайым Қарақойшы Қарақұлақ Қара Құлжа Қараторғай Қарашегір Қарашолақ Қарғабойлы Қазтуған Қарға Шаһизат Қарынбай Қарыс Қарабатыр Қозы Көрпеш Қозыкүрең Қожанасыр Құбақұс
Құйын батыр Құлақасқа Құламерген Құл-Шора
Құнан Қара Бағыс Құтпан Қыз Жібек Құсшы ата Қызылдәу
Қызылжебе Қызылтелпек Қылкеңірдек Қыналы бармақ Қызылгүл Қыран қарақшы Қырық қыз Ләйлі-Мәжнүн Мақта қыз Майлыаяқ Мәлік-Ахмар Месқара Мойын-Шора Мүйізді Бұғыана Мыжбан
Мыстан кемпір Найманкөк Ойсылқара (түйенің пірі) Өрқызыл
Саққұлақ Самұрық құс Самыр-Қазан Сарымолда Сарыбаян Сарыжын
Сәругүл Сәукеле киген сақалды жын Сейфүл-Мәлік Субатыр
Судысалпаң Сутұлпар
Сүлеймен патша Тазша бала Тайбурыл Таскемпір Таскесер
Таудыталпаң Таусая
Тәжіл-Мәлік Телқоңыр
Теріс Ұзамыш Тоғыз Тоңқылдақ, бір Шіңкілдек Тоқтағұл Тоқтамыс
Төбекөз дәу Төлеқұс
Төрткөз Түкібай
Ұмай ана Үш алып
Үш жүз алпыс жасқа келген Сарықыз Хан Бақпай Хауана Һарон-Рашид Шабдар Шайық Абыл-Құдыс Шалқұйрық Шаңырақай Шарқай Шаһризада Шекшеката (ешкінің пірі) Шибұт
Шойынқұлақ Шолақ пері Шопаната (қойдың пірі) Шыжбан
Шықбермес Шығайбай Шыншыл Суайт ІІ Діни есімдер мен атаулар Адам ата
АллаТағала Арыстан бап Ашура түні Әбубәкір сыдық Әбілхаят суы Әзірейіл періште Барат түні Дәуіт пайғамбар Жаратқан ие
Жәбірейіл періште Жүніс пайғамбар Жүсіп пайғамбар Зәбүр
Зұлпықар қылыш Зұлхажа қылыш Зүлперен қылыш Зәмзәм құдығы Имам ағзам Әбу Ханифа Иса мәсіх Иәжүж-Мәжүж Кербаланың шөлі Көк Тәңірі Қағба
Қадыр түні Қамқам қылыш Құдай Тағала Құл Қожа Ахмет Ясауи Құран Кәрім Құрбан айт Қыдыр ата Қызыр баба Машхар таңы Мәуліт айы Мекәйіл періште Миғраж сапары Миғраж түні Мүңкір-Нәңкір періштелер Мұса пайғамбар Мұхаммед Мұстафа Нұх пайғамбар Омар хазірет Ораза айт Рағайып түні Рамазан айы Ризуан періште Рүстем дастан Самсам қылыш Сират көпірі Сүлеймен пайғамбар Тәурат Хауана
Шұғайып пайғамбар Ыбырайым пайғамбар Ыдырыс пайғамбар Ысқақ пайғамбар Ысмайыл пайғамбар Ысрапыл пайғамбар Ілияс пайғамбар Інжіл
Хазірет Оспан Хазірет Әли ІІІ Тұрақты эпитетпен келген кісі есімдері Айша бибі Ақ Айша Ақан сері Ақыл Қанікей Ақын Сара Алпамыс батыр Ақ Көбек Апақ сұлу Артықбай батыр Атымтай жомарт Асанқайғы Әз Ахмет Әз Жәнібек Әз Тәуке Әнет баба Әнші Майра Баба Омар әулие Бабажа хатун Бабатүкті шашты Әзіз Бақай сыншы Баламерген Балуан Шолақ Батыр Мәлік Баян сұлу Бекет ата Бибі Ажар Болған ана Бөгенбай батыр Бұқар жырау Біржан сал Дәуіт ұста Домалақ ана Доспамбет жырау Дулат ақын Ер Дәуіт Ер Қосай Ер Тарғын Ескендір Зұлқарнайын Етікші Ахмет Жалайыр Мұқа ноян Жалаңтөс Баһадүр Жанқұтты шешен Жаяу Мұса Жиембет жырау Жиренше шешен Жорға Жұмабай Жүзікті Нұрғожа Кекеш Әбет Кете Арықбай Кете Шернияз Көбек алып Көбе қыз Кішкене Молда Кіші Мұхаммед хан Қаздауысты Қазыбек Қайқы сопы Қанжығалы Бөгенбай Қара Жүсіп Қаракерей Қабанбай Қарақыпшақ Қобыланды Қара Мұқан Қара Ноғай Қарауыл Қанай шешен Қарахан ата Қарашаш ана Қарашай сұлу Қарғабойлы Қазтуған Қоңырәулие Қорқыт ата Құлан Кейкі батыр Құсни Жамал Қыз Ақжелең
Қыз Жібек Қызылқұрт Теке би Қышпақ Сейітқүл Қыран Қадыр хан Қырғыз Қызылым қарт Майлықожа Мәделіқожа Мәшһүр Жүсіп Мүйізді Сарыабыз Мүсірәлі сопы Мырзаш батыр Найман ана Нияз сері Палман шайыр Сары Әжібек Сарыәулие Сары Жүсіп Сары Ноғай Сары Шонайби Сәйбек қарт Сегіз сері Серәлі қожа Судыр Ахмет Сұраншы батыр Сүлім алып Орта жүз Орманбет би Оқшы ата Өр Найман Тайжан ұста Тәтіқара жырау Тентек ояз Тоқа Шоң би Толыбай сыншы Төле би
Төремұрат жыршы Төртқара Бәймен би Тұрмамбет ұста Тышқанқұлақ Асан Уақ Дербісәлі Уәйіс ата Ұлбике бәйбіше Ұлпан ана Ұста Кәрім Үйсін Төле би Үкілі Ыбырай Шақшақ Жәнібек Шал ақын Шалкиіз жырау Шапырашты Наурызбай Шәрке сал Шөкей қыз Шүліңгір батыр Халифа Алтай
IV Титулмен, құрметті атақпен келген кісі есімдері Абыз Шаншар Абылай хан Ағатай хазірет Айшуақ сұлтан Алаша Байсал би Алаша хан Ақкірпіш батыр Ақтайлақ би Арғын Алшағыр би Ахмет Риза хазірет Ахмет хан Әбілфәйіз сұлтан Әйтеке би Әмір Темір Бабасұлтан Байзақ датқа Байсерке абыз Балаби Балқожа би Барақ сұлтан Батыр (Батур) қонтайшы Бәтжан молда Бибі Ажар Битық мырза Бопай ханым Білге қаған Ғабдолла ақа Дайыр датқа Ералы сұлтан Есугей баһадүр Есім хан Жәңгір хан Жәнібек тархан Жебе ноян Жетес би Жошы хан
Жүсіпбек қожа Ибраһим паша Исан тайшы Иолығ тегін Келдібек би Кенесары хан Керей хан Кетебике ана Күдері қожа Күләш бәйбіше Күлтегін Күшбегі
Кіші Мұхаммед хан Қазыбек бек Қайқы сопы Қарагөз ханым Қасым төре Қожа Жәдігер Қожа Хафиз Қонтайшы Қалдан Серен Құнанбай қажы Махмұт сұлтан Мәнсүр молда Мейрамсопы Молда Мұса Мұқан қаған Мұқа ноян Мұрындық хан Мұса мырза Мұхаммед шах Мырза Ахмет Мырза Мұхаммед Хайдар Дулати Науан хазірет Нысан абыз Сарай Мүлік ханым (Бибі ханым) Сейілжан қатын Серәлі қожа Сулық қаған Сұлтан Ахмет мырза Сұлтан Бейбарыс Сұлтан Жүніс хан Сұлтан Исан Бұға Сұлтан Махмұт хан Сұлтан Нигар ханым Сүлеймен патша Сүтемген баһадүр Тайкелтір би Тайшақ сүлтан Тәуекел хан Тезек төре Төле би Түрхан қатын Тілеміс датқа Тіленші би Ұлық Мұхаммед Ұлы Мұхаммед хан Халиф һарун-ар-Рашид Хан Бақпай Шайбани Ибақ хан Шақшақ би Шах Мәлік Шах бике
Омар шейх мырза Оспан халиф Размамбет тархан Рәбия бегім Рүстем датқа Сапақ датқа Шығай хан Шыңғыс төре Шағат бегім
Абай асуы Абай мұздығы Абай шыңы Абралы тауы Азия құрлығы Азия-Тынық мұхит аймағы Ақбас көлі Ақжайық өңірі Ақсораң шыңы Ақсу-Жабағылы қорығы Ақсу өзені Алакөл ойпаты Алма-Арасан минералды су бұлағы Анд тау жотасы Апшерон түбегі Арал теңізі Арал өңірі Аскания-Нова қорығы Атлант мұхиты Бадам-Сайрам су сақтау қоймасы Балқаш-Алакөл ойысы Балқаш көлі Балтық жағалауы Барлыбай суы Барсакелмес қорығы Бартоғай бөгені Басшы-Қараөлең артезиан алабы Батыс Сібір плитасы Бенгал шығанағы Бетпақдала артезиан алабы Бетпақдала үстірті Бетпақдала шөлі Бестабан шыңы Боралдай жолы Боралдай қыраты Борсық құмы Бөкенші асуы Бөкенші жайлауы Бурабай көлі Бұқтырма бөгені Бұқара шұраты Вахш аңғары Везувий жанартауы Волга-Балтық су жолы Волга-Кама су жолы Гоби шөлі Дарбаза су құбыры Донбасс бұйраты
Донецк-Днепр бойы Едіге тоғайы Ембі өзені Ертіс бойы Ертіс маңы артезиан алабы Ертіс өзені Есік көлі Есіл өзені Жаркент-Арасан минералды бұлақтары Жем өзені Жетісу өңірі Жөңке суаты Жексен қыстауы Жерорта теңізі Жидебай қорығы Жоңғар қақпасы Жоңғар қыраты Жөкей көлі Зайсан көлі Зеравшан шұраты Индия жағалауы Каспий маңы ойпаты Каспий теңізі Көкорал бөгеті Көксу өзені Көшім бөгені Кіші борсық құмы Қалмақ қыры Қапшағай су қоймасы Қарабұзаукөл шығанағы Қарақұм шөлі Қаратау қыраты Қарауыл суы Қарқаралы тауы Қобда өзені Қорғалжың қорығы Қордай асуы Құдырғы қорымы
Құмыралар алқабы Құлжа жолы Қызылсу өзені Қыпшақ даласы Қырым тауы Ла-Манш бұғазы Либия көлі Мариана шұңғымасы Марқакөл қорығы Мурманск порты Мэри Бэрд жері Неаполь порты Ниагара сарқырамасы Ниязбек сайы Ноғай даласы Ойыл өзені Оңтүстік Іле артезиан алабы Оңтүстік үйек (полюс) шеңбері Өскемен бөгені Памир-Алтай тау жүйесі Панама мойнағы Перекоп мойнағы Регистан шөлі Сарышығанақ каналы Сахара құмы Солтүстік Каспий аймағы Суэц каналы Сырдария алқабы Тайпақ көбігі Талас алқабы Талас өңірі Талғар шыңы Тамань мүйісі Тарбағатай тауы Тарбағатай сілемі Тентек өзені Торғай үстірті Тұйықжар аңғары Түрген сарқырамасы
