Орындаған: Нуртаева А. Құтымбай А. Нұраханова А

1. Бұзылған дыбысты қою.

2. Дыбыстарды машықтандыру және сөйлеу тілге енгізу.

• Қойылған дыбыстарды ажырату.
• VIII. Сөйлеу тіліндегі ақаулықтарды жою.

Дизартриямен зақымдалған балалардың моторикасының дамымауы жалпы моторикасының дамуына кері әсерін тигізеді. Моторикасының дамымауы негізгі қимылдардың қалыптасу уақытының тежелуіне әкеліп соқтырады. Нақты емес, икемсіздік, баяу, тепе-тендікті сақтайалмауы, т.б.

Қимылдың белсенді болмауы, сонымен қатар арнайы тәрбие жұмысы мен түзету жұмыстарының жетіспеушілігінен де болуі мүмкін. Түзету жұмысының бағыты келесі негізгі қимылдарды дамытуға арналған болуы керек: жүгіру, секіру, лақтыру, жалпы және ұсақ моторикасын жетілдіруге арналған жаттығулар. Жұмыс мазмұнының құрамына қызықты жаттығуларды, әр түрлі заттарды: допта. Таяқшалар, жалаушалар, шеңберлер және күрделі емес түрлі жабдықтарды ұсынуға болады.

Дизартрик балалардың моторикасын түзетуге бағытталған сабақтар үшін, өз үйінде кішігірім спорт кешенінің болуі тиімді. Оның көмегімен балаға жат, тіпті қорқынышты жаттығулар жасалады: шығу, секіру, айналу, орындықта жүру. Жаттығулар мен ойындарды табиғатта орындаған өте жақсы. Орманда, таза ауада ойнау кезінде бала жергілікті орынмен танысады, төбешекті айналып өту керектігін түсінеді. Балаларға суда қозғалысқа түсу, жүзу пайдалы (ваннада, бассейінде, өзенде, көлде), қыста шаңғы, шана тебу де пайдалы.

Дизартриясы бар балалардың моторикасының қызметін қалыптастыру бойынша жүргізілетін жұмыс үлкен шыдамдылыққа, жиі қайталауды және көрсетуді талап етеді, әр жаттығудың орындау баланың күн тәртібіне енуі керек. Тұрақтылық әдетке айналып, сабаққа деген қажеттіліктің бірі болады. Жаттығулар біртіндеп енеді. Мысалы, доппен ойнауға үйрету. Үйрету үшін, алдымен ауада ұшатын шар мен ойнау керек. Балалар допты ұстағанға қорқады, ал шар жеңіл, дауыссыз, тыныш, ақырын, баяу жерге түседі. Шар мен ойынды менгерген бала, допты лақтырып, итеріп, ұстауды, себетке лақтыруды, дөңгелектең, жіптен өткізіп лақтыруды, келгенді соғуды тез үйренеді. Баламен қандай да болмасын спорттық ойынды ойнау кезінде, ересек адам балаға білдіртпей көмектесуі керек. Жалпы қимыл – қозғалыстарды дамыту мен қатар мұғалім-дефектолог баланың қол моторикасының дамуына үлкен көңіл бөледі. Баланың екі қолының ісәрекетте сәйкестігіне, ұстайтын қимыл-қозғалыстарды дамытуға, баланың әртүрлі заттарды ұстап үйренуге: үлкен заттарды екі қолмен, ұсақ заттарды- бір қолымен ұстауды үйренуіне ерекше көңіл бөлінеді. Сонымен қатар мұғалім-дефектолог баланың қолы мен саумақтарының ұсақ қимылдарын дамытуға ерекуше көңіл бөледі. Осы мақсатқа байланысты үлкендердің қолына еліктететін ойындар мен жаттығулар ұйымдастырады, ал кейіннен қолға арналған театралдық ойындар.

