Оқулық Алматы, 012 Əож 528(075. 8) Кбж 26. 12я73 т 53
Географиялық карталарды талдау мен бағалау
жүктеу/скачать 11,51 Mb. Pdf көрінісі
|
tokpanov-kartografia
| Географиялық карталарды талдау мен бағалау.
Картаға тəн ерек шеліктерді анықтау оның қандай да бір міндеттерді шешу үшін қолдануға жарамдылығын бағалауға мүмкіндік береді. Атал ған мəселені шешу карталарға алдын-ала талдау жасауды қа жет етеді. Нақты бір мақсатқа (ғылыми-зерттеу, білім беру, тəжірибелік тағы да басқа) қолдануы дəрежесін анықтауды көздейтін картаның жеке құрамдас бөліктері мен қасиеттерін жан-жақты тексеру үрдісін картаны талдау дейміз. Картаның сапасын талдаудың негізгі бағыттары мен бағалау қағидаларына заман талабына сай келуі, ғылыми негізделуі, мазмұнының толықтығы, нақтылығы мен қолжетімділігі (шындыққа сəйкес келу дəрежесі), математикалық негізінің құрам- дас бөліктері, картографиялық кескіндеу əдістері, жабдықталуы, жинақтаудың дұрыстығы, рəсімдеудің көркем бейнелі жəне басқада құралдарын қолдануы (картаның жалпы көрнекілігі, шартты белгілердің бір-бірінен ажыратылуын жəне олардың арасындағы логикалық байланыстың болуы), түсірілетін жалпы географиялық салмағының, нүктелердің, сызықтар мен кескіндер орнының геометриялық дəлдігі жатады. Жалпы географиялық карталарды талдау төменде көрсетілген деректерді қамтиды: І. Картографиялық өнімнің шығыс деректері : 1. картографиялық өнімнің атауы; 2. картаның аты мен тақырыбын толтыратын мəліметтер; 3. өнімнің шығыс деректері (шығарған орны, қаласы, баспахананың аты); баспа туралы деректер; 4. картографиялық өнімді шығаруға тапсырыс берген ұйымдар мен мекемелер туралы берілетін деректер; 12–1171 178 5. рəсімдеу ерекшеліктері (басып шығару барысында жұмсалған бояулар саны); ІІ Математикалық негіздері : 6. талданатын картаның бас масштабы; 7. құру əдістері мен бұрмалану сипатына қарай картографиялық проекция қасиеттері; нөлдік бұрмалану сызығықтарының неме- се нүктесінің орналасуы, шамасы, таралу бағыттары мен жəне олардың экстремальды маңыздылығы. Проекцияны таңдаудың географиялық дұрыстығы (кескінделген аумақтың тұтастығы, картографиялық тордың түрлері жəне тағы басқа). ІІІ. Географиялық мазмұны : 8. Су нысандары : су нысандарының түрлеріне, режимдеріне, құрамына, шаруашылық маңызына, гидрографиялық торларының сипатына қарай жіктеу, олардың ерекшеліктерін ашып көрсететін шартты белгілердің жинақталуы дəрежесі; 9 . Жер бедері : кескіндеу əдістері жəне олардың əрқайсының ерекшеліктері (егер гипсометриялық əдіс болса, биіктік жəне тереңдік шкаласының дұрыс таңдалғанын анықтау); 10. Өсімдіктер мен топырақ жамылғысы: оларды кескіндеу əдістері мен құралдары, қабылданған жіктемесі мен шартты белгілер жүйесі, жинақталу деңгейі мен сипаты; 11. Əлеуметтік эканомикалық нысандар: а) елді мекендер : оларды халқының саны мен саяси əкімшілік маңы зына, қарай жіктеу жəне жинақтау; əрқайсының атқаратын өн діріс тік қызметінің ерекшелігін ескере отырып, халықтың қо- ныс тануына тəн белгілерді анықтау; елдімекендердің жер беде рі не, өзендер мен жергілікті жердің басқа