Оқулық Алматы, 014 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»

365

3-мысал:  Жоғардағы 2 шектеуді  қолдана  отырып  қысқаша 

есептеу алгоритмін жазу.

А) y=x

8

;  b) y=x

10

; c)y=x

15

; d)y=x

19

Қосымша айнымалы аз мөлшерде қолдануға тырысу қажет жəне 

алгоритмнің трассировкасын орындау.

Шешуі: d) тапсырмасын  орындаймын, x

19

=x

16

*x

3

  теңдеуін 

қолдана  отырып  алгоритм  құраймыз.  Х

к

  мəні  (мұндағы  к=2

n

). n – 

айнымалының өз-өзіне  n-еселік көбейту арқылы тез есептеледі.

Алгоритм: 

 Y:=x*x 

 

(x

2

)

 Z:=y*y 

 

(x

4

)

 Z:=z*z 

 

(x

8

)

 Z:=z*z 

 

(x

16

)

 Z:=z*y 

 

(x

18

)

 Z:=z*x 

 

(x

19

)

Шығару: Z

13.4 Информатиканың базалық курсындағы програм-

малау

Программалау – ЭЕМ-ге  программалық  жабдық  жасаушы 

міндетін  атқаратын  информатиканың  бөлімі.  Қысқа  мағынада 

«программалау»  сөзі  белгілі  бір  программалау  тілінде  жасалған 

программаны білдіреді.

Негізгі программалау парадигмаларына мыналар жатады:

 

– процедуралық программалау (Паскаль, Бейсик, Фортран, Си);

 

– логикалық программалау (Пролог);

 

– функционалдық программалау (Лисп);

 

– объекті-бағытталған программалау (Смолток, Си+Делфи).

Жақшада программалау парадигмалардың сəйкес жүзеге асырау-

шы программа типтерінен мысалдар келтірілген. Ал, соның ішінде 

көп қолданылатын программалау тəсілдері – Паскаль жəне Бейсик.

Программалауды  зерттеу  жəне  тəжірибелі  меңгеру  үдерісі 3-ке 

бөлінеді:

 

– нақты алгоритмдерді құру тəсілдерін зерттеу;

 

– программалау тілін зерттеу;

 

– анық  бір  программаның  жүйесін  зерттеу  жəне  тəжірибелі 

меңгеру.

366

Программалау тілдерін зерттеудегі əдістемелік  кеңес.

Программалау тілдері екі топқа бөлінеді:

 

– машиналық-басқарушы: автокадтар, Ассемблер.

 

– жоғары деңгей программалау тілдері.

Қазіргі  кезде  программисттердің  көбі  жоғары  деңгейлі 

программалау  тілін  қолданады,  транслятор,  операциялық  жүйе 

секілді  жеңіл-желпі  программалар  да  жоғары  деңгейлі  тілде 

құрылады ( мұндай да ол үшін Си тілі қолданылады).

Программаның  қай  тілін  болмасын  есептің  шығарылуы 

алгоритмі командалар жиынтығы арқылы беріледі. Жоғары деңгейлі 

программа тілінде бір команда бір ғана операциялық процессорды 

емес, көптеген процесті анықтайды. Сондықтан жоғары деңгей про-

граммалау тілдері командасына «оператор» термині сəйкес келеді.

Меншіктеу  операторы – ең  маңызды  оператор  болып  табыла-

ды. Жоғары деңгейлі программалау тілінде меншіктеу операторы 

алгоритмдік тілдегі меншіктеу командасы сияқты жазылады.

Жоғары  деңгейлі  программалау  тілінде  бір  оператор  бүкіл 

алгоритмдік  құрылымды  суреттейді,  олар  тармақтау  жəне  цикл. 

Бірақ бұл Бейсик тілінде жүзеге аспайды, яғни Бейсикте жоқ. 

Құрылымдық 

операторы 

жүзеге 

асатын 

операторды 

құрылымдық  тіл  деп  аталады.  Олардың  қатарына  Паскаль  жəне 

Си жатады.

