«Орта ғасырдағы Азия және Африка тарихы»
жүктеу/скачать 0,66 Mb.
|
Азия
| Сун мемлекеті
Сун кезеңін –Қытай экономикасының, мәдениетінің, басқарушылық іс-әрекетінің шарықтау шегімен байланыстырады. Бірақ ішкі саясатпен империяның суверенитетіне байланысты біршама мәселелер өз шешімін таба алмады. Хғ. басында Қытай мемлекетінің солтүстік-шығысында өмір сүрген монғол этникалық қоғамынан құрылған қидандар қытайлармен, олардың мәдениетімен ұзақ қарым-қатынас жасап отырған. Қытай империясының басына саяси қиындық туған жылдары Елюя әулетінен шыққан Апока жоғарғы көшпенділердің басшысы және өзін император жариялаған болатын. 947 жылы олардың негізінде құрылған мемлекетке Ляо деген қытайлық мағына берген. Олардың өмір сүруі 916-1125 жылға дейін созылды. Қытайды жаулауға байланысты болған соғыстар жас мемлекетке ірі-ірі жеңістер әкелді. 946 жылы қидандар Кайфын патшалығының астанасын да жаулап алған. Бірақ бұл қуаныш ұзаққа созылмады. Ляо мемлекетінің әскері қытайдың солтүстігін толығымен жаулап алды, олар жаулап алған әрбір аймақ Ляо мемлекетінің қол астына кірді. Қытайлықтар мен корейліктер Ляо мемлекетінің басқарушылық құрылымын біршама ретке келтіріп отырды: қытай иероглифтік базасында қытай элементтерінің жазу үлгісіндегі әрбір иероглифтің мән-мағынасын ашу, бірнеше қалалар, салт-дәстүр, сауда еркін түрде дамып отырды. Мұның барлығы қытайлықтар мен корейліктердің арқасында жүзеге асып отырды. Тан династиясының артынан 907 жылы империя құлады. Анархияның уақыты туып, Қытай тарихында «бес династия» деген кезең басталды. Бес диктатуралар аз уақыт ішінде елдің солтүстігінде бірін-бірі алмастырып отырды: Кейінгі Лян (907-923); Кейінгі Тан (923-936); Кейінгі Цзинь (936-947); Кейінгі Хань (947-951); Кейінгі Чжау (951-960).Бұл тұрақсыз династияның императорлары болып әскери, соның ішінде варварлық тұқымнан шыққан адамдар болды. Сол кездері басқару ретсіз болған еді, оның себебі тұрақсыз императорлардың салдарынан болды. Бұл ретсіздік елдегі азаматтық соғыстың басталуына әкеп соқтырды. Сун мемлекеті Қытай жерін бір империяға үш рет біріктірді, олардың әрбір әрекеті Хань мен Тан мемлекетінен айырмашылықта болды. Мемлекеттің құрылуы жағынан, беделімен ішкі және сыртқы саяси өмірі де, тіпті құлдырауы да тек өздеріне ғана тән іс-әрекет бола білді. Хань мен Тан мемлекетінен айырмашылығы ұлттық байланыстар бейбітшілік жолмен шешіліп отырды. Жаңа династияның жаулары болып империяның халқы емес, солтүстіктен ұлы қорғанға дейінгі өмір сүріп жатқан дала халқы болды. Сун династиясының негізін салушы Чжао Куан-инь, Чжочжау ақсүйектерінен шыққан солтүстік азаматы еді. Болашақ император генерал болатын. Егер Қытай мемлекеттері мен провинцияларының көпшілігі Сун империясын қуанышпен құптаса, солтүстік халқы оңайлықпен беріле қоймайды. Сун мемлекетінің екінші императоры Пекин мен Ұлы Қорған арсындағы жоғалтылған территорияларды қайтаруға тырысты. Сун мемлекетінің құрылуындағы бірнеше саяси, экономикалық жағдайлар қытай халқының психологиясын, сана-сезімін де күрт өзгертті. Салық салу саясаты да, жер бөлігі, тұрмыстық өмірі де өзгерген. 