ОсөЖ№4 Баяндама Тақырыбы: Ақыл-ойы бұзылған балалардың психологиялық-педагогикалық сипаттамасы. Орындаған

Ақтөбе-2022

Интеллектуалды дамуы бұзылған балаларды оқыту, оқыту, тәрбиелеу және әлеуметтік бейімдеу мәселелерін арнайы педагогиканың бір саласы – Олигофренопедагогика әзірлейді. "Олигофрения" термині (грек. olygos-мало және phren-ақыл) неміс психиатры Э.Крепелин енгізген және дәстүрлі түрде отандық арнайы педагогика мен медицинада 10-шы қайта қарау (ICD-10) Халықаралық аурулар классификациясы енгізілгенге дейін қолданылған, онда "олигофрения" терминінің орнына "ақыл-ойдың дамуы"термині қолданыла бастады. Ағылшын әдебиетінде оған mental retardation – интеллектуалды дамудың артта қалуы, mentally handicap children – ақыл-ой дамуында артта қалған балалар сияқты терминдер сәйкес келеді.

Арнайы әдебиеттерде 1960 жылдарға дейін. "ақыл-ойдың дамуы" терминімен қатар "деменция"ұғымы кеңінен қолданылды. "Ақыл-ой кемістігі" термині "деменция" ұғымынан айырмашылығы, ақаудың сандық сипаттамасын ғана емес, сонымен бірге арнайы жасалған жағдайларда белгілі бір оң прогрессивті қозғалысты білдіретін сапалық (артта қалушылықты) көрсетеді. Ақаулықтың әртүрлі құрылымдары ақыл-ой кемістігінің әртүрлі түрлерін (немесе дәрежелерін) тудырады. Ақыл-есі кем балалар арасындағы ең үлкен топ-бұл орталық жүйке жүйесінің зақымдануы нәтижесінде пайда болған балалар, негізінен пренатальды (ішілік), босану кезінде (босану кезінде) немесе босанғаннан кейінгі кезеңде ең күрделі және кеш қалыптасқан ми жүйелері.үш жылға дейін. Бұл туа біткен ақыл-ой кемістігі деп аталады. Э. Крепелин балалардың осы тобындағы психикалық дамуды жалпы психикалық дамудың түрі бойынша дизонтогенияның көрінісі ретінде анықтады.

Туа біткен ақыл-ой кемістігінің себептері мидың органикалық бұзылыстарын тудыратын экзогендік (сыртқы) және эндогендік (ішкі) сипаттағы әртүрлі факторлар болуы мүмкін. Экзогендік факторларға жүктілік кезіндегі ананың әртүрлі жұқпалы аурулары (вирустық аурулар, қызамық, Боткин ауруы және т.б.), ұрықтың ананың денесіне енетін паразиттермен инфекциясы (токсоплазмоз), әртүрлі туа біткен жарақаттар (асфиксия) жатады.

Эндогендік патогендік факторларға патологиялық тұқым қуалаушылық (ата-аналардың жыныстық жолмен берілетін және басқа да аурулары, сондай-ақ ата-аналардың екеуінің де немесе біреуінің ақыл-ойының дамуы), хромосома жиынтығының бұзылуы (хромосомалық аберрация), эндокриндік жүйе (фенилкетонурия), ана мен баланың қан құрамының Rh факторы бойынша сәйкес келмеуі және т. б. жатады.

Алкоголизм, нашақорлық және есірткіге тәуелділік сияқты әлеуметтік құбылыстар мен осы отбасыларда аномалды (оның ішінде ақыл-есі кем) балалардың пайда болуы арасындағы байланысты ерекше атап өткен жөн. Алкоголизм мен нашақорлық экзогендік және эндогендік сипаттағы ақыл-ой кемістігінің себебі болуы мүмкін. Бірінші жағдайда алкоголь мен есірткінің ыдырау өнімдері (токсиндер) ана мен ұрықтың жалпы қан айналымы жүйесінің арқасында дамып келе жатқан ұрықты уландырады. Екінші жағдайда алкоголь мен есірткіні (сонымен қатар оларды алмастырғыштарды) ұзақ уақыт қолдану ата-аналардың генетикалық аппаратында қайтымсыз патологиялық өзгерістер тудырады және баланың хромосомалық және эндокриндік ауруларының себебі болып табылады. Атап айтқанда, бала құрсақта ұрықтың алкогольдік синдромын (ұрықтың алкогольдік синдромы) дамыта алады, ол әртүрлі ақыл-ой кемістіктерімен қатар жүреді.

Арнайы клиникалық зерттеулер туа біткен ақыл-ой кемістігінің (Олигофренияның) жетекші симптомы ми жарты шарларының кортексінің диффузды зақымдануы екенін анықтады. Олигофренияда ми қыртысының сандық (диффузды) зақымдануы ғана емес, сонымен қатар ми қыртысындағы нейродинамикалық процестердің сапалы бұзылуы орын алады.