Паскаль тілін 1971 жылы  Никлаус Вирт оқу тілі ретінде құрған. 

Оның басты принципі – программалаудың əдістемелік құрылымына 

себебін тигізу, бұл принциптің алгоритмдік  тілге де қатысы бар. Ал-

горитм  тілі  мен  Паскальдің  айырмашылығы:  алгоритм  тілі – орыс 

тіліне; Паскаль ағылшын тіліне бейімделген.

Программалауды оқыту кезінде мысал ретіндегі есептер типінің 

алгоритмдік құрылымы жеңілден бастап қиынға тереңдетілуі керек. 

Алгоритмдік құрылым бойынша оны былай жіктеуге болады:

 

– сызықтық 

алгоритмдер 

формула 

бойынша 

есептеу, 

айнымалының барлық мағынасын бойынша жіберу;

 

– тармақталатын алгоритмдер: бірнеше мəлімет ішінен ең аз не-

месе көп мəнді іздеу; 2-3 мəнді сұрыптау, тармақтау диалогы.

 

– циклдық  алгоритмдер:  қосындыны  есептеу  жəне  сандық 

тізбекті көбейту, мəліметті циклдық енгізуді тізбектеп өңдеу.

Программалау  жүйесін  зерттеудегі  əдістемелік  кеңестер.  Бұл 

тақырыпта  зерттеудің  негізгі  əдістемелік  принципі  орындау-

367

шы  принципі  болып  табылады.  Орындаушы  міндетін  компьютер 

атқарады  деп  жоғарыда  айтқанбыз.  Əр  орындаушы    анық  түрдегі 

жұмысты орындау үшін тағайындалған. Ол қандай жұмыс? Ол үш 

құрастырушыдан құралған: программаның құрылуы, программаның 

жөнделуі;  программаның  орындалуы.  Əрбір  нақты  программалау 

жүйесінен  келесі  компоненттерді  негіздеуге  болады:  орта,  жұмыс 

режимі, команда жүйесі, мəлімдеме.

Программалау жүйесін BORLAND фирмасының TURBO- жүйесі 

экранда 2 компонент: редактор терезесі, онда программа мəтінінің 

бейнелену  жəне  іске  алады  жұмыс  режимі  жүйесі  қосақталған  ко-

манда мəзірі.

Программалау жүйесінің жұмыс режимдері:

 

– Программа мəтінін өңдеу

 

– Компиляция

 

– Орындалу

 

– Файлдармен жұмыс істеу

 

– Көмек

 

– Программаны жөндеу

1. Өңдеу  режимі  əдетте    инциализациялау  жұмыс  жүйесінде 

автоматты түрде орнатылады. Соның арқасында мəтіндік редактор 

жүйесі құрылады.

2. Компиляция  режимі  компилярлаушы  тілдерге  қызмет  ететін 

жүйелерде кездеседі.

3. Орындалу  режимі – компилярлаушы  жүйелерде  бұл  режим 

машинаның командасында трансляция программасынан кейін орын-

даушы.

4. Файлдармен жұмыс істеу режимі – файлдық режимде дəстүрлі 

амалдар орындалады: ақпаратты файлда сақтау белгілі жағдайдағы, 

файлдан ақпаратты оқу, файлды иемдену (ат қою) жəне т.с.с.

5. Көмек режимі – программистке экранда, жүйемен жəне про-

граммалау  тілінде  жұмыс  істеу  барысында    бағыт  немесе  мəлімет 

беру арқылы көмектесу.

6. Жөндеу  программаның  режимі – жөндеу  режимінде 

программаның  қадаммен  орындалуы;  анық  шаманың  өзгеруін  

орындаушы  программаның  тоқтату  орнын  анықтау  немесе    шарт 

қою    сияқты  программалар  трассирлауға  болады.  Жөндеу  режимі, 

əсіресе  программадағы  алгоритмдік  қателерді  табу  үшін    қолдауға 

өте қолайлы.

368

жүктеу/скачать 4,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: