«Жаратылыстану» оқу пәнінен күрделі тақырыптар бойынша

5. 
   сынып
   

5. 
   сынып
   

Биологиялық ғылымдар тірі организмдердің құрылымы мен функцияларын, олардың дамуын және тіршілік ортасымен өзара қарым- қатынасын зерттейді. Қазіргі заманғы көзқарастар бойынша өмір – бұл ірі органикалық молекулалардан тұратын және энергиямен, қоршаған ортамен, заттармен алмасу нәтижесінде өз өмірін сақтап қалуға және өзін-өзі қалпына келтіруге қабілетті күрделі биологиялық жүйелердің өмір сүру процесі.

«Биология» оқу пәні жаратылыстану-ғылыми білім берудің құрамдас бөлігі ретінде білім алушыларда қоршаған әлемнің алуан түрлілігі мен эволюциясы, тірі организмдердің даму заңдылықтары туралы білімді қалыптастырады, сондай-ақ табиғат әлемінің таңғажайып құбылыстарын зерттеуге мүмкіндік береді.

2021/2022 оқу жылында «Биология» оқу пәні бойынша оқу процесін ұйымдастыруда келесі оқу бағдарламалары қолданылады:

1. 
   ҚР БҒМ міндетін атқарушының 2017 жылғы «25 » қазандағы № 545 бұйрығымен бекітілген Негізгі орта білім беру деңгейінің 7-9-сыныптарына арналған «Биология» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (15-қосымша);
   
2. 
   ҚР БҒМ 2020 жылғы «27»қарашадағы № 496 бұйрығымен бекілген Негізгі орта білім беру деңгейінің 7-9-сыныптарына арналған «Биология» пәнінен оқу жүктемесі төмендетілген үлгілік оқу бағдарламасы (23-қосымша).
   

9-сыныпқа ҚР БҒМ «Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің кейбір бұйрықтарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2019 жылғы «26» шілдедегі № 334 бұйрығымен енгізілген өзгерістер көрсетілген бұйрыққа 15-қосымшада 14-тармақтың 14) тармақшасы мынадай редакцияда жазылған:

«14) «Көбею». Адамның жыныс жүйесінің құрылымы мен қызметі. Екінші реттік жыныстық белгілер. Ұлдар мен қыздардың жыныстық жетілуі. Биологиялық және әлеуметтік жетілу. Менструалдық цикл. Менструалдық циклдағы эстроген мен прогестерон гормондарының маңызы. Контрацепция түрлері, жыныстық жолмен берілетін аурулар: Жүре пайда болған иммундық дефициттiң синдромы (ЖИТС), сифилис, гонорея, гепатит В, С. Алдын алу шаралары.»;

9-сыныптың «Көбею» бөліміндегі «Аталық және аналық гаметалардың құрылысын зерттеу» зертханалық жұмысы, (оқу мақсаты: 9.2.1.2 аталық және аналық жыныс жасушаларының құрылысын зерттеу) ҚР БҒМ «Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің кейбір бұйрықтарына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2019 жылғы «26» шілдедегі № 334 бұйрығымен алынып тасталды;

«Биология» пәнінің мақсаты – білім алушылардың бойында органикалық дүниенің көптүрлілігі туралы, ондағы болып жатқан процестер мен заңдылықтар туралы білім жүйелерін қалыптастыру, сонымен қатар адам оның ажырамас бөлігі туралы саналы түсінік қалыптастыру.

Оқу пәнінің міндеттері:

1. 
   жер бетіндегі барлық тірі ағзалардың құндылығын түсіну үшін өмірдің құрылымды-функционалды және генетикалық негіздері туралы, тірі табиғаттың негізгі патшалықтары ағзаларының көбеюі мен дамуы, экожүйе, биоалуантүрлілік, эволюция туралы білім жүйесін қалыптастыру;
   
2. 
   экологиялық этика нормалары мен ережелерін, табиғатқа жауапкершілікпен қарауын қалыптастыру;
   
3. 
   генетикалық сауаттылықты қалыптастыру – салауатты өмір салты негіздері, психикалық, тән және моральдық денсаулық сақтау;
   
4. 
   оқушылардың тұлғалық қасиеттерін дамыту, биологиялық білімдерін практикада қолдануға ұмтылу, медицина, ауыл шаруашылығы, биотехнология, экологиялық менеджмент және қоршаған ортаны қорғау саласындағы практикалық іс-шараларға қатысу.
   

7-сыныпта – аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты; 8-сыныпта – аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты;

9-сыныпта – аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты құрайды.

Оқу жүктемесі төмендетілген оқу жоспары бойынша: 7-сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағатты; 8-сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағатты;

9-сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағатты құрайды.

Оқу пәнінің мазмұны 4 бөлімді қамтиды:

1. 
   тірі ағзалардың көптүрлілігі, құрылымы мен қызметтері;
   
2. 
   көбею, тұқым қуалаушылық, өзгергіштік. Эволюциялық даму;
   
3. 
   ағза мен қоршаған орта;
   
4. 
   қолданбалы кіріктірілген ғылымдар.
   

7-сыныпта 14 зертханалық жұмыс, 4 модельдеу қарастырылған (50-кесте).

3 жұмыс алынған. 11 зертханалық жұмыс жаңадан қосылған. 8-сыныпта өткізілген зертханалық жұмыстар саны төменде 51-кестеде көрсетілген.

52. 
    кесте. 9-сыныпта өткізілген зертханалық жұмыстар саны
    

Практикалық дағдылар биологиялық білім беру мазмұнының маңызды бөлігі болып табылады.

Сабақта үлкейткіштерді қолдану, аспаптармен және препараттық инемен жұмыс, уақытша микропрепараттар дайындау, оларды микроскоппен қарап анықтау сияқты іс-әркеттер де тәжірибелік дағдыларға жатады.

Биологиялық білімнің мазмұнында зияткерлік дағдылар қамтылған. Мысалы, таным процесін жетілдіруге бағытталған атау, сипаттау, негіздеу, анықтау, салыстыру, жалпылау және т.б. сипаттамалар бар.

Білім алушылар тәжірибе жұмыстарын орындау кезінде алған деректердің негізінде жаңалықтар ашады, табиғаттағы заңдылықтарды өз бетімен табады, деректерді өңдеу, нәтижелерді талқылау, жоспарлау мен өз зерттеу сұрағына жауап іздеу үшін өзінің зерттеу жұмысын жүргізу жұмыстарын үйренеді.

Тәжірибе жұмыстарын орындау кезінде білім алушылар табиғаттағы заңдылықтарды өз бетімен табады, жоспарлау мен өз зерттеу сұрағына жауап іздеу үшін өзінің зерттеу жұмысын жүргізуді үйренеді.

Алған деректердің негізінде жаңалықтар ашады, табиғаттағы құбылыстардың заңдылықтарын өз бетімен табады.

Келесі қадамдар арқылы білім алушының бойында тәжірибелік және зерттеушілік дағдыларды дамытуға болады:

• 
  ғылыми тәжірибені жоспарлау (зерттеу мақсаттарын анықтау);
  
• 
  зерттеу сұрағын дайындау;
  
• 
  зерттеу әдісі мен материалдарды таңдау;
  
• 
  деректерді жазу және өңдеу (кесте, статистикалық анализ қолдануымен диаграммалар түрінде);
  
• 
  қорытынды жасау (тәжірибе жүзінде болжамды дәлелдеу, бақылаудың негізгі нәтижелерін тұжырымдау);
  
• 
  алынған нәтижелерді талқылау (кемшіліктер және зерттеу әдістерін жетілдіру бойынша нұсұаулықтарды іздеу).
  

Қолданбалы курстарға немесе таңдау курстарына ұсынылатын тақырыптар: «Биологиялық модельдер және қолданбалы есептер», «Әлемнің ғылыми-жаратылыстану эволюциялық бейнесі», «Биологиядағы математикалық модельдер және әдістер», «Тамақтану және денсаулық», «Экологиялық этика»,«Биология және денсаулық», «Әлемнің заманауи ғылыми- жаратылыстану бейнесі», «Биологиялық белсенді қоспалар», «Бәрі біздің түп- тұқиямызда (генетика негіздері бойынша)», «Әлемнің інжу маржаны (7–9- сынып қыздарына арналған курс)», «Менің денсаулығым – менің қолымда»,

«Тірі жасуша жұмбақтары», (Тұқым қуалаушылықтың заңдылықтары»,

«Биологияның проблемалары», «Жасушалар және тері», «Үй іргесіндегі телім»,

«Биогеография проблемалары», «Тері – денсаулық айнасы», «Заманауи микробиология», «Нанотехнологияға кіріспе».

Тақырыптар мұғалімдердің мүмкіндіктері және жағдайларына байланысты өзгертілуі мүмкін.

Оқу пәнінен әр тоқсан сайын бөлім/ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалау (БЖБ) және тоқсандық жиынтық бағалау (ТЖБ) өткізу қарастырылған. Төменде 53-кестеде оқу пәнінен бөлім/ортақ тақырып бойынша жиынтық бағалау рәсімдерінің нақты саны көрсетілген.

52. 
    кесте. «Биология» пәні бойынша жиынтық бағалау саны
    

Төмендетілген оқу жүктемесімен Үлгілік оқу жоспарына сәйкес 7-9-сыныптарда «Биология» пәнінің апталық жүктемесі 1 сағатты құрайды. Сондықтан осы оқу жоспарымен оқытылатын «Биология» пәні бойынша тоқсандық жиынтық бағалау өткізілмейді, қорытынды баға жартыжылдыққа қойылады.