Түркістан аймағы Тынық мұхит алабы Тіленші өзені Ұлы Америка көлдері Ұлы көлдер тізбегі Үлкен Алматы каналы Үлкен Алматы көлі Үлкен Тосқауыл рифі Шағы қорымдары Шардара бөгені Шарын шатқалы Шәрімбет сайы Шу өзені Шымбұлақ шатқалы Федченко мұздығы Халхин-Гол өзені Хан Тәңірі шыңы Хан тоғайы Чукот түбегі Ыстықкөл шұқыры Іле өзені
Ақ Ертіс
Ақ Қойтас Ақ Ніл
Ақтеңіз Алдыңғы Азия Ащы Алакөл Ащытасты Торғай Әулие Елена аралдары Әулие Матвей аралдары Батыс Алтай Батыс Еуропа Батыс Қазақстан Батыс Сібір ойпаты Баффин жері аралдары Вест-Үндістан Дешті Қыпшақ Дондағы Ростов Дүниежүзілік мұхит Жаңа Британия аралы Жаңа Гвинея Жаңа Жәйрем Жаңа Зеландия Жасыл Мүйіс Жоңғар Алатауы Ежелгі Греция Ежелгі Египет Ежелгі Рим Ежелгі Шығыс Есен Аңқаты Кенді Алтай Көк Ертіс Күнгей Алатау Кіндік Азия Кішкене Аралтөбе Кіші Азия Кіші Жамантау Кіші Қараой Кіші Қаратал Кіші Шалқар Қара Бақанас Қара Ертіс Қара Қойтас Қаратеңіз Қиыр Шығыс Қос Шалқар Қызылтеңіз Қырғыз Алатауы Латын Америкасы Оңтүстік Алтай Оңтүстік Америка Оңтүстік Африка Оңтүстік-батыс Алтай Оңтүстік Корея Оңтүстік Қазақстан Оңтүстік Шығыс Еуропа Орта Азия
Орта Бақанас Орталық Азия Орталық Америка Орталық Еуропа Орталық Қазақстан Орта Сібір Орта Шығыс Отты жер аралы Сарытеңіз Сауд Арабиясы Солтүстік Корея Солтүстік Қазақстан Солтүстік мұзды мұхит Солтүстік Тянь-Шань Таулы Алтай Таяу Шығыс Теріскей Алатау Терістік Кавказ Төменгі Азия Түрген сарқырамасы Тынық Дон Тынық мұхит Ұлы Америка көлі Ұлы Колумбия Үлкен Аңқаты Үлкен Аралтөбе Үлкен Жамантау Үлкен Қараой Үлкен Қаратал Шет Бақанас Шолақ Аңқаты Шығыс Қазақстан Шығыс Түркістан Іле Алатауы Экваторлық Гвинея
Ай Айдаһар
Ақбозат Ақжұлдыз
Аққу Ақсүмбіле Ақтарқар Ақырап
Алтынбалық Алтынқазық Амал Арқанжұлдыз Арыстан Әсет
Балықтар Бидайбасы Бикеш Бөрі
Бүркіт Бұрыштық
Егіздер Есекқырған Ешкімүйіз Жалғызқазық Жебе Жебеуші жұлдыз Желкен Жетекші
Жетіген Жетіқарақшы Жетіқарақшының бақырашы Жетіқұрт
Жұмаққұсы Жылан
Жыланбөктерген Жігіт
Зәуре жұлдызы Керуен жұлдызы Керік Кескіш
Кесітрке Көгалдай мергеннің көк шақпағы Көгершін Кит
Көкбозат Күзетші
Күн (астр.) Кіші Арлан Кіші Арыстан Кіші Ат
Кіші Аю Кіші Сүмбіле Кіші Таразы Кіші Шолпан Қалқан Қамбар жұлдызы Қамбар тоғысы Қарақұрт
Қаракөл метеориті Қауыс
Қозы Қойшының қоңыр жұлдызы Қолтаразы Қоңырқай жұлдыз Қосжұлдыз Қоян
Қушық Құзғын
Құсжолы Қыз
Қызылжұлдыз Қыранқарақшы Қырлы жігіт Қырыққарақшы Лақсүмбіле Лаушы
Мерген Мергеннің аты Мешін Мүсінші
Мылтық Мылтықтың оғы Мылтықтың түтіні Нарық жұлдызы Оқ Оңтүстік Балық Оңтүстік тәж Оңтүстік үшбұрыш Өмірзая Өрмекші жұлдызы Пұттаразы Пырақ
Рүстем белбеуі Рүстем жайы (садағы) Сабақты жұлдыз Сабанжолы Сарыжұлдыз Сарысүмбіле Сарышаян Саттары сегіз Сиыршы Солтүстік тәж Суқұюшы Суретші
Сұлусары Сұрмерген Сүмбіле Сыңармүйіз Сілеусін Тазылар
Таңшолпан Таразы
Тауыс Тауешкі
Текесүмбіле Темірқазақ Тоқты Тор
Торпақ Тостаған
Төртбосаға Тұлқатын
Түлкі Тырнажолы Үлкен Арлан Үлкен Сүмбіле Үлкен Таразы Үлпілдек
Үндіс Үркер
Үркердің қызы Үт (жұлдыз) Үшарқар Таразы Үшбұрыш
Үшқарақшы Үшмерген
Ұшқыш балық Хұт
Шабансары Шағыр жұлдыз Шағырма жұлдыз Шаян
Шолпан Шыбын
Шідер жұлдызы Іңір жұлдызы VIIІ Мекеме, ұйым, кәсіпорын атаулары Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театры Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті «Альянс банкі» акционерлік қоғамы А. Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты «Алатау» кинотеатры Адам құқығы жөніндегі халықаралық ұйым Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық университеті Алматы технологиялық университеті Алматы үздіксіз білім беру университеті Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті Алматы хайуанаттар бағы «Атакент» халықаралық көрмелер орталығы Алматы экономика және статистика академиясы Алматы энергетика және байланыс университеті Әбу Насыр әл-Фараби атындағы мұражай Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті Батыс Қазақстан облысы Б. Римова атындағы Алматы облыстық қазақ драма театры Балуан Шолақ атындағы спорт сарайы Ғ.