Орындаған: Абдоллаева Айнур Емтихан тапсырма

Сондай-ақ, танымдық қабілеттер проблемаларды немесе мәселелерді шешуде өздерін ашатын интеллекттің қасиеттері деп аталады. Немесе бұл қысқа мерзімді жадтың, ұзақ мерзімді жад пен сананың проблемаларды шешудегі өзара әрекеттесуінің ерекше қасиеттері .

Адамның танымдық қабілеттері-бұл мидың қоршаған шындықты зерттеу және талдау қасиеті. Алынған ақпаратты тәжірибеде қолдану тәсілдерін таба білу .

Е.В.Качановская, оқушылардың танымдық дербестігін қалыптастыру: Дисс... канд. пед. ғылым/Качановская, Е. В.. - Калининград, 2015. - 197с.

Бараз, Э.А. Оқуға қатысушылардың тұлғалық-бағдарлы өзара іс-қимылы процесінде кіші мектеп оқушыларының танымдық қызығушылықтарын қалыптастыру/Бараз Э.А.: Автореф. дис. . канд. пед. наук. - Челябинск, 2015.-19с.

Таным-бұл күрделі және көп деңгейлі процесс. Әдетте танымдық процесті қалыптастыратын және әр адамның танымдық қабілеттеріне жауап беретін төрт негізгі аспект бар: есте сақтау, сезім және сезім, түйсігі, ойлау .

Әрбір адамның танымдық қабілеттері бар. Оларды дамыту үшін миыңызды үнемі жаттықтыру керек.

Ляхова, Л.В. оқушылардың ғылыми-зерттеу қызметін ұйымдастыру. / Л. В. Ляхова / / бастауыш мектеп. 2009. №7. -Б. 45

Танымдық және шығармашылық қабілеттер күнделікті тәжірибеде жүзеге асырылатын іздеу және табу процесінде қалыптасады (Ветлугина Н.А., Лейтес Н.С., Новлянская З.М.).

Лейтес Н.С.

Новлянская З.М.

Жаратылыстану және дүниетану пәндерінен сабақ берудің әдістемелік негізін салушы Ресей ғалымы Александр Яковлевич Герд « Адамзат барлық нақтылы шынайы білімді оқу арқылы емес : бақылаулар, салыстырулар және тәжірибелер арқылы игереді, сондықтан дүниетануда осы үш әдіс құдіретт і» деп атап көрсетті.

Александр Яковлевич Герд

Константин Дмитриевич Ушинский :

« Салыстыру кез келген ұғымның және кез келген ойлаудың негізі болып табылады» .

Мысалы : Қылқан жапырақты және жапырақты ағаштарды салыстырғанда бірінші- жалпы белгілерін, тамыры, бұтағы, діңі, жапырағын салыстырады. Негізгі айырмашылығы жапырақтарында екендігіне көңіл бөлінеді.Қылқан жапырақты ағаштың жапырағы қылқан түрінде болатындығы жайлы қорытындыға келеді. Салыстырудағы маңызды қадам – оқушылардың заттың ең маңызды белгілерін айыра білуі болып табылады. Қазіргі кезде салыстырудың тірек сызбалық түрлері кеңінен қолданылады . 

Константин Дмитриевич Ушинский

Жаратылыстану және дүниетану сабақтарында оқушылардың танымдық қабілетін арттыру үшін қолданылатын негізгі әдістің бір-тәжірибе. Оқушыларға табиғат обьектілерінің қасиеттерін , табиғат құбылыстарының мәнін таныстыру қажет болған жағдайларда тәжірибелер жасаудың үлкен танымдық мәні бар. Жаратылыстану сабақтарында өткізілетін тәжірибелер кейбір табиғи құбылыстарды класс жағдайларында қолдан қайта жасауға мүмкіндік береді. Пайдалы қазбалардың қасиеттерімен ,сүзу арқылы суды тазартумен , топырақ қасиеттерімен , тұқымның өнуін бақылаумен т. б материалдармен танысу үшін тәжірибелер жасау қажет. Тәжірибелер мұғалімнің көрсетуімен немесе оқушылардың жаппай қатысуымен өткізіледі.

Бүгінгі жас ұрпаққа жан-жақты білім беру, тәрбиелеу әрбір оқытушының басты міндеті. Олай болса, қазіргі оқытушылар қауымының алдындағы үлкен мақсат: өмірдің барлық саласындағы белсенді, шығармашылық іс-әрекетіне қабілетті, еркін және жан-жақты жетілген тұлға тәрбиелеу. Бұл мақсатқа жетуде оқытушылар терең білімді, әдістемелік жағынан толық қаруланған және жоғары мәдени деңгейі болуы тиіс. Танымдық қабілет білім алушының белсенділігімен сабақтаса, тұлғаның іс-әрекет жолындағы көзқарасына нық бекіп, қойылған мақсатына жетуіне сөз жоқ әсер етеді деп білсек, мұның өзі білім берудің жаңа әмбебап тәсілдерімен ұштастыру қажеттігін туғызып отыр.

Бапаева М.Қ. Жоғары мектепте психологиялық білім беру процесін жетілдіру. Оқу құралы. – Алматы, 2006. -176 б.