Тыныс алу гимнастикасы А. Н. Стрельникова Балалардың, жасөспірімдер мен ересектердің сөйлеу тыныс алуындағы сөйлеу терапиясында парадоксалды тыныс алу жаттығулары А.Н.Стрельникова кеңінен қолданылады. Стрельниковтың тыныс алу гимнастикасы-бұл біздің еліміздің ақылшысы, ол 30-40 жылдардың басында ән дауысын қалпына келтіру әдісі ретінде құрылды, өйткені а.н.Стрельникова әнші болды және оны жоғалтты.Бұл гимнастика — бұл кеудені қысатын қозғалыстарда мұрнымен қысқа және өткір дем алатын әлемдегі жалғыз жаттығу.Жаттығулар дененің барлық бөліктерін (қолдар, аяқтар, бас, жамбас белдеуі, іш, иық белдеуі және т.б.) белсенді түрде қамтиды және бүкіл ағзаның жалпы физиологиялық реакциясын, оттегінің жоғарылауын тудырады.

Барлық жаттығулар мұрын арқылы қысқа және өткір деммен бір уақытта жасалады (толығымен пассивті дем шығару арқылы), бұл ішкі тіндердің тыныс алуын жақсартады және тіндердің оттегінің сіңуін арттырады, сонымен қатар мұрын қуысының барлық органдармен рефлекторлық байланысын қамтамасыз ететін мұрын шырышты қабығындағы рецепторлардың кең аймағын тітіркендіреді.Сондықтан бұл тыныс алу гимнастикасы әсер етудің кең спектріне ие және мүшелер мен жүйелердің әртүрлі ауруларына көмектеседі. Бұл бәріне және кез-келген жаста пайдалы.Гимнастикада дем алуға баса назар аударылады. Ингаляция өте қысқа, бірден, эмоционалды және белсенді түрде жасалады.

А. Н. Стрельникованың пікірінше, ең бастысы-тыныс алуды жасыру, тыныс алуды "жасыру". Дем шығару туралы мүлдем ойламаңыз. Дем шығару өздігінен кетеді.Гимнастиканы оқыту кезінде А. Н. Стрельникова 4 негізгі Ережені орындауға кеңес береді.1 ЕРЕЖЕ. "Пахнет Гарью! Дабыл!"Ал кенеттен, шулы, бүкіл пәтерге, ит сияқты ауаны иіскеңіз із. Неғұрлым табиғи болса, соғұрлым жақсы. Ең үлкен қателік-ауаны көбірек алу үшін ауаны тарту. Ингаляция қысқа, инъекция сияқты, белсенді және табиғи, соғұрлым жақсы. Тек тыныс алу туралы ойланыңыз.Мазасыздық сезімі белсенді тыныс алуды ол туралы ойлаудан гөрі жақсы ұйымдастырады.Сондықтан, Ұялмай, қатал, дөрекі, ауаны иістендіріңіз.2 ЕРЕЖЕ. Дем шығару-дем алудың нәтижесі. Әр дем алғаннан кейін қалағаныңызша дем шығаруға кедергі жасамаңыз — бірақ мұрыннан гөрі аузыңызбен жақсы. Оған көмектеспеңіз.Ғана ойла: "пахнет Гарью! Дабыл!"Және тыныс алу қозғалыспен бір уақытта жүретініне көз жеткізіңіз. Дем шығару өздігінен кетеді. Гимнастика кезінде ауызды сәл ашу керек.Тыныс алу мен қозғалысқа қатысыңыз, скучно болмаңыз-немқұрайлы емес. Балалар қалай ойнайтынын жабайы ойнаңыз, сонда бәрі ойдағыдай болады. Қозғалыс көп күш жұмсамай, қысқа демді жеткілікті көлем мен тереңдікке айналдырады.

3 ереже. Тыныс алуды әндер мен билердің ырғағына шинаны сорып жатқандай қайталаңыз. Қозғалыс пен тыныс алуды жаттықтыра отырып, 2, 4 және 8 санаңыз. Қарқыны-минутына 60-72 тыныс. Вдохи шаралар күшейіп выдохов. Сабақтың жылдамдығы-1000 – 1200 тыныс, сіз одан да көп-2000 тыныс ала аласыз. Тыныс алу дозалары арасындағы үзілістер-1-3 секунд.4 ереже.