Мүсірепов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театры Д. А.Қонаев атындағы университет Д. Серікбаев атындағы Шығыс Қазақстан мемлекеттік техникалық университеті Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы Дүниежүзілік экономикалық форум Е.А. Бөкетов атындағы Қарағанды мемлекеттік университеті Еуразиялық даму банкі Еуразиялық сауда жүйесі Еуразия экономикалық қауымдастығы Еуропалық Кеңес Еуропалық Одақ Еуропалық сот палатасы Еуропалық экономикалық комиссия Жалпыхалықтық социал-демократиялық партия Жамбыл атындағы Республикалық эстрада-цирк колледжі Ж.Елебеков атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясы Жоғарғы ғылыми-техникалық кеңес «KASPI BANK» акционерлік қоғамы К. Бәйсейітова атындағы Ұлттық опера және балет театры Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясы Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті Қазақ мемлекеттік симфониялық оркестрі Қазақ мемлекеттік циркі «Қазақойл» ұлттық мұнай-газ компаниясы Қазақ спорт және туризм академиясы Қазақстан Республикасы Ауылшаруашылық министрлігі Қазақстан Республикасы Ауылшаруашылығы министрлігінің Жер ресурстарын басқару комитеті Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Қазақстан Республикасы Білім жэне ғылым министрлігі Ғылым комитеті Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Кедендік бақылау комитеті Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Қазынашылық комитеті Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитеті Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Салық комитеті Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігі Қазақстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің Ұлттық қорғаныс университеті Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігі Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің Экологиялық реттеу және бақылау комитеті Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Ақпарат және мұрағат комитеті Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінің Тіл комитеті Қазақстан Республикасы Мұнай және газ министрлігі Қазақстан Республикасының Ақпараттандыру және байланыс агенттігі Қазақстан Республикасының Діни істер агенттігі Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын басқару жөніндегі агентгігі Қазақстан Республикасының Жылжымайтын мүлікті және заңды тұлғаларды тіркеу жөніндегі агенттігі Қазақстан Республикасының Көші-қон және демография жөніндегі агенттігі Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі Қазақстан Республикасының Мемлекеттік мұрағаты Қазақстан Республикасының Мемлекеттік орталық мұражайы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы Қазақстан Республикасының Спорт және дене шынықтыру істері агенттігі Қазақстан Республикасыньщ Статистика жөніндегі агенттігі Қазақстан Республикасыньщ Табиғи монополияларды реттеу және бәсекелестікті қорғау жөніндегі агенттігі Қазақстан Республикасының Ұлттық зейнетақы агенттігі Қазақстан Республикасының Ұлттық ғарыш агенттігі Қазақстан Республикасының Ұлттық қауіпсіздік комитеті Қазақстан Республикасының Үкіметі Қазақстан Республикасының Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі
Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігі Қазақстан Республикасы Туризм және спорт министрлігінің Спорт комитеті Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясы Орталық ғылыми кітапханасы Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі академиясы Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Қылмыстық-атқару жүйесі комитеті Қазақстан Республикасы Экономикальіқ даму және сауда министрлігі Қазақстан Республикасы Экономикалық даму және сауда министрлігінің Стандарттау, метрология жэне сертификаттау жөніндегі комитеті Қазақстан Республикасы Экономикалық даму және сауда министрлігінің Өңірлік даму комитеті Қазақстан Республикасы Экономикалық интеграция істері жөніндегі министрлігі «Kaznex invest» Экспорт және инвестициялар жөніндегі ұлттық агенттігі «Қазақстан Халық банкі» акционерлік қоғамы Қазақ теледидары мен радиосының камералық оркестрі «Қазақтелеком» ұлттық акционерлік компаниясы Қазақтың республикалық мемлекеттік «Гүлдер» эстрадалық жастар ансамблі Қазақ ұлттық аграрлық университеті Халықаралық студенттер күні (17 қараша) Халықаралық тау күні (11 желтоқсан) Халықаралық театр күні (27 наурыз) Халықаралық темекіден бас тарту күні (19 қараша) XVI Дәуір, кезең, мәдениет, тарихи оқиға атаулары Австрия-Италия-Франция соғысы (1859) Айқыш жорықтары (1096-1270) Ақмола көтерілісі (1916) Ақ Орда (13-15 ғ.) Ақпан төңкерісі (1848) Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама (1723-29) Алашорда үкіметі (1917-1920) Алқызыл Роза мен Ақ Роза соғыстары (1445-85) Алтын Орда (13-15 ғ.) Андронов мәдениеті (б.з.б. 2-1 ғғ.) Аңырақай шайқасы (1727) Асан көтерілісі (1930) Асы көтерілісі (1916) «Ашық есік» доктринасы (1899) Баку Коммунасы (1918) Балқаш шайқасы (1929) Барбаросса жоспары (1941) Беғазы мәдениеті (б.з.б. 9-8 ғ.) Берлин операциясы (1945) Брест бітімі (1918) Брест қорғанысы (1941) Білге қаған ескерткіші (ҮІІІ ғ.) Бірінші дүниежүзілік соғыс (1914-18) Варшава шарты (1955) Вена конгресі (1914-15) Венгриядағы керітөңкерісшіл бүлік (1956) Гусшілдердің төңкерісшіл қозғалысы (1914-34) Доғал шайқасы (1917) Египет экспедициясы (1798-1801) Екінші дүниежүзілік соғыс (1939-45) Есік обасы (б.з.б. 5-4 г.) Есім ханның ескі жолы (1598-1645) «Жалаңаяқтар» (1639) Жангелдин экспедициясы (1918) Жәңгір мектебі (1841) Желтоқсан көтерілісі (1986) Жеті жарғы (17-18 ғ.) Жетіжылдық соғыс (1756-63) Жеті қожа көтерілісі (1846-47) Жетісу көтерілісі (1916) Жоңғар хандығы (1635-1758) Жүзжылдық соғыс (1337-1453) Жүз күн (1815) Жүзкүндік реформа (1898) «Жүз тоқсан үш адам процесі» («Үлкен процесс»), (1877) Исатай-Махамбет көтерілісі (1836-1838) Келтеминар мұнарасы (б.з.б.4-3 мыңжылдық) Кемалшылар төңкерісі (1918-22) Кенесары көтерілісі (1841-46) Коломбо жоспары (1950) Куба төңкерісі (1959) Куликов шайқасы (1380) Курск шайқасы (1943) Күлоба (б.з.б. 4 ғ.) Күлтегін тас жазуы (ҮІІІ г.) Кіші Ноғай ордасы (16 ғ.) Қазақ-жоңғар соғыстары (15-18 ғғ.) Қазақ Ордасы (15 ғ.) Қазақстандағы мәдени төңкеріс (1921) Қазақстанньщ Ресейге қосылуы (1730) Қазан қастандығы (1863) Қазан төңкерісі (1917) Қазан хандығы (1438-1552) Қайта өркендеу (ренессанс) (14-16 ғ.) Қалмақ хандығы (1771) «Қанды жексенбі» (1905) Қарқара жәрмеңкесі (Қоянды жәрмеңкесі) «Қасиетті одақ» (1815) Қасым хандығы (1511 -23) Қасымханның қасқа жолы (1511-23) Қимақ мемлекеті (9-11 ғ.) Қиыр Шығыстық комиссия (1945) Қоқан хандығы (1710-1876) Құба қалмақ заманы (Жоңғар мемлекеті) Құдырғы қорымы Құлжа жолы (19-20 ғ.) «Қызылқастылар» көтерілісі (17-27) Қырым конференциясы (1945) Қырым операциясы (1944) Қырым соғысы(1853-56) Қытайдағы ұлттық төңкеріс (1925-27) Маусым төңкерісі (1830) Маусым дағдарысы (1917) Маңғыстау көтерілісі (1870) Мамания мектебі (1899) Мартин декларациясы (1918) Мәңгі бітім (1686) Мексика экспедициясы (1861 -67) Моғолстан (15-16 ғ.)
Мәскеу шайқасы (1941 -42) Ноғай ордасы (14 ғ.) Онүшжылдық соғыс (1454-66) Орбұлақ шайқасы (1643) Орхон-Енисей жазулары (XIII ғ.) «Он сегізінші брюмер» (1799) Орыс-жапон соғысы (1904-1905) Орыс-иран соғысы (18-19 ғ.) Орыс-түрік соғыстары (17-19 ғ.) Орыс-француз одағы (1891-1917) Орыс-швед соғыстары (17-19 ғ.) Отызжылдық соғыс (1618-48) Отызыншы мамыр қозғалысы (1925) Осман империясы (17-19 ғ.) Отырар қорғанысы (1219) Париж бейбітшілік шарты (1947) Париж бітім конференциясы (1919-20) Париж келісімі (1954) Париж Коммунасы (1871) Пенсильвания кеншілерінің ереуілі (1902) Першинг экспедициясы (1916-17) Потсдам декларациясы (1945) Потсдам келісімі (1911) Прага операциясы (1945) Балтық елдері стратегиялық операциясы (1944) Пугачев бастаған шаруалар соғысы (1773-75) Пульман ереуілі (1894) «Сарыорамалдылар» көтерілісі (184-204) Сарысу-Созақ көтерілісі (1930) Севастополь қорғанысы (1941) «Сицилиялық кешкі жиын» (1282) Смоленск операциясы (1941) Солтүстік жорық (1926-27) Солтүстік соғыс (1700-21) Кеңес-Қытай жанжалы (1929) Сталинград шайқасы (1942-43) Стахановшылар қозғалысы (1930) Столыпиннің аграрлық реформасы (1906) Сырдария көтерілісі (1916) Сырым Датұлының көтерілісі (1783-1797) Сібір хандығы (15 ғ. аяғы) Үлкен ноғайлы (16 ғ.) Ташкент декларациясы (1966) Тевкелев комиссиясы (1755) Тегеран конференциясы (1943)
Тоныкөк жазуы (ҮІІІ ғ.) Термидорлық төңкеріс (1794) Торғай көтерілісі (1916) «Төртінші май» қозғалысы (1919) Төрттік келісім (1915) Төрттік одақ (1915) Төрттік пакт (1933) Төте жазу (1926) Трумэн доктринасы (1947) Түркістан легионы (1941) Ұлы жүздің Ресейге қосылуы (1734) Ұлы жұт
Ұлы Жібек жолы (б.з.б. 2-16 ғ.) Ұлы моғолдар әулеті (1526-1858) Ұлы нәубет Ұлы Отан соғысы (1941 -45) Ұлы соғыс (1409-11) Ұлы сүргін (4-7 ғ.) Ұлы француз төңкерісі (1789-94) Ұлы шаруалар соғысы (1524-26) Үлкен ноғайлы (16 ғ.) Үш императордың одағы (1873, 1881, 1884) Үшінші маусым көтерілісі (1907) Үшінші республика (1870) Үштік одақ (1882) Хиуа хандығы (16-20 ғ.басы) Шақпақ ата қорымы (10-19 ғ.) Ыбырай мектебі (1850) Ішкі Орда (Бөкей хандығы) (19 г.) Ясы-Күлтөбе (IV-V ғ.ғ.) ҚОСЫМШАДАҒЫ БАС ӘРІП ЕМЛЕСІНІҢ ҚЫСҚАША ТҮСІНІКТЕМЕСІ 1. Ертегі, миф, аңыз, әпсана кейіпкерлерінің есімдері бас әріппен жазылады (мұның ішіне мал, құс, ит т.б. аттары кіреді). 2. Мифологиялық, қиял-ғажайып бейнелердің тегін, затын білдіретін атаулар кіші әріппен жазылады: пері, ібіліс, періште, шайтан, дию т.б. 3. Әрбір бөлігі жеке-дара атау ретінде қолданыла алатын кешенді атаулардың (көбіне бір сыңары жалқы есім боп келеді), жігі айқын көрініп тұрған жағдайда екі бөлігі де бас әріппен беріледі (Жерден шыққан Желім батыр; Бозатты Боран батыр). 4. Күрделі-құрама жалқы атаудың құрамындағы тұрақты эпитеттер жалқы есімнің алдынан келсе, бас әріппен, соңынан келсе, кіші әріппен бөлек жазылады (Ақсақ Темір, Қайңы сопы). Жеке тұрып кісі есімі бола алмайтын сөздерге тіркескен ата, ана, бике, бала, баба, шал, қожа, батыр т.б. сыңарлары бірге жазылады (Майлықожа, Хауана т.б.). 5. Титулды білдіретін сөздер жалқы атаудың алдынан келсе, бас әріппен, соңынан келсе, кіші әріппен жазылады (Әмір Темір, Ағатай хазірет). 6. Араб, түрік, парсы тіліндегі адам аттарында қалыптасқан, кісінің әлеуметтік тегін, туыстық қатынасын, тұрған жерін білдіретін- құрама сөздер мен көмекші сөздер (ас, бей, тегін, зада, аң, паша, am, әл) кіші әріппен дефис арқылы ажыратылып жазылады (Ұлық-зада, Рашид-ад- дин, әл-Фараби, Мұхаммед ан-Насави, Жалел-ат-Дин, Қази-заде-ар-Руми т.б.). Кейбір көмекші сөздермен (ибн, әбу) келген шығыстық кісі есімдері күрделі-құрама атаулардың кұрамында келіп және сөз басында орналасса, құрамындағы көмекші сөздер бас әріппен дефиссіз беріледі (Әбу Райхан әл-Бируни, Әбу Насыр әл-Фараби, Ибн Сина атындағы..., Ибн Рушдтың «гарыштық парасат» атты теориясы т.б.). Күрделі-құрама атаулар жасайтын кейбір көмекші сөздер (am, ас, әл) сөз басында келсе, бас әріппен, сөз ортасында келсе, кіші әріппен, дефис арқылы жазылады (Әл-Фараби даңғылы, Ат-Тарази кәсіпорын
7. Рудың аты жалқы есімнің алдынан келетін тұрақты эпитеттің орнында жұмсалса, бас әріппен жазылады (мыс.: Қызылқұрт Теке би,
8. Найман, керей, албан, арғын, адай, қыпшақ, үйсін т.б. рулардың ішкі жіктерін көрсететін атаулар, мысалы, Сары үйсін, Даулеталы жары, Ұзын- қыпшақ, Көлденең қыпшақ т.б. жалқылық сипаты басым болғандықтан, бірінші сөзі бас әріппен жазылады. 9. Орта жүз, Кіші жүз, Ұлы жүз атаулары рулардың тегін емес, ұлыстық ұғымды білдіріп тұрғандықтан бас әріппен беріледі (сонымен бірге: Орта жүз арғын, Кіші жүз әлім т.б.). 10.Осы күнгі кісі есімдеріндегі қосымшалар (хан, бек, зада, бай, т.б.) титулды білдірмейді, сондықтан жұрнақ есебінде жұмсалады да, кісі есімімен бірігіп жазылады (Батырхан, Тұрсынзада, Бекзада, Ағылбек, Бекарыс). 11. Жер-су атауларының ішіндегі географиялық терминдер кіші әріппен, ал атаудың құрамындағы жалқы есім мен бірінші тұрған сөз бас әріппен жазылады (Әулие Лаврентий өзені). 12. Күрделі жер аттарының бірінші сыңары болатын тұрақты анықтауыштар бас әріптен басталып, бөлек жазылады (Ақ Ертіс, Қара Ертіс, Кенді Алтай).
сөздер күрделі-құрама атаудың басында келсе, бас әріппен, ортасында келсе, кіші әріппен жазылады (Халықаралық өмірбаян орталығы, Шығыс елдері
14.Екі күрделі-құрама атау тіркесіп келген жағдайда екінші атаудың басында тұрған тірек сөз кешенді атаудың ортасында тұрғанына қарамастан бас әріппен жазылады (Қазақстан Республикасы министрлігі, Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты). 15.Тірек сөздердің бірнешеуі атау ішінде қатарласа келсе, біріншісі ғана бас әріппен жазылады (Қазақ ұлттық университеті). 16.Екі немесе үш күрделі-құрама атау тіркесіп келген кешенді атауларда ірі және кіші нысаналардың аттары бас әріппен беріледі (Қазақстан Республикасы Білім
17.Кешенді атаудың ішіндегі жалқы есім кай тұста тұрғанына қарамастан бас әріппен беріледі (Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым
18.Жалпы жұртшылық қабылдаған, дәстүрлі қысқартуларда алдымен қысқарту, содан кейін жақша ішінде толық нұсқасы беріледі (АЕК- Айлық есептеу
19.Жоғары дәрежелі мемлекеттік марапаттар мен атақтар, кейбір символдық мәні бар ордендер мен медаль аттары тырнақшаға алынып жазылады. Тырнақша ішінде атаудың бірінші сөзі ғана бас әріппен беріледі («Алтын қыран» ордені). Мемлекет атымен аталатын орден, медаль, сыйлық аттары тырнақшаға алынбайды (Кеңес Одағының Батыры). 20.Қалалық микротопоним атауларына сәулет, мемориалдық ғимарат, алаң, кешен, мәдениет үйі, сауықтыру орындары, мәдени мекемелер мен ойын- сауық көрсететін орындардың т.б. аттары кірді. Қосымшада үлгі ретінде Алматы қаласының нысандары ғана қамтылды. Микротопоним атаудың бірінші сөзі бас әріппен, қалғандары кіші әріппен жазылады. Егер атау құрамында жалқы есім кездесетін болса, ол бас әріппен беріледі. 21.Мерекелер мен атаулы күндердің тобына бүкілдүниежүзілік және халықаралық, ұлттық мерекелердің аттары кіреді. 22.Планеталардың, шоқжұлдыздардың, жұлдыздардың ғылыми және халықтық атауларының бірінші сөзі ғана бас әріппен жазылады (Қамбар тоғысы, Таразы). Екі түбірден бірігіп жасалған атаулар қосылып жазылады (Темірқазық). Екі немесе одан да көп сөз тіркесіп келген атаулардың әр сөзі бөлек, бірінші сөзі бас әріппен жазылады (Көгалдаймергеннің көк шақпағы). 23. Қосымшада жалпыхалықтық, ұлттық мәні бар тарихи оқиға, ескерткіш т.б. аттары ғана қамтылады («Ашық есік» доктринасы, Ұлы сүргін, Ұлы жұт). Ауыс мағынада қолданылатын кейбір тарихи оқиға, ескерткіш аттары тырнақшаға алынады («Сарыорамалдылар» көтерілісі).Тарихи оқиға, ескерткіш, құжат т.б. аттарынан кейін шартты түрде жақша ішінде болған жылы не өткен ғасыры көрсетілді (Асы көтерілісі (1916), Күлтегін mac жазуы (VIII ғ.).