Көп жағдайда танымдық процестердің өте маңызды мәселелерді, қиындықтарды ескермеу салдарынан таным дұрыс қалыптаспайды. Ол  тек сабаққа ғана емес, сонымен қатар танымдық іс-әрекетке де кедергісін тигізеді. Мысалы, мұндай балалар үндемегенді қалайды,өзін өте енжар ұстайды және сабақ тапсырмаларын жиі орындамайды. Осы себептен баланың жаңа тақырыпты меңгеруі төмен болады да, балада қажетті білімді дұрыс игере алмайды. Сонымен қатар мектептегі оқу процесі ойдағыдай дәрежеде жүргізілмеген жағдайда, мысалы, төменгі сынып оқушысы сабақтың мазмұнын жаттап алып, бірақ мағынасына түсінбейтін болса, өз бетімен пікір айтып, қорытынды жасауға қатты қиналатыны сөзсіз.

Бұл мәселе жөнінде В.В.Давыдов, В.И.Слободчиков, Г.А.Цукерман еңбектерінде «Адам өзін өзгерту үшін оның білім алуы керек, ол біріншіден, өзінің  білімді меңгеру шегін білуі қажет, екіншіден, өз мүмкіндіктерінің шекараларына өте алуы қажет»-дейді.

Бастауыш мектеп оқушысы үшін дамытатын жаттығулардың кешенді орындалуы олардың танымдық іс-әрекетінің барлық түрлерін қамтиды.

Ол үшін «танымдық   құқықтарды теңгеру» терминін пайдаланамыз. Дамытатын танымдық жаттығулардың мақсаты мектептегі оқытудың интеллектуалдық потенциалын көтеру  және әр сабақты оқушының танымдық құқықтарын меңгеруге бағыттау, тапсырманың шешу жолдарын талдау, тапсырманың орындалуына түрлі тәсілдер іздеу, өзінің шешімін құрбыларының жұмысымен салыстыру, өзінің дәлелдеген шешімін айтуға үйрету болып табылады.

Танымдық белсенділік білімді меңгерудегі қызығушылықпен қатар жүреді.Оқу міндеттелмеу керек.

Оқу - қызығушылықпен қатар оқушының таным қажеттіліктерін қанағаттандырудың қайнар көзі. Дүниетану және жаратылыстану пән ретінде оқушыларға білім беру мен тәрбиелеуде көп мүмкіндіктері бар. Оқушылар тірі және өлі табиғат және олардың өзгерістері , қоғам туралы қарапайым түсініктер алады.Оқушылардың қоршаған орта туралы білімі қалыптасады.

Оқушылардың таным қызығушылығын дамыту мақсатында дүниетану және жаратылыстану сабақтарында пайдаланылатын әдістер қатарына: танымдық дидактикалық ойындар, табиғатқа таным жорықтар, бақылау күнделіктерін жүргізу, проблемалық сұрақтарды шешу, тәжірибе қою, зерттеушілік жобалар дайындау жатады.

Ойын бала үшін өзін қоршаған орта туралы ақпарат көзі. Ойында баланың ой әрекеті көрініс табады, бала бақылайды , салыстырады, белгілеріне қарай заттарды жіктейді, жадыны жаттықтырады, тапқырлықты дамытады. Оқу әрекеті «ойын» әрекетінен туындауы керек. Сондықтан да оқу кезінде ойын элементтеріне белгілі бір орын берілуі керек. В.А.Сухомлинский табиғаттың, ойынның, ертегілердің, ән-әуездің керемет дүниесі балалардың алдында есігін жаппауын ескерткен.

В.А.Сухомлинский

Экологиялық тәрбие беру мақсатында оқушыларға талдауға арналған жағдайлар ұсынып, олардың өзіндік пікірін тыңдау. Мысалы, әңгімені талдау.

«Әжесі мен немересі орманға саңырауқұлақ теруге барды. Жеуге жарамды саңырауқұлақтар аз да болса кездесіп жатты. Немересі жеуге жарамайтын саңырауқұлақтарды шыбықпен сабалап өтті.

- Неге олай істейсің ? - деген әжесінің сұрағына немересі .

– Олар жеуге жарамсыз, тіптен кейбіреуі улы емес пе ?- деп жауап берді».

Баланың әрекеті дұрыс па ? Сен қалай ойлайсың?

Танымдық қабілеттерін дамытуға қандай тапсырмалар беруге болады?

Экскурсия кезінде жыл мезгілдеріне қарай ауа-райын бақылау барысында оқушылардың назарын аспанға, бұлттарға, қоршаған ортаның түсіне,жануарлар мен өсімдіктердің тіршілік әрекетіндегі өзгерістерге аудару. Болып жатқан өзгерістердің бір – бірімен байланысын көрсету , сезіну арқылы табиғаттың біртұтастығын түсіндіру. Оқушылардың бақылауы туралы шығарма жаздырту, сурет салдырту, кеппешөптер жасату арқылы танымдарын кеңейту

Ережелер:

1.Жазғанда жарық сол жақтан түскен дұрыс.

2.Оқығанда кітап, дәптер көзден 30-40 см қашықтықта болуы керек.

3. Жатып оқу көзге зиян.

4. Көлікте келе жатып оқуға болмайды.

5. Теледидар экранынан қашықтықта отыр.

Сезім мүшелері. Көз –көру мүшесі тақырыбы бойынша тапсырма:

Адам үшін көздің қандай маңызы бар?

Көздің көргіштігін сақтау үшін не істеу керек?

Қандай ережелерді білу қажет? Осы ережелерді графикалық бейнелерден түсіндір