«Орта ғасырдағы Азия және Африка тарихы»
жүктеу/скачать 0,66 Mb.
|
| Монғол билігіндегі Иран. Орта Азияны жаулап алғаннан кейін Шыңғыс хан 1220 ыжылы Иранға бет алды.Оның Жебе мен Сүбетейдің басқаруындағы атты әскер Хорасан арқылы өтіп. Мазадеран, гильян және Рейді алды. Монғолдар күштерін таулы аудандардағы, каспийдегі провинцияға және оңтүстік Иранға күштерін жұмсамады. Солтүстік Иранна кейін Закавказьеге бет алды, оны жеңіп каспий арқылы Орта Азиядағы Шыңғысханның негізгі қолына қосылды. Шыңғыс ханның төртінші ұлы Толуй Хорасан қаласын басып алды. Мұндай қалалардың көбі қирап өртеніп кетті. Ең ірі Нишапур қаласындағы бүкіл бекініс үйлер және тұрғындар түгі қалмай жойылды. Нишапур қаласы тұрған жер жыртылып оған арпа себілді. 1220-1224 жж. Шыңғыс ханның әскери саяхаты кезінде монғолдар Гильян, Казвин және Хашадан қалаларында мықты қарсыластарға тап болды. 1131 жылы могғолдар Тербизді 1237 жылы Исфаханды жаулап алды. 1253-1256 жылдары ғана Шыңғыс ханның немересі Хулагу ханның жорығында ғана Иранды толық басып алды. Хулагу атақты Мөңке ханның жіберуімен болды. Осы жорықты 1256 жылы монғолдар Аламұтты, Асссасиндер мемлекетін алды. 1258 жылы Бағдатты және Аббасид Халифатын басып алды. Ал 1261 жылы Хулагу ильхан тайпа ханы атағын алды. Оның мемлекетіның жер көлемі кеңейе түсті. Кіші Азиядағы Рүм сұлтаны Иран арабы, Армения, Азербайжан, Грузия, Иран, Ауғаныстанға кірді. Монғол көшпенділерінің Ирандағы биліктің тұрақтандыруы ежелгі жергілікті мәдениеттің, қолөнердің дамуын және кәсіби күшін төмендетті. Соның арқасында әлеуметтік базасы ретінде көшпелі мал шаруашылығына айналды және жердің бәрін жайылым ретінде пайдаланды. Көшпелі тұрғындар саны бірден өсті. Мыңдаған шаруалар мен қолөнершілер монғолдардың бағындыруымен күңге айналды. Оңтүстік Ирандағы қолөнермен айналысатын еркін корпорациялар өте ауыр салықтар төлеп отырды. Ондаған қалалар ұсақ ауылдарға айналып кетті. Иранда материалдық бағалы кәсіпорындарды монғол басқыншылары жойды. Көп адамдар эпидемиялық аурулармен аштықтын қырылды. Иен қалған даланы біртіндеп құлдар баса бастады. Иран тарихшысы Рашид ад-Дин (1247-1318 жж.) XVIII ғасырдың аяғында Иранның өнделген жерінің 10 пайызы ғана жарамды болды. Иранда XVIII ғасырдың аяғында өте ауыр жағдай болды. Өз пайызынна құтыла ламаған жанұялар күңдікке сатылу жағдайлары көптеп байқалды. Монғолдародың бағындырушылары өз заңдарын кіргізе бастады. Ол Шыңғыс ханның атақты Ясадан алынды. Олар заңда көшпенді әскердің қатарындағы әскери адамдардың өмірі сол қолбасшының қолында болды. Олар Иран шаруалары тікелей монғолодардың жер иеленуші феодалдың қолына қарап қалды. Монғол басшыларының арқасында Тархан деген феодалдың бір түрі пайда болды. Олар ерекше жеңілдікті пайдаланды, Олар он рет қателер жасағанға дейін сот пен жазадан босатылатын болды. Жорықтан түскен түсімді әскери басшымен бөліспейді. Өз иелігіндегі салықтар ешкіммен бөләспейді. Оларға түрік және күрт көшпенділерінің білгірлеріде қосылды. Өйткені олар монғолдарға көмек көрсетті. Оларға ең негізгі кіріс көзі болды. Сондықтан олар шексіз осғыса беруге қызығушылығы болды. Хулагу мемлекетінде феодалдық жер иеленудің бірнеше түрі болды. Олар: дивани (мемлекеттік жер), иджу( хон тегінің атында), мульк, икта, вакф. Монғолдар басып алған кезде феодалдардың және вакфтардың жер бөлігін алды.Кейін осының нәтижесінде Хулагуттар мұсылман діндарларының беделін және Иран азаматтық бюрократияға арқа сүйеп отырып ильхан билігінің бекуіне және ислам дінін қабылдауға қол жеткізуге тырысты. Осы екі негізгі феодалдың арасындағы күрес Хулагит мемлекетінің бүкіл тарихында жүрді. XVIII ғасырдың аяғында бұл елде талқандалған шаруалар өз жер үлестерін жинап тауға қашты. Елде антифеодалдық көзқарас пайда болды. Мемлекеттік қазына азайды. XVIII ғасырдың аяғында ильхан тобының Гейхату (1291-1295) алтын мен күмісті қағаз ақшаға айналдыруға тырысты. Осының арқасында қағаз ақша шығаратын кәсіпорындардың шексіздігін қағаз ақша кәсіпкерлерді тонаудың бір түрі болып көрінді.
жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|