ерекшеліктеріне қатыс ты ор ны; б) саяси əкімшіліктік бөлінуі : шекаралар, орталықтар тағы басқа əкімшіліктік бөлінулер жəне олардың кескінделуі мен іріктелу сипатының ерекшеліктері; в) экономика мен мəдениет : нысандардың түрлері мен оларды картографиялық кескіндеу əдістерінің, орналасу ерекшеліктерінің, аймақтық экономикалық даму деңгейінің ашылып көрсетілуі; г) көлік географиясы : қатынас жолдарының түрлері, құрлық, теңіз басқа да жолдардың кескінделу ерекшеліктері; 12. Жазулар : географиялық атаулармен қандай нысандардың санаттары белгіленген, олардың сандық жəне сапалық сипаты 179 қандай түсіндірмелі жазулар мен жазылған, картографиялық шартты белгі ретіндегі жазуларды түстері, өлшемдері мен сипа- ты жағынан бір-бірінен ажырату қалай жүзеге асырылған; ІV. Жабдықтаушы элементтері : 13. Картаның атқаратын қызметіне сай жабдықтауын зерттеу: кар таның түсіндірмелі сөздерін, масштабтың, картографиялық тор- дың бұрыштамаларының, бұрыштамадан тыс рəсімделуінің бо л уы; V. Аумақты сипаттаудың қосымша элементтері мəтіндік де- ректер, қосымша қима сызба. VІ. Карталарды құрастыру: 14. Кескінделген аумақтардың картада орналасуы мен оның шекарасының, орталық меридианының бұрыштамаларға қатысты орны мен ықшамдалған нұсқаға сай келуі. Тақырыптық карталарға жоғарыда ұсынылған бағдарлама бой- ынша талдау жасауға болады. Картаның географиялық мазмұны бөлімі екі бөлім тармақтан тұратынын ескеру қажет: а) географиялық негізін талдау; ə) талданатын картаның тақырыбына сəйкес келетін арнайы мазмұнын талдау. Картаға талдау жасау, зерттеу құралы ретінде жеке немесе карталар серияларының құрамында алға қойған қажетті міндеттерді ше- шуге қолданылу мүмкіндігін бағалап, ой қорытындыларын шығарумен аяқталады. Картаны бағалау үшін төменде көрсетілген бірқатар қосымша материалдарды қолдану қажет: а) жинақталу деңгейін, іс жүзінде шындыққа сəйкескелуін анықтау үшін сол тақырыпқа сəйкес келетін жаңадан шыққан масштабы біршама ірі карталарды пай- далануды көздейтін картографиялық; ə) тақырыптық карталар үшін аса маңызды мəтіндік деректер мен олардың сипаттама- лары, статистикалық анықтамалар, санақтардың материалдары жəне тағы басқалар. Картаны бағалау барысында талдауды жүзеге асырушыға жақсы таныс тақырыбының сипатын айқындайтын ең қажетті телімдерінен бастап алдын-ала оқып шығу ұсынылады. Карталар сериясын талдау жоғарыда көрсетілген немесе оған жақын бағдарламаға, сонымен қатар, атқаратын қызметіне сəйкес оларды бағалау əрбір картаны жеке талдау арқылы жүзеге асырылады. 180 Талдау барысында картаның қызметіне, математикалық негізіне, картографиялық кескіндеу мен жинақтау дəрежесіне, мазмұны мен рəсімделуіне сай келуін бағалайды. Мазмұнын қалыптастыратын серия мен топтары мен қатар жинақталған карталардың жүйелілігі мен олардың атластың атқаратын қызметіне сай келуін, тақырыбының толықтығын, ішкі бірлігін, өзара үйлесімділігін зерттеуді қажет ететін географиялық атла- старды талдау міндеті тақырыптық картаға қарағанда біршама күрделі. жүктеу/скачать 11,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|