Ми қыртысының диффузды зақымдануы кейбір жағдайларда оның жеке жергілікті бұзылыстарын жоққа шығармайды. Мұның бәрі танымдық іс-әрекеттегі және ақыл-есі кем балалардың эмоционалды-еріктік саласындағы әртүрлі бұзылуларды анықтайды.

Бұзушылықтың тереңдігінде олигофрениядағы ақыл-ойдың дамуы дәстүрлі түрде үш дәрежеге бөлінеді: идиотика, имбецилизм және моральдылық. Ақыл-есі кем балалар Шартты бірліктерде Векслердің интеллект тесті бойынша жалпы психикалық дамымау дәрежесімен өлшенетін ақаудың ауырлығы жағынан ерекшеленеді [1]. Ақыл-ой кемістігі бар балалар (моральды) 75-80% құрайды. Олардың зияткерлік даму деңгейі (IQ) 50-70 шартты бірлікті құрайды. Жалпы мақсаттағы мектептердегі арнайы мектептерде немесе сыныптарда, сондай-ақ интегративті (инклюзивті) мектептерде жеке білім беру бағыты бойынша оқытудан кейін олардың көпшілігі әлеуметтік бейімделе алады, қарапайым мамандық ала алады және жұмысқа орналаса алады.

Орташа артта қалушылығы бар балалар (нақты) жағдайлардың шамамен 15% - ында ұсынылған. Олардың интеллектуалды даму деңгейі (IQ) 20-дан 50-ге дейін шартты бірлікті құрайды. Қазіргі уақытта олардың кейбіреулері (орташа ақыл-ой кемістігі бар (IQ 35-49) арнайы мектепке барады (VIII типтегі мектеп), осы мектептің арнайы сыныптарында оқиды. Бұл балалар тобын күнделікті құзіреттілікті қалыптастыруға баса назар аудара отырып, жеке білім беру бағдарламасы бойынша жалпы мектептерде оқытуға талпыныстар бар. Олардың жұмысқа орналасуы қиын, дегенмен бұл салада сәтті жағдайлар бар. Ақыл-ой кемістігі бар басқа топтың балалары (IQ, 20-34) тек өзіне-өзі қызмет көрсету дағдыларын және қарапайым еңбек операцияларын игереді. Бұрын мұндай балалар негізінен халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің интернаттық мекемелерінде тәрбиеленген, қазіргі уақытта осындай балалары бар отбасыларға кешенді психологиялық-педагогикалық және медициналық көмек жүйесінің дамуына байланысты Институционализация процестері байқалады, яғни.

Терең ақыл-есі кем балалар (ақылсыздық) көп жағдайда осы уақытқа дейін өмір бойы халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің интернаттарында болды. Қазіргі уақытта олардың көпшілігі ата-аналарының өтініші бойынша отбасыларда тұрады. Олардың жалпы саны барлық ақыл-есі кем балалардың шамамен 5% құрайды. Мұндай балалардың ойлау қабілеті толығымен дамымаған, мұндай балалардың жақын ересектерге деген таңдаулы эмоционалды байланысы мүмкін. NS балалары көбінесе қарапайым өзін-өзі күту дағдыларын игереді, олардың IQ деңгейі 20 бірліктен аз.

Ақыл-есі кем балаларды ақыл-есінің даму дәрежесі бойынша бөлу іс жүзінде орынды және қазіргі заманғы халықаралық аурулардың жіктелуінде көрінеді.

Ең көп, перспективалы және зерттелген - ақыл-есі кем балалар тобы.

Алайда, ақыл-ойдың төмендеуі және интеллектуалды бұзылулар бойынша ең оңай балалар тобының эмоционалды-еріктік саласының ерекшеліктері оларға жалпы білім беретін жаппай мектеп бағдарламасын игеруге мүмкіндік бермейді. Бұл балаларға арналған мектеп бағдарламасының кез-келген пәні бойынша оқу материалын үйрену және игеру өте қиын. Мысалы, жазбаша және ауызша сөйлеуді, сан ұғымын, санау дағдыларын игере отырып, олар дыбыс пен әріп, жиын мен оның сандық өрнегі және т. б. арасындағы байланысты түсінуде қиындықтарға тап болады. Мұның бәрі физиологиялық тұрғыдан жоғары жүйке қызметінің аналитикалық-синтетикалық функциясының дамымауымен, фонемалық есту қабілетінің бұзылуымен және фонетикалық-фонемалық талдаумен байланысты. Тіпті қарапайым (бастауыш мектеп көлемінде) математикалық білімді игеру абстрактілі ойлаудың жоғары дәрежесін қажет етеді, және бұл функция ақыл-ой кемістігі кезінде бұзылғандықтан, олар қарапайым математикалық операцияларды өте қиын меңгереді.

1.www.bilimger.kz