946 жылы қидандар Кайфын патшалығының біраз бөлігін өздеріне қаратып алған болатын. Қытайлықтар мен корейліктер Ляолармен басқару негізі бойынша бірнеше мәселелерді шешуге тырысты. Мысалы, қытайлықтар өздерінің иероглифтары негізінде жазып отыруға, қаланың архитектурасын дамытуға, сауда мен қолөнерін сол қалпында сақталуына келісім жасады. 1004 жылы қидандар қытайлармен мынандай бейбітшілік келісімге отырды: Сун астанасы жыл сайын Ляоларға 200 мың бірлік жібек, 100 мың лян күміс тапсырып отырды. 1075 жылы Қытай қидандарына бірнеше солтүстікқытай бөлігін жаулап алды.Бірақ қидандар қытайлардың негізгі жауы болатын. Х-ХІ ғ. басында Қытайдың солтүстік аймағында Батыс Ся деген мемлекет құрылды. Әлеуметтік прцестің жылдамдауы мен мүліктік теңсіздік монғолдардың мемлекет араларындағы шабуылдарын жиілей түсті. Монғол даласымен көршілес жатқан оңтүстік Сібірді жаулап алғаннан кейін, Шыңғыс армиясы 1210 жылы чжурчжэндармен соғысып, 1215 жылы Пекинді жаулап алды. 1226-1227 жылдары Қытайдың солтүстік –батысындағы тангуттар мемлекеті жойылып кетті. Тангуттардың жартысы аяусыз өлтірілсе, ал қалған бөлігі монғолдардың құлдары болып кетті. 1231 жылы монғолдардың келесі күші қайтып Солтүстік Қытайға қайтып, осы жерде чжурчжэндер құрған Цзинь мемлекетінің күл-талқанын шығарды. Дәл осы уақытта Шыңғыс әскерінің қалған бөлігі Азия мен Европаны жаулап алуға кірісті. 1235 жылы Қытайдың оңтүстігі толығымен Шыңғыс әулетінің иелігіне өтті.Қытайдың оңтүстігін жаулап алуға 40 жыл уақыт кетті. Бұл ұзақ уақытқа созылған соғысты басқа соғыспен салыстырсақ, сундық қытайларға деген қатыгездікті байқауға болады. Жүздеген жылдармен құралған Қытай экономикасы мен мәдениеті, мүліктік қазынасы бір күнде-ақ жоқ болды. 1276 жылы ғана Ханчжоу астанасы, оның соңғы императоры да қарсыластық көрсетті. 1280 жылы Сун мемлекеті толығымен монғол билігінде болды, ал ұлы Хубилай монғолдық Юань династиясының қытай императоры болып жарияланды. Юань династиясы Қытайдың негізгі бөлігінде бір ғасырға дейін, ал Солтүстік Қытайда бір жарым ғасыр үстемдік етті. Бұл Қытай тарихы үшін Нань-бэй чаодан кейінгі басынан өткізген ең қиын кезең еді. Мысалға,монғолдарға қарсы келген, қытайлық сол жерде аяусыз өлтіріліп отырды. Бұл аяусыз жағдайлар Елюй Чу – цайдың ұсынысынан болған. Елюй Чу – цайдың кеңесшісі болған. Кеңесші бірінші ол адам қоғамға қандай кіріс әкеледі деген сұрақтарға жауап іздеп одан кейін барып қана, оларды атып отырған. Қытай тарихында бұрын болмаған құлдар көбейді. Қытайды монғолдар басып алғаннан кейін Сун мемлекетінің экономикасы біршама нашарлап кетті, ал сауда мен жер мәселесі мүлдеи ақылға сыймады. Әкімшілік басқаруына келетін болсақ, конфуция ақсүйектері мүлдем биліктен алынып тасталып, өз орындарын монғолдардың хандарымен әскер басшыларына берді. Қытай тұрғындарын ешқайда шығармады. Қытайдың оңтүстігіндегі халықтар үшінші және төртінші сорттағы адамдардың қатарына жатқызылды. Мұндай монғолдар салған ережелерге қытайлықтар ондаған жылдар өткеннен кейін қалыптасты.Салық салу саясаты да, жер бөлігі, тұрмыстық өмірі де өзгерген. Сонымен Сун мемлекетінің негізін қалаған Чжан, Ван, Ли және Чжаолар есімі Қытай тарихындағы ұлы тұлғалар Қытай тарихындағы ең ұлы мемлекетке, өмір сүру ұзақтығы да осы Сун мемлекетінің еншісінде болатын. жүктеу/скачать 0,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|