Осы сәтте оңай тыныс алу үшін қатарынан көп дем алыңыз.Бүкіл кешен 8 жаттығудан тұрады. Басында-жылыну. Тікелей тұрыңыз. Қолдар тігістерде. Аяқтар иық енінен бөлек. Қысқа, инъекция сияқты, қатты дем алыңыз, мұрныңызды қысыңыз. Ұялмаңыз. Заставьте қанаттары мұрын біріктірілуі кезінде демді ішке тарту емес, дамытыңыз, оларды. Жаяу жүру қадамының қарқынымен қатарынан 2, 4 деммен "жүз" тыныс алыңыз. Мұрынның қозғалатынын және сізге мойынсұнатындығын сезіну үшін көп нәрсе бар. Дем алу, қалай шаншу, жылдам. Ойлан: "жанған иіс! Қайдан?"Гимнастиканы түсіну үшін бір қадам жасаңыз және әр қадаммен бір уақытта дем алыңыз. Оң-сол, оң-сол, Дем-Дем, Дем-Дем. Кәдімгі гимнастикадағыдай дем шығару емес.96 (жүз) қадам жасаңыз-серуендеу қарқынымен дем алыңыз. Сіз орнында тұра аласыз, сіз бөлмені аралап жүргенде аяқтан аяққа ауыса аласыз: алға-артқа, алға-артқа, дененің ауырлығы, содан кейін аяғыңызда, содан кейін артқы жағында. Қадам қарқынында ұзақ тыныс алу мүмкін емес."Аяқтар маған ауаны сорып жатыр"деп ойлаңыз. Бұл көмектеседі.

Әр қадаммен — тыныс алу, инъекция сияқты қысқа және шулы.Қозғалысты игеріп, оң аяғыңызды көтеріп, сол жақта сәл қысыңыз, сол жақта — оң жақта. Рок-н-ролл биін алыңыз. Қозғалыс пен тыныс бір уақытта жүретініне көз жеткізіңіз. Емес мешайте және кездейсоқтық жағдай шығуға выдохам кейін әрбір демді ішке тарту. Тыныс алуды ырғақты және жиі қайталаңыз. Оларды оңай жасай алатындай етіп жасаңыз.Бастың қозғалысы бұрылады. Басыңызды оңға-солға, күрт, қадаммен бұраңыз. Әр бұрылыспен бір уақытта — мұрынмен дем алу.

Қысқа, инъекция сияқты, шулы.96 тыныс. Ойлан: "жанған иіс! Қайдан? Сол жақта? Оң жақта?». Нюхайте ауа."Құлақшалар". Біреу: "Ай-яй-яй, бұл ұят емес!». Дененің бұрылмайтынына көз жеткізіңіз. Оң жақ құлақ оң жаққа, сол жақ сол жаққа өтеді. Иықтар қозғалыссыз. Әр тербеліспен бір уақытта-Тыныс алу."Кішкентай маятник". Басыңызды алға-артқа, дем алыңыз. Ойлаңыз: "Қайдан пахнет гарью? Төменнен? Жоғарыдан?».Негізгі қозғалыстар "Мысық". Аяқтар иық енінен бөлек. Есте мысық, ол подкрадывается к воробью. Оның қимылдарын қайталаңыз-сәл қысылып, оңға немесе солға бұрылыңыз. Ауырлығы дене переносите онда оң аяғын болса, онда сол.Сіз қай бағытқа бұрдыңыз. Ауаны оң жақта, сол жақта, қадамдар қарқынымен шулы иістеңіз.

Қолданылған әдебиеттер :

Қ. Қ. Өмірбекова, Г. С .Оразаева, Г. Н. Төлебиева, Г. Б. Ибатова Логопедия оқулық