Орындаған: Қыпшақбай Диана Тобы: 206 пед

Бездерінің жіктелуі
ОРТАЛЫҚ
ШЕТКІ
АРАЛАС
ГОРМОН 
БӨЛЕТІН ЖЕКЕ 
ЭНДОКРИНОЦИТ
-ТЕР
Гипоталамус
Гипофиз
Эпифиз
Қалқанша
Қалқанша маңы
Бүйрек үсті
Ұйқы безі
Плацента
Жыныс 
бездері
Нейроэндокринді 
жасушалар
Эндокриноциттер

Гипоталамус
Дамуы. Ми негізінен (табаны) өсінді күйінде,
гипофиздің арткы бөлімі дамиды, бездің қалған
бөліктері эпителиалды және нейралды бөлімдерден
бастама алады. Бас миы дамуының түтікше күйінде
(эмбрионда) эктодермалды эпителийдің ауыз
қуысымен жалғасатын жеріндегі бөртуден Ратка
(гипофизарлық) калтасы құралады, одан соң
эпителиалды қалташаға өзгереді (адиногипофизге 
бастама құрайды). Бұл қалташаның бас миы
бастаманың аралык көпіршігімен жанасуынан 3 ші
қарынша түтігі құралады

Құрылысы
1. АЛДЫНҒЫ БӨЛІГІ : Құрамында супраоптикалық 
және паравентрикулярлы ядролар орналасады. 
Супраоптикалық ядролары ірі пептидхоленергиялық 
нейрондардан түзіледі.Цитоплазмасында секреторлы 
түйіршіктер мен хроматофильді Ниссль субстанциясы 
болады.
2.ОРТАҢҒЫ БӨЛІГІ ( медиобазальды ) : Арақуатты 
және вентромедиальды ядролары бар.Бұдан 
аденогипофиздің қызметін реттейтін –рилизинг 
гормоны. Бұлар олигопептидтер 2 топқа : Либириндер –
аденогипофиздің гормональды қызметін үдетеді. 
Статиндер-қызметін тежейді.
3.АРТҚЫ БӨЛІГІ: Құрамында маммилярлы денешік 
пен перифоникальды ядросы бар. Бұл бөлік эндокриндік 
жүйеге қатысы жоқ,бірақ глюкозаның мөлшерін және 
мінез-құлық реакциясын реттеуге қатысады.

Гипофиз
• Қызметі: -Аденогипофизге тәуелді эндокринді бездердің қызметін реттейді; 
-Гипоталамустың нейрогормондары вазопрессин мен окситоцинның қорын 
жинайды; -Пигмент пен майдың алмасуын реттейді; Өсу гормонын және 
нейропептидтерді синтездейді.
• Құрылысы: Аденогопофизде алдыңғы,аралық және туберальды бөліктерге 
бөлінеді. Алдыңғы бөлігі –тор түрінде орналасқан тығыз эпителий 
жасушаларының тізбектерінен тұрады. Жасуша тізбектері борпылдақ 
талшықты дәнекер тіні мен синусоидты жүйесі толтырып жатады.
• Цитоплазмасындағы секреторлы түйіршіктері бояуды жақсы сіңіретін 
хромофильді эндокриноциттері, ал секреторлы түйіршіктері нашар 
боялатын – хромофобты эндркринді жасушалар.
• Жас ерекшеліктері: Гипофизде постнатальды кезеңде ацидофильді 
аденоциттер әсіресе соматотроциттердің қызметі күшейсе,ал 
аденоциттерден тиротропоциттердің алатын орны ерекше. Жыныстық пісіп 
жетілу кезеңінде базофильді аденоциттердің саны көбейеді.

Эпифиз
• Төрт төмпешіктің алдынғы төмпешіктерінің арсында орналасқан. 
Эмбриогенездің 5-6 апталарында аралық мидың жоғарғы бөлігінен 
қалыптасатын төмпешік тәрізді денешік. Дамуы : 7 жасқа дейін байқалады.
• Құрылысы: Бөлшектенген,паренхиматозды мүше. Капсуласынан эпифизді 
бөлшектерге бөлетін перделер немесе септалар тарайды. Паренхимасы 
жасушалар бауларынан,фолликулдар мен тізбектерден тұрады.
•
Қызметі : Төменгі сатыдағы жануарларда рецепторлы қызмет атқарады. 
Жоғарғы сатыдағы омыртқалыларда қызметі жойылады,бірақ жарыққа 
сезімталдық қасиеті сақталады. Бөлінетін гормондары: 
серотонин,мелатонин,пептидті гормондар.
• Жас ерекшеліктері: Қарқынды өсуі 5-6 жасында байқалады,кейін 
инволюцияға ұшырайды. Кері дамуы нәтижесінде пинеалоциттер атрофияға 
ұшырап жойылады,бездің стормасы қалыңдайды. Фосфаттар мен 
карбонаттар тұздар шөгіп,қатпарлы денешіктер түрінде ми құмдары пайда 
болды.