Дауысты дыбыс әріптерінің қолданылуы § 1. а, ә, е, о, ө, ү, ү, ы, і, э әріптері жалаң дауыстылардың, ал ё (йо), и, у, ю, я әріптері йо, ый, ій, үу, үу, йұу, йүу, йа деген қосынды дауыстылардың да (мысалы: актёр, жи, ки, жиын, жиі, су, шумақ, күлу, келу, аю, кею, ядро, саясат), кірме сөздерде жалаң дауыстылардың да таңбасы ретінде (мысалы: слёт, кино, бюджет, отряд) жұмсалады. § 2. а, е, ы, і әріптері сөздің барлық буындарында жазылады. Мысалы; ал, қала, шағала, ер, ересек, ыс, бақытты, айыр, қатысты, қорыту, құмырсқа, жапырақ, іс, білімді, көкірек, үкімет, әсіресе, мәжіліс. Ескерту. а) Сөз басындағы ж, ш дыбыстары мен й дыбысының ортасында келген а дыбысы көбінесе жіңішке ә болып айтылады, бірақ а әрпі жазылады. Мысалы: барлық мағынадағы жай сөзі және оның туынды тұлғалары (жай сөйлем, жайыңа жүр, жай түсті, дастарқан жайды, жайғызу, жайбарақат, жайдан-жай, жай-жапсар, жай-күй, жайлы орын, жайсыз тию, жайлап айту), шай (шай іш, шайға кел), шайы (шайы орамал); ә) Сөздің алғашқы буынындағы не алдыңғы буындарындағы жіңішке дауыстылардың әуенімен келесі буында жіңішке айтылатын (естілетін) ә дыбысының орнына а әрпі жазылады: ләззат (айтылуы - ләзәт), рәсуа (айтылуы - рәсуә), Жәмила (айтылуы - Жәмилә), Фәрида (айтылуы - Фәридә),
§ 3. ә, о, ө, ү, ү әріптері жалаң сөздердің бірінші буындарында жазылады. Мысалы: ән, әнші, сән, дәлел, дәрігер, орын, жолаушы, өлең, көлем, көбелек,
Бұл әріптер біріккен сөздер мен қос сөздердің екінші сыңарларының басқы буындарында да жазылады. Мысалы: Есенәлі, дәрі-дәрмек, тәлім-
тәрбие; Қызылорда, Талдықорған, жөн-жосық, өте-мөте; басқұр, қаламұш, жазғытұрым, кешқұрым, тарс-түрс; бүрсігүні, еңбеккүн, сайгүлік. Ескерту. ә, ұ, ү әріптері мына сияқты сөздердің екінші буындарында жазылады. Мысалы: сірә, кінә, күнә, куә, іңкәр, күмән, шүбә, зәмзәм, мүсәпір, дүдәмал, Күләш, Күләнда, Мүтән, Күләй; мағлұм, бұлбұл, мақұл, байғұс; мәжбүр, әңгүдік, дүлдүл (бұлар емле сөздіктерінде толық беріледі). § 4. и әрпі мынадай орындарда жазылады: а) орыс тілінен енген түбір сөзде де, туынды сөзде де (әрі қарай «орыс тілінен енген сөздер» дегенде интернационалдық сөздерді де ұғу қажет) жіңішке естілетін жалаң и дыбысының және қазақ тілінде қосарлы ый, ій дыбыстарының таңбасы ретінде и әрпі қолданылады. Мысалы: иіс, иін, ине, имек, илеу, тиын, тиін, қиын, киін, сирек, сирақ, ти, тиімді, тиіс, жиналыс, тарихи, саяси, яғни, ылғи, қағида, ақиқат, Иса, Иманбай, Қали, Әли, Сағира, Қалима, Кәлима, кино, комиссия, идея, иероглиф; ә) я, ю әріптерінің алдында ы, і әріптерінің орнына и әрпі жазылады. Мысалы: тақия, дария, дүрия, сия, қия, мия, Әсия, Ғалия, қию, жию, тию (тиді,
жалғанғанда да) жазылады. Мысалы: сыйлық, сыйлау, сыйымды, сыю, сыяды, тыйым, тыйылу, тыю, тыяды. б) йы, йі дыбыстар тіркесі мен ы, і дыбыстарына бітетін етістіктерге көсемшенің -и жұрнағы жалғанғанда, соңғы ый, ій әріптерінің орнына бір ғана и әрпі жазылады. Мысалы: байы+й+ды - байиды (байыйды, баиды емес), кейі+й+ді - кейиді (кейійді, кеиді емес), оқы+й+ды - оқиды (оқыйды емес), ірі+й+ді - іриді (ірійді емес), суы+й+ды - суиды (суыйды емес), мойы+й+ды -мойиды (мойыйды, моиды емес), шірі+й+ді - шіриді (шірійді емес), құры+й+ды - құриды (құрыйды емес); в) и әріпіне бітетін етістіктерге тұйық райдың -у жұрнағы -ю түрінде, көсемшенің -а жұрнағы -я түрінде жалғанады. Мысалы: и - ию (иу емес), ки -
емес), жи - жияды (жиады емес). § 5. у әрпі мынадай орындарда жазылады: а) орыс тілінен енген түбір сөзде де, туынды сөзде де бірде жуан, бірде жіңішке естілетін дауысты у дыбысының, сондай-ақ үу, үу дыбыс тіркесінің және дауысты дыбыстан бұрын және кейін келетін үнді у дауыссыз дыбысының таңбасы ретінде қолданылады. Мысалы: су, гуіл, у, руда,
ә) ы, і дыбыстарына бітетін етістіктерге тұйық райдың -у жұрнағы жалғанғанда, ы, і әріптері түсіріліп жазылады. Мысалы: оқы - оқу, тоқы -
б) у дыбысына бітетін етістіктерге тұйық райдың -у жұрнағы жалған- ғанда, оның түбірі өзгертілмей жазылады. Мысалы: cay - сауу, бу - буу, my - туу,
|