248
Ба қы лау сұ рақ та ры
1. Жа рық тың сы ну за ңын тұ жы рым даң дар.
2. Сы ну көр сет кі ші бел гі лі мөл дір ор та да жа рық тың та ра лу жыл дам ды ғын қа лай
анық тай ды?
3. Жа рық тың та ра лу ба ғы тын қан дай ас пап тар арқылы өз гер ту ге бо ла ды?
4. Жа рық тың то лық ша ғы лу құ бы лы сы ның мә ні не де?
Жат ты ғу
31
1. Ла ғыл тас та жа рық сәу ле сі нің та ра лу жыл дам ды ғын анық таң дар.
2. Су ас тын да жү зіп жүр ген сүң гуір ге күн сәу ле ле рі су бе ті не қа тыс ты
60° бұ рыш пен тү сіп тұр ған дай бо лып кө рі н ді. Күн нің көк жи ек
үс тін де гі бұ рыш тық би ік ті гі қан ша?
Жат ты ғу
31
1. Жа зық па рал лель шы ны плас ти на дан өт кен нен кей ін гі жа рық тың
су да ғы та ра лу жыл дам ды ғын анық таң дар.
2. Су–шы ны ортасының ше ка ра сы на жа рық сәу ле сі 40º
бұ рыш пен
тү сіп тұр. Сәу ле нің сы ну бұ ры шын анық таң дар.
Экс пе ри ме нт тік тап сыр ма
Қа сық ты суы бар ста қан ға са лың дар, не ге ауа–су ше ка ра сын да қа сық тың
сы ну құбылысы бай қа ла ды?
А
248
248
РМ
А
А
ну құбылысы бай
ну құбылысы бай
Н
Н
Н
тік тапсыр
ты
суы бар ста
ты суы бар ста
қан
қан
ға са
ға са
ну құбылысы бай
ну құбылысы бай
қа
қа
ла
ла
ды?
ды?
-
-
ма
П
П
П
П
ше ка ра сы на
сы ну бұ ры шын
В
плас ти на дан
жыл дам ды ғын анық таң дар.
В
ка ра сы на
бұ ры шын
б
бб
қан ша?
а
а
сәу ле ле рі
сәу
кө рі н ді.
кө
Күн
с
жыл дам ды ғын анық таң дар.
ле ле рі су бе ті не
Күн
п
п
п
а
а
лады?
с
ғын қалай
ы
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
249
§ 41. Лин за лар, лин за ның оп ти ка лық кү ші,
жұ қа лин за ның фор му ла сы, лин за да ғы кес кін
I Лин за. Лин за лар дың не гіз гі сы зық та ры,
нүк те ле рі мен жа зық тық та ры
Сәу ле лер жолын бас қа ру ға ың ғай лы оп ти
ка лық ас пап – лин за.
инза екіжағыс ералықнемесежазық
ж нес ералықсындырғышбеттерменшек
-
телгенмөлдірдене
.
Оп ти ка да кө бі несе
сфе ра лық лин за лар
қол
да ныла ды. Лин за лар
ой ыс
жә не
дө ңес
бо ла ды
(210, а), ә) су рет). Су рет терде лин за лар дың сұл
ба лық кес кі ні көр се тіл ген (210, б), в) су рет).
С
1
жә не
С
2
нүк те ле рі – лин заны құрайт ын
сфе ралық бет те рдің цент рі.
Сфе ралық
бет те рдің
С
1
жә не
С
2
цент рле рі
ар қы лы өте тін тү зу ді лин за ның
бас оп ти ка лық
осі
– БОО деп атай ды.
О
нүк те сі –
лин за ның оп ти ка лық цент рі
ол
лин за ның бас оп ти ка лық осі нің лин за ның жа зық
ты ғы мен қи ылы су нүк те сі бо лып та бы ла ды.
Лин за ның бас оп ти ка лық осін де гі екі нүк те –
лин за ның фо кус та ры.
Лин за ның фо ку сы – бас оп ти ка лық
оське па рал лель сәу ле лер сынғаннан
ке йін жи нақталат ын нүк те .
Дөңес линзаға бас оське па рал лель түсетін
сәу ле лер лин за ның арт қы фо ку сы ар қы лы өте ді
(211су рет). Ой ыс лин за лар БООға параллель
сәулелерді олар дың жал ға сы лин за ның ал дың ғы
фо ку сы ар қы лы өте тін дей
етіп ша шы ра та ды
(212су рет). Сәу ле нің өзі емес, жал ға сы ға на
өте тін дік тен,
ша
шы рат қыш лин за ның фо ку сы
жал ған
.
БООға пер пен ди ку ляр және оны фо кус нүк
те сін де қи ып өтетін жа зық тық тар
лин за ның
фо кус тық жа зық тық та ры
– ФЖ деп атала ды.
