ОқУ Әдістемелік кешені пәні «Қыпшақтану»

Диалектілері: хасавюрт, буйнақ, қайтақ (хайдақ), тау(подгорный) және тер диалектілері.

Ерекшеліктер арасында қайтақ және тау диалектілерінде дауысты дыбыстар (буын) үндестігінің (біріңғай жуан немесе біріңғай жіңішке емес) бұзылуы (алтмиш «алпыс», бермах «беру/бермек», жиймах «жию/жимақ»);

Қайтақ диалектісінде даргин кірме сөздерінде ғана емес, нақ түркі сөздерінің өзінде жуысыңқы ... – көмей (смычно-гортанные) дыбыстардың жұмсалуы: қ’анц «сірке суы/уксус», ч’анқа «метис», жақ’а «шошқа/доңыз», т’оймақ «тою/тоймақ»;

Қайтақ диалектісінде нәтижелі өткен шақтың –n тұлғасы және соның негізінде жасалатын бұрынғы өткен шақ (йативидим «жаты-п/р едім (я лежал было») –ған және өзге диалектілерде одан жасалатын өзге формалардың орнына жұмсалады.

Дәстүрлі жазуы араб әліпбиіне негізделген, 1929-1938 жж. – латын, одан кейін орыс афавиті қолданылады.

Құмық әдеби тілі халықтық-поэтикалық дәстүр («Ашик Гариб», «Көроғлы» эпостары т.б.) мен батыс түркі (лік) / ен батыс түркі (лік) / тюрки аралас әдеби тілі негізінде қалыптасқан. Қазіргі әдеби тілдің негізін салушылар – Ирчи Қазақ (1830-1880), Нухай Батыр-Мурзаев (1869-1919), Зейналабид Батыр Мурзаев (1897-1919).

Құмық тілін ғылыми негізінде зерттеушілер А.А.Шифнер, К.Г.Залеман, Ю.Немет, Б.Чобанзаде, Н.К.Дмитриев және құмық ғалымдары мен ағартушылары А.Акаев, А.А.Сатыбалов, М.Османов т.б.