Шеткі бездер
• Қалқанша без. Бөлінетін гормондары: 
тиреоидты,тирокальцитонин,соматос тинді және 
серотонинді. Қызметі : Зат алмасу,даму,өсу және 
тіндердің дифференциялануын реттейді.
• Дамуы: Қалқанша бездің қалыптасуы құрсақтық 
дамудың 3-4 аптасында,ішектік жұтқыншақ 
бөлігіндегі 1- ші және 2 ші - желбезек қалтасынан 
басталады.
• Құрылысы: Бөлшектенген,паренхиматозды мүше. 
Бездің стромасы тығыз талшықты қалыптаспаған 
капсуладан,одан тараған трабекулдар н.се 
перделерден тұрады.

ҚАЛҚАНША МАҢЫ БЕЗІ
.
•
Қызметі : *Паратирин –гормоны тирокальцитониннің 
антогонисі,қандағы К деңгейін көбейтеді. *Биогенді 
аминдерді синтездейді. *Кальцитонинді өндіреді.
• Дамуы: Эмбриогенездің 5-6 апталарында 3-4 желбезек қ 
алталарынан бастау алады.
• Құрылысы: *Паренхиматозды мүше. *Диаметрі нм-дей 
болатын,секреторлы түйіршіктері болады. *Ашық түсті 
паратироциттердің белсенділігі нашар,цитоплазмасында 
лизосомалары,гликоген мен липидті қосындылармен 
мөлшері нм болатын секреторлы түйіршіктері кездеседі.
• Жас ерекшелігі: Парациттер жаңа туған нәрестелерде 
және жас балаларда кездеседі. Оксифильді 
паратироциттерді балада 5-7 жастан, ал адамда 20-25 
жастан кейін безде адипоциттер кездеседі

БҮЙРЕК ҮСТІ БЕЗІ
. 
• Қызметі: Иммунды реацияларға қатысатын минералокортикоидты 
синтездейді. Глюкокортикоидтар –қабыну,стресс кезінде бөлініп 
мускулалардың өсуіне жағдай жасайды. Имунды реацияларды басатын –
андрогендер.
• Дамуы: Бездің қыртысты заты спланхнотомның висцеральді 
жапырақшасынан дамиды. Ганглиозды пластинкадан (симпатобласттардан) 
басталады.
• Құрылысы: Паренхиматозды мүше жатады. Сыртқы ТТҚДТ капсуламен 
қоршалған,одан тараған перделері бездердің стромасын түзетеді.
•
Жас ерекшелігі: Адамның 20-25 жасында бездің қыртысты бөлігі даму 
сатысының ең биік шыңына жетіп,аймақтарының қатынасы болады. Ал 
жастан кейін инволюция кішірейеді. Бездің ортаңғы бөлігі н.се боз затында 
өзгерістер байқалмайды, 40 жастан кейін гипертрофияға ұшырайды
.

Қорытынды
Эндокринді бездер-ішкі секреция бездері ағзадағы ең маңызды 
қызметтерді атқарады. Жоғарыда тоқталып кеткеніміздей 
олардан бөлінген гормондар мен бөлінділердің атқаратын 
қызметі сан алуан. Мәселен,гипоталамустың өндіретін 
гормоны окситоцин көп бөлініп кетсе жатыр жиырылуы 
жиілеп ана жатырындағы балаға үлкен қауіп төңеді,ерте 
босану жағдайы мүмкін.Ал эпифиз зақымданса адамда 
биологиялық ритм ырғағы бұзылып ,осының салдарынан 
басқа да мүшелер зардап шегеді және қатерлі ісік пайда 
болады. Түсінгеніміздей бұл бездердің немесе оларды 
құрайтын жасушаларының (эпителиоциттер)зақымдануы 
олардың гормон бөлінуінің бұзылуына алып келеді және 
адамда сәйкесінше түрлі паталогия белгілері байқалып ауруға 
шалдығады.Бұл бездер мен жүйенің құрылсын оқып-білу 
болашақта без қызметінің жағдайы қалыпты немесе 
паталогия екенің анықтауға өте қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер
• Ж.О.Аяпова оқулығы
• Ю.И.Афаньасев оқулығы
•
https://kk.warbletoncouncil.org/plaquetas-417
•
https://kk.warbletoncouncil.org/gametogenesis-8983