Күтілетіннәтиже
а ра ра ты қып с д р
қа л а да с у л л р
лы са лу ды р
с д р алы а
с д с пат та
ала сы дар
қа л а
р му ла сы
с п т р ы ар уда
па да ла а ала сы дар
л а ы сы ық тық
л а
р му ла сы
с п т р ы ар уда
қ л да а ала сы дар
С
1
С
2
О
О
б)
а)
в)
ә)
С
1
С
2
О
210-сурет.
а) жи на ғыш лин за
ә) ша шы рат қыш лин за б) жи на
ғыш лин за ның сұл ба лық кес кі ні
в) ша шы рат қыш лин за ның
сұл ба лық кес кі ні.
F
Ж
F
Ж
БОО
211-сурет.
Жи нағыш лин за лар дың
фо кустық
жа зық тық та ры
мен фо куста ры
А
211-сурет.
211-сурет.
фо
фо
мен фо
мен фо
Р
РРРРРР
Ж
Ж
211-сурет.
211-сурет.
Жи
Жи
нағыш лин
нағыш лин
Р
фо
фо
кустық
кустық
мен фо
мен фо
М
МММММММММММММ
М
М
М
М
М
МММММММММММММММММММ
F
FFF
А
кі
кі
ні.
ні.
А
Н
Н
Н
Н
за
за
жи
жи
на
на
лық к
лық к
ес
ес
кі
кі
ні
ні
қыш лин
қыш лин
за
за
ның
ның
-
-
-
П
ты ғы мен
ты ғы мен
Лин
Лин
за ның
за ның
лин
лин
за
за
ның ф
ның ф
П
Лин
В
БОО
БОО
деп
деп
нүк
нүк
те сі
те сі
нүк
нүк
нүк
–
–
лин
лин
за ның
за ның
бас
бас
оп
оп
ти ка лық
ти ка лық
ты ғы мен
ты ғы мен
қи ылы су
қи ылы су
за ның
за ның
б
2
2
нүк
нүк
те ле рі
те ле рі
нүк
нүк
нүк
бет те рдің
бет те рдің
цент рі.
цент рі.
Сфе ралық
Сфе ралық
б
б
ет те рдің
ет те рдің
тү
тү
зу ді
зу ді
лин
лин
атай ды.
атай ды.
а
у рет терде
у рет терде
көр се тіл ген
көр се тіл ген
(210,
(210,
те ле рі
те ле рі
–
–
цент рі.
цент рі.
с
фе
фе
ра
ра
фе
фе
фе
лық
лық
ра
ра
ра
ыс
ыс
жә
жә
не
не
дө
дө
у рет терде
у рет терде
лин
лин
(210,
(210,
п
ералық
ералық
неме
неме
сындырғыш
сындырғыш
б
б
еттермен
еттермен
лық
лық
лин
лин
а
ғай лы
ғай лы
неме
неме
се
се
жазық
жазық
еттермен
еттермен
с
ры,
ры,
ғай лы
ғай лы
оп
оп
ти
ти
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17
мая
2019
года
№
217
250
Бұл жа зық тық тар да лин за ға кез кел ген бұ рыш
жасай тү се тін жа рық тың па рал лель сәу ле ле рі
өте тін лин за ның бар лық фо кус та ры ор на лас қан.
II Лин за ның оп ти ка лық кү ші
Дө ңес лин за лар сәу ле лер ді күш ті рек сын
ды ра ды. Лин за ның фо ку сы
оп ти ка лық цент рге
жа қын дай ды, сол се беп ті бұн дай лин за лар ды
қыс қа фо кус ты деп атай ды. Олар оп ти ка лық
жа ғы нан ана ғұр лым күш ті рек.
Лин за ның оп ти ка лық кү ші – лин за ның жарықты сы ндыру қа сие тін
си пат тайт ын фи зи ка лық ша ма.
Оп ти ка лық күш тің лин за ның фо кус тық қа шық ты ғы мен бай ла ны сы:
D
F
=
1
.
мұн да ғы
D
– лин за ның оп ти ка лық кү ші,
F
– лин за ның цент рі нен оның
фо ку сы на дей ін гі қа шық тық.
Оп ти ка лық күш тің өл шем бір лі гін
диопт рия (дп тр)
деп атай ды.
1
1
1
äïòð
ì
ì
=
=
−
.
Ша шы рат қыш лин за ның оп ти ка лық кү ші те ріс.
Бірбі рі мен ты ғыз ор на лас қан лин за жүй есі нің оп ти ка лық кү ші әр лин
за ның оп ти ка лық кү ші нің қо сын ды сы мен анық тала ды.
D
D
D
D
n
=
+
+ +
1
2
...
,
мұн да ғы
n
– жүйе де гі лин за са ны.
Достарыңызбен бөлісу: